Anna Świerad - Zakład Teorii Prawa i Doktryn Polityczno Prawnych
advertisement
Anna Świerad student IV roku studia stacjonarne Wydział Prawa Uniwersytet Rzeszowski ETYKA PRAWNICZA JAKO ODRĘBNY PRZEDMIOT AKADEMICKIEJ EDUKACJI PRAWNICZEJ – WAGA I ZNACZENIE JEGO NAUCZANIA DLA WYKONYWANIA ZAWODU SPOJRZENIE NA ETYKĘ – MYŚL FILOZOFICZNA Myśl etyczna była integralnym elementem filozofii i jej historii. Jej historyczne etapy zmieniały się wraz z rozwojem cywilizacji i kultury. Za jej prekursora uważa się Sokratesa, który jej przedmiot określił jako powinność moralną działania. Do zrozumienia jej istoty doszedł na podstawie zdefiniowania poszczególnych typów tej powinności, czyli cnót. Powinność utożsamiał z tym, co jest człowiekowi należne od innego człowieka ze względu na jego godność niezależnie od czegokolwiek innego poza nią samą. Przyczynę działania moralnie złego upatrywał Sokrates wyłącznie w moralnej niewiedzy człowieka i dlatego uznał ją za uwłaczającą ludzkiej godności, a wiedzę o dobru moralnym (mądrość etyczna) za wystarczający warunek cnoty, szczęście zaś za konieczne następstwa życia cnotliwego. Uczniowie Sokratesa (Arystyp z Cyreny, Antystenes i Platon) uznali szczęście za źródło i racje bytu cnoty; utożsamiając etykę z teorią szczęścia, zapoczątkowali spór o istotę szczęścia, czyli ostatecznego celu (najwyższego dobra) działania określonego jako moralnie powinne lub wartościowe, o ile stanowi konieczny i wystarczający warunek szczęścia.1 Początkowo Platon podzielał pogląd Sokratesa, iż wiedza jest cnotą, później jednak uznał złożony charakter duszy, a z każdej jej części wywiódł odpowiednią cnotę: z części rozumnej wywodzi się cnota mądrości, z impulsywnej cnota męstwa, a z części pożądliwej F. Greniuk, Etyka [w] R. Łukaszyk, L. Bieńkowski, F. Gryglewicz (red.), Encyklopedia katolicka, tom IV, Towarzystwo Naukowe KUL, Lublin 1995, s. 1226 1 cnota rozsądku. Elementy wszystkich trzech łączy cnota sprawiedliwości. Człowiek sprawiedliwy to taki, którego dusza zachowuje równowagę dzięki cnocie sprawiedliwości.2 Taki człowiek urządził sobie gospodarstwo wewnętrzne, jak się należy, panuje sam nad sobą, utrzymuje we własnym wnętrzu ład. Jest dla samego siebie przyjacielem; zharmonizował swoje trzy czynniki wewnętrzne, jakby trzy strony współbrzmiące: najniższą, najwyższą i środkową, i jeżeli pomiędzy tymi są jakieś inne, on je wszystkie związał i stał się ze wszech miar jednostką, a nie zbiorem jednostek, opanowany zharmonizowany postępuje też tak samo, kiedy coś robi.3 Arystoteles wyodrębnił etykę jako dyscyplinę filozofii praktycznej. Uważał, że moralna powinność postępowania wyznacza jego stosunek do najwyższego dobra. Dla Arystotelesa dobrem najwyższym było szczęście. Twierdził, że dobro jest piękniejsze i bardziej boskie, gdy odnosi się do całego społeczeństwa, a nie do pojedynczego człowieka. Przyjmował nadrzędność prawa natury w stosunku do pozytywnego prawa państwa. Uważał, że jest ono drogowskazem w czasie drogi do osiągnięcia szczęścia. W chrześcijaństwie wpływ na świadomość moralną i rozwój refleksji etycznej zaznaczył się głównie przez ukazanie godności człowieka w perspektywie wcielenia Syna Bożego i odkupienia przez Jezusa Chrystusa (człowiek zachowuje swą godność mimo moralnego upadku). W okresie filozofii nowożytnej duże znaczenie miał pogląd Hobbesa. Występował przeciw tradycyjnej od Arystotelesa tezie, że człowiek jest istotą społeczną. Oparł etykę na fizykalnej koncepcji człowieka jako rozsądnego egoisty. Człowiek nie posiada ani praw ani obowiązków, które by go ograniczały, ile wywalczy zależy tylko od jego sił.4 Uznał, że podstawowym celem prawa