Typy osobowości wg. współczesnych badaczy Osobowość to

Typy osobowości wg. współczesnych badaczy
Osobowość to charakterystyczny dla danego człowieka stały zespół cech i
właściwości psychicznych oraz fizycznych, a także mechanizmów wewnętrznych
regulujących jego zachowanie. Osobowość każdego człowieka
jest z jednej
strony niepowtarzalna, a z drugiej strony przewaga pewnych elementów nad
innymi pozwala wyodrębnić różne typy osobowości. Tak więc człowiek, który
stale się waha, unika konfrontacji, jest zalękniony i nie wierzy we własne siły,
posiada osobowość chwiejną i niezdecydowaną.
Pojęcie osobowości pojawia się wtedy, gdy uświadamiamy sobie, że każdy
człowiek ma swe własne sposoby reagowania, cechuje go pewna wyobraźnia oraz
pamięć. To jak człowiek postrzega samego siebie i swe otoczenie, czego pragnie,
z czym się wewnętrznie zmaga i jak się zachowuje, wszystko to składa się na
jego osobowość.
Przyjmując, że osobowość jest swego rodzaju strukturą ludzkiego wnętrza,
możemy mówić o jej elementach, takich jak potrzeby, motywacje, uzdolnienia,
temperament, czy charakter. Badanie osobowości może odbywać się poprzez
analizę reakcji emocjonalnych, odporności na stres, czy sposobów przyjmowania
doświadczeń. To kim jesteśmy, jaka mamy osobowość zależy od dwóch
czynników: od środowiska w którym żyjemy oraz dziedzicznych predyspozycji.
Dziedziczenie cech psychicznych dotyczy jednak tylko cech podstawowych,
takich
jak
temperament,
a
temperament
to
wrodzona
zdolność
do
intensywniejszego lub słabszego przeżywania swojego życia, do silniejszej lub
słabszej aktywności psychicznej.
Współcześni psychologowie są przekonani, że osobowość człowieka
kształtuje się przez całe życie i że równy wpływ na nią maja przeżycia wieku
dziecięcego, jak i doświadczenia zawodowe wieku dorosłego.
Najbardziej
popularna typologia osobowości powstała w starożytności,
której autorem był grecki lekarz Hipokrates, który wyodrębnił cztery typy
temperamentów i opisał związaną z każdym z nich osobowość. Hipokrates uważał,
że nikt z nas nie jest w 100 % cholerykiem, czy też melancholikiem, gdyż
najczęściej ludzie reprezentują typy mieszane, w których można wyróżnić
temperament dominujący.
Według Hipokratesa sangwinik to człowiek szczery, otwarty, elastyczny,
który umiejętnie dostosowuje się do zmiennych warunków. Osoba o cechach
sangwinicznych jest skłonna do podejmowania nowych wyzwań, której może
towarzyszyć brak konsekwencji i tendencja do szybkiego zniechęcania się, ale
przede wszystkim otwartość na innych i umiejętność nawiązywania przyjaźni.
Choleryka z kolei cechuje gwałtowność, apodyktyczność czyli podejmowanie
decyzji
za
innych
oraz
energiczność,
odwaga
i
praktyczność.
Można
zaobserwować u niego wybuchowość w sferze emocji a nawet nieumiejętność
przyznawania się do popełnionych błędów.
Przeciwstawnym typem choleryka jest flegmatyk, którego cechuje spokój,
opanowanie, wytrwałość, niechęć do zmian czy nieprzemyślanych przedsięwzięć.
Flegmatyk konsekwentnie dąży do celu, jest skryty i nie uzewnętrznia swoich
uczuć.
Czwartym typem temperamentu jest melancholik, który ulega nastrojom
ponurym, zachowuje się podejrzliwie i powolnie, z trudnością podejmuje decyzje,
ale za to cechuje go bogata uczuciowość, skłonność do głębokiego analizowania
siebie i innych i jest zazwyczaj stały w uczuciach.
