PSYCHOLOGIA OSOBOWOŚCI Poszukiwanie odpowiedzi na

PSYCHOLOGIA OSOBOWOŚCI
Poszukiwanie odpowiedzi na pytania
•Skąd bierze się podobieństwo zachowań ludzkich ?
•Czy ludzkie zachowanie ma charakter reaktywny czy celowy?
•Jakie są główne motywy zachowań ludzkich?
•W jakim stopniu można trafnie przewidywać zachowanie?
•Czy człowiek działa świadomie czy kierują nim siły nieświadome?
•Jakie są przyczyny zaburzeń zdrowia psychicznego?
•Jaki wpływ w życiu dorosłym mają doświadczenia z dzieciństwa?
•Na czym polega dojrzałość psychiczna?
itd...
Nauka o osobowości ma charakter teorii całościowej i integrującej.
Traktuje o spójności myśli, uczuć i zachowań człowieka, ujawniającej się w różnych sytuacjach i
podlegającej określonym zmianom na przestrzeni czasu.
Przedmiotem nauki o osobowości jest:
•Osoba ludzka
•Fenomen integracji i koordynacji różnorodnych procesów psychicznych i dyspozycji, takich jak:
cechy temperamentu, cechy osobowości, uzdolnienia, charakter, system JA
•Całościowe funkcjonowanie osoby, wskazując na źródła motywacji, sposoby odnoszenia się do
świata ( zwł. kontakty z innymi ludźmi), szanse rozwoju osobistego i ryzyko zaburzeń .
Cele nauki o osobowości :
1. Poznawcze
2. Praktyczne:
•Przewidywanie zachowań
•Określanie predyspozycji do określonych zadań
•Wspieranie i stymulowanie rozwoju osobowości
•Zapobieganie patologii
Znajomość osobowości jest ważna :
•W ocenie pacjenta
•Doborze kandydatów do zawodu
•Selekcji pracowników
•Przewidywaniu odporności na stres podczas misji wojskowej
Psychologia osobowości czerpie:
•Założenia z filozofii ( antropologii, kulturoznawstwa, religioznawstwa )
•Z nauk przyrodniczych : biologii, fizjologii, medycyny, ekologii, etologii
•Z nauk społecznych : socjologii i pedagogiki
OSOBOWOŚĆ
•łac. persona lub per sonare – dźwięczeć przez coś
•persona pochodzi od gr. prosopon- maska aktorów w teatrze greckim i rzymskim w
starożytności
•gr. peri soma – wokół ciała
•starołac. persum – głowa lub twarz
Allport znalazł ponad 50 definicji osobowości, które uporządkował w 3 kategorie :
1. Podkreślające zewnętrzne wrażenie, jakie człowiek wywiera na drugim człowieku( osobowość
jako bodziec)
2. Zwracające szczególną uwagę na wewnętrzną strukturę
3. Pozytywistyczne, operacyjne, które definiują osobowość poprzez narzędzie pomiaru (
„osobowość jest tym, co mierzą testy psychometryczne”
Allport wśród definicji psychologicznych wyróżnił 5 grup - osobowość jako :
1. ZESPÓŁ, sumę, agregat, różnych właściwości
2. ZORGANIZOWANY zespół cech i właściwości
3. Zespół cech i właściwości zorganizowany HIERARCHICZNIE
4. WYTWÓR I STYL PRZYSTOSOWANIA jednostki
5. Coś, co ODRÓŻNIA jednego człowieka od drugiego, coś, co go indywidualizuje
Definicja z I podręcznika P.O. wg G.W.Allporta(1937) OSOBOWOŚĆ
Dynamiczna organizacja wewnątrz jednostki tych psychofizycznych systemów, które determinują
unikalne przystosowanie do środowiska.
Definicja OSOBOWOŚCI L.A.Pervina(2002b)
Złożona całość myśli, emocji i zachowań, nadająca kierunek i wzorzec (spójność) życiu
człowieka. Podobnie jak ciało, osobowość składa się zarówno ze struktur, jak i procesów, i
odzwierciedla działanie tyleż natury (genów), co środowiska. Pojęcie osobowości obejmuje
również czasowy aspekt funkcjonowania człowieka, zawiera bowiem wspomnienia z przeszłości,
reprezentacje mentalne teraźniejszości oraz wyobrażenia i oczekiwania co do przyszłości.
3 rodzaje normy ( za: Allport )
„ Każdy człowiek pod pewnym względem jest :
1. taki sam jak każdy inny człowiek- normy uniwersalne
2. taki sam jak niektórzy inni – normy grupowe
3. taki jak nikt inny – normy indywidualne ”
Struktura osobowości
Osobowość rozpatrywana pod kątem jej BUDOWY I ORGANIZACJI, tzn.:
•Jakie są części, elementy tej organizacji ?
