A. GAŁDOWA „KLASYCZNE I WSPÓŁCZESNE KONCEPCJE OSOBOWOŚCI” – WPROWADZENIE Pytania, jakie zadaje psychologia: Czym jest osobowość? Z czego składa się osobowość? W jaki sposób zbadać osobowość? PODEJŚCIA WYJAŚNIAJĄCE POJĘCIE OSOBOWOŚCI PSYCHOLOGIA PODEJŚCIE NOMOTETYCZNE PODEJŚCIE IDIOGRAFICZNE (związane z tworzeniem teorii w psychologii) (związane z praktyką psychologa) Tendencja do ujmowania tego co wspólne, co się powtarza, co może stanowic podstawę do formowania praw czy zasad (ogólnych prawidłowości); Liczy się to co wspólne wszystkim ludziom Liczy się doświadczenie konkretnej osoby; Osobowośc dotyczy wyjątkowej, niepowtarzalnej i indywidualnej jednostki OPIS (pytanie: CO?) OPIS (pytanie: CO?) WYJAŚNIENIE (pytanie: JAK?)*** WYJAŚNIENIE (pytanie: JAK?) ***Dotyczy faktów obiektywnych, intersubiektywnie dostępnych ZROZUMIENIE (pytanie: DLACZEGO? DOTYCZY KONKRETNEJ JEDNOSTKI) HISTORIA PSYCHOLOGICZNYCH KONCEPCJI OSOBOWOŚCI: PYTANIE, KTÓRE PODEJŚCIE JEST WAŻNIEJSZE, „LEPSZE” ??? UŚCIŚLENIA TERMINOLOGICZNE (Nuttin): OSOBA – Konkretna jednostka ludzka („Osobą się po prostu jest”) OSOBOWOŚĆ – Konstrukcja naukowa stworzona przez psychologię („Każda osoba posiada osobowość) FILOZOFICZNE UJĘCIE OSOBY FILOZOFIA CZŁOWIEKA (ANTROPOLOGIA FILOZOFICZNA) Sposób opisu osoby ludzkiej SUBSTANCJALISTYCZNY RELACJONISTYCZNY (Arystoteles) (Platon) W ramach tego nurtu można wyróżnic dwa ujęcia: Zwrócenie uwagi na relacje, które mogą stanowic o "osobie": Człowiek - Bóg Człowiek - drugi człowiek Ujęcie esencjalistyczne (Boecjusz)- Osoba ludzka to indywidualna substancja natury rozumnej Człowiek - kultura Człowiek - środki produkcji Człowiek w relacji do samego siebie Ujęcie egzystencjalne (Tomasz z Akwinu) - Osobę stanowi akt istnienia urealniający rozumną formę substancji jednostkowej Ujmowanie osoby > problem filozoficzny (Pytanie o byt > ontologia) Pierwsze dziesięciolecie XX wieku – stosowanie zamiennie pojęć osoba i osobowość (BŁĄD) MANIFEST PSYCHOLOGII HUMANISTYCZNEJ (Bugental) > Człowiek – charakterystyka danej osoby, a nie organizmu ludzkiego POWIĄZANIE PSYCHOLOGII Z FILOZOFIĄ Filozoficzne problemy w psychologii osobowości ZAGADNIENIE METAFIZYKI / POZNANIE POWINNO OBEJMOWAĆ RÓWNIEŻ UJECIE METAFIZYCZNE (Poszukiwanie odpowiedzi na pytania egzystencjalne dotyczące między innymi lęku egzystencjalnego, wolności, godności człowieka, problemu