Osobowość - NetPrace.pl

Osobowość
Co to jest osobowość? Słowo to chociaż używane jest w wielu różnych znaczeniach, większość tych
popularnych znaczeń daje się zakwalifikować do dwóch grup. W pierwszej termin „osobowość”
oznacza umiejętność czy zręczność w kontaktach społecznych. Osobowość jednostki oceniana jest ze
względu na jej zdolność wzbudzania pozytywnych reakcji u różnych osób w różnych okolicznościach.
W drugim zastosowaniu osobowość odbierana jest jako najbardziej wyraźne i rzucające się w oczy
wrażenie, jakie jednostka wywiera na innych ludziach. Możemy wtedy powiedzieć o jednostce, iż ma
„osobowość agresywną”, „uległą” bądź „lękową”. W każdym z tych wypadków obserwator wybiera tę
cechę lub własność, która jest bardzo charakterystyczna dla jednostki i która prawdopodobnie stanowi
ważną część ogólnego wrażenia, jakie jednostka wywiera na innych, a osobowość jednostki określona
jest przez tę własność i w obu tych zastosowaniach terminu „osobowość” zawarty jest element oceny.
Osobowość w powszechnym rozumieniu może być dobra lub zła.
Już w codziennym zastosowaniu „osobowość” ma różnorodne znaczenie, ta liczba znaczeń,
nadawana temu terminowi przez psychologów, jest jeszcze większa. Allport w swym obszernym
przeglądzie literatury wyłonił prace 50 różnych definicji, które zaliczył do kilku szerszych kategorii.
Allport wyróżnia dwa typy definicji, które określa jako biospołeczne i biofizyczne. Definicje
biospołeczne są bliskie potocznemu rozumieniu osobowości jako „społecznej wartości bodźcowej”
jednostki. W tym ujęciu osobowość jednostki określona jest przez to, jak reagują na nią inni ludzie.
Można nawet powiedzieć, iż jednostka ma jedynie taką osobowość, jaką przejawia w reakcjach innych.
Allport żywo protestuje przeciwko wnioskowi, iż osobowość zawiera się jedynie w „reakcjach innej
osoby”, i wskazuje, że powinno się stosować definicje biofizyczne, w których osobowość jest silnie
1
osadzona w cechach lub własnościach jednostki. Zgodnie z tymi definicjami osobowość ma zarówno
aspekt organiczny jak i aspekt postrzegany, i może być odniesiona do specyficznych własności
jednostki, poddających się obiektywnemu opisowi i pomiarowi.
Inny typ definicji to definicja zbiorcza lub definicja-worek. Definicja ta ujmuje osobowość poprzez
wyliczenie. Tu termin „osobowość” zawiera wszystko, co da się powiedzieć o człowieku, pojęcia, które
traktuje się jako najistotniejsze w opisie jednostki. Inne definicje kładą zasadniczy nacisk na integrującą
czy organizującą funkcję osobowości. Definicje te sugerują iż osobowość jest organizacją czy strukturą
nadawaną różnym odrębnym reakcjom jednostki, lub też zakładają, że strukturalizacja jest wynikiem
działania osobowości jako aktywnej siły wewnętrznej. Osobowość jest tym, co nadaje porządek i
spójność wszystkim rodzajom działań podejmowanych przez człowieka. Niektórzy teoretycy
podkreślają udział osobowości w przystosowaniu jednostki. Osobowość określają zróżnicowane, lecz
typowe działania podejmowane przez jednostkę w celu przystosowania się. W jeszcze innych
definicjach osobowość odnoszona jest do niepowtarzalnych czy indywidualnych aspektów zachowania.
