Wybrane zaburzenia psychiczne

WYBRANE
ZABURZENIA
PSYCHICZNE
Adriana Schetz
IF USz
Fakty i mity na temat zaburzeń
psychicznych
Podział zaburzeń u dzieci i młodzieży
(H. Sęk, Psychologia kliniczna, t.2, Warszawa: PWN, 2005.)
• Nowe klasyfikacje zaburzeń: ICD-10, DSM-IV
• Przed diagnozą: dziecko jest osobą! Założenia uznane za podstawowe w pracy
klinicznej:
1.
Dziecko to jednostka poszukująca, aktywna, ważny jest jej punkt widzenia, jego
propozycje rozwiązania problemu, itp.
2. Tempo rozwoju oraz jego rytm jest indywidualny dla każdego dziecka, czyli
(wreszcie!) podejście nie tyle normatywne, co indywidualne (wiele problemów
klinicznych stanowi efekt nieuwzględniania np. zmienności zachowania w wieku
dorastania).
3. Dziecko jest podmiotem więzi społecznych:
 Rodzinnych: a niektóre zaburzenia mogą stanowić rezultat niedoboru lub nadmiaru
więzi tego rodzaju.
 Rówieśniczych
4. Problemy otoczenia („współczesnego świata” – Sęk) dotyczą także dziecka, we
wczesnej fazie rozwoju rodzice czuwają nad beztroską dziecka, z wiekiem wyrabia
sobie ono własny pogląd na świat, który często skutkuje „syndromem podłego
świata”.
5. Niemal od najwcześniejszego etapu rozwoju dziecko ma poczucie własnej
godności, które stanowi elementarny składnik jego rozwijającej się tożsamości;
dorośli często odnoszą się lekceważąco do poczucia godności, zwłaszcza małych
dzieci („najpierw odebrałeś mi pieniądze, a teraz jeszcze godność!”).
DSM-IV
podział zaburzeń u dzieci i młodzieży
• Rozwojowe (głownie uogólnione:
autyzm, niepełnosprawność
intelektualna);
• Zaburzenia zachowania
(przejawiane brakiem
samokontroli, np. nadaktywność
czy zachowania destrukcyjne);
• Emocjonalne (głównie lękowe)
• Zaburzenia odżywiania (np.
anoreksja, bulimia)
• Zaburzenia nawyków (np. tiki,
jąkanie)
Zaburzenia okresu wczesnego dzieciństwa
• Okres niemowlęcy i poniemowlęcy:
1. Deprywacja matczyna (= NZOR, nieorganiczny zespół opóźnienia
rozwoju; = hospitalizm czyli choroba sieroca = zaniedbywanie dziecka);
niezaspokojenie potrzeb psychicznych dziecka co prowadzi do
zaburzenia rozwoju psychicznego i fizycznego;
2. Zerwanie lub zakłócenie więzi matka-dziecko, inaczej mówiąc
zakłócenie więzi symbiotycznej (więź matka-niemowlę), co zazwyczaj
prowadzi do zaburzeń emocjonalnego oraz społecznego rozwoju w
późniejszych okresach; Okres najwyższej podatności: 3-4 lata. Wyróżnia
się trzy fazy reakcji dziecka na zerwanie więzi z matką:
 Protestu
 Rozpaczy
 Wyparcia
Obraz zaburzenia: płacz (płaczliwość), zaburzenia snu, łaknienia,
wydalania, smutek.
Mogą pojawić się zastępcze zachowania przystosowawcze, np. „lepkość
emocjonalna” (głównie u dzieci młodszych) oraz „trudne zachowania” (u
dzieci starszych).
Zaburzenia okresu średniego dzieciństwa
• Zaburzenia odżywiania (żarłoczność, brak łaknienia, szkodliwe
upodobania pokarmowe); Skutkują głównie konfliktem z rodzicami;
• Zaburzenia wydalania (wydalnicze): mimowolne oddawanie moczu
(często moczenie nocne);
• Zaburzenia snu: budzenie się, trudność w zasypianiu, niespokojny sen, itp.
• Zaburzenia przysenne (parasomnie): mówienie przez sen, chodzenie we
śnie, nadmierna ruchliwość, lęki nocne;
• Zaburzenia w komunikowaniu się: opóźniony rozwój języka i mowy,
zaburzenia recepcji mowy, ekspresji językowej, jąkanie się;
• Wczesnodziecięca masturbacja (zarówno przyczyna jak i skutek trudności
emocjonalnych): sama w sobie nie jest niczym niepokojącym, ale może
wywoływać nieprawidłowe reakcje rodziców albo stanowić czynność
kompensującą deficyty uczuciowe (brak więzi emocjonalnych).