jest zapewnienie porządku i spokoju w społeczeństwie. Etyka i filozofia utrudnia jego osiągnięcie. Dostarcza bowiem argumentów na rzecz omijania nakazów i zakazów prawa albo nawet ich naruszania. Zdaniem Kanta etyka nie jest nauką o tym, jak zapewnić sobie szczęście. Prawo moralne jest niezależne od przyjemności, szczęścia, pragnień naturalnych, prawa pozytywnego, a nawet woli boskiej. Etyka powinna wręcz być uprawomocniana bez odwoływania się do boskich nakazów. W przeciwnym wypadku nie byłoby prawa moralnego L. Dubel, Historia doktryn politycznych i prawnych do końca XIX wieku, Wydawnictwo Prawnicze Lexis Nexis, Warszawa 2002, s. 58 3 Platon: Państwo, Warszawa 1994, t. I, XVII, s. 207 4 W. Tatarkiewicz, Historia filozofii, t. II, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2005, s. 77. 2 w sensie właściwym. Etyka nie byłaby autonomiczna.5 Moralnie będzie postępował człowiek wtedy, gdy zostaną w nim stłumione uczucia i spełni to co powinien. Postępuj tylko według takiej maksymy, dzięki której możesz za razem chcieć żeby stała się powszechnym prawem.6 Przedstawiciele pozytywizmu (E.Durkheim, L.Le'vy-Bruht) zwalczając konstruktywizm etyki dialektycznej wyeliminowali z niej kategorie powinności zastępując ją badaniem tego co ludzie uważali za powinne. Po I wojnie światowej ponownie pojawiły się koncepcje łączące etykę z polityką – teorią państwa i prawa (J. Woroniecki, Cz. Martyniak, J. Kalinowski). W Polsce przyjęcie marksizmu za oficjalną doktrynę państwa, stworzyło potrzebę metodologii uprawomocnienia etyki niezależnej (T. Kotarbiński) lub empirycznej (T. Czyżewski), która odwołując się do oczywistości doświadczenia powinności moralnych (wartości działania) ukazała wspólną płaszczyznę akceptacji podstawowych wartości ludzkich mimo różnic światopoglądowych i dostarczyła kryteriów oceny wartości różnych światopoglądów. Współczesną tendencją w etyce jest zaakceptowanie godności osoby, która odnajduje siebie i spełnia się wówczas, gdy afirmuje innego człowieka odkrywając zbieżności odpowiedzialności za drugich i odpowiedzialności za siebie (M. Buber, F. Ebner, Marcel). Jan Paweł II swoją pierwszą encyklikę ”Redemptor hominis" poświęcił przede wszystkim wielkiej godności człowieka odkupionego przez Jezusa Chrystusa. "Człowiek odnajduje w nim swoją właściwą wielkość, godność i wartość swego człowieczeństwa. Człowiek zostaje w Tajemnicy Odkupienia na nowo potwierdzony, niejako wypowiedziany na nowo. Stworzony na nowo!" W "Redemptor hominis" znalazł się też apel o sprawiedliwość społeczną, poszanowanie praw człowieka, w tym i wolności religii, a także o solidarność z biednymi. I. ETYKA – MORALNOŚĆ Termin „etyka” zgodnie ze współczesnymi tendencjami oznacza nie tylko naukę o moralności, filozoficzną refleksję nad kryteriami słuszności i niesłuszności naszych działań, 5 6 A. Breczko, Prawo a moralność w teorii i praktyce wczoraj i dziś, Temida 2, Białystok 2004, s. 35 I. Kant, Uzasadnienie metafizyki moralności, Warszawa 1971, s 50 badanie moralności jako synonim „filozofii moralnej”, ale odnosi się także do materii tych badań i znaczy tyle , co moralność.7 Może być rozpatrywana w aspekcie normatywnym i opisowym. W pierwszym zajmuje się ustalaniem, co jest moralnie dobre, a co złe oraz - na podstawie przyjętych ocen i związanych z nimi powinności – wytyczaniem dyrektyw. Zakres badań etyki pojętej normatywnie dzieli się zwykle na: - aksjologię, tj. teorię wartości, - deontologię, tj. naukę o powinnościach. Etyka w aspekcie opisowym zajmuje się analizą, opisem i wyjaśnianiem moralności rzeczywiście przyjmowanej w różnych epokach i środowiskach społecznych, wykazywaniem