Notatki do przedmiotu Makroekonomia - E-SGH

Notatki do
przedmiotu
MAKROEKONOMIA
Rok akad.
2002/2003
Sygnatura 2001-16
Edward Golachowski
Katedra Teorii Systemów Ekonomicznych
ul. Wiśniowa 41, pok. 81
tel. 849 – 53 - 06
Literatura obowiązkowa ( skrypt ) :
Marek Garbicz, Edward Golachowski
Elementarne modele makroekonomiczne
Oficyna Wydawnicza SGH , Warszawa
( wydanie najnowsze )
1
Niniejsze „Notatki ...” mają pomóc w opanowaniu przedmiotu
MAKROEKONOMIA głownie dzięki umożliwieniu :
- koncentracji podczas wykładów na słuchaniu i myśleniu ;
- samodzielnego powtarzania materiału.
Należy je traktować jako uzupełnienie wykładów i literatury.
„Notatki ...” są też specyficzną wersją skryptu :
- skróconą ( np. znacznie mniej tekstu opisowego ) ;
- rozszerzoną ( np. dodatki uznane za istotne dydaktycznie ) ;
- zmienioną ( np. wyjaśnienia problemów na podstawie
innych niż w skrypcie przykładów ).
Jednak podstawowa różnica polega na zastosowanej
w „Notatkach ...” animacji – szkice graficzne powstają
stopniowo i równie stopniowo są komentowane, co ułatwia
zrozumienie omawianych tematów.
W „Notatkach”... są też przykładowe pytania do każdego
tematu – niektóre z nich mogą pojawić się na egzaminie.
2
Tytuły wykładów
1. Modele sektorowe
2. Modelowanie typu IS - LM
3. Model rynku towarowego i rynku pieniężnego
4. Analiza gospodarki według modelu IS - LM
5. Analiza skuteczności polityki ekonomicznej
6. Rynek obrotów z zagranicą
7. Model gospodarki otwartej - analizy
3
8. Rynek pracy – część I
9. Rynek pracy – część II
10. Kompleksowy model krótkookresowej
równowagi makroekonomicznej
11. Cykl koniunkturalny
12. Teorie wzrostu gospodarczego
4
Wprowadzenie
1. Przedmiot badań ekonomii
Ekonomia bada gospodarkę ( system ekonomiczny ).
Przyroda
System
ekonomiczny
Społeczeństwo
Do systemu ekonomicznego ( SEK ) dopływa z przyrody
strumień zasobów naturalnych , jest też dopływ wewnętrzny
( np. maszyny, materiały do dalszej produkcji ), a także
dopływ z systemu społecznego ( np. praca, wiedza )
- suma dopływów to wektor wejść do SEK.
X = x1 + x2 + x3 + ...
X - czynniki produkcji
x1 - np. zasoby naturalne
x2 - np. kapitał trwały
x3 - np. praca
5
Z systemu ekonomicznego do społeczeństwa wypływa strumień
produktów i usług konsumpcyjnych – to wektor wyjść z SEK .
Y = y1 + y2 + y3 + ...
Y - produkty i usługi konsumpcyjne
y1 - np. żywność
y2 - np. odzież
y3 - np. mieszkania
X
Y=TX
SEK
Y
T
Gospodarka to macierz transformacji.
Ekonomia zajmuje się jej badaniem.
6
2. Metoda badawcza ekonomii
1 2 3 4 5 -
Etapy działania :
obserwacja rzeczywistości ( zbiór danych surowych ) ;
wybór cech istotnych ( abstrakcja ) ;
badanie zależności pomiędzy zmiennymi
i sformułowanie modelu właściwego ( funkcji ) ;
weryfikacja modelu ;
wykorzystanie modelu ( wyjaśnienie, przewidywanie,
symulacja, podstawa decyzji ) .
Przykład modelu: podatki a budżet państwa ( krzywa Laffera ).
Załóżmy :
- B to dochody budżetu ;
- t to przeciętna stopa podatkowa w procentach ;
- brak innych wpływów do budżetu.
Model to : B =  ( t ) Nauka posługuje się modelem,
a polityka - wzorcem : np. B ma być = max , wtedy t = ?
7
Elementy analizy :
- w t0 = 0% i t4 = 100%
B
B=0
- w t2 = np. 50%
B = max !
