jak zniknęły

5
CZASOPISMO, KTÓRE OTWORZY PRZED TOBĄ ŚWIAT
99
❱ 2 ❱ Luty 2017 ❱ 5,99 ZŁ (w tym 8% VAT)
ZŁ
Upadł Egipt,
upadł Rzym,
upadł Związek
Radziecki
Czy zbliża się koniec
naszej cywilizacji?
Jak zniknęły
największe imperia świata?
ISSN 2300-3723
Czy i nas czeka
podobny los?
Pilnie strzeżona
tajemnica Wenus:
Jeszcze 700 milionów
lat temu mogła być
zamieszkana!
Szokujące fakty na
temat elektryczności
statycznej
Jest wszędzie wokół nas
i może być niebezpieczna
Skąd się wzięły
blondynki?
Chodzi o seks!
Odkryjcie ich
tajemnice!
+Droga Mleczna: 66 wspaniałych odkryć i tajemnic Galaktyki
Straszliwe
szczęki owadów
spis treści
52
Temat numeru
Droga Mleczna
66 wspaniałych odkryć i zagadek w naszej Galaktyce
40 62
Ekskluzywne hotele z jednym pokojem Czym zabijają drapieżne owady?
Zamek Kopciuszka, żuraw albo łódka na dachu sali koncertowej
Najbardziej przerażające szczęki na zdjęciach!
38
6 Foto z historią
Zagadkowe Arkaim:
Jaką tajemnicę kryje rosyjskie Stonehenge?
Niezwykłe malowidła na ludzkim ciele
i najpiękniejsza droga świata
46 Stres to najlepsze, co może spotkać człowieka
10 Skąd się wzięły blondynki?
Zdaniem naukowców nie obejdziemy się bez niego!
Chodziło o seks!
50 Krwawa walka z morskimi olbrzymami
14 Czy wiecie, co to są topiary?
Jak się łowi wieloryby?
Odwiedźcie bajkowe ogrody, które potrafią zaskoczyć
20 Czy wielki pożar Londynu wywołał
religijny terror?
Spłonęło prawie całe miasto!
60 Polska w obiektywie
Co ciekawego dzieje się u nas?
76
Na topie
Nowości, które chwycą!
24
Co potrafi płyn pełen energii?
Jak daleko dojedziemy na jednej baryłce ropy?
26
78
Największa jaskinia świata
Zmieściłby się w niej samolot pasażerski!
Co chcielibyście wiedzieć?
ŚWIAT NA DŁONI odpowiada na pytania Czytelników. Napisz do
nas!
82 8 odizolowanych miejsc, w których żyją ludzie
30 Pilnie strzeżona tajemnica Wenus:
87 Czy naziści ukryli w podziemiach
Jeszcze 700 milionów lat temu mogła być zamieszkana!
34 Szokujące fakty o elektryczności statycznej
Jest wszędzie wokół nas i może być naprawdę niebezpieczna
Raj na ziemi, czy piekło samotności?
dwie bomby atomowe?
Grozi nam drugi Czarnobyl?
92
Starożytne drogi przecinały całe kontynenty
Kto je zbudował i dlaczego?
96
Czego nie wiecie o pocie
Pot każdego z nas jest unikatowy jak odcisk palca
8 stron Ekstra
Ekstra
ekstra

państwO
sumerów
Dokąd sięgało:
Czy zbliża się koniec
naszej cywilizacji?
C
Czy zbliża się konie
ji?
j Cywilł zwiąizzEkaC
nasłze
RadziEcki
Rzym, Upadł Egipt, Upad
s?
Czy teraz kolej na na
Upad
Upadł Rzym, upadł Egipt, upadł Związek
Radziecki. Czy teraz kolej na nas?
ały się tylko
przez wieki, inne utrzym
nad znanym światem
a runęły.