Na
podstawie
klasyfikacji
Hipokratesa
szwajcarski
psychiatra
i
psycholog Carl G. Jung podzielił ludzi na ekstrawertyków i introwertyków.
Ekstrawertycy to ludzie otwarci, którzy łatwo nawiązują kontakt z innymi i
chętnie angażują się w sprawy otoczenia, w szczególności cechuje to sangwinika
i choleryka.
Przeciwieństwem ekstrawertyków są introwertycy, których nie
interesuje świat zewnętrzny, ale są skupieni na sobie i swoich przeżyciach,
ukrywają i
tłumią uczucia oraz mają trudności z nawiązywaniem kontaktu z
innymi, tak jak flegmatyk czy melancholik.
Kontynuacją i współczesnym rozszerzeniem teorii Hipokratesa zajęła się
współczesna amerykańska pisarka Florence Littauer, która wyróżniła cztery typy
osobowości: towarzyski sangwinik, perfekcyjny melancholik, spokojny flegmatyk i
energiczny choleryk. Każdy z tych typów posiada cechy pozytywne jak i
negatywne, tak jak zachowania ludzi.
Towarzyski sangwinik jest energiczny, towarzyski, wesoły, szczery i twórczy
ale zarazem niecierpliwy, gadatliwy i zapominalski.
Natomiast
melancholik, staranny, precyzyjny i sumienny a
perfekcyjny
zarazem przygnębiony,
nieprzyjazny, zawzięty oraz łatwo wpada w depresję. Także spokojny flegmatyk
bywa niewymagający, zgodny, rzetelny, troskliwy, dowcipny i życzliwy ale również
samolubny, leniwy, złośliwy czy ulegający innym. Podobnie energiczny choleryk
wzbudza zaufanie, ma silną wolę, jest urodzonym przywódcą i dobrym
organizatorem,
a
przy
tym
bywa
niecierpliwy,
wybuchowy,
dominujący,
niegrzeczny, manipulujący innymi ludźmi.
Trafne określenie własnego temperamentu i osobowości ma istotne
znaczenie dla wyboru przyszłego zawodu, o czym pisze amerykański psycholog
John Holland, który biorąc pod uwagę cechy charakteru oraz zachowania
preferowane w życiu
realistyczny,
wyróżnił sześć typów osobowości. Należą do nich:
badawczy,
artystyczny,
społeczny,
przedsiębiorczy
i
konwencjonalny. Każdy z nich realizuje się w innej dziedzinie życia.
Typ realistyczny lubi prace związane z maszynami, posiada zdolności
manualne a w życiu ceni sobie najbardziej status materialny i władzę.
Natomiast typ badawczy ceni naukę i wiedzę dzięki czemu tworzy modele i
teorie, posiada zdolności matematyczne. Z kolei typ artystyczny lubi zachowanie
kreatywne, posiada zdolności literackie, muzyczne i malarskie a czasami bywa
niedbały i niepraktyczny.
Inaczej zachowuje się człowiek o typie społecznym,
chętnie pomaga innym ludziom, uczy ich a przy tym jest taktowny, uprzejmy i
ciepły, ceni działanie i etykę w postępowaniu. Natomiast człowiek przedsiębiorczy
lubi manipulować ludźmi, tryska optymizmem, jest ambitny i skłonny do ryzyka.
Podobnie ma typ konwencjonalny, gdyż jest skuteczny w działaniu, sumienny i
wytrwały. Najważniejszym celem dla niego jest perfekcjonizm w dziedzinie,
którą się zajmuje, gdyż lubi pracować przy porządkowaniu
i klasyfikowaniu
danych.