•Jakie zachodzą między tymi elementami stosunki i związki?
Komponenty struktury osobowości
•Temperament
•Charakter
•Potrzeby
•Popędy
•Uzdolnienia
•Systemy postaw
•Wartości
•Emocje
•Wola
•Cechy
•Wymiar osobowości
•Typ
•Obraz siebie
•JA
itd.
STRUKTURA OSOBOWOŚCI różni się u poszczególnych osób i grup :
1. Stopniem zróżnicowania i harmonijnością budowy jako całości
2. Rodzajem struktur materiału psychicznego, z jakiego jest zbudowana
3. Treściami psychicznymi, jakimi poszczególne struktury są wypełnione.
( Lewin, 1935)
Struktura osobowości
DZIECKA
•Mniej zróżnicowana
•Mniej regionów i systemów psychicznych
•Różne sfery życia mało zróżnicowane
•Potrzeby mniej zróżnicowane
•Nie ma tak wyraźnego podziału na regiony centralne i peryferyczne
•Struktury są bardziej elastyczne i podatne na zmiany
DOROSŁEGO
•Bardziej zróżnicowana
•Więcej regionów i różnych systemów psychicznych
•Różne sfery życia ( zawodowe, rodzinne, towarzyskie) są bardziej
•Potrzeby bardziej zróżnicowane
•Rozwój regionów położonych bardziej centralnie i peryferycznie
•Bardziej jednolita jako całość
zróżnicowane
Związki, jakie mogą zachodzić między elementami struktury osobowości:
1. Typu dynamicznego
2. Typu korelacyjnego
3. Typu przyczynowego
4. Mieszane lub bliżej nieokreślone
CHARAKTER
1. W szerszym znaczeniu jako zespół najbardziej typowych sposobów zachowań się, cech, stylu
życia, wyróżniający osobę, która te cechy posiada od innych osób - w tym znaczeniu można go
używać zamiennie z terminem ”osobowość”
2. W węższym znaczeniu jako zespół cech osobowości, któremu przysługuje ocena moralna:
dobry albo zły – to tylko jeden z aspektów osobowości (człowiek ma dobry/zły charakter, jest za
to odpowiedzialny; efekt pracy nad sobą). Do cech charakteru zaliczamy np. uczciwość,
sumienność, wytrwałość.
Opis charakteru skąpca wg Teofrasta ( w szerokim znaczeniu)
„Skąpstwo jest formą ekonomii nie zachowującą żadnej miary. Człowiek skąpy to taki człowiek,
który przed końcem miesiąca idzie do swojego dłużnika i odbiera od niego należne sobie pół
obola za pożyczone pieniądze. W czasie składkowego obiadu liczy każdemu gościowi ile filiżanek
wypije, a kiedy urządza libację na cześć Artemidy to jest to najskromniejsza libacja
w
porównaniu z innymi.(..) Jeżeli sługa rozbije filiżankę albo talerz odliczy mu to z jedzenia. Jeżeli
żona upuści miedziaka, to odsuwa meble, łóżka, odsuwa zasłony.
Zabrania każdemu zerwania figi w jego ogrodzie, zabrania chodzenia po jego terenie, zerwania
oliwki albo daktyla. (...)Jeżeli urządza w domu przyjęcie podaje bardzo małe kawałki mięsa.
Jeżeli idzie na zakupy wraca nic nie kupiwszy.(...) skrzynie skąpca są zapleśniałe, a klucz do nich
zardzewiały; nosi ubrania sięgające zaledwie do uda; bardzo mała butla oliwy wystarcza mu do
namaszczenia; włosy ma krótko obcięte i nie zakłada butów aż do południa.(...)
(za: Allportem, 1964)
TEMPERAMENT wg Allporta
Temperament odnosi się do charakterystycznych przejawów emocjonalności danej osoby.
W emocjonalności zawarta jest podatność na stymulację emocjonalną, najczęściej występująca
siła i szybkość reakcji, jakość najczęściej występującego nastroju, wszelkie szczegółowe cechy
fluktuacji i intensywności nastroju . Te cechy są zależne od wyposażenia konstytucjonalnego i
dlatego są dziedziczne .
TEMPERAMENT
•W ciągu życia ulega małym zmianom, ale nie jest niezmienny.
•Może się zmienić np.:
- pod wpływem choroby i zabiegów medycznych ( leczenie, zabiegi chirurgiczne, sposób
odżywiania) ,
- na skutek uczenia się nowych form zachowań,
- na skutek wydarzeń życiowych.