Oznacza ona te własności jednostki, które odróżniają ją od innych osób. Definicje te wskazują, iż
osobowość odnosi się do tej części człowieka, która jest dla niego jako osoby najbardziej
charakterystyczna. Ten typ definicji ilustruje stwierdzenie Allporta, iż „osobowość to jest to, czym
naprawdę jest człowiek”. Należy to rozumieć tak, że na osobowość składa się to, co w ostatecznej
analizie jest najbardziej charakterystyczne i co stanowi najgłębszą naturę człowieka. Tak więc żadna
konkretna definicja osobowości nie może być stosowana w sposób uniwersalny. Osobowość określana
jest przez specyficzne pojęcia empiryczne, które są częścią teorii osobowości stosowanej przez
obserwatora. Na osobowość składa się pewien zbiór pojęć opisowych, które charakteryzują badaną
osobę w kategoriach zmiennych lub wymiarów zajmujących centralną pozycję w obrębie zastosowanej
teorii.
Gordon Allport stworzył podwaliny jednego z głównych nurtów psychologii osobowości, opartego na
teorii cech, pod względem których jednostki różnią się między sobą. Allport ujmował osobowość jako
indywidualną, niepowtarzalną, hierarchicznie zorganizowaną konfigurację cech, którym przypisywał
właściwości motywacyjne. Według Allporta „osobowość to dynamiczna organizacja wewnątrz
jednostki obejmująca te układy psychofizyczne, które decydują o specyficznych dla niej sposobach
przystosowania do środowiska”.
Traktując osobowość jako organizację psychofizyczną Allport definiuje cechę, która jest predyspozycją
do reagowania w określony sposób. Obok cechy, wspólnej dla wszystkich ludzi, wyodrębnił on
dyspozycję osobistą, niepowtarzalną, specyficzną dla jednostki. To rozróżnienie na cechę i dyspozycję
osobistą dało początek dwom zasadniczym podejściom w badaniach nad osobowością – podejście
nomotetyczne i idiograficzne. Wśród dyspozycji Allport wyróżnił trzy kategorie: dyspozycja
dominująca, dyspozycje centralne, dyspozycje wtórne..
Allport wprowadził także pojęcie Ja, które zapewnia poczucie własnej osobowości i które powstaje
oraz rozwija się w ontogenezie. Jego główna zasługa dla rozwoju teorii osobowości polega na tym, że
zwrócił uwagę na pojęcie cechy jako jednostki opisu osobowości i ten pogląd podchwyciło wielu
innych badaczy osobowości, znalazło to swój wyraz w dwóch podstawowych nurtach badawczych –
psychometrycznym i leksykalnym. Wspólnym mianownikiem obu nurtów jest to, że podstawową
jednostką opisu osobowości jest czynnik, to znaczy cecha wyodrębniona na podstawie analizy
czynnikowej.
Cattell był jednym z pionierów badań nad osobowością opartych na analizie czynnikowej. Przejął on
od Allporta koncepcję cech, ale zrezygnował z podejścia idiograficznego. Traktując osobowość jako
konstrukt psychologiczny, który pozwala przewidzieć, jak dana osoba zachowa się w określonej
sytuacji, za najważniejszy cel badań nad osobowością uznał ustalenie praw określających, jak ludzie o
danych strukturach osobowości zachowują się w różnego rodzaju sytuacjach i środowiskach. Według
Cattella cechy stanowią strukturę psychiczną osobowości. To, co obserwowalne na zewnątrz, to tak
zwane cechy powierzchniowe. O nich wnioskujemy bezpośrednio na podstawie obserwowalnego
zachowania. Reprezentują one zewnętrzne zmienne. W odróżnieniu od nich cechy źródłowe
reprezentują podstawowe zmienne, z których zbudowana jest osobowość. Cechy źródłowe, czyli te,
które pozwalają wyjaśnić ludzkie zachowania, stały się głównym przedmiotem badań Cattella. Wśród
cech wyodrębnił on trzy podstawowe kategoria: cechy zdolnościowe lub poznawcze, cechy
temperamentalne (stylistyczne), cechy dynamiczne. Wymienione kategorie cech należą do najbardziej
stałych elementów osobowości. Wśród cech dynamicznych wyróżnił on trzy główne kategorie: ergi,
2
sentymenty i postawy. Cattell wyodrębnił trzy podstawowe źródła, na których podstawie można
wnioskować o osobowości jednostki. Są to: obserwacja zachowania w codziennych sytuacjach
życiowych (dane L), samoopis - z reguły oparty na pytaniach zawartych w kwestionariuszu (dane Q),
specjalnie aranżowane sytuacje eksperymentalne (dane T). Skonstruowany przez Cattella 16czynnikowy kwestionariusz osobowości zyskał dużą popularność wśród psychologów osobowości.