źródeł, struktury, funkcji moralności jako formy świadomości społecznej i wykrywaniem prawidłowości rozwoju.8 Wewnętrznym fundamentem, w pewnym sensie wyznacznikiem oraz sędzią, arbitrem w sprawach moralnych, jest sumienie - świadomość moralna, zmysł moralny, zdolność wydawania ocen, wewnętrzny głos, wywodzący się z rozumu, doświadczenia i uczuć, nakazujący określone postępowanie, powstrzymujący od innego, oceniający podjęte decyzje i czyny. W historii etyki różnie pojmowano sumienie, rozmaicie je określano, zawsze jednak wiążąc je z moralną wrażliwością jednostki i doceniając jego rolę. Jest ono wyrazem moralnej autonomii człowieka i jego poczucia moralnej odpowiedzialności. Moralność daje ludziom respektującym wartości i zasady moralne poczucie satysfakcji, własnej wartości, człowieczeństwa, ludzkiej godności; ułatwia współżycie ludzi, umożliwia je, czyni znośniejszym, harmonijnym; umożliwia osiąganie celów praktycznych, współpracę i współdziałanie, integruje zbiorowość - pełni, więc funkcje pragmatyczne. O złożoności moralnej rzeczywistości - wielości, pluralizmie przekonań i zachowań moralnych, decydują cywilizacyjno-materialne warunki życia ludzi, a także odmienne założenia filozoficzne i światopoglądowe - wyobrażenia dotyczące istoty człowieka, jego powołania, wartości i celu życia, oraz działalność wychowawcza, wyrażająca zarówno warunki społeczne, jak i określone koncepcje filozoficzno światopoglądowe. Ze względu na światopoglądowe uzasadnienia - podłoże - moralności, poglądy w kwestii źródeł oraz znaczenia moralności, przyjmuje ona charakter religijny lub świecki, laicki. M.T. Romer , Etyka sędziego [w] E. Łojko (red.) , Etyka prawnika, Etyka nauczyciela zawodu prawniczego – konferencja naukowa Wydziału Prawa i Administracji UW 23 luty 2001, UW, Warszawa 2002, s.25 8 B. Petrozolin – Skowrońska (red), Nowa Encyklopedia Powszechna PWN, tom 2, Warszawa 1995, s.280 7 Moralność religijna odwołuje się do boskich źródeł i sankcji oraz celów moralności: Bóg jest moralnym prawodawcą i sędzią, dobrem najwyższym, moralność służy osiągnięciu zbawienia wiecznego. Moralność oparta na świeckim podłożu odwołuje się jedynie do źródeł, uzasadnień i sankcji doczesnych, społecznych, do ziemskiego dobra człowieka (T.Kotarbiński stosował określenie „etyka niezależna"). Zróżnicowanie moralności nie oznacza, że w jej obszarze nie występują wartości i zasady trwałe, ponadczasowe, ogólnoludzkie - uniwersalne, umożliwiające elementarne porozumienie się ludzi, wspólną ich orientację w wielu istotnych kwestiach, np. wartości życia, rodziny, praw człowieka, prawdy, pokoju, wolności czy godności, przy występowaniu różnic w innych kwestiach. III. ETYKA ZAWODOWA Obcowania z etyką nie można uniknąć. Każda sfera ludzkich działań może być przedmiotem pytania o moralną wartość czynów, o obowiązek przez czyn realizowany lub o cnotę - moralny charakter działającej osoby.9 Każdy zawód, w tym każdy zawód prawniczy, ma swoje szczególne cechy i swoje szczególne „zapotrzebowanie” na określone predyspozycje i określoną osobowość. Etyka zawodowa (szczegółowa) określa zasady i normy postępowania środowiska zawodowego ze względu na szczególne wartości – cele, jakim zawód służy, reguluje sposoby rozwiązywania typowych dla wykonywania zawodu konfliktów wartości, formułuje wzór osobowy przedstawiciela danego zawodu, ważne cnoty, zalety charakteru niezbędne w dobrym wykonywaniu zawodu. Etyka zawodowa opisuje i propaguje etos zawodu, definiuje normatywnie rolę społeczną danego zawodu. Uchwalana lub potwierdzana przez stowarzyszenia zawodowe w formie kodeksów etycznych zawodu, określana jako deontologia