Stanowi surowy materiał, który może być formowany, kształtowany przez człowieka.
Stanowi jeden z aspektów osobowości .
UCZUCIA
•Mają biegunowy charakter (np. miłość-nienawiść, radość-smutek, nadzieja-rozpacz) i mogą się
po tej osi przesuwać ; jest też punkt neutralny (obojętność).
•Nasilenie uczuć : są uczucia, które płoną lub ledwo się tlą ; narastające uczucia .
•Ekspresja- sposób wyrażania emocji. Może być bogata/uboga. Osoba o bogatej uczuciowości
może mieć ubogą ekspresję i odwrotnie .
•Ambiwalencja: kocham i nienawidzę jednocześnie; ambiwalentny stosunek do drugiej osoby.
•Przestrzenność – szerokie, otwierające horyzonty( np. miłość) lub zamykające; głębokie/płytkie;
ciężkie (depresja) /lekkie (radość) .
•Uczucia sumują się i przez to narastają, kumulują się ( np. agresja, niechęć, zazdrość).
•Uczucia podlegają kontroli rozumu i woli; niekontrolowane to kaprysy.
•Zróżnicowanie indywidualne pod względem uczuciowości.
•Uczucia do czegoś/kogoś, ku czemuś
•Mają komponentę poznawczą , wiążą się z pamięcią
•Są bardziej rozbudowane niż nastroje czy afekty
NASTRÓJ
•Ma związek z psychiką , z ciałem ( człowiek zdrowy/chory , zaburzenia hormonalne), z
otoczeniem biologicznym ( ciśnienie atm., halny, burza, fazy księżyca).
•Tło życia ; stanowi o naszej tożsamości ( ponurak, człowiek pogodny ).
•Podstawowy nastrój może ulec zmianie w ciągu życia, np. na skutek ważnych wydarzeń
mających wpływ na życie.
•Możemy „nie psuć nastroju”, „poprawić
sobie nastrój”, „ulec nastrojowi”.
•Zmiany nastroju mogą mieć charakter cykliczny, np. cykl dzienny.
•Zmiana podstawowego nastroju zależy od wrażliwości i otoczenia.
•Czasami ludzie czekają na przyjście nastroju ( np. artyści ), aby rozpocząć działanie, ale są
ludzie (o silnej woli), którzy potrafią pracować niezależnie od nastroju.
AFEKTY
•Krótkotrwałe, nagle się pojawiające, silne emocje
•Powodują gwałtowne zachowanie ( w afekcie)
•„Zarażają” świadomość
•Mogą się mieścić w osobowości normalnej albo mieć patologiczny charakter ( niekiedy źródło
w podświadomości )
CECHA (wg Allporta)
•Jest to najprościej : „każdy wyróżniający się rys osobowości”
•„struktura neuropsychiczna, mająca zdolność dostarczania wielu funkcjonalnie równoważnych
bodźców oraz inicjowania i ukierunkowywania równoważnych ( spójnych znaczeniowo) form
zachowania adaptacyjnego i ekspresyjnego”
( Allport za: Hall, Lindzey, 1990 , s.411)
•Predysponują do określonych zachowań i odpowiadają za ich względną stałość w różnym czasie
i odmiennych sytuacjach .
•Można je identyfikować na podstawie obserwacji zachowania ( ktoś np. często zachowuje się w
sposób dominujący, w wielu kontekstach sytuacyjnych ).
CECHY wg Allporta
•Wspólne – identyfikacja cech wspólnych umożliwia badania porównawcze
•Indywidualne (dyspozycje) – mają charakter jakościowy
a) kardynalne (dominujące)- gł. jedna, przejawia się w każdym niemal zachowaniu
b) centralne- kilka zazwyczaj, wysoce specyficzne dla osoby, łatwo obserwowalne
c) wtórne- więcej, przejawiają się rzadziej, zakres często ograniczony do określonej klasy
zachowań
Do cech indywidualnych należą cechy intencjonalne
•Trzeba je poznać, aby rozmieć zachowanie danej osoby
•Osobista interpretacja przeszłości i odniesienie do przyszłości( ambicje, aspiracje, nadzieje,
pragnienia)
•Odzwierciedlają przede wszystkim gł. sposoby sytuowania się osoby względem przyszłości i
selekcjonują bodźce, hamują pewne zachowania a forują inne - mają wiele wspólnego z
procesem rozwoju w wieku dojrzałym
Proprium ( w innych koncepcjach self lub JA )
•Poczucie ja cielesnego
•Tożsamość osobista
•Koncepcja siebie
•Poczucie własnej wartości
- Coś, co tworzy wewnętrzną jedność i odbierane jest jako szczególnie własne – subiektywny
świat uczuć, przekonań, intencji .