Wychodząc z założenia, że jesteśmy w stanie przewidzieć zachowanie jednostki, kiedy znamy jej cechy
osobowości oraz sytuację, w której będzie ono przebiegało, Cattell ułożył tak zwane równania
specyfikacyjne, oddzielnie dla różnych konfiguracji cech. Równania podkreślają rolę, jaką Cattell
przypisywał interakcjom zmiennych osobowościowych i sytuacyjnych jako wyznacznikom
zachowania.
Natomiast Eysenck, najwybitniejszy europejski badacz osobowości ujętej w kategoriach cech,
wyodrębnił drogą analizy czynnikowej dwa czynniki: neurotyczność oraz histerię/dystymię. To
doprowadziło go do wyodrębnienia dwóch podstawowych wymiarów osobowości: ekstrawersji
(przeciwstawny biegun to introwersja) i neurotyczności (przeciwstawny biegun to zróżnicowanie
emocjonalne). Po wielu badaniach Eysenck doszedł do wniosku, że struktura osobowości jest
trójczynnikowa. Te czynniki traktowane jako wzajemnie niezależne, to: psychotyczność (P),
ekstrawersja (E) i neurotyczność (N). Eysenck nazywał je często czynnikami nadrzędnymi, a także
typami osobowości. Ich struktura jest hierarchiczna. Zdaniem Eysencka, wyodrębnione przez niego
superczynniki mają charakter uniwersalny, tworzą one najbardziej uniwersalną taksonomię osobowości.
W ewolucji poglądów Eysencka na temat biologicznych podstaw ekstrawersji wyodrębnić można dwie
teorie: teorię hamowania i teorię aktywacji.
W aktywacyjnej teorii ekstrawersji Eysenck wydłużył łańcuch przyczynowo-skutkowy, koncentrując
się na aktywizacji kory mózgowej, regulowanej przez struktury podkorowe. Analiza badań dotyczących
fizjologicznych korelatów neurotyczności zmusiła Eysencka do sformułowania nowego wniosku. W
ciągu wieloletniej działalności naukowej Eysenck konstruował odpowiednie kwestionariusze: najpierw
służące do pomiaru neurotyczności, do której dołączyła ekstrawersja, a później pomiar obejmował już
wszystkie trzy czynniki – PEN. Najpopularniejszym narzędziem do pomiaru tych superczynników jest
Zrewidowany Kwestionariusz Osobowości (EPQ-R). Z przeprowadzonych badań Eysenck wysnuł trzy
podstawowe twierdzenia:
1) związek między siłą bodźca a poziomem wykonania jest modyfikowany przez ekstrawersję
2) ekstrawertycy poszukują stymulacji, introwertycy zaś jej unikają
3) warunkowanie przebiega łatwiej u introwertyków niż u ekstrawertyków.
Teoria osobowości Eysencka, zaliczana do teorii temperamentu, cieszy się wśród badaczy dużą
popularnością. Eysenck koncentrując się na dociekaniu mechanizmów biologicznych leżących u
podstaw superczynników, wyszedł poza czysty opis osobowości.