B2
B1
t0
t1
t2
t3
t4
t
- kiedy B rośnie ?
- kiedy B maleje ?
- dla t1 = np. 25% i dla t3 = np. 75% B jest ...
8
3. Główny problem ekonomii
Zasoby czynników produkcji X są w każdym momencie dane,
ograniczone ; a suma potrzeb konsumpcyjnych PK jest
nieograniczona .
Jak zaspokoić nieograniczone PK wykorzystując dane X ?
Ekonomia jest nauką o alokacji zasobów,
jej główny problem to : jak rozmieścić ograniczone zasoby,
by jak najlepiej zaspokoić
nieograniczone potrzeby konsumpcyjne ?
9
4. Odpowiedzi
Sposób I
- warunkiem udzielenia odpowiedzi jest zebranie pełnej
informacji o gospodarce ;
- dopiero na takiej podstawie można centralnie podjąć decyzje
optymalne dla systemu jako całości ;
- dla właściwej realizacji centralnych rozwiązań alokacyjnych
w sposób najlepszy dla społeczeństwa niezbędne jest
podporządkowanie wszystkich podmiotów decyzjom
centralnym ;
- jedynym wyjściem jest więc obowiązujący wszystkich plan !
Sposób I to gospodarka centralnie planowana ( GCP ) .
10
Sposób II :
- nie jest możliwe zebranie takiej informacji, by można
udzielić odpowiedzi na miliony pytań w wymaganym czasie ;
- trzeba ograniczyć liczbę pytań i zastosować automaty
rozwiązujące problemy cząstkowe ;
- wprowadźmy wspólny mianownik - pieniądz !
- wtedy potrzeby przekształcą się w popyt ( efektywny ! ),
a produkcja w podaż ;
- w gospodarce zacznie działać automatyczny mechanizm
popytowo - podażowy służący efektywnej alokacji ;
- rezultatem będzie równowaga pomiędzy wartością popytu AD
a podaży ( AS = Y ).
Sposób II to gospodarka rynkowa ( GR ) .
11
Który sposób jest lepszy ? Dominująca odpowiedź dzisiejsza :
- ani czysta GCP ;
- ani czysta GR ;
- chodzi o MIX, historycznie zmienny.
Współczesna gospodarka MIX to :
- ustalenie ram aktywności ekonomicznej przez państwo ;
- samodzielna działalność firm w powyższych ramach ;
- regulacja przebiegu gry ekonomicznej przez państwo.
Od teorii ekonomii oczekuje się więc dwóch typów odpowiedzi :
- jak regulować gospodarkę jako całość ?
- jak prowadzić pojedynczą firmę ?
To uzasadnienie dwóch gałęzi ekonomii :
- makroekonomia ( wielkie litery ) ;
- mikroekonomia ( małe litery ) .
Wykłady – w konwencji modelowej - przedstawiają wybrane
12
problemy tak rozumianej makroekonomii.
Wykład I
Modele sektorowe
13
1. Istota modeli
Model dwusektorowy
Y
C
H
S
F
Bank
I
Gospodarstwa domowe są właścicielami firm.
Oszczędności jednych mogą być inwestycjami drugich.
W praktyce między nimi jest pośrednik - bank.
14
Model trzysektorowy – rozszerzenie o sektor rządowy
( pomiędzy H a F )
TR
T
H
G
Rz
F
Pozostałe elementy poprzedniego szkicu - bez zmian.
15
2. Funkcje w modelach
2 – sektory
1. Dochód dyspozycyjny
Y = C + S , decyzja H ,
czyli Yd = Y
( cały dochód jest dyspozycyjny )
3. Funkcja oszczędności
S=Y–C
Wstawiamy funkcję C
S = Y – C – c Y d = - C + (1 – c)Yd
S=-C+sY
2. Funkcja konsumpcji
C = C + c Yd
gdzie : C – konsumpcja
autonomiczna
c – krańcowa skłonność do
konsumpcji ( c + s = 1 )
4. Funkcja inwestycji
Z założenia
I = I ( inwestycje są
autonomiczne )
16
3 – sektory
1.Dochód dyspozycyjny
Yd = Y – T + TR
( gospodarstwa domowe
płacą podatki i otrzymują
transfery )
Yd = C + S, ale Yd  Y
2. Funkcja konsumpcji
Inna wielkość Yd
4. Funkcja inwestycji
Pozostaje I = I
i dotyczy tylko inwestycji
prywatnych.