Kryteria dojrzałej osobowości wg Allporta
1. Poszerzanie własnej osobowości .
Człowiek angażuje się w coraz więcej spraw, ma coraz głębsze kontakty ze światem, interesuje
go wiele problemów, przybywa mu wiedzy i doświadczenia. Przychodzi okres planowania
swojego życia, wybór szkoły, zawodu, stylu życia. Warunkiem dojrzałości jest też autentyczne
branie udziału w ważnych dla siebie sferach ludzkiej działalności, bycie uczestnikiem tego, co się
wokoło dzieje, kierowanie się potrzebą zaangażowania siebie, żywe uczestnictwo w takich
dziedzinach jak: rodzina, studia, praca , polityka, religia, hobby. Dojrzałość postępuje w kierunku
decentralizacji i zmniejszania swoich zainteresowań dotyczących organizmu oraz egoizmu.
2. Serdeczny kontakt z innymi ludźmi.
•Zdolność utrzymywania głębokich i serdecznych kontaktów z niektórymi ludźmi, w układach
rodzinnych czy przyjacielskich. Unikanie powierzchownych, władczych,
i podporządkowujących sobie kontaktów.
•Taki sposób bliskich kontaktów z ludźmi, który nie łamałby ich indywidualności, nie był
narzucający się, by respektować czyjąś inność, nie hamować jego rozwoju. Dostosowywać się do
czyichś uczuć i sposobu przeżywania .
Osoba niedojrzała bardziej chce być kochana niż kochać .
3. Dojrzałość emocjonalna .
Osobowość niedojrzała zatrzymuje się na wcześniejszych stadiach rozwoju. Oznaki dojrzałości:
•Brak nadmiernej reakcji na bodźce wypływające z popędów ( akceptuje popęd seks., ale musi go
zaspokajać w sposób społecznie aprobowany).
•Brak nadmiernej reakcji na sytuacje lękorodne .
•Tolerancja na frustrację ; próbuje znaleźć wyjście lub pogodzić się z trudną sytuacją .
•Akceptuje swe słabości i porażki bez poczucia klęski .
•Zachowanie równowagi emocjonalnej wypływa z poczucia bezpieczeństwa psychicznego.
Należy być ostrożnym , lecz bez poczucia paniki.
4. Realistyczny stosunek do życia oraz uzdolnienia.
•Warunkiem dojrzałości jest pewien poziom inteligencji, jednak z wysokiej inteligencji nie
zawsze wypływa konieczność dojrzałości osobowości .
•Zdolność zapamiętywania : „pozostawanie w bliskim kontakcie z tym, co nazywa się światem
realnym”, czyli widzenie ludzi, spraw we właściwych proporcjach i na właściwym miejscu .
Każdy człowiek dojrzały ma jakieś zadanie do spełnienia.
5. Obiektywizacja samego siebie: wgląd i poczucie humoru
3 rodzaje cech:
•takie, które nam się wydaje, że je mamy
•takie, które faktycznie mamy
•takie, jakie inni sądzą, że je mamy.
Wgląd, czyli poznanie siebie, polega na uzgodnieniu cech zawartych w a) i b). Uzgadnianie cech
b) i c) to porównanie obrazu nas samych z naszym obrazem, jaki mają inni.
Pokazujemy różne cechy osobowości i różnie możemy być odbierani.
Poczucie humoru należy odróżnić od poczucia komizmu ( śmianie się z żartów, komicznych
sytuacji , komicznych scen, często u dzieci) . Koreluje ze znajomością siebie .
6. Jednocząca filozofia życia
Człowiek powinien posiadać jakąś filozofię życia, która by go jednoczyła, harmonizowała
dążenia i dawała pełną świadomość celu własnego życia.
Pełni ona kilka funkcji :
•Rola kierownicza
•Orientacja na wartości
•Rola religii w jednoczącej filozofii życia
a) Wyznacza cel i nadaje kierunek życiu, człowiek ma po prostu po co żyć .
Ch. Buhler przeanalizowała 200 biografii sławnych ludzi i doszła do wniosku, że każda z osób
twórczych dążyła do starannie wyselekcjonowanych celów, wybranych wartości. Samobójcy
wśród osób twórczych zatracili w pewnym momencie podstawowy cel swojego życia.
Kryteria dojrzałej osobowości wg Allporta
b) Orientacja na wartości- o jakie wartości chodzi? jakie cele mogą przybrać charakter wartości
wiodących?
Wg Sprangera 6 postaw wartościujących: teoretyczna ( poszukiwanie prawdy); ekonomiczna (
zainteresowanie tym, co pożyteczne); estetyczna (wartość w formie
i harmonii );
społeczna( miłość ku ludziom); polityczna ( osiągnięcie władzy i mocy); religijna ( wartość
religijna) .
c) Rola religii w jednoczącej filozofii życia.
