Asyria i Babilonia w II i I tysiącleciu p.n.e. 1. Cele lekcji a) Wiadomości Uczeń zna: różnice kulturowe pomiędzy Babilończykami i Asyryjczykami, występujące pomimo kultywowania tej samej, sumeryjskiej tradycji, najważniejsze miasta obu ludów (Niniwa, Assur, Babilon), ważniejsze momenty dziejowe omawianych cywilizacji oraz związane z nimi postaci, daty historyczne dotyczące Babilonu i Asyrii. b) Umiejętności Uczeń potrafi: wskazać elementy kultury babilońskiej i asyryjskiej odziedziczone po Sumerach oraz omówić osiągnięcia cywilizacyjne obu omawianych ludów semickich, wskazać na mapie ogólny zasięg podbojów imperium asyryjskiego w czasach jego świetności, a także wpływy państwa babilońskiego za Hammurabiego oraz Nabuchodonozora II, omówić innowacje militarne wprowadzone przez Asyryjczyków. 2. Metoda i forma pracy praca z mapą oraz przygotowanym uprzednio materiałem ikonograficznym, wykład, elementy rozmowy nauczającej, nauczanie zbiorowe 3. Środki dydaktyczne mapa wyobrażająca Starożytny Bliski Wschód w okresie dominacji Asyryjczyków, materiały ikonograficzne (np. zdjęcia pałacu Asurbanipala w Niniwie oraz pochodzące zeń reliefy i rzeźby) 4. Przebieg lekcji a) Faza przygotowawcza 1. Czynności organizacyjne (wprowadzenie uczniów do klasy, sprawdzenie listy obecności). 2. Nawiązanie do poprzedniej lekcji. (Przypomnienie najważniejszych informacji związanych z Sumerami – hipotezy o ich pochodzeniu, czas przybycia do Mezopotamii, najważniejsze osiągnięcia cywilizacyjne, kilka ważniejszych ośrodków oraz kluczowe postaci wymienione w toku poprzedniej lekcji). Tę część fazy przygotowawczej można przeprowadzić poprzez odpytanie na ocenę jednego z uczniów. b) Faza realizacyjna Wykład nauczyciela (załącznik 1.) W toku wykładu: nauczyciel wskazuje na mapie trasy wędrówek, omawiane miasta i obszary, na podstawie materiału ikonograficznego pochodzącego z wymienionych w Bibliografii książek przedstawia przykłady omawianych zabytków. c) Faza podsumowująca Nauczyciel podsumowując lekcję: Kładzie nacisk na kontynuację osiągnięć sumeryjskich przez Babilończyków i Asyryjczyków z dominacją kulturową pierwszego z wymienionych ludów semickich. Zwraca uwagę na częste załamania obu państw w skutek najazdów bądź też konfliktów wewnętrznych. Przypomina imiona ważniejszych władców z omawianej lekcji (Szamsziadad I, Hammurabi, Asurbanipal, Nabuchodonozor II, Cyrus II) oraz miasta (Assur, Babilon, Niniwa) i znajdujące się tam zabytki (pałac Asurbanipala, zikkuraty, reliefy). Omawia zmiany w taktyce wojennej spowodowane zaistnieniem zreformowanej armii asyryjskiej. Zwraca uwagę na wzmożenie kontaktów pomiędzy Egiptem i Mezopotamią – dwiema najstarszymi kolebkami ludzkiej cywilizacji 5. Bibliografia 1. Arnuad D., Starożytny Bliski Wschód, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1982. 2. Biziuk P., Babilon 729-648 p.n.e., Bellona Warszawa, 2005. 3. Garelli P., Asyriologia, Agade, Warszawa 1995. 4. Roux G., Mezopotamia, Dialog, Warszawa 1999. 5. Stępień M., Starożytny Bliski Wschód, [w:] M. Jaczynowska, D. Musiał, M. Stępień, Historia starożytna, Trio, Warszawa 1999. 6. Załączniki a) Wykład nauczyciela załącznik 1. Ludy semickie przybyły do Mezopotamii, prawdopodobnie ze wschodniej Syrii i Półwyspu Arabskiego, już na początku III tys. p.n.e. Spośród nich wywodzili się wspominani na poprzednich zajęciach Alkadowie. Kolejną grupą plemion przybyłą zapewne u schyłku III tys. p.n.e. stanowili Amoryci. (Wskazanie na mapie hipotetycznych tras wędrówki Amorytów). Po upadku III dynastii z Ur wpływy sumeryjskie przenikały do plemion amoryckich. Część Amorytów przenikała do dawnych ośrodków sumeryjskich, zakładając tam własne dynastie. Najważniejsze z nich to Larsa, Isin i Babilon znajdujące się w środkowej Mezopotamii. (Wskazanie na mapie wymienionych miast). Mniej więcej w tym samym czasie formowały się ośrodki władzy na północy Mezopotamii, wśród nich szczególną rolę odgrywa sanktuarium boga Assura nad górnym Zabem (dopływ Tygrysu). Stopniowo przekształciło się ono w autentyczne miasto, a skupieni w jego pobliżu koczownicy przeszli na osiadły tryb życia. Wpływy III dynastii z Ur tylko w niewielkim stopniu docierały na tak daleką północ, toteż już wówczas dało się zauważyć wyższość