lekarska, nauczycielska czy dziennikarska, jako etyka zawodu adwokata, radcy prawnego, etyka pracownika nauki, pracownika socjalnego, maklera giełdowego, etyka urzędnicza itp. - wyraża utrwalone w czasie i tradycji moralne doświadczenie związane z wykonywaniem zawodu.10 Kodeksy etyczne poszczególnych zawodów stanowią społecznie ważną wizytówkę moralną zawodu, narzędzie edukacji zawodowej kolejnych pokoleń, podstawę dla orzeczeń 9 M.T. Romer , Etyka sędziego...s. 25 J. Wojnowski (red), Wielka Encyklopedia PWN 8, Warszawa 2005, s.397 10 komisji etycznych zawodu (dyscyplinujących praktykę zawodu) oraz społecznej opinii o zgodności praktyki zawodowej z przyjętymi w zawodzie zasadami etycznymi.11 IV. ETYKA PRAWNICZA Etyka prawnicza należy do etyki zawodowej klasycznych zawodów, do których obecnie zaliczane są zawody: lekarza, nauczyciela, prawnika, pracownika socjalnego, psychologa i księgowego. Właściwe funkcjonowanie społeczeństw zależy od właściwej pracy przedstawicieli tych zawodów, regulowanej m.in. normami etyki zawodowej, toteż jej znaczenie jest doniosłe.12 Etyka prawnicza należy do najstarszych etyk zawodowych. Doczekała się już wielu regulacji etycznych jako oficjalnie przyjętych dokumentów, wyrażających uprawnienia i obowiązki danego zawodu. Nazwa „etyka prawnicza” została wprowadzona przez amerykańskiego teoretyka Henry'ego Drinkera tytułem jego książki : Legal Ethics, opublikowanej w 1953 roku. Od tego czasu do chwili obecnej nazwa ta nabrała wielu znaczeń, które jednakże w celu jasnego ukazania jej przedmiotu można ująć w trzy grupy: 1) etyka prawnicza jako odrębna dyscyplina naukowa, 2) etyka prawnicza jako zespoły norm regulujących etyki zawodowe prawników, 3) etyka prawnicza jako odrębny przedmiot akademickiej edukacji prawniczej.13 V. ETYKA PRAWNICZA – PRZEDMIOTEM NAUCZANIA STUDENTÓW PRAWA Prawnicy stosując prawo, muszą być związani normami etyki zawodowej, ponieważ są szafarzami cudzej czci, wolności, uprawnień i majątku. Od etyki tego szafowania zależy prestiż zawodów prawniczych, od niego z kolei – prestiż prawa. Na etykę prawniczą składają się normy etyki edukacji prawniczej – studenckiej i profesorskiej oraz normy wchodzenia do poszczególnych zawodów prawniczych. Studenci mają czerpać to, co jest dobre, z wiedzy, którą przekazują im profesorowie, oraz z pewnej tradycji zawodu prawnika – a więc nie tylko z tego, czego się ich uczy, ale również z tego, co sobą reprezentują ci co ich uczą. Tamże, s.397 R.Tokarczyk, Etyka prawnicza, Wydawnictwo Prawnicze LexisNexis, Warszawa 2007, s.45 13 Tamże, s.46 11 12 Przyjmuje się, że zawód prawniczy jest zawodem zaufania publicznego (pośrednio wynika to z konstytucji). Oznacza to, że prawnikowi daje się dużo, ale się dużo również od niego wymaga. Rodzi się więc obowiązek, aby tego zaufania nie zawieść. Corocznie wydziały prawa opuszcza kolejna grupa absolwentów. Wykształcenie prawnicze daje im wiele możliwości nie tylko do podjęcia dalszej nauki na aplikacjach, czy studiach doktoranckich, ale również możliwość podjęcia pracy. Niezależnie w jakim zawodzie prawniczym będą pracować, z pewnością staną oni wobec etycznych problemów powstających w czasie praktyki prawniczej, właściwych tylko tej grupie zawodowej. Warto więc postawić pytania: - czy w czasie studiów młodzi ludzie nabyli wiedzę o normach zawartych w kodeksach etycznych i przepisach prawnych określających standardy praktyki zawodowej? - czy otrzymali przygotowanie adekwatne do znaczenia i trudności ich przyszłej pracy zawodowej? - jakie jest ich przygotowanie do rozpoznawania i rozwiązywania etycznych problemów, jak również interioryzacji określonych zasad