Leksykalny nurt w badaniach nad osobowością, opierał się na założeniu, że różnice indywidualne
znajdują swój wyraz w języku. Analizy słów, w tym głównie przymiotników, oparte na różnych
systemach ich kategoryzacji doprowadziły badaczy, wśród których należy wymienić pionierów tego
nurtu badawczego – Tupesa i Christala, a także Normana – do wyodrębnienia pięciu czynników
osobowości.
Dla Tupesa i Christala te pięć czynników to: surgencje, ugodowość, niezawodność, stałość
emocjonalna i kultura.
Natomiast Norman biorąc za punkt wyjścia pięć czynników wyodrębnionych przez Tupesa i Christala,
dobrał do każdego z nich po cztery opisy wzięte z listy Cattella, a wyniki otrzymane na podstawie tych
zmiennych poddał analizie czynnikowej. Otrzymał pięć czynników składających się na strukturę
osobowości i nazwał je: surgencja, ugodowość, sumienność, stałość emocjonalna i kultura. Stanowią
one zdaniem Normana, podstawową taksonomię osobowości.
Badania współczesne, prowadzone w Stanach Zjednoczonych głównie przez Goldberga, a w Europie
Angleitnera i Hofstee, również doprowadziły, niezależnie od stosowanej metody analizy czynnikowej,
do rozwiązania pięcioczynnikowego. Tymi czynnikami są: ekstrawersja, zrównoważenie emocjonalne
(odwrotność neurotyczności), ugodowość, sumienność i kultura. Goldberg przeprowadził serię badań,
które doprowadziły do tego samego wyniku – wyodrębnienie pięciu czynników osobowości. Z badań
Goldberga wynika, że żaden czynnik, poza pięcioma pierwszymi, nie replikował się w kolejnych
badaniach. Goldberg posłużył się za Normanem tymi samymi nazwami czynników, poza piątym, który
zamiast kultury nazwał intelektem. Na podstawie licznych badań własnych Goldberg zaproponował
3
listę stu przymiotników – identyfikatorów. Mają one, zdaniem autora, status prototypowych opisów
pięciu czynników.
Costa i McCrae pod wpływem wyników badań leksykalnych opracowali pięcioczynnikową
koncepcję osobowości. Tymi czynnikami są: neurotyczność, ekstrawersja, otwartość na doświadczenie,
ugodowość i sumienność. Do pomiaru wyodrębnionych przez siebie czynników skonstruowali
specjalny Kwestionariusz Osobowości NEO. Uwzględniając wyniki badań Costa i McCrae dokonali
modyfikacji tego kwestionariusza i powstał Zmodyfikowany Kwestionariusz Osobowości NEO-PI-R.
Dzięki niemu uzyskano możliwość opisu osobowości na poziomie czynników pierwszego rzędu oraz
czynników drugiego rzędu, co odpowiada czynnikom także nazwanym przez Costę i McCrae’a „wielką
piątką” (NEOAC). W 1989 autorzy opracowali skróconą wersję NEO-PI-R, znanego jako
Kwestionariusz NEO-FFI, który pozwala jedynie na ogólną diagnozę pięciu podstawowych
czynników.
Costa i McCrae za pomocą czterech argumentów uzasadniają traktowanie czynników NEOAC jako
podstawowych wymiarów osobowości:
 Czynniki NEOAC istnieją realnie
 Niezmienniczość czynników NEOAC
 Uniersalność czynników NEOAC
 Podstawy biologiczne czynników NEOAC
Nurt badania struktury osobowości na podstawie swobodnych opisów odwołuje się bezpośrednio do
języka naturalnego. Badania prowadzone metodą swobodnych opisów w ramach PMO
(Pięcioczynnikowy model osobowości) opierają się na trzech założeniach:
1) spontaniczne opisy osobowości z punktu widzenia dokonujących ich osób mają istotne
znaczenie dla charakterystyki osobowości
2) im ważniejsza jest określona cecha osobowości, tym częściej jest wymieniana w opisie
3) swobodne opisy dokonywane w różnych językach i kulturach odzwierciedlają wpływ
czynników kulturowych na kształtowanie się osobowości.
