Zaburzenia osobowości

Zaburzenia osobowości
11
ROZDZIAŁ 3
aburzenia
Z
osobowości
Definicja:
Głęboko zakorzenione, nieadaptacyjne formy zachowania, ujawniające się w wieku młodzieńczym lub wcześniej, występujące przez większość dorosłego życia;
pacjent lub otoczenie odczuwa to boleśnie; odbija się to ujemnie na pojedynczych
osobach lub całym środowisku społecznym.
Epidemiologia
Najczęściej diagnozowane:
1. W wieku 18–35 lat.
2. U mężczyzn.
3. U osób z niższych klas społecznych.
Obraz kliniczny
I.
Levi psych 01-07.indd 11
Zaburzenia osobowości afektywne – trzy grupy:
1.Zaburzenia osobowości depresyjne – zawsze w obniżonym nastroju,
pesymistyczny pogląd na życie, oczekiwanie niepowodzeń, zamartwianie się, duże poczucie obowiązku, małe zdolności do czerpania radości
z życia.
2.Zaburzenia osobowości hipertymiczne – stale pogodne i optymistyczne podejście ze swadą do życia, słaba ocena sytuacji, okresy rozdrażnienia, kiedy cele są trudne do osiągnięcia.
3.Zaburzenia osobowości cyklotymiczne – naprzemienne okresy złego
nastroju i optymizmu, defetystyczne podejście do życia w okresach
2010-07-02 08:35:37
12 Zarys psychiatrii
zmian nastroju od podwyższonego do depresyjnego, poczucie braku
energii.
II.Zaburzenia osobowości anankastyczne (obsesyjne) – brak zdolności adaptacyjnych w nowych sytuacjach, wysokie standardy moralne, zbyt poważne (bez poczucia humoru) podejście do życia, nietolerowanie krytyki, niezdecydowanie, sztywność emocjonalna.
III.Zaburzenia osobowości antysocjalne (socjopatia lub asocjalna osobowość)
– działania impulsywne, brak poczucia winy, niezdolność do stworzenia
związku opartego na miłości, niezdolność uczenia się z przykrych doświadczeń.
IV.Osobowość asteniczna (pasywna lub zależna) – słaba wola, ciągle narzeka,
bez wigoru, bez poczucia pewności siebie, unika odpowiedzialności, małe
zdolności do odczuwania przyjemności.
V.Osobowość unikająca – nadwrażliwość na odrzucenie, małe poczucie wartości, niechęć do nawiązywania związków, pragnienie akceptacji.
VI.Osobowość typu borderline (z pogranicza) – niestałe związki, bezpodstawna gniewliwość, chwiejność nastroju, ciągłe znudzenie, niepewność co do
własnej tożsamości i orientacji seksualnej, nietolerancja na opuszczenie, samookaleczenia, impulsywne zachowania, które powodują szkody dla samego pacjenta.
VII.Osobowość eksplozywna (wybuchowa) – niestałość nastroju z wybuchami
złości i agresji, bez innych zaburzeń w relacjach z ludźmi (w przeciwieństwie
do osobowości antysocjalnej).
VIII.Osobowość histeryczna – dramatyzm zachowań, egoistyczne nastawienie
w związkach osobistych, szukanie podniet i nowości.
IX.Osobowość narcystyczna – wielkościowe postrzeganie własnej osoby, poczucie ważności, fantazje na temat własnych nieograniczonych możliwości
i własnej wysokiej inteligencji, domaganie się uwagi innych, wykorzystywanie innych i niedawanie nic w zamian.
X.Osobowość paranoidalna – poczucie ważności, podejrzliwość, nadwrażliwość, chłód emocjonalny, kłótliwość i upór.
XI.Osobowość bierno-agresywna – bierny opór w stosunku do zwykłych wymagań i oczekiwań, upór, zamierzona nieefektywność działania.
XII.Osobowość schizoidalna – nastawiony do wewnątrz, zajęty raczej własnymi fantazjami niż skłonny do działania, brak ciepła emocjonalnego i zdolności nawiązywania bliskich kontaktów, nastawiony na siebie i oderwany od
rzeczywistości, bez poczucia humoru, niezdolny do wyrażania napięcia czy
uczuć, nieśmiały, często dziwaczny, niewrażliwy, źle czujący się w towarzystwie.