Niektóre panowały
wszystkie wielkie imperi
Ostatecznie jednak
wnioski z historii?
przez kilkadziesiąt lat.
nąć jakieś pouczające
Czy możemy wyciąg
a.
pytani
Dlaczego upadają?
te
na
ie
ŚWIAT NA DŁONI odpow
Dokąd sięgało:
K
olebką cywilizacji była Mezopotamia, obszar
tzw. żyznego półksiężyca. To tam rodziły się
pierwsze imperia w historii ludzkości. Jednym
z najważniejszych było państwo Sumerów. Jak twierdzą archeolodzy, Sumerowie przybyli do Mezopotamii
około 6000–5500 lat temu. W tym czasie na południu
tej krainy doszło do wyraźnej zmiany kulturowej –
pojawiła się nowa kultura Uruk, którą badacze wiążą
z Sumerami. Kultura ta rozszerzała swe wpływy z południa na północ, niosąc ze sobą nowy, silny impuls
cywilizacyjny na terenie całej Mezopotamii.
Skąd przybyli Sumerowie
Do dziś nie wiadomo na pewno, skąd właściwie wzięli
się Sumerowie. Najczęściej pod uwagę bierze się hipotezę o ich przybyciu z południa, od strony Zatoki
Perskiej, lub od wschodu, z pasma górskiego Zagros.
Stamtąd do urodzajnej Mezopotamii często zmierzały różne ludy. Sumerowie prawdopodobnie przybyli
na obszar miedzy Eufratem i Tygrysem jako imigranci. Amerykański sumerolog Samuel Noah Kramer
(1897–1990) poszedł w swoich badaniach jeszcze dalej,
odnajdując w języku sumeryjskim zapożyczone słowa.
Urodzajna MezopotaMia
Sumerowie stworzyli w żyznej krainie między rzekami Eufratem
i Tygrysem jedną z pierwszych rozwiniętych cywilizacji na świecie
Okres
istnienia:
1253
lata
(1792–539 p.n.e.)
Dlaczego zanikło:
Dlaczego zanikło:
Koniec Sumerów następował powoli.
Imperium musiało stawiać czoła atakom
koczowniczych plemion Amorytów, którzy
stopniowo przejmowali władzę w państwie.
państwO babilOńskie (stare i nOwe)
Państwo starobabilońskie leżało na terenie
wcześniejszego państwa Sumerów (obecny
południowy Irak), natomiast państwo nowobabilońskie w okresie swego największego rozkwitu obejmowało cały dzisiejszy Irak, południowo-wschodnią
Turcję, Syrię, Palestynę, Jordanię oraz północno-zachodnią część Półwyspu Arabskiego.
Imperium rozciągało się w południowej
części Mezopotamii (obszar między
Eufratem i Tygrysem, od Bagdadu po
Zatokę Perską).
68 świat na dłoni

Ostatni sumeryjski król
Władza ostatniego króla, ibbi-suena,
ograniczała się prawdopodobnie już
tylko do niewielkiego terenu wokół
stolicy państwa, ur
Okres
istnienia:
2200 lat
(4100–1940 p.n.e.)
Państwo sumerów
W wyniku sporów wewnętrznych w 539 roku
perski król Cyrus II Wielki (panował w latach
559–530 p.n.e.) z pomocą kapłanów babilońskich
praktycznie bez walki przejął Babilon. Państwo
nowobabilońskie stało się perską prowincją.
P
żeglarze Stworzyli imperium
aństwo starobabilońskie powstało w XVIII
wieku p.n.e. w południowej części Mezopotamii, czyli na terenach, które wcześniej
zajmowało państwo Sumerów. Historia miasta Babilon sięga prawdopodobnie jeszcze o 1000 lat
wstecz. Największy rozkwit państwa przypadał
na okres rządów króla Hammurabiego (panował
w latach 1792–1750 p.n.e.). To on nakazał między
innymi spisanie praw i tak powstał jego słynny
kodeks. Wyryto go na dwumetrowej kamiennej
steli z czarnego diorytu do wiadomości wszystkich
obywateli (dziś stelę można oglądać w paryskim
Luwrze). Przepisy prawa dotyczyły: rodziny, majątku,
handlu, cen, wynagrodzeń, pożyczek, a także czynów zabronionych i przewidywały dotkliwe kary.
Odkrył na przykład, że niesumeryjskiego pochodzenia
są wszystkie słowa dotyczące rolnictwa, rzemiosła
i handlu. Sumeryjskie z kolei dotyczyły żeglarstwa.
