Metadane scenariusza

Gliniana cywilizacja – starożytna Mezopotamia
1. 1. Cele lekcji
a) Wiadomości
Uczeń:
 identyfikuje postaci – Hammurabi, Sargon,

umiejscawia w czasie okres powstania pierwszych państw w dolinie Eufratu i Tygrysa – IV
tysiąclecie p.n.e., a także powstanie Kodeksu Hammurabiego – I połowa XVIII w. p.n.e.,

wymienia nazwy rzek, nad którymi leży Mezopotamia,

wymienia osiągnięcia cywilizacyjne Sumerów: pismo, system irygacyjny, system dziesiętny i
sześćdziesiętny, mapy nieba, działania na dużych liczbach, rydwan,

definiuje pojęcia: Międzyrzecze, Sumerowie, politeizm, kodeks, prawo talionu,

rozróżnia grupy społeczne istniejące w Babilonii.
b) Umiejętności
Uczeń:
 wyjaśnia działanie zasady oko za oko,

analizuje wpływ warunków naturalnych na powstanie pierwszych państw na terenach
Mezopotamii,

wskazuje na mapie rzeki Eufrat i Tygrys, obszar Międzyrzecza, tereny zajmowane przez
Babilonię i zamieszkiwane przez Sumerów, miasta Uruk, Ur, Niniwa, Babilon,

opisuje pracę rolników nad rzekami Tygrys i Eufrat,

znajduje w tekście kodeksu Hammurabiego odpowiedź na pytanie, czy w Babilonii istniała
równość wobec prawa,

na podstawie fragmentu Eposu o Gilgameszu odnajduje powiązania między kulturą starożytnej
Mezopotamii a kulturą europejską,

odróżnia na podstawie ilustracji pismo klinowe od innych rodzajów starożytnych pism,