Religia najsilniej może zintegrować inne postawy i uczynić osobowość harmonijną .Tylko
dojrzała religijność spełnia ten warunek . Wielu też ludzi znajduje inne wartości, które pozwalają
na sensowne życie i rozwój osobowości ( np. pomoc innym ludziom, praca ).
W procesie rozwoju ( stawania się ) wg Allporta udział biorą następujące czynniki:
•Genetyczne
•Środowiskowe
•Adaptacyjne
•Charakteru ( własnego wysiłku ).
Proces stawania się jest bardzo długi, praktycznie nigdy się nie kończy, nie ma kresu rozwoju
osobowości. Cele i ideały są tylko drogowskazami i nigdy nie osiągamy ich kresu, do ideałów
można się tylko zbliżyć . Proces stawania się wypływa z dwóch źródeł: z deficytu ( świadomość
własnej słabości) oraz motywowany jest pozytywnie wzniosłością ideału dojrzałej osobowości.
Teoria cech R.B.Cattella
•„Osobowość jest tym, co pozwala przewidzieć , co zrobi osoba w danej sytuacji”
•Cel P.O. : przewidywania zachowania
•Cecha jest strukturą psychiczną, wywnioskowaną z obserwowanego zachowania, służy
wyjaśnianiu regularności i spójności zachowania
Podział cech wg Cattella
wspólne
indywidualne
powierzchniowe
środowiskowe
CECHY
źródłowe
dynamiczne
konstytucjonalne
zdolnościowe
temperamentalne
Rodzaje cech :
1. Temperamentalne- „jak?”; wrodzone aspekty zachowania: szybkość reakcji, energia,
wrażliwość emocjonalna
2. Dynamiczne – „dlaczego X coś robi?”
3. Zdolnościowe- „w jakim stopniu i jak szybko może to zrobić?”
Rodzaje cech dynamicznych :
1. postawy – ujawniają stosunek do pojedynczych obiektów
2. ergi – popędy ( głód, seks, towarzyskość, opiekuńczość, ciekawość i in. )
3. entymenty – nabyte struktury postaw, np. kariera, hobby, sport, religia, własne ja
3 drogi poznawania osobowości
•Dane typu Q ( od questionnaire ) – samoobserwacyjne, pochodzą z samooceny
•Dane typu L ( od life ) – obserwacyjne, z ocen obserwatora, np. liczba kłótni w ciągu tygodnia,
liczba osób, z którymi nawiązała kontakt
•Dane typu T ( od test ) – testowe, wyniki obiektywnych badań eksperymentalnych , np. pomiar
czasu reakcji skórno-galwanicznej, wybory estetyczne
Program badawczy Cattella
Niezależnie przeprowadzone badania na danych typu Q, L i T prowadzą do wykrycia tej samej
struktury cech źródłowych, gdyż przedmiot poznania jest ten sam- struktura osobowości, tzn.
jeżeli zbierzemy odpowiednią pulę wyników każdego z 3 rodzajów danych i poprowadzimy
3 niezależne analizy czynnikowe , to ich wyniki okażą się zbieżne.
Cattell prowadził badania na grupach ludzi w różnym wieku , dążąc do poznania uniwersalnej
struktury osobowości . Okazało się , że w różnych okresach rozwojowych ujawniają się nieco
różne cechy , stąd testy osobowości dla dzieci, młodzieży, dorosłych mają różną liczbę skal od 12
do 16 . Najbardziej znaczącym rezultatem badań Cattella okazały się testy osobowości .
Cechy charakterystyczne dla różnych grup zawodowych :
•Piloci : E+ , H+ , Q2+ , C+
•Lekkoatleci olimpijczycy: E+, C+,H+, O•Biznesmeni: A+
•Farmerzy: F-, C-, O+
•Policjanci: I•Księża: N-, Q1-, C+, O-, I+
•Profesorowie uniwersyteccy: B+, Q2+, Q1+, F-, G-, E•Nauczyciele: A+
Zastosowanie metod Cattella:
Duża wartość praktyczna, bo pozwalają na szczegółowy i jednocześnie całościowy opis
osobowości.
•Poradnictwo szkolne
•Poradnictwo zawodowe
•Psychologia kliniczna
•Psychologia sportu
•Ocena efektów psychoterapii
Teoria Hansa J. Eysencka
•Eysenck wychodzi od najbardziej ogólnych cech i nazywa je typami.