Ujęcie osobowości w dużym stopniu zależy od koncepcji psychoanalitycznej
człowieka, którą opisał austriacki psychiatra Zygmunt Freud wyróżniając w
psychice człowieka trzy poziomy: nieświadomości czyli id, świadomości, czyli tego
jakim się realnie jest, czyli ego, a także idealnego obrazu samego siebie, tego
jakim chce się być, czyli superego. Siłą popychającą człowieka do działania są
instynkty czyli popędy
np. popęd seksualny. Siły te nie powodują popełniania
drastycznych czynów, gdyż
hamuje je superego, na który składa się dobrze
funkcjonujący w danej kulturze wzorzec zachowań. Na poziomie ego ścierają się
wpływy dwóch pozostałych a jednostka przyjmuje pewne wzory zachowań.
Polscy socjologowie
też zajęli stanowisko w tej sprawie i za przykładem
Floriana Znanieckiego można
wskazać na człowieka pracy, człowieka zabawy,
człowieka dobrze wychowanego i człowieka zboczeńca.
Człowiek dobrze wychowany to taki, który nie tylko nabył umiejętności
zachowania się w towarzystwie, ale również zdobył wykształcenie w toku długiego
pobytu w różnego typu szkołach, dzięki któremu cechuje go duży szacunek do
autorytetów, jednostek lub grup o uznanej
wartości, dążenie do uzyskania
pozytywnych efektów w zakresie wykonywanych prac.
Człowiek pracy to typ osobowości ukształtowany od wczesnego dzieciństwa
w kręgach ludzi pracujących, zwłaszcza fizycznie. W kręgach tych nie ocenia się
stopnia przygotowania do przyszłych zadań, lecz aktualnie wykonywanych zadań
ważnych dla utrzymania rodziny, warsztatu, gospodarstwa.
Człowiekiem zabawy jest ten, kto w dojrzałym życiu ma dążenia zabawowe,
rozwinięte pod wpływem kręgów rówieśniczych, w których bawił się w
„dzieciństwie i młodości”. Ten typ osobowości kształtują
te warstwy i klasy
społeczne, które nie są zmuszane do pracy na własne utrzymanie. Ludzie zabawy
każdą wykonywaną funkcję społeczną traktują jako zabawę, przy czym kładą
ogromny nacisk na zasadę fair play , także w polityce i wojnie.
Decydujący wpływ na kształtowanie się typów osobowości mają trzy kręgi
społeczne: krąg wychowawczy, krąg pracy i krąg rówieśniczy. Ludzie, którzy nie
podpadają
pod żadną z wymienionych wyżej kategorii, czyli nie poddają się
naciskom swoich kręgów, odrzucają obowiązujące w nich ideały i osobowości a
tworzą nowe wzorce w kulturze i zachowaniu Florian Znaniecki
nazywa
zboczeńcami. W tym przypadku typ osobowości człowieka zboczeńca nie ma
znaczenia negatywnego, ale dosłowne ”ten co zboczył z utartej drogi”.
Po zestawieniu powyższych czynników jednak największy wpływ na naszą
osobowość mają podejmowane działania i sposób zachowania w relacjach z innymi
ludźmi. Każdy z nas ma mocne i słabe strony, ale najważniejsze jest to abyśmy je
poznali, a wiedzę tę wykorzystywali w życiu codziennym. W ten sposób rozwijamy
te cechy i umiejętności, które uważamy za swoje atuty i dobieramy do nich swoją
aktywność szkolną a później zawodową, aby w pełni wykorzystać i zaprezentować
swoje zalety. Niezwykle ważne jest też poszukiwanie nowych doświadczeń, które
pozwolą na sprawdzenie samego siebie w nietypowych sytuacjach. Wszystkie te
czynniki umożliwią harmonijny rozwój osobowości.
Opracowała : mgr Bogumiła Polak-Sikora
Literatura:
1. Garbacik K., Żmiejko M.: Czas na przedsiębiorczość. PWN, W-wa 2008
2. Januszek H., Sikora J.: Podstawy socjologii. Poznań 2000
3. Społeczeństwo i polityka, red. K. A. Wojtaszczyk, W. Jakubowska,; W-wa 2007
4. Ziembiński Z.: Elementy socjologii. Poznań 2001