Inwestycje rządowe ( poza
modelem ! ) są składnikiem G,
bo G = Crząd + Irząd
Inwestycje ogółem są sumą
Ipryw + Irząd
więc C = C + c (Y – T + TR)
3. Funkcja oszczędności
Inna wielkość Yd,
więc S = - C + s Yd
S = - C + s (Y – T + TR)
5. Funkcja popytu rządowego
Przyjmujemy, że G = G ,
tj. popyt rządowy to
autonomiczna decyzja rządu.
17
7. Funkcja podatków
6. Funkcja transferów
Zakładamy, że chodzi tylko
o podatki od H.
Dwie uproszczone możliwości :
- kwotowy ( tj. T = T )
- proporcjonalny
( tj. T = t Y dla 0 < t < 1 )
Przyjmujemy ten drugi wariant.
T=tY
Przyjmujemy TR = TR
Transfery to autonomiczna
decyzja rządu ( polityka
społeczna ) .
Powyższe funkcje tworzą właściwe modele. Z przedstawionych
równań można obliczyć produkcję w stanie równowagi :
2- sekt.
1
YE =
(C + I )
1-c
1
3-sekt.
YE =
1 – c (1- t)
(C + I + G + c TR)
18
3. Możliwości regulacji rządowej
Na skłonność do konsumpcji c rząd nie ma wpływu
bezpośredniego.
Na stopę podatkową t oczywiście ma wpływ,
według formuły wzrost podatków zmniejsza mnożnik ;
1
w =
1 – c (1- t)
Na części składowe popytu autonomicznego A
wpływ jest zróżnicowany :
- na C i I tylko pośredni,
- na G i TR bezpośredni.
Pozostają trzy narzędzia polityki gospodarczej :
- podatki, zamówienia rządowe, transfery.
19
4. Model czterosektorowy
Rozszerzenie o sektor wymiany z zagranicą ( Oz )
i o nowy rodzaj popytu
( X jako czysta nadwyżka eksportowa) ;
mamy więc
SEK = H + F + Rz + Oz
i AD = C + I + G + X
Gdy X  0 , pomiędzy gospodarką zamkniętą a otwartą
wystąpi różnica wielkości popytu i produkcji .
Z założenia tylko F ma związki z zagranicą ( uproszczenie ) ,
trzeba do schematu trzech sektorów dodać blok Oz.
Import
Oz
F
Eksport
Eksport to strumień
obcego popytu płynący
do naszych firm, import
- popytu naszych firm
płynący za granicę.
20
Nowe funkcje w modelu :
- funkcja eksportu : zakładamy Exp = Exp
tj. cały eksport jest wielkością autonomiczną, to decyzje
partnerów zewnętrznych, niezmienne w okresie krótkim.
Exp
Exp
Y
- funkcja importu : zakładamy, że część importu ma
charakter autonomiczny - import niezbędny, Imp ;
pozostała część importu ma charakter zmienny,
zależy od wielkości produkcji Y ;
przyjmijmy tu pojęcie skłonności do importu ( m ) :
 Imp
niech m =
Import zmienny = m Y
Y
21
Funkcja importu ma więc postać następującą :
Imp
Imp + m Y
Imp = Imp + m Y
mY
Imp
Y
Suma powyższych funkcji daje następujący obraz :
Exp,
Imp
Imp
E
A
B
Exp
Y
W obszarze A eksport jest wyższy od importu, mamy nadwyżkę,
tj. dodatkowy strumień popytu pobudzający gospodarkę, X > 0.
W punkcie E mamy równowagę, X = 0 (ale zmiana struktury Y !).
W obszarze B import jest wyższy od eksportu, mamy deficyt,
X < 0 . 22
Ogółem funkcja obrotów z zagranicą :
X = Exp – Imp = Exp – Imp – m Y
Po dodaniu funkcji X do 7 funkcji modelu trzysektorowego
możemy rozwiązać model czterosektorowy,
tj. obliczyć produkcję w stanie równowagi :
1
YE =
( C + I + G + c TR + Exp - Imp )
1–c(1–t)+m
Równowaga -
gdy Yi = YE
Jeżeli Yi  Y E czyli zgłoszony popyt jest mniejszy lub większy
od produkcji, to zrównoważenie nastąpi dzięki zmianie produkcji
( tj. decyduje popyt ) .