XIII.Osobowość schizotypowa – przesądny, zainteresowany telepatią i wróżbiarstwem, magiczne myślenie, dziwaczne formy wyrażania myśli.
Levi psych 01-07.indd 12
2010-07-02 08:35:37
Zaburzenia osobowości
13
Etiologia
I.Uwarunkowanie genetyczne – nie ma wystarczających dowodów na genetyczne podłoże zaburzeń osobowości.
II. Budowa ciała (Kretschmer):
1.Pykniczna (niski i zaokrąglony) – związana z cyklotymicznymi zaburzeniami osobowości.
2.Asteniczna (wysoki i szczupły) – związana ze schizoidalnymi zaburzeniami
osobowości.
III.Teoria psychoanalityczna – poważne trudności w przejściu przez fazę analną
w rozwoju skutkuje anankastycznymi (obsesyjnymi) zaburzeniami osobowości.
IV.Wpływ dzieciństwa na rozwój osobowości – odłączenie (separacja) od matki
jest sugerowane jako przyczyna rozwoju osobowości anankastycznej.
Rozpoznanie różnicowe
I.Należy wykluczyć zaburzenia organiczne – np. ogniskowe lub rozlane choroby mózgu, padaczkę, nadużywanie alkoholu i narkomanię.
II.Należy wykluczyć funkcjonalne zaburzenia psychiczne – schizofrenię, chorobę afektywną, zaburzenia nerwicowe.
Leczenie
I. Biologiczne:
1.Krótkotrwałe – anksjolityki i neuroleptyki mogą być stosowane przez krótki czas (doraźnie) w czasie silnego stresu.
2.Długotrwałe – neuroleptyki mogą być efektywne w paranoidalnych i schizotypowych zaburzeniach osobowości.
II.Oddziaływania socjalne – superwizja i wsparcie są zawsze pomocne. Dużą
rolę odgrywa lekarz, pracownik społeczny, pielęgniarka środowiskowa.
III. Psychologiczne:
1.Dla większości chorych psychoterapia nie jest zalecana. Psychoterapia grupowa bywa bardziej skuteczna niż indywidualna. Terapia konfrontacyjna
jest bardziej skuteczna niż interpretacyjna.
U pacjentów z osobowością antysocjalną psychoterapia jest najmniej skuteczna, chociaż u niektórych może być pomocna w dużych grupach terapeutycznych, gdzie kilka razy dziennie pacjent dyskutuje o swoich zachowaniach i od-
Levi psych 01-07.indd 13
2010-07-02 08:35:37
14 Zarys psychiatrii
czuciach, które są komentowane i analizowane przez pozostałych członków
grupy z podobnymi problemami.
2. Dialektyczna terapia behawioralna (DBT):
a.Może być użyteczna u pacjentów z tendencjami do samouszkodzeń,
z osobowością z pogranicza (borderline).
b.DBT zmienia podejście pacjenta na nieosądzające, nieoceniające zdarzeń czy zachowań, nieoceniające, co jest dobre, a co złe. W przeciwieństwie do: zrób tak i tak, bo to jest „właściwe” w danej sytuacji.
c.Krótkoterminowo (kilka pierwszych miesięcy terapii) – jest znacząca
poprawa odnośnie do samouszkodzeń.
d.Długoterminowo – wyniki są mniej optymistyczne, co sugeruje, że
DBT skupia się na zredukowaniu pojedynczych aktualnych epizodów
samouszkodzeń, a nie prowadzi do zmiany osobowości pacjenta.
IV. Ocena ogólna:
1.Plan leczenia skupia się na ograniczonych zmianach w otoczeniu pacjenta,
aby unikał sytuacji prowokujących trudności i miał więcej szans na rozwój
cech pozytywnych swojej osobowości.
2.Należy unikać hospitalizacji, z wyjątkiem krótkotrwałych pobytów w sytuacjach rzeczywiście kryzysowych.
Rokowanie
I. Zaburzenia osobowości „łagodnieją” z wiekiem.
II.Pacjenci z osobowością antysocjalną cechują się mniejszą agresywnością po
45. roku życia niż młodsi, jednak trudności w relacjach z innymi pozostają.
Levi psych 01-07.indd 14
2010-07-02 08:35:37