Osobowośćš - Magisterskie24.pl

W.S.Z OECONOMICUS
Wojciechowska Agnieszka
Sem. V gr.31C
Osobowość¹
Osobowość to występujący u każdego człowieka zbiór względnie stałych,
charakterystycznych dla danej jednostki cech i właściwości, które wyznaczają jej
zachowania i pozwalają odróżnić ją od innych.
Osobowością jest również zespół warunków wewnętrznych i zasób utrwalonych
postaw oraz
mechanizmów przystosowawczych pozwalających mu utrzymać równowagę między
wewnętrznymi pragnieniami, emocjami, a otaczającym go światem. Jest to
zespół utrwalonych cech określających zachowanie, myśli i emocje wyznaczający
indywidualny i niepowtarzalny styl życia. wpływających na sposób, w jaki człowiek
przystosowuje się do otoczenia.
Z innego punktu widzenia osobowość jest to zespół psychologicznych
mechanizmów: np. tożsamość, mentalność, potrzeby, postawy, inteligencja,
uznawane wartości, które powodują, że człowiek jest zdolny do kierowania własnym
życiem, a jego zachowania są zorganizowane i względnie stałe.
Najnowsze ujęcia dotyczące osobowości akcentują, że wprawdzie cechy biofizyczne
człowieka i zewnętrzne oddziaływanie są podstawą osobowości, ale jej nie
determinują. Natomiast decydujący wpływ na kształtowanie się osobowości ma
aktywność samej jednostki.
Podstawą osobowości są odziedziczone i nabyte cechy biofizyczne modelowane w
procesie rozwojowym w czasie dzieciństwa i młodości przez oddziaływania
kulturowe, społeczne oraz zwyczaje wychowawcze w rodzinie
.
Zagadnieniem osobowości zajmowali się m. in.: S. Freud, C.G. Jung G.W. Allport,
H. Murray, G. Murphy, E.R. Gurthie, J. Dollard, N. Miller, G. Kelley, C. Rogers
i inni.
► TEORIE OSOBOWOŚCI
► TEORIA FREUDA
► TEORIA JUNGA
► TEORIE PSYCHOSPOŁECZNE (Adler, Fromm, Horney, Sullivan)
► TEORIE BODĆCA - REAKCJI (BEHAWIORYZM)
► TEORIE OSOBOWOŚCI
Teorie i typologie osobowości znajdowały się w obszarze zainteresowań
myślicieli i filozofów od wielu wieku. Wymienić tu należy zarówno
filozofów klasycznych, takich jak Hipokrates, Platon i Arystoteles, jak i
późniejszych myślicieli, których poglądy możemy odnaleźć w wielu
współczesnych teoriach: Tomasza z Akwinu, Benthama, Comte'a, Hobbesa,
Kierkegaarda, Locke'a, Nietzschego i Machiavellego. Na tym gruncie od
początku XX wieku zaczęły powstawać psychologiczne teorie osobowości,
różniące się od dawniejszych naukowymi aspiracjami (nie zawsze jednak
znajdowały one wyraz w konsekwentnym przestrzeganiu reguł metodologii
nauki). Na tworzenie się nowych teorii osobowości ważny wpływ wywarły
główne nurty kształtującej się psychologii: kliniczny (Charcot, Janet,
Freud), psychologia eksperymentalna (Helmholtz, Pawłow, Watson i Wundt),
teoria uczenia się, psychologia postaci (Gestalt), koncentrująca się na
pomiarze i badaniu różnic indywidualnych tradycja psychometryczna i inne.
Głównymi teoretykami osobowości byli S. Freud, C.G. Jung G.W. Allport, H.
Murray, G. Murphy, E.R. Gurthie, J. Dollard, N. Miller, G. Kelley, C.
Rogers
► TEORIA FREUDA
Freud porównał psychikę człowieka do góry lodowej, której tylko niewielka
część wystająca ponad wodę jest sferą świadomych działań i dążeń,
natomiast większa część pod poziomem wody jest domeną nieświadomości. W
niej ukryte są popędy, namiętności, wyparte myśli i uczucia, tj. ogromny
zespół niewidocznych sił witalnych będących motorem napędzającym świadome
uczynki i myśli ludzi - energia psychiczna. Badając nieświadomość różnymi
metodami (metodą wolnych skojarzeń, interpretując sny) poznać można
prawdziwe motywy ludzkiego postępowania.