23
Czy są nowe możliwości regulacji gospodarki przez państwo ?
- Exp jest autonomiczny, rząd może tylko
zachęcać lub zniechęcać firmy prywatne ;
- rząd jako właściciel firm sektora publicznego
ma jednak pewien wpływ ;
- Imp jest też autonomiczny ( + dwie uwagi j.w. ) ;
- import zmienny ( m Y ) uwarunkowany jest głównie
technologicznie, konieczną importochłonnością m ,
stabilną w okresie krótkim ;
W ramach przyjętych założeń nie ma więc nowych
narzędzi polityki gospodarczej.
24
Pytania :
1. Wyznacz wielkość produkcji w stanie równowagi ( oblicz YE )
wg. modelu 2-sektorowego ( 3-sektorowego ;
4-sektorowego ).
2. Przeprowadź analizę ( także graficzną ) dojścia gospodarki
do równowagi z sytuacji, w której Yi < YE ( - Yi > YE )
w modelu 2-sektorowym ( 3-sektorowym ; 4-sektorowym ).
3. Omów postać i działanie mnożnika popytowego w modelach
sektorowych – dlaczego mnożnik ulega osłabieniu po rozszerzeniu modelu o trzeci i czwarty sektor ?
4. Przedstaw wszystkie możliwości regulowania gospodarki
przez państwo zgodne z założeniami modelu 4-sektorowego.
25
Wykład II
Modelowanie typu IS - LM
26
1. Przedmiot
Równowaga makroekonomiczna w okresie krótkim:
- na rynku towarowym ( IS ) z podziałem na
konsumpcyjny ( C ) i inwestycyjny ( I ) ;
- na rynku pieniężnym ( LM ) - obroty pomiędzy
agregatami M a B ;
- na rynku obrotów z zagranicą ( BP ) z podziałem
na obroty towarowe ( BH ) i kapitałowe ( BK ) ;
- na rynku pracy ( SR ) ;
oraz wielostronne powiązania między rynkami.
Rodzaje problemów :
a) - analiza stanu równowagi i jego warunków
b) - analiza automatycznego procesu równoważenia
( gdy P  E, to P  E )
c) - polityka stabilizacyjna ( gdy P  E, to E  P )
d) - szczególne cele polityki ( gdy P0 = E0  Pp = Ep ,
gdzie p - stan pożądany )
27
2. Miejsce modelu IS - LM w makroekonomii
Pojawił się w roku 1937 ( J. R. Hicks – Nobel 1972 )
jako rozwinięcie i sformalizowanie myśli J. M. Keynesa.
Ewolucja modelu ciągle trwa ( np. pogłębianie i rozszerzanie
analiz, zmiana założeń, rozwój szaty matematycznej ).
Współczesny neo-keynesizm to nadal część głównego nurtu
rozwoju makroekonomii ( mainstream ) .
Co było przed Keynesem ?
Prawo rynków Say’a czyli klasyczna koncepcja równowagi.
Podaż i popyt muszą być równe, bo każda podaż kreuje własny
popyt ; wymiana jest praktycznie naturalna, a pieniądz to tylko „techniczny” pośrednik.
Gospodarka wytwarza tyle, ile może ( tj. pełne wykorzystanie
zdolności produkcyjnych ) , a popyt zależy od cen.
28
cena
p
p
AS (= max.)
AD
ilość q
q
Gdy popyt się zmienia, produkcja ilościowo pozostanie bez zmian,
lecz zmieni się jej wartość. Niech  AD < 0 :
AD0
p
AS
AD1
p0
p1
E0
E1
Obniżenie popytu
doprowadziło tylko
do spadku ceny,
produkcja nie
uległa zmianie.
Q
29
Współcześnie ceny w większości są administrowane,
ruchy cen są kontrolowane ( rola monopoli i państwa ),
zaś obniżanie płac jest niemożliwe ( powody społeczne ).
Przy tych ograniczeniach rozwiązanie klasyczne nie działa.