winy i odpowiedzialności, możliwości rozwoju) Związek założeń ontologicznych i metodologicznych Nowa płaszczyzna badań nad osobowością (obok strukturalnej i funkcjonalnej) > PŁASZCZYZNA SESNU OSOBOWOŚĆ – KONSTRUKT TEORETYCZNY Nuttin – OSOBOWOŚĆ, JAKO KONSTRUKCJA NAUKOWA UŁATWIAJĄCA PSYCHOLOGOM WYJAŚNIENIE PEWNEGO INTERESUJĄCEGO ICH ZBIORU FAKTÓW I ZJAWISK (KONSTRUKT TEORETYCZNY) Odróżnienie konstrukty teoretycznego od konstrukty hipotetycznego: KONSTRUKT HIPOTETYCZNY – TERMIN, KTÓRY W RAMACH DANEJ TEORII REPREZENTUJE TZW. ZMIENNĄ POŚREDNICZĄCĄ, PRZEZ ODWOŁANIE SIĘ DO, KTÓREJ WYJAŚNIA SIĘ ZWIĄZKI ZACHODZĄCE MIĘDZY PEWNYMI FAKTAMI CZY ZJAWISKAMI PRZYCZYNA > > > > > > > > > > > > > SKUTEK RÓŻNE ZACHOWANIA LUDZKIE POSIADAJĄ WSPÓLNĄ WŁAŚCIWOŚĆ OSOBOWOŚĆ – „BARWA” CZŁOWIEKA, „KLIMAT” TOWARZYSZĄCY JEGO ZACHOWANIOM (NP.CIEPŁO LUB CHŁÓD) OSBOWOŚĆ – CAŁOŚCIOWE FUNKCJONOWANIE PSYCHICZNE JEDNOSTKI (Jednostka nabywa osobowość w ciągu życia) Pojęcie osobowości ściśle wiąże się z pojęciem metawzoru. METAWZÓR FUNKCJONOWANIA OSOBY – WZGLĘDNIE STAŁA DYSPOZYCJA – MOŻNOŚĆ, POTENCJA – DO REALIZOWANIA ZACHOWAŃ W OKREŚLONY SPOSÓB I W OKREŚLONYM KIERUNKU (Nie można go uchwycić w całości). TERMIN „JA” – REPREZENTACJA METAWZORU (OSOBOWŚCI) POCZUCIE WŁASNEJ CIĄGŁEJ TOŻSAMOŚCI, OBEJMUJĄCE CAŁĄ NASZĄ ISTOTĘ – DOWÓD NA TO, ŻE OSOBOWOŚĆ REALNIE ISTNIEJE. POCZUCIE TO NIE ZMIENIA SIĘ POMIMO ZMIENIAJĄCEGO SIĘ WYGLĄDU ZEWNĘTRZNEGO, NARASTANIA WIEDZY I UMIEJĘTNOŚCI, PROCESÓW STARZENIA SIĘ, A TAKŻE ZMIENIAJĄCYCH SIĘ WARUNKÓW ZEWNĘTRZNYCH. VICTOR FRANKL – SFERA NOETYCZNA (MORALNA, DUCHOWA) MA WPŁYW NA OSOBOWOŚĆ GŁĘBOKĄ STRUKTURA BIOLOGICZNA STRUKTURA PSYCHICZNA STRUKTURA DUCHOWA CZŁOWIEK OSOBOWOŚĆ – NIEPEŁNA WIEDZA TEORETYCZNA – CZŁOWIEKA NIE DA SIĘ CAŁOŚCIOWO OPISAĆ, UJĄĆ (Nie możemy poznać osoby, możemy jedynie próbować ją zrozumieć) PODEJŚCIE ANALITYCZNE CZY HOLISTYCZNE PODEJŚCIE ANALITYCZNE (PODEJŚCIE OD DOŁU) – łączenie elementów składowych w całość. PODEJŚCIE HOLISTYCZNE (PODEJŚCIE OD GÓRY) – pewna całościowa wizja człowieka, jego funkcjonowania w aspekcie psychologicznym. TEORIE CZY KONCEPCJE OSOBOWOŚCI??? KONCEPCJA – PEWIEN SPOSÓB UJMOWANIA RZECZYWISTOŚCI (POMYSŁ, PLAN, PROJEKT) TEORIA – „TO ZBIÓR PRAW, DEFINICJI I HIPOTEZ RZECZOWO I LOGICZNIE POWIĄZANYCH W CAŁOŚĆ; WIEDZA TŁUMACZĄCA JAKĄŚ DZIEDZINĘ ZJAWISK” (POJĘCIE ZE SŁOWNIKA