•Typ osobowości ma charakteryzować się znacznym stopniem dziedziczności i posiadać
określone podstawy w neurofizjologicznej strukturze organizmu ( bliskie pojęciu temperament ).
•Włączenie w osobowość właściwości fizycznych i temperamentu .
Jeśli mamy wyjaśniać zachowanie ludzkie , musimy sięgnąć do dwóch rodzajów przyczyn:
•Uwarunkowań biologicznych, czyli tkwiących w organizmie genetycznych predyspozycji do
reagowania w określony sposób
•Efektów treningu środowiskowego, czyli wyuczonych sposobów zachowania się .
Eysenck zajmował się trzema ogólnymi cechami ( typami ) osobowości :
•NEUROTYCZNOŚCIĄ
•EKSTRAWERSJĄ
•PSYCHOTYCZNOŚCIĄ
Neurotyczność
Introwersja
Ekstrawersja
Zrównoważenie emocjonalne
1. NEUROTYCZNOŚĆ
Łatwo wzruszają się pod wpływem bodźców emocjonalnych , na nowe sytuacje reagują
podwyższonym niepokojem, łatwo ich zranić emocjonalnie. Krytykę i porażki głęboko
przeżywają , długo rozpamiętują przykre zdarzenia, mogą mieć kłopoty z koncentracją, ze snem,
dolegliwości somatyczne. Skłonność do kryzysów i załamań emocjonalnych. Pod wpływem
stresu ulegają dezorganizacji. Emocje są silne i trwałe.
Drugi biegun to zrównoważenie emocji: odporność, stabilność, mała wrażliwość emocjonalna i
mała trwałość emocji.
2. EKSTRAWERSJA
Towarzyski, wielu przyjaciół, odczuwa potrzebę rozmów, potrzebuje podniet z zewnątrz, działa
pod wpływem sytuacji. Lubi zajmować się działalnością praktyczną. Lubi zmiany. Nie przejmuje
się zbytnio niepowodzeniami. Optymistyczny w stosunku do przyszłości.
Przeciwny biegun: INTROWERRTYK jest powściągliwy, wybredny w doborze niewielu
przyjaciół. Uporządkowany tryb życia. Uczucia silnie kontroluje. Sumienny, można na nim
polegać. Pesymistyczny stosunek do przyszłości.
3. PSYCHOTYCZNOŚĆ
Brak kontaktu ze społecznymi i moralnymi wymaganiami. Nonkonformizm, egocentryzm, chłód
uczuciowy, zachowania impulsywne, często agresywne, z obniżoną samokontrolą. Skłonność do
ryzyka i zachowań nieodpowiedzialnych . Brak zrozumienia drugiego człowieka, wrogi i
podejrzliwy stosunek do otoczenia, brak empatii lub nastawienie antyspołeczne . Predyspozycje
do zaburzeń psychicznych. Niekiedy zdolności twórcze.
Kwestionariusze Eysencka do badania osobowości pod kątem N, E, P
•W psychologii szkolnej
•W psychologii wychowawczej
•Poradnictwo zawodowe
•Klucz kłamstwa
Pięcioczynikowy model osobowości „wielka piątka” P.T.Costy i R.McCrae
•Neurotyczność : lęk, agresywna wrogość, depresja, impulsywność, nadwrażliwość, nieśmiałość
•Ekstrawersja: towarzyskość, serdeczność, asertywność, aktywność, poszukiwanie doznań,
emocjonalność pozytywna
•Otwartość na doświadczenie: wyobraźnia, estetyka, uczucia, działanie, idee, wartości
• Ugodowość: zaufanie, prostolinijność, altruizm, ustępliwość, skromność, skłonność do
rozczulania
•Sumienność: kompetencje, skłonność do porządku, obowiązkowość, dążenie do osiągnięć,
samodyscyplina, rozwaga
Teorie G.Allporta, R.B.Cattella i H.J.Eysencka łączy założenie o możliwości ujęcia i opisu
struktury osobowości w kategoriach cech – są to TEORIE CECH .
Teorie Cattella,Eysencka i PMO łączy : dążenie do ustalenia struktury osobowości i uznanie
hierarchicznej organizacji cech, a także sposób pomiaru i wykorzystanie analizy czynnikowej ,
stąd określenie – TEORIE CZYNNIKOWE .
Psychoanaliza S. Freuda
Nasza świadomość jest bardzo niedoskonała i stanowi jedynie wierzchołek góry lodowej, która
skrywa nasze wyparte, nieświadome, a przez to trudne do okiełznania popędy i potrzeby
.Motywy naszych zachowań są zupełnie inne niż te, na które wskazujemy . Psychoanaliza
odkrywa nieświadomość . W naszym funkcjonowaniu nic nie dzieje się przez przypadek.