odnajduje na ilustracjach cechy budowli babilońskich.
2. 2. Metoda i forma pracy
Metoda główna – praca pod kierunkiem.
Metody pomocnicza – pogadanka.
Formy pracy – praca z tekstem źródłowym, naukowym, praca z mapą.
3. 3. Środki dydaktyczne
-
Mapa ścienna starożytny Wschód,
-
mapa Bliskiego Wschodu w starożytności – atlas,
-
teksty źródłowe,
-
zdjęcia tabliczek z pismem klinowym i budowlami babilońskimi – podręcznik,
-
ilustracje przedstawiające pracę rolników w dolinie Eufratu i Tygrysa – podręcznik,
-
M. Stępień, Starożytny Wschód [w:] Historia starożytna, red. M. Jaczynowska, Trio, Warszawa
2000, s. 67-70 (fragment pracy opisującej cywilizację sumeryjską).
4. 4. Przebieg lekcji
a) Faza przygotowawcza
Nauczyciel sprawdza obecność.
Rekapitulacja wtórna. Czas trwania 7-10 minut.
Nauczyciel zadaje pytania, uczniowie na nie odpowiadają:
- Na jakich terenach rozpoczęła się rewolucja neolityczna? Wskaż na mapie. (Uczniowie
wskazują na mapie Żyzny Półksiężyc).
- Na czym polegała rewolucja neolityczna? (Odpowiedź: przejście od koczowniczego do
osiadłego trybu życia, od zbieractwa i myślistwa do rolnictwa i hodowli).
- Wymień osiągnięcia cywilizacyjne ludzi okresu neolitu. (Odpowiedź: uprawa roślin, hodowla
zwierząt, żarna, koło, koło garncarskie, ceramika, narzędzia rolnicze).
- Jakie znaczenie dla życia społecznego miała rewolucja neolityczna? (Odpowiedź: podział
pracy, podział ról społecznych, tworzenie większych osad, pojawienie się władzy, wspólna
obrona przed wrogiem, powstawanie osad protomiejskich).
Nauczyciel ocenia odpowiedzi uczniów oraz sprawdza i ocenia pracę domową.
b) Faza realizacyjna
1. Nauczyciel podaje temat lekcji i omawia jej cele. Krótko wprowadza w nową tematykę.
Rozdaje atlasy, teksty źródłowe (załącznik 1), ilustracje.
2. Nauczyciel prosi uczniów o znalezienie na mapie obszaru starożytnej Mezopotamii, wskazanie
jej głównych rzek oraz odpowiedzi, dlaczego obszar ten nazywa się także Międzyrzeczem.
(Jeden z uczniów wskazuje tereny na mapie ściennej i odpowiada, że jest on położony między
dwiema wielkimi rzekami – Tygrysem i Eufratem).
Nauczyciel zadaje pytania:
- Jakie państwo znajduje się obecnie na tym terenie? (Irak).
- Dlaczego pierwsze państwa powstawały właśnie na terenie Międzyrzecza? (Uczniowie
powinni wskazywać na dogodne warunki klimatyczne oraz bliskość rzek i możliwość
rozwoju rolnictwa).
3. Nauczyciel prosi o przeczytanie fragmentu Dziejów (załącznik 1.1) Herodota i odpowiedź na
pytania, jakie były warunki naturalne doliny Eufratu i Tygrysa oraz jakie rośliny uprawiano.
(Uczniowie odpowiadają: bardzo urodzajne ziemie; uprawa pszenicy, jęczmienia, prosa,
sezamu; rosną palmy).
4. Nauczyciel prosi uczniów o opisanie na podstawie ilustracji oraz tekstu jak wyglądała praca
rolników w Mezopotamii. (Uczniowie odpowiadają: potrafiono budować kanały irygacyjne, do
prac polowych używano bydła, znane były proste narzędzi rolnicze).
5. Nauczyciel prosi o znalezienie na mapie terenu zamieszkiwanego przez Sumerów i wskazanie
go na mapie ściennej. (Jeden z uczniów wykonuje polecenie, pozostali szukają w swoich
atlasach).
6. Nauczyciel krótko wyjaśnia, kim byli Sumerowie i prosi o przeczytanie tekstu mówiącego o
cywilizacji Sumerów, a także o wymienienie ich osiągnięć cywilizacyjnych. (Uczniowie
odpowiadają: pismo, system irygacyjny, system dziesiętny i sześćdziesiętny, mapy nieba,
działania na dużych liczbach, rydwan).
7. Nauczyciel prosi, aby na podstawie ilustracji uczniowie odpowiedzieli na pytanie, jak
wyglądało pismo klinowe, czym pisano i na jakim materiale. (Uczniowie oglądają ilustracje w
podręczniku i odpowiadają: system znaków wyciskanych na glinianych tabliczkach za pomocą
rylca (klin). Tabliczki potem wypalano, aby były bardziej trwałe).
8. Nauczyciel prosi o znalezienie na mapie Babilonii. (Jeden z uczniów wskazuje jej obszar na
mapie).
Nauczyciel wyjaśnia, że w XVIII wieku p.n.e. Babilonią rządził król Hammurabi, który
stworzył jeden z pierwszych na świecie kodeksów prawnych. Nauczyciel prosi o przeczytanie