Wyniki badań opartych na swobodnych opisach osobowości także sugerują, iż struktura osobowości
składa się z pięciu czynników.
Teorie osobowości oparte na koncepcji cechy wielokrotnie poddawane były krytyce.
Poznawcze podejście do osobowości widzi człowieka jako podmiot poznający świat i samego siebie,
złożony system pobierający, przetwarzający i integrujący informacje. Omawiane tu podejście skupia się
na osobie jako pewnej całości, a nie na elementarnych procesach. Koncentruje się na pojęciu Ja,
odpowiedzialnemu za nadawanie całościowego sensu naszym doświadczeniom i za wyznaczanie
naszych ustosunkowań do świata, oraz na podmiotowej kontroli i samoregulacji.
Podejście teorii cech mówi o właściwościach człowieka decydujących o stałości i międzysytuacyjnej
zgodności zachowań. Chodzi tu o podstawowe czynniki osobowości, pod względem których ludzie
trwale się od siebie różnią.
Poznawcza psychologia osobowości zajmuje się między innymi wyjaśnianiem stałości zachowania i
trwałych różnic między ludźmi. Porównywane podejścia różnią się perspektywą poznawczą, z jakiej
patrzą na ludzkie działania. W wypadku teorii cech jest nią perspektywa zewnętrznego obserwatora
zachowania, natomiast w wypadku podejścia poznawczego – rekonstruowana przez obserwatora
perspektywa samego wykonawcy działania. Podejście poznawcze i podejście psychologii cech są to
różne, ale wzajemnie się dopełniające, równoprawne punkty widzenia na osobowość człowieka.
Geneza poznawczego podejścia do osobowości zaczyna się od społecznej teorii uczenia się. Dzięki tej
teorii wiemy, że osobowość jest czymś, co stopniowo formuje się pod wpływem interakcji z ludźmi i
społecznego uczenia się. Podejście poznawcze interesuje się wewnętrznym światem człowieka i
integracją jego doświadczeni, procesami samoświadomości, oraz obrazem siebie. Zainteresowanie
ukierunkowaniem osobowości ku przyszłości oraz zdolnością do podmiotowej kontroli jest
dziedzictwem psychologii humanistycznej. Natomiast psychoanalizie podejście poznawcze zawdzięcza
adaptacyjne ujęcie osobowości, traktowanie jej jako systemu analogicznego do żywego organizmu.
Podejście to docenia także rolę nieświadomości w ludzkim działaniu. Podstawowymi funkcjami
osobowości w ujęciu poznawczym są:
1) konstruowanie poznawcze,
2) dostarczanie podstaw do ewaluacji zdarzeń innych ludzi i samego siebie,
3) programowanie działań
4
sterowanie przebiegiem działania, które dokonuje się przede wszystkim dzięki procesom
samoregulacji.
Funkcje służą realizacji dwóch nadrzędnych zadań osobowości jako systemu: pierwsze to adaptacja
psychologiczna, a drugie – zapewnienie i podtrzymanie integracji psychologicznej człowieka, a także
podtrzymanie wiary we własne istnienie jako jednolitego podmiotu. Najważniejszym przejawem tej
wiary jest poczucie własnej jedności, poczucie autonomii, podmiotowej kontroli nad sobą i biegiem
zdarzeń. Operujące w nas mechanizmy psychologiczne zapewniają integrację naszej osoby. Podejście
poznawcze skupia się na trzech takich mechanizmach. Jednym z nich jest pojęcie własnej osoby,
drugim – samoświadomość, trzecim jest wielopoziomowy proces samoregulacji.