Według Freuda osobowość podzielić można na trzy główne systemy:
Id. Jest pierwotnym zbiornikiem ślepej energii psychicznej - prawdziwą
rzeczywistością psychiczną, na którą składają się wszelkie pragnienia,
popędy i emocje. Id kieruje się zasadą przyjemności (redukcji napięcia) i
dąży do spełnienia pragnień (także w snach).
Ego. System osobowości kierujący się myśleniem realistycznym,
konfrontujący subiektywne pragnienia z rzeczywistością. Główną zasadą jest
zasada rzeczywistości, tj. powstrzymanie redukcji napięcia poprzez
realizację przyjemności do czasu odnalezienia obiektu spełnienia. Głównym
zadaniem jest wiec testowanie rzeczywistości (reality-testing), któremu
podporządkowane są wszystkie funkcje poznawcze i intelektualne jednostki.
Superego. Jest to trzeci system osobowości, będący wewnętrzną
reprezentacją tradycyjnych wartości i ideałów społeczeństwa. Główne
zadania superego to: hamowanie impulsów id, narzucanie ego celów moralnych
w przeciwieństwie do realistycznych, dążenie do doskonałości. Superego
kieruje się zasad± introjekcji, tj. przyswajania sobie zewnętrznych norm i
nakazów.
Na energię psychiczną, której suma - podobnie jak w fizyce - jest stała,
ale może zmieniać swoje formy składają się popędy, czyli psychiczne
reprezentacje potrzeb. Pobudzenie i zaspokojenie popędów podlega w
psychice człowieka przymusowi powtarzania. Najwięcej miejsca w swoich
pracach poświęcił Freud popędowi życia (przyjmującemu formę energii
libido) i popędowi śmierci (autodestrukcyjnemu). Ponadto Freud przedstawił
własną teorię mechanizmów i stadiów rozwoju osobowości.
► TEORIA JUNGA
Carl Gustav Jung był uczniem Freuda, ale później zerwał z nim stosunki, z
powodu niezgody co do istoty psychoanalizy (wg Junga Freud utożsamiał
psychoanalizę ze swoją teorią seksualności) i podążył własną drogą.
Uznając procesy nieświadome jako główną rzeczywistość psychiczną, a
historię indywidualną wraz z historią całej ludzkości jako główne
determinanty zachowania człowieka dołączył do nich również cele i
aspiracje człowieka (aspekt prospektywny, teleologiczny). Jung kładł
nacisk na wspólne dla całego rodzaju ludzkiego źródła osobowości
(doświadczenie przodków - archaiczne, prymitywne, nieświadome,
uniwersalne), które nazywał nieświadomości zbiorową Osobowość jednostki
jest wypadkową powyższych sił zewnętrznych i modulujących je sił
wewnętrznych indywidualnego doświadczenia. W swojej teorii i swoich
badaniach jung szeroko korzystał z badań antropologów, historyków i
religioznawców. Podstawowe struktury osobowości :
Ego, czyli świadoma psychika
Nieświadomość osobowa, czyli stłumione doświadczenia jednostki,
formujące kompleksy będące sumą nieświadomych doświadczeń zbiorowych i
indywidualnych (np. kompleks matki)
Nieświadomość zbiorowa, czyli suma ukrytych śladów pamięciowych
doświadczeń naszych przodków, sięgających czasów archaicznych.
Składnikami nieświadomości zbiorowej są archetypy, czyli formy pojęciowe
(idee) zawierające silny ładunek emocjonalny (np. archetyp matki historycznie niezmienna istota macierzyństwa).
Persona, czyli rola jaka jednostek przyjmuje dostosowując się do
obyczajów i tradycji społecznych.
Anima i animus, czyli archetypiczne elementy psychiczne płci przeciwnej
zawarte w psychice jednostki, tj. elementy kobiece w psychice mężczyzny
i elementy męskie w psychice kobiety.
Cień, czyli uosobienie zwierzęcej natury człowieka (archetyp cienia).
Jaźń, czyli suma procesów psychicznych osobowości powstała dzięki
ludzkiemu dążeniu do jedności (archetypicznym symbolem jest mandala).
Zdaniem Junga rozwój osobowości człowieka wiedzie poprzez proces
indywiduacji (dążenia do harmonijnej jedności) i funkcję transcendentną do
samourzeczywistnienia.
► TEORIE PSYCHOSPOŁECZNE
Wielu zwolenników Freuda (Adler, Fromm, Horney, Sullivan) zaczęło
przekształcać teorię psychoanalityczną w kierunku nauk społecznych.