etycznych? - czy poznali wszystkie zasady etyki prawniczej? Tego typu wiedzę i umiejętności może zapewnić właściwa edukacja etyczna w czasie trwania studiów. Jej znaczenie jest tym większe, że praca prawnika posiada wpływ na cały wymiar sprawiedliwości, a nie jedynie na określony fragment praktyki prawniczej. Niezależnie bowiem od specjalizacji prawnicy pełnią role również urzędników publicznych, chociaż w poszczególnych zawodach prawniczych nie w jednakowych stopniach.14 Istnieje społeczne zainteresowanie tym, jak postępują prawnicy w świetle ocen moralnych. Treści objęte etyką prawniczą oddziaływują bowiem nie tylko na decyzje indywidualne i zespołowe zawodów prawniczych, ale i nauczających prawa, których edukacyjna misja musi uwzględnić procesy oceniania prawa i etyczne standardy właściwe praktyce prawniczej. W takim świetle etyka prawnicza powinna zajmować znaczące miejsce w edukacji prawniczej.15 Niekiedy zapomina się, że uniwersytet to cos więcej aniżeli tylko zwykła szkoła, miejsce pobierania nauk. Uniwersytet, na który składa się w szczególności owa idea 14 15 M. Jurzyk, Czy potrzebna jest etyka prawnicza, Edukacja Prawnicza, 9 (45) czerwiec 02., s.18 R. Tokarczyk, Etyka..., s. 68 universitas, jak nakazuje średniowieczna jeszcze tradycja, to wspólnota uczących się i nauczających.16 W dziejach edukacji prawniczej, jeśli już nauczano elementów etyki prawniczej, to czyniono to raczej w ramach zawodu prawniczego niż na uniwersytetach. Zasadniczy przełom w tym względzie nastąpił po niesławnej aferze Watergate, której sprawcami byli amerykańscy prawnicy.17 Znaczenie etycznego postępowania prawników dla właściwego funkcjonowania wymiaru sprawiedliwości dostrzeżono już jednak wiele lat wcześniej w USA. Świadczą o tym kodeksy etyki prawniczej, ustanowione przez American Bar Association (ABA) – ogólnokrajowe Stowarzyszenie Prawników Amerykańskich. Wielki rozkwit publikacji naukowych, z zakresu etyki prawniczej i jej nauczania w szkołach prawa nastąpił jednak dopiero od około lat sześćdziesiątych XX wieku. Impulsem do tego był szybki wzrost liczby prawników amerykańskich, reformowanie dotychczasowego kodeksu etyki rozpoczęte w 1964 roku i afera Watergate z 1973 roku z niechlubnym w niej udziałem prawników prezydenta Richarda Nixsona. W następnym roku ABA zobowiązało wszystkie amerykańskie szkoły prawa posiadające akredytacje do wprowadzenia obligatoryjnych zajęć z etyki prawniczej. Podkreśliło przy tym, że każdy student prawa powinien otrzymać „instrukcje dotyczące obowiązków profesji prawniczej”. W 1986 roku ABA sformułowało wymaganie, aby „szkoły prawa zwracały stale uwagę na formę i treść ich kursów z zakresu etyki i profesjonalizmu. Powinny one wprowadzić treści etyczne i profesjonalne do kursów zarówno dyscyplin materialnych, jak i proceduralnych”.18 Obecnie w amerykańskich programach kształcenia prawników etyka prawnicza jest jedynym przedmiotem obowiązującym wszystkich studentów prawa, którego zaliczenie warunkuje wejście do profesji prawnika. W Polsce etyka prawnicza zdobywa dopiero należną jej pozycję w badaniach naukowych i nauczaniu studentów. Jak już wspomniano wcześniej prawnicy w swojej pracy decydują o najwyżej cenionych wartościach: życiu, zdrowiu, wolności, godności, bezpieczeństwie. Wobec tego nauczanie etyki prawniczej powinno stać się przedmiotem obligatoryjnym w programach 16 K. Zeidler, O etyce studenckiej i jej nauczaniu, Edukacja Prawnicza 3 (87) marzec 2007,s.19 R.Tokarczyk, Etyka.....,s.68 18 Tamże, s. 69. 