Proponowane tematy scenariuszy

Asyria i Babilonia w II i I tysiącleciu p.n.e.
1. Cele lekcji
a) Wiadomości
Uczeń zna:




różnice kulturowe pomiędzy Babilończykami i Asyryjczykami, występujące pomimo
kultywowania tej samej, sumeryjskiej tradycji,
najważniejsze miasta obu ludów (Niniwa, Assur, Babilon),
ważniejsze momenty dziejowe omawianych cywilizacji oraz związane z nimi postaci,
daty historyczne dotyczące Babilonu i Asyrii.
b) Umiejętności
Uczeń potrafi:



wskazać elementy kultury babilońskiej i asyryjskiej odziedziczone po Sumerach oraz
omówić osiągnięcia cywilizacyjne obu omawianych ludów semickich,
wskazać na mapie ogólny zasięg podbojów imperium asyryjskiego w czasach jego
świetności, a także wpływy państwa babilońskiego za Hammurabiego oraz
Nabuchodonozora II,
omówić innowacje militarne wprowadzone przez Asyryjczyków.
2. Metoda i forma pracy
praca z mapą oraz przygotowanym uprzednio materiałem ikonograficznym, wykład, elementy
rozmowy nauczającej, nauczanie zbiorowe
3. Środki dydaktyczne
mapa wyobrażająca Starożytny Bliski Wschód w okresie dominacji Asyryjczyków, materiały
ikonograficzne (np. zdjęcia pałacu Asurbanipala w Niniwie oraz pochodzące zeń reliefy i
rzeźby)
4. Przebieg lekcji
a) Faza przygotowawcza
1. Czynności organizacyjne (wprowadzenie uczniów do klasy, sprawdzenie listy
obecności).
2. Nawiązanie do poprzedniej lekcji. (Przypomnienie najważniejszych informacji
związanych z Sumerami – hipotezy o ich pochodzeniu, czas przybycia do
Mezopotamii, najważniejsze osiągnięcia cywilizacyjne, kilka ważniejszych ośrodków
oraz kluczowe postaci wymienione w toku poprzedniej lekcji). Tę część fazy
przygotowawczej można przeprowadzić poprzez odpytanie na ocenę jednego z
uczniów.
b) Faza realizacyjna
Wykład nauczyciela (załącznik 1.)
W toku wykładu:


nauczyciel wskazuje na mapie trasy wędrówek, omawiane miasta i obszary,
na podstawie materiału ikonograficznego pochodzącego z wymienionych w
Bibliografii książek przedstawia przykłady omawianych zabytków.
c) Faza podsumowująca
Nauczyciel podsumowując lekcję:





Kładzie nacisk na kontynuację osiągnięć sumeryjskich przez Babilończyków i
Asyryjczyków z dominacją kulturową pierwszego z wymienionych ludów semickich.
Zwraca uwagę na częste załamania obu państw w skutek najazdów bądź też
konfliktów wewnętrznych.
Przypomina imiona ważniejszych władców z omawianej lekcji (Szamsziadad I,
Hammurabi, Asurbanipal, Nabuchodonozor II, Cyrus II) oraz miasta (Assur, Babilon,
Niniwa) i znajdujące się tam zabytki (pałac Asurbanipala, zikkuraty, reliefy).
Omawia zmiany w taktyce wojennej spowodowane zaistnieniem zreformowanej armii
asyryjskiej.
Zwraca uwagę na wzmożenie kontaktów pomiędzy Egiptem i Mezopotamią – dwiema
najstarszymi kolebkami ludzkiej cywilizacji
5. Bibliografia
1. Arnuad D., Starożytny Bliski Wschód, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa
1982.
2. Biziuk P., Babilon 729-648 p.n.e., Bellona Warszawa, 2005.
3. Garelli P., Asyriologia, Agade, Warszawa 1995.
4. Roux G., Mezopotamia, Dialog, Warszawa 1999.
5. Stępień M., Starożytny Bliski Wschód, [w:] M. Jaczynowska, D. Musiał, M. Stępień,
Historia starożytna, Trio, Warszawa 1999.
6. Załączniki
a) Wykład nauczyciela
załącznik 1.
Ludy semickie przybyły do Mezopotamii, prawdopodobnie ze wschodniej Syrii i Półwyspu
Arabskiego, już na początku III tys. p.n.e. Spośród nich wywodzili się wspominani na
poprzednich zajęciach Alkadowie. Kolejną grupą plemion przybyłą zapewne u schyłku III tys.
p.n.e. stanowili Amoryci. (Wskazanie na mapie hipotetycznych tras wędrówki Amorytów).
Po upadku III dynastii z Ur wpływy sumeryjskie przenikały do plemion amoryckich. Część
Amorytów przenikała do dawnych ośrodków sumeryjskich, zakładając tam własne dynastie.
Najważniejsze z nich to Larsa, Isin i Babilon znajdujące się w środkowej Mezopotamii.
(Wskazanie na mapie wymienionych miast).
Mniej więcej w tym samym czasie formowały się ośrodki władzy na północy Mezopotamii,
wśród nich szczególną rolę odgrywa sanktuarium boga Assura nad górnym Zabem (dopływ
Tygrysu). Stopniowo przekształciło się ono w autentyczne miasto, a skupieni w jego pobliżu
koczownicy przeszli na osiadły tryb życia.
Wpływy III dynastii z Ur tylko w niewielkim stopniu docierały na tak daleką północ, toteż już
wówczas dało się zauważyć wyższość kulturową mieszkańców środkowej Mezopotamii nad
plemionami koczującymi w rejonie Assur.
Plemiona te nawiązywały kontakty handlowe z mieszkańcami wschodniej Anatolii i Syrii,
powstała sieć faktorii kupieckich, pośród których najbardziej znaczącą była Kanesz.
(Wskazanie na mapie wspomnianych obszarów i miast).
Ok. roku 1810 r. p.n.e. władzę w Assur przejął Szamsziadad I. Jego zręczna polityka
doprowadziła do rozszerzania asyryjskich wpływów na całą północną Mezopotamię oraz
niektóre rejony na zachodnim brzegu środkowego Eufratu (przede wszystkim bogate miasto
Mari). Tym samym powstała struktura polityczna określana jako Stare Państwo asyryjskie.
Tymczasem w środkowej i południowej Mezopotamii toczyła się zacięta rywalizacja
pomiędzy Larsą a Babilonem. Zwycięzcą okazał się Hammurabi z Babilonu.
W ciągu kilkudziesięciu lat swych rządów wspomniany władca opanował całą Mezopotamię
zmuszając do uległości Asyryjczyków. Centralizacji państwa służył m.in. słynny kodeks (282
paragrafy).
Następcy Hammurabiego nie dorównali mu pod żadnym względem, toteż tzw. Stare Państwo
babilońskie pogrążyło się w kryzysie. Z tej sytuacji skorzystali Hetyci zamieszkujący
zachodnią Anatolie, którzy ok. 1600 r. p.n.e. splądrowali Babilon. Kolejni najeźdźcy – Kasyci
(lud pochodzący z gór Zagros) opanowali region na przeszło 400 lat.
Asyria stała się z kolei prowincją huryckiego państwa Mitanni. Ten stan rzeczy trwał do ok.
1350 r. p.n.e., kiedy to władcy asyryjscy uniezależnili się, prowadząc nawet korespondencję z
odległym Egiptem.
Po kolejnych stuleciach niepokoju spowodowanego napływem plemion aramejskich, Asyria
ponownie przeżyła gwałtowny rozwój. Od ok. 870 r. p.n.e. kolejni królowie prowadzili udaną
ekspansję w kierunku Syrii i Palestyny (znajdowały się tam najważniejsze szlaki handlowe
ówczesnego Bliskiego Wschodu), przy użyciu pierwszej w świecie zawodowej armii
wyposażonej w wyspecjalizowane jednostki (m.in. znacznie zwrotniejszą niż rydwany
kawalerię oraz skomplikowane machiny oblężnicze). Przedmiotem najazdów stała się także
Babilonia, gdzie ok. roku 1100 r. p.n.e. obalono Kasytów, a ok. 710 r. p.n.e. władzę przejęła
dynastia chaldejska.
Po opanowaniu Syrii i Palestyny Asyryjczycy zdobyli Egipt. Podbój ten okazał się nietrwały –
po kilku latach zostali oni przepędzeni. (W trakcie tej części wykładu wskazać na mapie
kierunki postępującej ekspansji).
Szczyt swej potęgi Asyria osiągnęła za panowania Asurbanipala (ok. 660-630 p.n.e.). Ten
wybitny władca dał się poznać nie tylko jako znakomity wódz (zwyciężał w wojnach z
Elamitami i zbuntowanymi Babilończykami kierowanymi przez jego brata), ale też człowiek
światły, żywo zainteresowany literaturą. To z jego inicjatywy powstała słynna biblioteka w
Niniwie zawierająca niemal 30 tys. tabliczek. (Na podstawie materiału ikonograficznego
pochodzącego z wymienionych w Bibliografii książek przedstawić przykłady zabytków z
czasów panowania tego władcy – reliefy z pałacu w Niniwie, posągi lamassu – skrzydlatych
byków.)
Pod koniec jego rządów dał się zauważyć pogłębiający kryzys: Asyryjczycy stopniowo ulegali
najazdom ludów indoirańskich (Medowie) oraz sprzymierzonych z nimi Babilończyków. W
612 r. p.n.e. stolica Asyrii – Niniwa – została zdobyta i doszczętnie zniszczona. Medowie i
Babilończycy podzielili między sobą posiadłości pokonanej Asyrii.
Następił okres największego w dziejach rozkwitu Babilonu za rządów Nabuchodonozora II
(ok. 600 do 560 r. p.n.e.). Szeroko zakrojone roboty budowlane przemieniły to miasto w
najwspanialszą metropolię ówczesnego świata. Wzniesione zostały zikkuraty Etemenanki i
Esagila, gigantyczne mury miejskie z zapleczem fortyfikacyjnym oraz pierwszy w dziejach
stały most i przejście podziemne łączące dzielnice Babilonu po obu brzegach Eufratu. (Warto
też wspomnieć o wiszących ogrodach Semiramidy).
Po śmierci Nabuchodonozora II władza królewska uległa osłabieniu. W tym czasie Medowie
ulegli swym pobratymcom Persom. Ich władca – Cytrus II Wielki – opanował ogromne
obszary Azji Mniejszej, po czym za namową obawiających się utraty swej pozycji
babilońskich kapłanów wkroczył do Babilonu (539 r. p.n.e.). Tym samym Babilonia stała się
prowincją imperium perskiego.
7. Czas trwania lekcji
45 minut
8. Uwagi do scenariusza
brak