Kiedy dodamy do tego fakt, że największe miasta
Sumerów leżały w pobliżu wybrzeża oraz że zdaniem
archeologów kultura Uruk przenikała z południa na
północ (od morza do głębi lądu), wzmacnia to hipotezę o przybyciu tego ludu od strony morza.
koCzowniCzy amoryCi atakują
Koniec Sumerów następował powoli. Przede
wszystkim państwo musiało stawiać czoła nieustającym atakom Amorytów, koczowniczych plemion,
które stopniowo zajmowały jego tereny. Ostatnim
sumeryjskim królem był Ibbi-Suen (panował w latach 1963–1940 p.n.e.), a kres jego rządów położył
najazd Elamitów, którzy wzięli władcę z Ur do niewoli. Zniszczenie licznych miast oraz zniewolenie
ich mieszkańców zadało niegdyś wielkiemu imperium sumeryjskiemu ostateczny cios. Po zdobyciu
przez Elamitów ostatniej twierdzy, miasta Ur, nastąpił okres asymilacji do kultury semickiej.
Miasto Ur i praojciec izraelitów
Dzieje pastwa Sumerów związane są z miastem Ur. Według
Biblii stamtąd pochodził praojciec Izraelitów, Abraham
babilon zdobyty i Splądrowany
Następcom króla Hammurabiego nie udało się
utrzymać potęgi państwa, a na początku XVI wieku p.n.e. Babilon został zdobyty i splądrowany
przez Hetytów. Przez następne 450 lat babilońskimi równinami władali Kasyci i Asyryjczycy.
Odnowicielem potęgi babilońskiej był Nabopolassar (panował w latach 626–605 p.n.e.), który
w 626 roku p.n.e. wygnał Asyryjczyków z kraju.
Za czasów panowania jego syna Nabuchodonozora II (lata jego rządów: 624–562 p.n.e.) doszło
do rozkwitu państwa nowobabilońskiego.
KodeKs
HaMMUrabiego
Pierwszy spis praw
powstał w Babilonie,
miał formę dwumetrowej steli i zawierał 282
„paragrafy”
kto wznióSł wieżę babel
Król Nabuchodonozor II zdobył Jerozolimę, stolicę królestwa Judy. Nieopodal świątyni Marduka kazał wybudować potężny zikkurat, świątynię
wzbijającą się w niebo na 90 metrów i znaną
pod nazwą Etemenanki. Zdaniem niektórych
badaczy była to biblijna wieża Babel. Ówczesny Babilon szczycił się okazałymi świątyniami
i bogatymi domami, a otaczała go fortyfikacja
składająca się z podwójnych murów i fosy. Do
miasta prowadziło 9 bram, najpiękniejszą była
brama Isztar. Tam także wznosiły się legendarne
wiszące ogrody Semiramidy. W Starym Testamencie Babilon jest symbolem grzesznej pychy.
zburzone mury,
przetopione złote poSągi
Następcom potężnego Nabuchodonozora II nie
wiodło się już tak dobrze. Ostatecznie doszło
do zdrady kapłanów, którzy oddali miasto bez
walk perskiemu królowi Cyrusowi II. Babilon
stał się wówczas częścią Persji. Mieszkańcy
co prawda burzyli się, ale wszelkie powstania
były tłumione, zwłaszcza przez perskiego króla
Kserksesa I (panował w latach 486–465 p.n.e.),
znanego ze zwycięstwa nad Spartanami w bitwie pod Termopilami. Kserkses kazał zburzyć
mury miejskie i przetopić złoty posąg Marduka.
Co nie udało Się alekSandrowi
Odnowić sławę miasta próbował zdobywca
Aleksander Macedoński, zwany Wielkim (356–
323 p.n.e.). Zaczął tam wznosić siedzibę dla siebie, chciał wskrzesić kult boga Marduka. Plany
te przekreśliła jego śmierć, a jego następca Seleukos I Nikator (358–281) przeniósł stolicę państwa do Antiochii. Babilon zaczął podupadać,
kanały nawadniające nie były odnawiane i regulowane, a urodzajna ziemia zmieniła się w pustynię. W XIII wieku to, co jeszcze zostało z miasta,
zostało zniszczyły plemiona mongolskie.