kulturową mieszkańców środkowej Mezopotamii nad plemionami koczującymi w rejonie Assur. Plemiona te nawiązywały kontakty handlowe z mieszkańcami wschodniej Anatolii i Syrii, powstała sieć faktorii kupieckich, pośród których najbardziej znaczącą była Kanesz. (Wskazanie na mapie wspomnianych obszarów i miast). Ok. roku 1810 r. p.n.e. władzę w Assur przejął Szamsziadad I. Jego zręczna polityka doprowadziła do rozszerzania asyryjskich wpływów na całą północną Mezopotamię oraz niektóre rejony na zachodnim brzegu środkowego Eufratu (przede wszystkim bogate miasto Mari). Tym samym powstała struktura polityczna określana jako Stare Państwo asyryjskie. Tymczasem w środkowej i południowej Mezopotamii toczyła się zacięta rywalizacja pomiędzy Larsą a Babilonem. Zwycięzcą okazał się Hammurabi z Babilonu. W ciągu kilkudziesięciu lat swych rządów wspomniany władca opanował całą Mezopotamię zmuszając do uległości Asyryjczyków. Centralizacji państwa służył m.in. słynny kodeks (282 paragrafy). Następcy Hammurabiego nie dorównali mu pod żadnym względem, toteż tzw. Stare Państwo babilońskie pogrążyło się w kryzysie. Z tej sytuacji skorzystali Hetyci zamieszkujący zachodnią Anatolie, którzy ok. 1600 r. p.n.e. splądrowali Babilon. Kolejni najeźdźcy – Kasyci (lud pochodzący z gór Zagros) opanowali region na przeszło 400 lat. Asyria stała się z kolei prowincją huryckiego państwa Mitanni. Ten stan rzeczy trwał do ok. 1350 r. p.n.e., kiedy to władcy asyryjscy uniezależnili się, prowadząc nawet korespondencję z odległym Egiptem. Po kolejnych stuleciach niepokoju spowodowanego napływem plemion aramejskich, Asyria ponownie przeżyła gwałtowny rozwój. Od ok. 870 r. p.n.e. kolejni królowie prowadzili udaną ekspansję w kierunku Syrii i Palestyny (znajdowały się tam najważniejsze szlaki handlowe ówczesnego Bliskiego Wschodu), przy użyciu pierwszej w świecie zawodowej armii wyposażonej w wyspecjalizowane jednostki (m.in. znacznie zwrotniejszą niż rydwany kawalerię oraz skomplikowane machiny oblężnicze). Przedmiotem najazdów stała się także Babilonia, gdzie ok. roku 1100 r. p.n.e. obalono Kasytów, a ok. 710 r. p.n.e. władzę przejęła dynastia chaldejska. Po opanowaniu Syrii i Palestyny Asyryjczycy zdobyli Egipt. Podbój ten okazał się nietrwały – po kilku latach zostali oni przepędzeni. (W trakcie tej części wykładu wskazać na mapie kierunki postępującej ekspansji). Szczyt swej potęgi Asyria osiągnęła za panowania Asurbanipala (ok. 660-630 p.n.e.). Ten wybitny władca dał się poznać nie tylko jako znakomity wódz (zwyciężał w wojnach z Elamitami i zbuntowanymi Babilończykami kierowanymi przez jego brata), ale też człowiek światły, żywo zainteresowany literaturą. To z jego inicjatywy powstała słynna biblioteka w Niniwie zawierająca niemal 30 tys. tabliczek. (Na podstawie materiału ikonograficznego pochodzącego z wymienionych w Bibliografii książek przedstawić przykłady zabytków z czasów panowania tego władcy – reliefy z pałacu w Niniwie, posągi lamassu – skrzydlatych byków.) Pod koniec jego rządów dał się zauważyć pogłębiający kryzys: Asyryjczycy stopniowo ulegali najazdom ludów indoirańskich (Medowie) oraz sprzymierzonych z nimi Babilończyków. W 612 r. p.n.e. stolica Asyrii – Niniwa – została zdobyta i doszczętnie zniszczona. Medowie i Babilończycy podzielili między sobą posiadłości pokonanej Asyrii. Następił okres największego w dziejach rozkwitu Babilonu za rządów Nabuchodonozora II (ok. 600 do 560 r. p.n.e.). Szeroko zakrojone roboty budowlane przemieniły to miasto w najwspanialszą metropolię ówczesnego świata. Wzniesione zostały zikkuraty Etemenanki i Esagila, gigantyczne mury miejskie z zapleczem fortyfikacyjnym oraz pierwszy w dziejach stały most i przejście podziemne łączące dzielnice Babilonu po obu brzegach Eufratu. (Warto też wspomnieć o wiszących ogrodach Semiramidy). Po śmierci Nabuchodonozora II władza królewska uległa osłabieniu. W tym czasie Medowie ulegli swym pobratymcom Persom. Ich władca – Cytrus II Wielki – opanował ogromne obszary Azji Mniejszej, po czym za namową obawiających się utraty swej pozycji babilońskich kapłanów wkroczył do Babilonu (539 r. p.n.e.). Tym samym Babilonia stała się prowincją imperium perskiego. 7. Czas trwania lekcji 45 minut 8. Uwagi do scenariusza brak