KOPALIŃSKIEGO) E. LASZLO –TEORIA – UOGÓLNIONE CECHY, WSPÓLNE, KTÓRE STANOWIĄ FUNDAMENT JEDNOSTKOWEGO ZRÓŻNICOWANIA. CECHY TE SĄ NIEPRZEMIJAJĄCYMI WŁAŚCIWOŚCIAMI BADANEGO ZJAWISKA – JEGO NIEZMIENNYMI ASPEKTAMI, INWARIANTAMI. Należy zadać sobie pytanie: KTÓRE CECHY W TAKIM RAZIE NALEŻY UZNAĆ ZA ISTOTNE? „SYNDROMATYCZNY” CHARAKTER PSYCHOLOGICZNYCH TEORII – „Teorie psychologiczne tworzą spójne całości obudowane wokół określonych, dla każdej teorii zapewne innych, podstawowych wymiarów czy kategorii” (Paszkiewicz) STRUKTURA I FUNKCJE TEORII Madsen – Porównanie teorii do tekstu naukowego – tekst usystematyzowany i informacyjny, który zawiera twierdzenia opisowe, wyjaśniające i metaforyczne. Teoria składa się z trzech warstw: 1) WARSTWA OPISOWA 2) WARSTWA WYJAŚNIAJĄCA (HIPOTETYCZNA) 3) METAWARSTWA (TWIERDZENIA METODOLOGICZNE I FILOZOFICZNE) Teoria naukowa powinna posiadać: Określony przedmiot, klasę faktów, do których się odnosi, Specyficzny, „własny” język (twórca teorii powinien określić język teoriipodstawowe terminy i definicje) Teoria empiryczna winna spełniać trzy funkcje: DESKRYPTYWNĄ (OPIS) EKSPLANACYJNĄ (WYJAŚNIENIE) PREDYKTYWNĄ (PRZEWIDYWANIE/PROGNOZOWANIE) KOZIELECKI > PRZEŁADOWANIE WSPÓŁCZESNEJ PSYCHOLOGII KONSTRUKTAMI Pytanie do studentów: Teorie czy koncepcje osobowości? TEORIA – NARZĘDZIE INTELEKTUALNE TEORIE TWORZONE SĄ PO TO, BY NA DANYM ETAPIE ROZWOJU NAUKI UPORZĄDKOWAĆ NAGROMADZONE PRZEZ TĄ NAUKĘ FAKTY CIĄGLE POJAWIAJĄ SIĘ NOWE TEORII, MIMO TO TEORIE ZAMKNIĘTE NADAL OBOWIĄZUJĄ (PRZYKŁAD: PSYCHOANALIZA > FREUD > STRUKTURA OSOBOWOŚCI) Przyczyny różnorodności teorii osobowości: Różnorodność „przedmiotów”, którymi zajmuje się teoria Różne metody uzyskiwania wiedzy Poglądy różnych twórców teorii Różne pytania stawiane przez psychologów Różnorodność składników osobowości / różnorodność definicji osobowości KLASYFIKACJA TEORII Akademicki Podręcznik z zakresu osobowości („Teorie Osobowści” Ryckman 1981) 1. TEORIE PSYCHOANALITYCZNE I NEOPSYCHOANALITYCZNE (FREUD, JUNG, ADLER, FROMM, ERIKSON) 2. TEORIE OPARTE NA POJĘCIU CECHY (ALLPORT, CATTELL) 3. TEORIE KOGNITYWISTYCZNE (KELLY I JEGO KONSTRUKTY OSOBISTE) 4. TEORIE PRZYJMUJĄCE PERSPEKTYWĘ SPOŁECZNOBEHAWIORYSTYCZNĄ (SKINNER, ROTTER, BANDURA) 5. TEORIE TWORZONE W PERSPEKTYWIE HUMANISTYCZNOEGZYSTENCJALNEJ – MASLOW, MAY, ROGERS 6. TEORIE KONSTYTUCJONALNE – TEORIA SHELDONA