17 nauczania wszystkich wydziałów prawa. Prawnicy sami przede wszystkim powinni się wyróżnić najwyższym poziomem moralności. Sięgające tysięcy lat doświadczenie uczy, że wprowadzenie wskazań do wykonywania określonego zawodu z zasad ogólnej moralności nie może być wystarczające. Wykonywanie wielu zawodów stawia swych przedstawicieli wobec szczegółowych, specyficznych obowiązków, dylematów i konfliktów, których nie da się rozwiązać bez przyjęcia za podstawę specyficznej funkcji społecznej, jaka przypada do spełnienia temu zawodowi.19 Wymagania moralnego charakteru i etycznych zachowań profesji prawniczych wynikają z idei, że samo prawo jest zawodne, toteż prawnicy muszą być obdarzeni zaufaniem rzeczników dobra publicznego w administrowaniu sprawiedliwością. Poczynając od Rzymskiego Kodeksu Teodozjana i Anglo-Saksońskiej Anglii, wymagano od prawników składania przysięgi, że będą wykonywać swój zawód odpowiedzialnie, w moralnie dobry i cnotliwy sposób. Trwa to do dziś. Nowo przyjmowani prawnicy powinni wykazać się certyfikatem dobrego charakteru i złożeniem przysięgi, że będą przestrzegali wymagań najwyższej integralności moralnej.20 Warto by teraz zastanowić się nad tym, czy absolwentom wydziałów prawa w naszym kraju, można by było wydać certyfikat dobrego charakteru i czy nauczający przekazali im dostateczną wiedzę dotyczącą etyki prawnika. To przecież nauczający prawa powinni wpajać studentom jego sens etyczny istotny dla przyszłej praktyki prawniczej. Nauczając etyki prawniczej powinni nie poprzestawać na poznawaniu przez studentów tylko samych jej norm, ale przede wszystkim kształtować moralną wrażliwość studentów. Studenci na wydziałach prawa powinni mieć zarówno wykłady z etyki ogólnej (przedmiot - etyka) jak również z etyki prawniczej (przedmiot - etyka prawnicza), po to aby poznali zagadnienia zarówno z etyki ogólnej, jak i etyki swojego zawodu. Wśród tematów na wykładach etyki prawniczej dominujące miejsce powinny zająć zagadnienia, których celem jest pokazanie studentom wartości i ideałów moralnych działalności prawników, określenie jej priorytetów oraz ukształtowanie pozytywnych cech osobowych. Wykładowca etyki prawniczej nie będzie musiał się już koncentrować na etyce ogólnej, a co za tym idzie nie ograniczy to możliwości przedstawienia studentom szczegółowych rozwiązań prawnych i korporacyjnych odnoszących się do praktyki prawniczej. Absolwenci będą przygotowani do R.Łyczywek, O etyce zawodów prawniczych, [w] A. Sarapata (red) ,Etyka zawodowa, Książka i Wiedza, Warszawa 1971,s.216 20 R. Tokarczyk, Etyka......,s.71 19 rozpoznawania i rozwiązywania specyficznych problemów, na które będą napotykać w swojej pracy zawodowej. Prawo nie będzie i nie może być przestrzegane, a więc nie może spełniać swego podstawowego zadania jeśli będzie w społeczeństwie lekceważone. Również i wtedy nie będzie ono przestrzegane, gdy reprezentanci prawa, prawnicy, nie będą osobiście zasługiwać na społeczny szacunek. Zagadnienie autorytetu prawa i prestiżu prawników nie jest więc tylko normatywnym i typowym problemem dążenia zawodu do pomyślnego zaszeregowania stratyfikacyjnego, lecz stanowi swoiste necessarium tego zawodu.21 Prawnicy mają moralne obowiązki wobec samych siebie, wobec klientów, wobec społeczeństwa jak również wobec władz państwowych. Dano im dużo: są obrońcami, prawnikami w firmie, oskarżycielami, dano im niezawisłość, jeśli chodzi np. o sądzenie, ale z tym jednocześnie wiąże się bardzo duże obciążenie. We wszystkich tych działaniach powinni stosować zasady moralne etyki prawniczej. Dlatego też studenci wydziałów prawa powinni mieć przekazywaną wiedzę na ten temat. Zasada moralna może być stosowana w odpowiedniej sytuacji tylko, gdy działający prawnik posiada niezbędną wiedzę prawniczą i etyczną.22 Wiedza