Zaburzenia okresu późnego dzieciństwa
(wieku szkolnego)
• Nadpobudliwość ruchowa
• Specyficzne trudności w uczeniu
się (czytanie, liczenie, pisanie,
czyli: dysleksja, akalkulia i
dyskalkulia, dysgrafia)
• Lęki szkolne
• Fobie szkolne (nasilone postaci
lęków)
• Zaburzenia typu destrukcyjnego
Zaburzenia okresu adolescencji
(wieku młodzieńczego)
• „czas nasilonej patologii”
• „adolescencja jest okresem życia,
który przez swój dezintegracyjny
charakter sam w sobie może
wydawać się psychozą… trudno
rozeznać się co jest procesem
patologicznym, a co normalnym
rozwojem” (Van Krevelen)
•
•
•
•
•
•
lęki;
Uzależnienia;
Zaburzenia odżywiania;
Zachowania destrukcyjne;
Zachowania autodestrukcyjne;
depresja
Zaburzenia osobowości
„TRWAŁY WZORZEC WEWNĘTRZNYCH
DOŚWIADCZEŃ I ZACHOWAŃ, KTÓRE W
ZNACZĄCYM STOPNIU ODBIEGAJĄ OD
OCZEKIWAŃ WYSTĘPUJĄCYCH W
KULTURZE, W KTÓREJ ŻYJE DANA
OSOBA” (DSM-IV, ZA IRENĄ OBUCHOWSKĄ, W: SĘK
2005, S. 49)
Zaburzenia osobowości
DSM-IV
• Trzy podstawowe wiązki zaburzeń osobowości (wraz z zaburzeniami
rozwojowymi i umysłowymi):
1. Wiązka A – zaburzenia osobowości charakteryzujące się ekscentrycznością
i dziwacznością:
 Osobowość paranoiczna
 Osobowość schizotypowa
 Osobowość schizoidalna
2. Wiązka B – zaburzenia wyróżniające się emocjonalnością, dramatycznością,
lekceważeniem konsekwencji:
 Osobowość narcystyczna
 Osobowość typu borderline
 Osobowość histrioniczna
 Osobowość socjopatyczna
3. Wiązka C – zaburzenia charakteryzujące się napięciem, przerażeniem,
lękiem:
 Osobowość unikająca
 Osobowość bierno-zależna
 Osobowość obsesyjno-kompulsywna
Wiązka A – zaburzenia
osobowości charakteryzujące
się ekscentrycznością i
dziwacznością:
Osobowość paranoiczna
Osobowość schizotypowa
Osobowość schizoidalna
• Wzorzec funkcjonowania: brak zaufania,
podejrzliwość, odbieranie motywów innych
osób jako wrogich.
• Wzorzec funkcjonowania: brak zdolności
interpersonalnych i społecznych, co przejawia
się ograniczoną zdolnością tworzenia bliskich
związków (zaburzenia poznawcze oraz
zachowania ekscentryczne), a także poczucie
dyskomfortu w relacjach interpersonalnych
• Wzorzec zachowania: wycofanie z życia
społecznego, słaba ekspresja emocji w
kontaktach interpersonalnych
Wiązka B – zaburzenia
wyróżniające się emocjonalnością,
dramatycznością, lekceważeniem
konsekwencji:
Osobowość narcystyczna
Osobowość typu borderline
Osobowość histrioniczna
• WF: potrzeba bycia podziwianym, brak
empatii, pretensjonalność przejawiana
zachowaniem, fantazja.
• Brak stabilności w relacjach interpersonalnych,
brak stabilności obrazu siebie (obrazu Ja) oraz
w stanach afektywnych.
• Nadmierna emocjonalność, poszukiwanie
atencji.
Wiązka C – zaburzenia
charakteryzujące się
napięciem, przerażeniem,
lękiem
Osobowość unikająca
Osobowość bierno-zależna
Osobowość obsesyjnokompulsywna
• WF: nadreaktywność odczuć,
zahamowanie społeczne, nadwrażliwość
na negatywną ocenę
• WF: uległość wynikająca z nadmiernaej
potrzebie opieki ze strony innych osób,
silne lęki separacyjne.
• Nadmierne zaangażowanie w
porządkowanie, perfekcjonizm, potrzeba
kontroli innych, brak elastyczności,
skuteczności i otwartości.
Zaburzenia lękowe i ich symptomy
1. Fobia specyficzna
2. Lęk paniczny
3. Agrofobia
4. Uogólnione zaburzenia
lękowe
5. Zburzenia obsesyjnokompulsywne
Choroby psychiczne: schizofrenia
Schizofrenia
Objawy pozytywne
Objawy negatywne
• Halucynacje: słuchowe, węchowe,
dotykowe;
• Urojenia np. religijne,
prześladowcze, związane z
zazdrością, wielkościowe;
• Formalne zaburzenia myślenia, np.
rozkojarzenie, splątanie,
nielogiczność;
• Dziwaczne, zdezorganizowane
zachowanie
• Spłycenie i stępienie afektu;
• Alogia czyli ubóstwo mowy
(werbalne lub treściowe);
• Apatia, osłabienie woli;
• Anhedonia: niezdolność do
przeżywania pozytywnych emocji;
• Aspołeczność;
• Uszkodzenie uwagi
Zaburzenia afektywne
• Klasyfikacja według ICD-10:
1. Epizod maniakalny
2. Zaburzenie afektywne
dwubiegunowe
3. Zaburzenie afektywne
jednobiegunowe: epizod
depresji
4. Uporczywe (przewlekłe)
zaburzenia afektywne
5. Inne, nieokreślone zaburzenia
afektywne
• Klasyfikacja według DSM-IV:
1. Epizody zaburzenia nastroju
2. Zaburzenia dwubiegunowe
3.
Zaburzenia depresyjne: depresja
wielka
4.
Np. dystymia (depresja
nerwicowa, depresja lękowa)
5.
Inne