Cokolwiek robimy, czujemy myślimy, o czym marzymy lub śnimy, w kim się zakochujemy ,
kogo nienawidzimy – wszystko motywowane jest przez wewnętrzne, nieświadome siły .
Przykłady działania sił nieświadomych :
•Symptomy chorobowe: np. paraliż histeryczny
•Pomyłki językowe
•Nagłe zaniki pamięci
•Symbolika marzeń sennych
Aktywność psychiczna
•Świadomość – to, co doświadczane jest bezpośrednio i stanowi najmniejszą część życia
psychicznego
•Przedświadomość – fakty, zdarzenia, spostrzeżenia, pozostające w nieświadomości, ale jeśli
skupimy na nich uwagę łatwo mogą dostać się do świadomości ( możemy je sobie przypomnieć )
•Nieświadomość – treści życia psychicznego, których nie akceptujemy , np. zagrażające
wspomnienia z dzieciństwa i bieżące lęki , myśli, nadzieje, impulsy i pragnienia . Procesy
cenzurujące zapobiegają przedostaniu się do strefy świadomej tego, co silnie zagrażające
( mechanizm wyparcia) .
Nieświadomość
•Procesy nieświadome niemal całkowicie determinują nasze zachowanie
•Nieświadome pragnienia mogą okazać się sprzeczne z tym, czego życzymy sobie świadomie np.
Matka narzekająca na buntujące się dziecko, nieświadomie pragnie, aby zachowywał się w taki
sposób.
•„Dzwonię, bo bardzo potrzebuję kłopotów” zamiast „bo mam kłopoty i potrzebuję porady” .
•Głównym celem zachowania jest uniknięcie bolesnych myśli i wspomnień. Dla własnego dobra
„staramy się” , by motywy te pozostały głęboko nieświadome .
Struktura osobowości w ujęciu psychoanalizy
•id
•ego
•superego
Id szuka przyjemności, ego sprawdza rzeczywistość a superego poszukuje perfekcji .
Sposób działania
Struktura
Zasada funkcjonowania
ID
Popędy; źródło energii
psychicznej; biolog.
podłoże osobowości
Zasada przyjemności
Procesy pierwotne
Poszukiwanie bezpośredniej Bezpośrednie, motoryczne
gratyfikacji popędów
rozładowanie energii lub
popędu; sny
EGO
Rozwija się z id;
zorientowane na
rzeczywistość; ocenianie;
wykonanie
Zasada rzeczywistości
„funkcja wykonawcza”:
pośrednictwo między
wymaganiami popędów
i rzeczywistości
SUPEREGO
Oceny moralne
Rozwija się z ego;
Ocena, co jest właściwe, a
reprezentuje standardy
co niewłaściwe, „dobre” i
moralne i wartości
„złe”
wyznawane przez rodziców
Procesy wtórne
Odróżnianie rzeczywistości
obiektywnej od
subiektywnej; odwoływanie
się do doświadczenia;
oceny
Sumienie
Źródło ocen moralnych
Ego idealne
Obraz osoby, którą dziecko
chciałoby być
Rozwój psychoseksualny i formowanie się charakteru
•W teraźniejszości każdej osoby tkwi jej przeszłość.
•W ciągu pierwszych 5 lat rozwoju dziecko przechodzi przez stadia psychoseksualne, które mają
podstawowe znaczenie dla kształtowania się osobowości.
•„seksualny” odnosi się do stymulacji obszaru strefy genitalnej, ust i odbytu( strefy erogenne).
•Sposób, w jaki rodzice odnoszą się do jedzenia, wydalania i manipulacji genitalnych, ma
ogromny wpływ na radzenie sobie z problemami w przyszłości .
•Stadium oralne ( 0-2 lata )
•Stadium analne ( 2-3 lata )
•Stadium falliczne ( 4-5 lat )
•Okres latencji ( 6-12 lat )
•Stadium genitalne (13-18 lat)
STADIUM STREFA
PROTOTY- KONFLIKT/ CELE
ROZWOJU EROGENNA POWA
AKTYWNOŚĆ
OSOBOWOŚĆ
I CECHY
CHARAKTERU
oralne
( 0-2 lata)
usta
Ssanie,
gryzienie,
połykanie
między pragnieniami
libidalnymi
i sadystycznym;
cel: relacja ufnej
zależności
Oralnoinkorporująca
Agresywna,
oralnosadystyczna
analne
(2-3 lata)
zwieracz
odbytu
Potrzeba
wydalania,
trening
czystości
Pomiędzy kontrolą a
jej brakiem
( zatrzymywanie
stolca zanieczyszczanie się )
cel: niezależność
Analnoretencyjna
Ekspulsywna
produktywna
falliczne
(4-5 lat )
narządy
płciowe
Aktywność Lęk kastracyjny,
autoeroty- zazdrość o penisa
czna
( k.Edypa i Elektry);
cel: identyfikacja
seksualna, powstanie
superego
Falliczna
Fallicznonarcystyczna
Osobowość i cechy charakteru
•Oralno-inkorporująca: łatwowierność, zależność, hojność, bierność
•Agresywna, oralno-sadystyczna: zachłanność, niecierpliwość, ciekawość, ambicja, zawiść
•Analno-retencyjna: systematyczność, upór, nieustępliwość, oszczędność
•Ekspulsywna (wydalająca): porywczość, destrukcyjność, okrucieństwo
•Produktywna (twórcza)
•Falliczna: zainteresowanie bez zakłopotania, inicjatywa bez poczucia winy
•Falliczno-narcystyczna: agresywność, zuchwałość
Rozwój psychoseksualny i formowanie się charakteru cd.