Osobowość jest systemem odpowiedzialnym za konstruowanie poznawcze, które jest zarazem
źródłem wiedzy osobistej, jak i jej produktem. Konstruowanie proaktywne własnej przyszłości polega
na samodzielnym generowaniu przez nas dalekosiężnych zamierzeń służących naszemu rozwojowi i
samorealizacji. Polega także na generowaniu przez człowieka możliwych Ja, zadań życiowych oraz
dążeń osobistych. Konstruowanie to przyczynia się do rozwoju osobowości. Natomiast konstruowanie
reaktywne własnej przyszłości (odpowiedź na wezwania sytuacyjne) służy utrzymaniu poczucia
kontroli, poprawie samopoczucia i budowaniu skutecznych programów działań.
Konstruowanie przeszłości to nic innego jak przepracowanie własnego doświadczenia,
porządkowanie, uspójnianie, przewartościowywanie, dopasowywanie do przyjętych poglądów na
własny temat. Ważną rolę odgrywają tu porównania społeczne, wśród których możemy wyróżnić
porównanie w dół i porównanie w górę. Przynoszą one ulgę, poprawiają samopoczucie, pobudzają
naszą motywację i programowanie własnej aktywności. Funkcje adaptacyjne również wykazuje
produkowanie autonarracji na temat własnej przeszłości. Sprzyja ona polepszeniu się stanu
psychicznego i fizycznego, a także podniesieniu odporności organizmu. Wiele z tych metod ułatwia
„uspójnienie” nowych doświadczeń z całym systemem doświadczeniowym oraz ochronę poczucia
własnej integralności i wartości. Niekiedy jednak zabiegi takie nie przynoszą pożytków adaptacyjnych.
Obraz własnej osoby jest sercem poznawczego podejścia osobowości. Człowiek ma świadomość
własnego istnienia, jest w stanie uzyskiwać informacje o sobie samym. Tę zdolność do bycia obiektem
własnej uwagi określa się mianem samoświadomości. Samoświadomość jest samowiedzą, a więc
wiedzą na temat własnej osoby. Najważniejszym wytworem procesów konstruowania poznawczego jest
pojęcie Ja. Samowiedza jest bardzo złożona i rozbudowana, co sprawia, że nie sposób używać naraz
wszystkich informacji na temat siebie. Tylko niewielka część ogólnego pojęcia Ja może być w danej
chwili dostępna świadomości. Tę część nazywa się spontanicznym pojęciem Ja lub roboczym pojęciem
Ja. W obrębie różnych teorii mówiących o Ja wyodrębnia się bardzo różne aspekty jej struktury.
Higgins zaproponował wyróżnienie dwóch wymiarów: perspektyw (punktów widzenia), z jakich Ja jest
oceniane, i obszarów (zakresów lub dziedzin) Ja. Higgins zauważa, że podmiot może sam dokonywać
oceny siebie, ale może też być oceniany przez kogoś innego. Ważne jest dla podmiotu jak oceniają go
ludzie, z którymi się w szczególny sposób liczy. Osoby takie określa mianem znaczących innych. A
więc fenomen Ja oceniany jest z dwóch perspektyw: perspektywy własnej i perspektywy znaczących
innych. Według Higginsa główne dziedziny Ja podlegające ocenie to:
1) Ja realne
2) Ja idealne
3) Ja powinnościowe
Pojęcie Ja jest także zjawiskiem o charakterze kulturowym. Triandis proponuje rozróżnienie między
Ja prywatnym, publicznym i kolektywnym. Przekonania na temat siebie są zdeterminowane
historycznie, kulturowo i społecznie. Ważnym przejawem działalności struktury Ja jest
podtrzymywanie w podmiocie poczucia własnej wartości. Ludzie wykorzystują najróżniejsze techniki
pozwalające im na obronę pozytywnego przekonania na własny temat. Wiele osób przejawia skłonności
do pozytywnej autoprezentacji, czyli ukazywania siebie w korzystnym świetle podczas kontaktów z
innymi. Ludzie stosują też wiele innych zabiegów, spośród których wymienić tu warto strategię
samoutrudniania. Wysoka samoocena pozwala człowiekowi czuć się wartościowym elementem kultury
lub jej części.