prawnicza i etyczna niezbędna do profesjonalnego stosowania zasad moralnych, w szerokim znaczeniu obejmuje wszelkie informacje, poglądy, przekonania, wierzenia etc., mające wartość poznawczą i praktyczną. Wartość owa objawia się dla prawnika w jego codziennej praktyce. Kierując wyobraźnię w przeszłość, prawnik powinien oceniać, jak dzisiejsze jego zachowanie rzutuje na jutrzejsze odbieranie go przez innych. Z natury rzeczy należy to zarówno do jego profesjonalizmu, jak i wiążących go zasad moralnych etyki prawniczej.23 Należałoby zwrócić uwagę, na studentów należących do Uniwersyteckich Poradni Prawnych. To na nich spoczywa duża odpowiedzialność ciężaru pracy z klientem, który jest zazwyczaj człowiekiem biednym, nieporadnym, którego nie stać na pójście do profesjonalisty. Aby osoba taka została kompetentnie obsłużona student powinien posiadać wiedzę prawniczą i etyczną, którą powinni mu przekazać uczący. Należałoby tu podkreślić, że zajęcia z etyki ogólnej oraz prawniczej powinny odbywać się w pierwszych dwóch latach studiów chociażby po to, aby studenci udzielający porad prawnych znali już zasady i normy etyki. Uważa się, że student, któremu na zajęciach z etyki R.Łyczywek, O etyce ........,s.220 R. Tokarczyk, Etyka......, s.75 23 R. Tokarczyk, Przykazania etyki prawniczej. Księga myśli norm i rycin, Kraków 2003, s.11 21 22 prawniczej przekazano dostateczną wiedzę z tego zakresu oraz przygotowano go do rozpoznawania i rozwiązywania etycznych problemów, potraktuje swojego „klienta” uczciwie, uprzejmie, z należytym szacunkiem udzielając mu porady prawnej dotyczącej jego sprawy. Reasumując, powyższe rozważania można z całą odpowiedzialnością stwierdzić, że nauczanie etyki prawniczej studentów prawa jest konieczne. Zachowanie zasad etyki to fundament, imperatyw kultury prawnej. Jeżeli prawnik działa zgodnie z standardami etycznymi rośnie prestiż prawa, powstają korzystne dla prawa i społeczeństwa uwarunkowania decyzji i działań samych prawników oraz ich klientów. Usługa świadczona jest odpowiedzialnie, kompetentnie, starannie, efektywnie. To bowiem jak prawnicy gromadzą wiedzę i jak ją przetwarzają w decyzje zależy wprost od standardów etycznych przez nich dochowywanych. L I T E R A T U R A: 1. A. Breczko, Prawo a moralność w teorii i praktyce wczoraj i dziś, Temida 2, Białystok 2004. 2. L. Dubel, Historia doktryn politycznych i prawnych do końca XIX wieku, Wydawnictwo Prawnicze Lexis Nexis, Warszawa 2002. 3. F. Greniuk, Etyka [w] R. Łukaszyk, L. Bieńkowski, F. Gryglewicz (red.), Encyklopedia katolicka, tom IV, Towarzystwo Naukowe KUL, Lublin 1995. 4. M. Jurzyk, Czy potrzebna jest etyka prawnicza, Edukacja Prawnicza, 9 (45) czerwiec 2002. 5. Kant, Uzasadnienie metafizyki moralności, Warszawa 1971. 6. R.Łyczywek, O etyce zawodów prawniczych, [w] A. Sarapata (red) ,Etyka zawodowa, Książka i Wiedza, Warszawa 1971. 7. B. Petrozolin – Skowrońska (red), Nowa Encyklopedia Powszechna PWN, tom 2, Warszawa 1995. 8. Platon: Państwo, Warszawa 1994, t. I, XVII. 9. M.T. Romer , Etyka sędziego [w] E. Łojko (red.) , Etyka prawnika, Etyka nauczyciela zawodu prawniczego –konferencja naukowa Wydziału Prawa i Administracji UW 23 luty 2001, UW, Warszawa 2002. 10. W. Tatarkiewicz, Historia filozofii, t. II, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2005. 11. R.Tokarczyk, Etyka prawnicza, Wydawnictwo Prawnicze LexisNexis, Warszawa 2007. 12. R. Tokarczyk, Przykazania etyki prawniczej. Księga myśli norm i rycin, Kraków 2003. 13. J. Wojnowski (red), Wielka Encyklopedia PWN 8, Warszawa 2005. 14. K. Zeidler, O etyce studenckiej i jej nauczaniu, Edukacja Prawnicza 3 (87) marzec 2007.