fragmentu Kodeksu Hammurabiego (załącznik 1.3), i odpowiedzi na pytania:
- Jakie grupy społeczne zostFały wyróżnione w kodeksie? (Obywatele, poddani pałacu,
niewolnicy, dzierżawcy, żołnierze).
- Jaka była główna zasada kodeksu? (Oko za oko, ząb za ząb).
- Czy wszyscy mieszkańcy Babilonii byli równi wobec prawa? (Nie).
- Od czego zależała wysokość kary za przestępstwo? (Od statusu społecznego).
9. Nauczyciel prosi o obejrzenie ilustracji przedstawiających budowle babilońskie i odpowiedź na
pytanie, czym się one charakteryzowały. (Uczniowie oglądają ilustracje i odpowiadają:
budowle z cegły, wielkie rozmiary, zikkuraty – wieże w kształcie ostrosłupów z sanktuarium na
szczycie).
10. Nauczyciel wyjaśnia, że w starożytnej Mezopotamii powstawały także dzieła literackie, które
przetrwały do naszych czasów, a jednym z nich jest Epos o Gilgameszu (załącznik 1.2).
Nauczyciel prosi o przeczytanie fragmentu Eposu o Gilgameszu i odpowiedź na pytanie, z
jakim znanym w kulturze europejskiej motywem ma on związek. (Uczniowie powinni
zauważyć podobieństwa do biblijnego potopu).
c) Faza podsumowująca
1. Nauczyciel zadaje pytania, uczniowie odpowiadają:
- Jakie czynniki wpłynęły na powstanie pierwszych państw na terenie Mezopotamii?
(Odpowiedź: dobre położenie geograficzne: rzeki, sprzyjające warunki klimatyczne, dobre
warunki dla rolnictwa).
- Jaki wpływ na rozwój państwa i postęp miało wynalezienie pisma? (Odpowiedź: możliwość
prowadzenia administracji, dyplomacji).
- Co oznaczała zasada oko za oko lub inaczej prawo talionu? (Odpowiedź: każde
wykroczenie jest surowo karane, najczęściej w sposób odpowiadający wykroczeniu. Nie ma
winy bez kary).
2. Nauczyciel kieruje sporządzaniem przez uczniów notatki z lekcji. Później zadaje pracę
domową.
5. 5. Bibliografia
1. Gilgamesz, Epos starożytnego Dwurzecza, PIW, Warszawa 1980.
2. Herodot, Dzieje. Księga I, Czytelnik, Warszawa 2002.
3. Kodeks Hammurabiego, Alfa, Warszawa 1996 r. [wybrane paragrafy].
4. Mrozewicz L., Śniegocki R., Historia. Dzieje starożytne, Podręcznik dla I klasy liceum
ogólnokształcącego, liceum profilowanego i technikum. Kształcenie w zakresie podstawowym i
rozszerzonym. Część 1, Nowa Era, Warszawa 2003.
5. Stępień M., Starożytny Wschód [w:] Historia starożytna, red. M. Jaczynowska, Trio, Warszawa
2000, s. 67- 70.
6. Tazbir J., Atlas Historyczny. Od Starożytności do współczesności, PWN, Warszawa 2006.
6. 6. Załączniki
a) Teksty źródłowe
załącznik 1
1.
Herodot1 Dzieje. Księga I
Nawadniany jednak rzeką zasiew dojrzewa i udaje się zboże, nie jak w Egipcie przez to, że sama rzeka
zalewa pola, ale dlatego, że nawadniane są one pracą rąk i pompami. Cała bowiem Babilonia jest jak
Egipt pocięta kanałami, a największy z tych kanałów jest spławny (…) i ciągnie się od Eufratu aż do
innej rzeki Tygrysu. (…) Ze wszystkich krajów jakie znamy, ten bezsprzecznie najlepiej nadaje się do
wydawania plonu Demetery2 (…) tak, że z reguły daje plon dwóchsetkrotny, a jeżeli jest urodzaj to i
trzechsetkrotny. Listki pszenicy i jęczmienia osiągają tam szerokość czterech palców; a jak wielkie
drzewo robi się z prosa i sezamu, nie będę wspominał, bo (…) natrafia to często na niedowierzanie. Nie
posiadają innej oliwy oprócz sporządzanej z sezamu. Palmy rosną u nich na każdym polu, przeważnie
owoconośne, a z ich owoców sporządzają sobie strawę, wino i miód.
1grecki
historiozof, uznawany za ojca historii, żył w V w. p.n.e.
bogini urodzaju
Na podstawie: Herodot, Dzieje. Księga I, Czytelnik, Warszawa 2002.
2grecka
2.
Epos o Gilgameszu (fragment, opis potopu)
(...) Ut-napisztim rzecze doń, do Gilgamesza:
Objawić ci chcę, Gilgameszu, wieść tajemniczą
Tajemnicę bogów ci opowiem
Szurippak, miasto, które ty znasz
Nad brzegiem Eufratu leży ono
Miasto to jest stare a bogowie byli mu bliscy
Wtem potop uczynić skłoniło serce bogów wielkich
[A mianowicie] ojciec ich Anu
Ich doradca, bohater Ellil
Ich posłaniec Ninib
Ich naczelnik Ennugi
Pan mądrości Ea zasiadał z nimi [do rady]
Rozmowę ich powtórzył sitowiu:
Sitowie, sitowie; ściano, ściano!
Sitowie słuchaj, ściano rozważ!
Człeku z Szurippak, synu Ubar-Tutu
Zburz dom [twój], buduj statek
Porzuć bogactwo, szukaj życia
Wzgardź mieniem, życie ratuj
Wprowadź nasienie życia wszelakie do statku
Okręt, który zbudujesz
Rozmiary jego niech będą wymierzone
Odpowiednie niech będą szerokość jego i długość
Nad oceanem umieść go
(...) Zanim zaszło słońce, okręt był gotowy
(...) [Wszystko, co miałem] naładowałem nań
Co miałem ze srebra naładowałem nań
Co miałem ze złota naładowałem nań
Co miałem z istot żywych naładowałem nań społem
Wprowadziłem do wnętrza statku całą moją rodzinę i krewnych
Bydło polne, zwierzę polne, rzemieślników – ich wszystkich wprowadziłem.
Chwilę [odjazdu] Szamasz ustanowił:
Władcy ciemności w nocy spuszczą ulewę straszną [?]
Wówczas wejdź do środka statku, zamknij wrota twoje
Chwila ta nadeszła
Władcy ciemności nocy [pewnej] spuszczają ulewę straszną
Patrzyłem się na wygląd pogody
Na widok nawałnicy przeraziłem się
Wszedłem do statku i zamknąłem wrota (...)
Jakby atakiem [spadają wody] na ludzi
Nie widzi brat brata
Nie rozpoznawać [już] ludzi w niebie (...)
Ucichło morze, uspokoił się zły wiatr, potem ustał
Spoglądam na pogodę, głos [burzy] przycichł
A ludzkość cała w glinę się przemieniła
(...) Wówczas Ea wszedł na statek
Ujął moją rękę i wyprowadził nas
Wyprowadził moją niewiastę, klęknąć jej kazał przy mnie
Dotknął naszego czoła, stanął między nami, pobłogosławił nas:
Przedtem Ut-napisztim był człowiekiem
Teraz Ut-napisztim i jego niewiasta nam bogom niech będą równi
Niechaj mieszka Ut-napisztim daleko, u ujścia rzek
Wzięli mnie i daleko, u ujścia rzek mieszkać mi kazali.
Na podstawie: Gilgamesz, Epos starożytnego Dwurzecza, PIW, Warszawa 1980.
3.
Kodeks Hammurabiego- wybrane paragrafy
Jeżeli sędzia proces osądził, orzeczenie wydał, dokument opieczętowany wystawić kazał, a później
wyrok zmienił, sędzia ten, skoro mu się zmianę wyroku dowiedzie, roszczenie, które w tym procesie
zachodzi, dwunastokrotnie powetuje. Prócz tego na publicznym zebraniu z krzesła sędziowskiego jego
się usunie tak, że nie wróci na nie, z sędziami w sądzie nie będzie więcej zasiadał.
Jeśli ktoś mienie boga lub pałacu ukradł, będzie ten mąż zabity, także ten, który rzecz skradziona z ręki
jego przyjął, będzie zabity.
Jeśli ktoś włamie się do innego domu, na miejscu włamania się zabija go i tamże pogrzebie.
Jeśli syn uderzył swego ojca, utną mu rękę.
Jeśli pełnoprawny obywatel wybił oko członkowi klasy pełnoprawnych obywateli, wyrwą mu oko.
Jeśli złamał kość pełnoprawnego obywatela, złamią mu kość.
Jeśli wyrwał oko poddanego, albo złamał kość poddanego, zapłaci jedną minę srebra.
Jeśli wyrwał oko niewolnikowi innej osoby, albo złamał kość niewolnikowi innej osoby, zapłaci
połowę jego ceny kupna.
Jeśli pełnoprawny obywatel uderzył w twarz, pełnoprawnego obywatela, godniejszego niż on, na
zgromadzeniu wyliczą mu sześćdziesiąt uderzeń bykowcem.
Jeśli niewolnik innej osoby uderzył w twarz członka klasy Pełnoprawnych obywateli, utną mu ucho.
Jeśli lekarz zrobił pełnoprawnemu obywatelowi nożem z brązu ciężką operację i pełnoprawnego
obywatela uzdrowi, albo za pomocą noża z brązu otworzy łuk brwiowy pełnoprawnego obywatela i
uzdrowi oko jego, weźmie dziesięć szekli srebra.
Jeśli jest to członek klasy poddanych, lekarz weźmie pięć szekli srebra.
Jeśli jest to czyjś niewolnik, zapłaci pan niewolnika lekarzowi dwa szekle srebra.
Jeśli budowniczy wybudował komuś dom a dzieła swego nie wykonał trwale i dom, który wybudował,
zawali się i zabije właściciela domu, budowniczy ten poniesie karę śmierci.
Jeśli przeto zabił syna właściciela domu, będzie zabity syn tego budowniczego.
Jeśli, przez to zabił niewolnika właściciela domu, da właścicielowi domu niewolnika za niewolnika.
Na podstawie: Kodeks Hammurabiego, Alfa, Warszawa 1996 r.
b) Zadanie domowe
7. Które osiągnięcia Sumerów i Babilończyków miały wpływ na cywilizację
Europejską?
8. 7. Czas trwania lekcji
45 minut
9. 8. Uwagi do scenariusza
brak