System samowiedzy jest niezwykle bogaty i zróżnicowany treściowo, ale także słabo zintegrowany.
Człowiek może dokonać samopoznania myśląc o sobie w trybie ogólnych atrybutów Ja, w trybie więzi
interpersonalnych, a także w trybie autonarracyjnym. Ludzie są też skłonni do poznawczego
konstruowania siebie jako jednorodnego podmiotu myśli, uczuć i zamiarów, co zapewnia realizację
4)
5
ważnego motywu – utrzymania poczucia stałości i integralności siebie jako osoby. Niebagatelną rolę w
podtrzymywaniu tego przeświadczenia odgrywa hierarchiczna budowa obrazu siebie, zapis
autobiograficzny, „totalitarne ego”. Ważnym czynnikiem podtrzymującym poczucie własnej stałości i
ciągłości może być tendencja do konstruowania siebie jako bytu sprawczego, podmiotu obdarzonego
wolnością wyboru, intencjonalnością oraz zdolnością do wywierania wpływu na swój los. Dzięki
procesom kontroli i samoregulacji trwałe standardy wewnętrzne zawarte w Ja idealnym wywierają
wpływ na wybór celów bieżących i działania człowieka, co zapewnia epizodyczną integrację
zachowania. Wiele elementarnych mechanizmów psychologicznych podtrzymuje dążenie do kontroli,
na przykład reaktancja, motywacja do kontroli, iluzja kontroli, nierealistyczny optymizm, egotyzm
atrybucyjny.
Podmiotowa kontrola realizuje się poprzez ustanawianie i spełnianie zamierzeń (celów). Należy
odróżnić od siebie cele dystalne i cele proksymalne. Wymiarem celów dystalnych jest ich treść, ważny
jest ich poziom specyfikacji i szerokość. Warunkiem realizacji celów proksymalnych jest przyjęcie
orientacji na działanie. Towarzyszy temu przyrost iluzji kontroli, globalnej samooceny i
nierealistycznego optymizmu. Orientacje na działanie podtrzymuje też zjawisko energizacji.
Utrzymaniu ukierunkowanej aktywności podmiotu i orientacji na kontrolę sprzyja wysoki poziom
identyfikacji działania, stan wzmożonej aktywności poznawczej oraz sprawowanie kontroli nad
własnym umysłem. Kontrola umysłu przez tłumienie może być przyczyną paradoksalnych następstw.
Chociaż w naszym działaniu przeważa na ogół orientacja na kontrolę, to w pewnych warunkach
dochodzi do jej utraty. Dzieje się tak prawdopodobnie wtedy, kiedy kontynuujemy aktywność
zmierzającą do rozwiązania problemu, mimo że sytuacja jest niekontrolowana. Długotrwała deprywacja
kontroli w takich sytuacjach prowadzi do utraty orientacji na działanie, a to z kolei może wywołać
zmianę w zachowaniu nazywaną syndromem wyuczonej bezradności. Na syndrom ten składa się deficyt
motywacyjny, deficyt emocjonalny oraz deficyt poznawczy. Źródłem opisanych zachowań jest to, że
podczas kontaktu z sytuacją niekontrolowaną organizm uczy się, że nie ma związku między jego
działaniem a następstwami, w następstwie czego powstaje zgeneralizowane oczekiwanie braku kontroli
– bezpośrednia przyczyna opisanych deficytów w nowych sytuacjach.
Tak więc „osobowość” jest jednym z podstawowych pojęć psychologicznych, które jest różnie
definiowane, ale kształtuje się w toku rozwoju osobniczego, na podłożu wrodzonych cech
biofizycznych człowieka, pod wpływem oddziaływań zewnętrznych i własnej aktywności jednostki.
6
x60
7