•Charakter równoważny z terminem osobowość
•Rozwój i formowanie się osobowości zdeterminowane przez konflikt i kompromis: sposób, w
jaki rozwiąże konflikt w danym stadium rozwojowym warunkuje charakter.
•Czynności charakterystyczne dla stadium rozwojowego są prototypem późniejszych cech
osobowości np. ssanie i połykanie to prototyp łatwowierności (osoba „połyka” to, co jej mówią
inni).
Ad.4 okres latencji (6-12) – stadium względnego spokoju, słabej dynamiki popędu seksualnego .
Ad.5 stadium genitalne - okres dojrzewania; zainteresowania skierowane na Ja zastępowane są
związkami z obiektami realnymi; nawiązuje relacje heteroseksualne, wybiera zawód itd.
Doświadczenia z lat wcześniejszych mieszają się
i scalają z impulsami ze stadium
genitalnego. Pisarzem lub malarzem zostaje osoba z produktywnym charakterem,
ukształtowanym w stadium analnym. Ostateczna organizacja osobowości nie jest wytworem
stadium genitalnego, lecz wykorzystuje pozostałości każdego ze stadiów wcześniejszych, które
„trwają” w charakterze osoby badanej .
Teoria popędów
Siłą motywującą zachowanie są popędy :
•Libidinalny – libido, służy przeżyciu i rozmnażaniu, rozumiany szeroko, zawiera dążenia do
tworzenia, pragnienia doznań i przyjemności zmysłowych. Skierowany ku sobie – narcyzm, ku
innym- miłość .
•Agresywny – instynkt śmierci( tanatos), jego zewnętrznym wyrazem agresja; wiąże się z
nieświadomym dążeniem do powrotu do świata nieożywionego i obejmuje szereg potrzeb
związanych z destrukcją , walką i niszczeniem. Popęd śmierci skierowany ku sobie – masochizm,
autodestrukcja; ku innym- agresja lub sadyzm .
Konflikt
Id, ego, superego pozostają w nieustannym konflikcie, gdyż konfliktowe są ich motywy i cele.
Człowiek dąży do przyjemności i unika bólu. Zderzenie pragnień i potrzeb własnych z
oczekiwaniami i wymaganiami otoczenia (rodziców, inne osoby) prowadzi do konfliktu. Kiedy
zbiór reguł zostaje przyswojony, staje się częścią osoby (superego), wojna pomiędzy
człowiekiem a otoczeniem przenosi się do wewnątrz i toczy między komponentami osobowości ,
co wywołuje lęk .
3 rodzaje lęku
•Realistyczny – wobec konkretnego zagrożenia w środowisku np. kontakt z agresywnym
zwierzęciem, oczekiwanie na egzamin.
•Neurotyczny – wynika z konfliktu między popędami a wysiłkiem, by je kontrolować i wyraża
obawę , że impulsów id nie uda się opanować; lęk przed możliwością niekontrolowanego
ujawnienia energii popędowej.
•Moralny – przed karą ze strony superego, jeśli ego okaże się zbyt słabe i impulsy id wymkną się
spod kontroli; lęk przed skutkami niemoralnych zachowań; może też przybrać formę poczucia
winy.
Sposoby ego radzenia sobie z lękiem to mechanizmy obronne :
•Realistyczne lub irracjonalne, zniekształcające rzeczywistość lub jej zaprzeczające
•Na dłuższą metę hamowanie i powstrzymywanie pragnień prowadzi do objawów somatycznych
•Obrony ego mówią „nie”, by impuls nie przedostał się do świadomości
•Najpopularniejsze to: wyparcie, zaprzeczanie, projekcja, przemieszczenie, sublimacja,
racjonalizacja, regresja i in.