Alfred Adlerjako jeden z pierwszych położył nacisk na społeczną naturę
człowieka w kształtowaniu się jego osobowości. Teoria osobowości opiera
się na pięciu głównych pojęciach:
Fikcja jako cel: zachowanie jednostki determinowane jest przez
wyobrażony (a więc fikcyjny) cel, wspólny dla wielu osób,
niejednokrotnie niemożliwy do realizacji.
Dążenie do wyższości: agresywna wola mocy i dominacji, gwarantująca
spójność jednostce, przybierająca także kształt dążenia do doskonałości.
Poczucie niższości i kompensacja: poczucie niższości w pewnej dziedzinie
rodzi w jednostce dążenie do kompensacji np poprzez intensywne ćwiczenie
jakiejś umiejętności.
Zainteresowanie społeczne: dążenie człowieka do zachowań prospołecznych
(współpraca, identyfikacja z grupą, empatia) będące motorem rozwoju
społeczeństw.
Styl życia: indywidualna, niepowtarzalna zasada wg której funkcjonuje
osobowość danego człowieka jako całość.
Podstawowym założeniem koncepcji osobowości Ericha Fromma jest idea, że
człowiek czuje się samotny i wyobcowany po zerwaniu więzi jakie łączyły go
z przyrodą i innymi ludźmi. Im więcej więzi zostaje zerwanych, tym
bardziej człowiek czuje się osamotniony. Dwie drogi wyjścia z dylematu
wiodą ku stworzeniu nowego społeczeństwa poprzez zjednoczenie się z innymi
ludźmi lub ku ucieczce od wolności w totalitarny system społeczeństwa.
Fromm był pod silnym wpływem wczesnych pism Marksa, ale stosował do jego
interpretacji elementy teorii psychoanalitycznej. Uważał się za humanistę
dialektycznego, uważając, że "zrozumienie psychiki człowieka musi być
oparte na analizie jego potrzeb, wynikających z warunków jego
egzystencji". Jako główną swoistą potrzebę człowieka wymieniał potrzebę
transcendencji, tj. stworzenia związków wykraczających poza naturę
zwierzęcą człowieka. Ważnymi potrzebami człowieka jako istoty społecznej
s± także potrzeba zakorzenienia (naturalnej przynależności - bycia kimś,
lub przynależności do kogoś) oraz potrzeba posiadania systemu orientacji spójnego sposobu postrzegania świata.
Według Karen Horney elementarnym doświadczeniem rozwoju osobowości (w
okresie dzieciństwa) jest lęk podstawowy (basic anxiety) - zagrożenie
poczucia bezpieczeństwa. W odpowiedzi na lęk jednostka rozwija różne
racjonalne i irracjonalne strategie (potrzeby) determinujące dynamikę
osobowości. Strategie irracjonalne (neurotyczne) Horney zgrupowała w trzy
kategorie: dążenia ku ludziom (np. potrzeba miłości), odsuwanie się od
ludzi (np. potrzeba niezależności), występowanie przeciw ludziom (np.
potrzeba władzy).
Harry S. Sullivan przedstawił stanowisko teoretyczne nazywane
interpersonalną teorią psychiatrii. Wg niej osobowość jest pojęciem
hipotetycznym, "względnie trwałym układem powtarzających się sytuacji
interpersonalnych, charakterystycznych dla życia danego człowieka". Od
urodzenia zanurzeni jesteśmy w polu społecznym - sieci realnych i
wyobrażonych interakcji społecznych determinujących w sposób typowy dla
gatunku ludzkiego nasze postępowanie.
► TEORIE BEHAWIORYSTYCZNE
Jest to zasadniczo zbiór stanowisk teoretycznych posiadających wspólne
źródła i metodologię. Opierają się przede wszystkim na próbach wyjaśnienia
zjawisk związanych z nabywaniem i utrwalaniem nowych form zachowania pod
wpływem doświadczenia (teoria uczenia się). Teorie SR nie negują czynników
wrodzonych, ale główny nacisk kładą proces pośredniczący między
obiektywną, fizjologiczną reakcja jednostki a różnorodnymi bodźcami
zewnętrznymi (sytuacją). Behawioryści skłaniali się do odrzucenia pojęcia
świadomości oraz introspekcji jako metody subiektywnej. Zachowanie
człowieka jest, zdaniem behawiorystów, reakcją na określone bodźce nie
tylko w przypadku prostych odruchów, ale również dla bardziej złożonych
problemów (rozwiązywanie zadań intelektualnych, konflikty motywacyjne,
myślenie itp.). Behawioryści wykazywali mniejsze zainteresowanie pojęciem
osobowości jako zespołu niezmiennych struktur, w przeciwieństwie do
procesów uczenia się i rozwojowych. Stały elementem osobowości są na pewno
nawyki (utrwalone wzorce reakcji na bodźce zewnętrzne i wewnętrzne popędy).
Głównymi przedstawicielami tego kierunku byli: J.B. Watson (prekursor),
B.F. Skinner (behawioryzm radykalny), E. Tolman, E.L. Thorndike
(behawioryzm umiarkowany), C.L. Hull (neobehawioryzm).
Szczególne miejsce zajmuje teoria wzmacniania sprawczego Burrhusa
Skinnera. Jej specyficzną cechą było m.in. szczególne zainteresowanie
reakcjami (tzw. zachowaniami sprawczymi - operants), które nie muszą być
wywołane przez żaden bodziec, lecz są pod silnym wpływem swych następstw
(wzmocnienia).
Społeczeństwo, jedno z podstawowych pojęć socjologicznych, różnie definiowane i
rozumiane. Najczęściej określa się społeczeństwo jako wszelkie formy życia
zbiorowego w ramach jednego narodu czy państwa, oparte na zasadzie odrębności,
utrzymujące swój byt przez dłuższy okres. Szeroko również upowszechnione s±
poglądy, które upatrują istotę społeczeństwa w fakcie istnienia organizacji
społecznej, w związku z czym społeczeństwo definiowane jest jako ogół instytucji
i urządzeń zapewniających ludziom wspólne zaspokajanie potrzeb, zorganizowane
współżycie i rozwój. Społeczeństwo uważane jest także za system grup społecznych
wzajemnie zależnych, podlegających przeobrażeniom.
Na gruncie socjologii wyróżnia się:
1) społeczeństwo globalne oznaczające dużą zbiorowość, żyjącą na rozległej
przestrzeni, w której wytworzyły się i utrzymują więzi społeczne oparte na
wspólnym dorobku kulturowym, na funkcjonowaniu instytucji nieformalnych i
wzorów
zachowania.
2) społeczeństwo lokalne (społeczność), czyli zbiorowość ludzką mieszkającą na
określonym terytorium (np. osiedle mieszkaniowe, dzielnica miasta, wieś), w
której więzi społeczne oparte są na wspólnocie warunków życia, sąsiedztwie,
wspólnej kulturze, ścisłej społecznej kontroli.
Rola społeczna,
1) system oczekiwań dotyczących przewidywanych zachowań człowieka wobec
grupy, w której zajmuje on określoną pozycję. Rola społeczna wyznacza wówczas
zespół
reguł, norm i wzorów postępowania.
2) system stałych zachowań osobnika, zgodnych z systemem oczekiwań i wzorów
społecznych. W różnych grupach istnieje wiele rozmaitych ról (np. w rodzinie
rola ojca, matki, brata itp.). Pełnienie ich jest ważnym czynnikiem regulującym
zachowanie jednostki i kształtującym jej postawy.
Osobowość społeczna²
Zespół trwałych cech jednostki, wpływających na jej
postępowanie, a wyrastających na podbudowie cech biologicznych i psychicznych
pochodzących z wpływu kultury i struktury zbiorowości ludzkich, w których
jednostka została wychowana i w których uczestniczy.
Największe znaczenie ma proces socjalizacji jako proces przekształcenia
biologicznego organizmu noworodka w aktywnego uczestnika życia społecznego i
kulturalnego.
W tym procesie grupy wychowujące (rodzina, szkoła, grupy rówieśników) przekazują
człowiekowi wiele wartości i systemów wartości. Innym składnikiem socjogennym są
role społeczne wykonywane w różnych zbiorowościach oraz wyobrażenia o osobie
własnej wytworzone pod wpływem oddziaływania innych (jaźń subiektywna), a także
zespół wyobrażeń o sobie odtworzonych z wyobrażeń innych ludzi o nas (jaźń
odzwierciedlona).
Bibliografia:
¹,²) Hasło opracowano na podstawie ;Słownika Encyklopedycznego Edukacja
Obywatelska
Wydawnictwa Europa. Autorzy: Roman Smolski, Marek Smolski, Elżbieta Helena
Stadtmüller. ISBN 83-85336-31-1. Rok wydania 1999.
Materiały dostępne w internecie: „Wiem Socjologia”
Zimbarde
Rozdział X „Teoria i pomiar osobowości”