AD0
AD1
p0
Q2
AS1
AS0
E2
E0
Q0
Q
Obniżenie popytu doprowadziło do obniżenia podaży,
a cena pozostała bez zmiany.
Po takiej krytyce Keynes odrzucił rozumowanie klasyczne.
30
3. Założenia modelowania IS - LM
a) meta – założenia
- gospodarka rynkowa jest niestabilna, podlega wstrząsom,
reaguje na bodźce - ale dąży do stabilności, równowagi ;
- przyczyny wstrząsów są różne, ale najważniejsze to
„zwierzęce” instynkty inwestorów ( „stadne” decyzje,
irracjonalne mody, fale optymizmu i pesymizmu ) ;
- gospodarka rynkowa może samoczynnie się zrównoważyć,
to jednak wymaga czasu i przynosi koszty społeczne ;
- polityka ekonomiczna państwa jest konieczna ;
- reakcje ( dostosowania ) mają charakter ilościowy,
a nie cenowy ( jak u klasyków ) .
31
b) założenia oczywiste [ u nas niezbędne tymczasem (?) ]
- grę ekonomiczną toczy wielu uczestników, decyzje
ekonomiczne są podejmowane przez licznych
producentów i konsumentów, istnieje konkurencja ;
- państwo też jest aktorem ekonomicznym, działa regulując
całość gospodarki oraz jako właściciel firm sektora
publicznego ;
- gospodarka jest mieszana ;
- istnieje nowoczesna i rozwinięta infrastruktura służąca
gospodarowaniu ( techniczna, instytucjonalna, prawna,
informacyjna oraz społeczna ) ;
- brak zjawisk nadzwyczajnych ( np. ekonomicznych,
społecznych, politycznych ) ;
- gospodarka z założenia jest rynkowa, rozwinięta, zdrowa.
32
c) założenia idealizujące
( kierunki modelowego uproszczenia rzeczywistości )
- istnieją rezerwy wszystkich czynników produkcji,
można nimi manipulować ;
- dzięki rezerwom podaż elastycznie podąża za popytem
( keynesowskie czyli popytowe regulowanie gospodarki );
- rozpatrujemy wyłącznie okres krótki, w którym decyzje
dotyczą wykorzystania zasobów, a nie ich kształtowania ;
- dochody budżetu państwa to tylko podatki, wydatki to tylko
zamówienia państwowe ( uproszczenie - brak
transferów, uwzględniamy tzw. opodatkowanie netto ) ;
- ceny są stabilne, a gospodarka jest zamknięta .
W miarę rozbudowy modelu te założenia będą zmieniane.33
d) założenia analityczne ( cząstkowe )
Takie założenia są przyjmowane i uchylane stosownie
do logiki analiz, dotyczą np. :
- stanu wyjściowego ( równowaga , jej brak –
nadmiar czy niedobór, na którym z badanych rynków ) ;
- siły, treści i charakteru impulsu ( wstrząsu ) zewnętrznego
lub wewnętrznego, zmieniającego stan wyjściowy i / lub
warunki funkcjonowania któregokolwiek z rynków ;
- kolejności analiz rynków ;
- przebiegu krzywych równowagi ( położenie, kąt nachylenia ) ;
- rodzaju i kierunku zastosowanej polityki ekonomicznej.
34
Pytania :
1. Omów specyfikę keynesowskiego podejścia do
gospodarki i jej modelowania.
2. Dlaczego wniosków wynikających z keynesowskich analiz
modelowych nie można bezpośrednio stosować do
współczesnych państw o rozwiniętej, zamożnej
i ustabilizowanej gospodarce rynkowej ?
( - do dzisiejszej gospodarki polskiej ? )
35
Wykład III
Model rynku towarowego i rynku pieniężnego
36
Część I - Model rynku towarowego
1. Prezentacja rynku
- znane kategorie ekonomiczne, podmioty, transakcje
2. Wyprowadzenie funkcji równowagi
Równowaga, gdy
AD = AS = Y
Trzy części popytu
AD = C + I + G
a) funkcja konsumpcji
C = C + c Yd
gdzie Yd = Y – t Y = Y (1 – t )
więc :
C = C + c Y (1 – t )
37
b) funkcja inwestycji
Pozostają inwestycje autonomiczne I ,
lecz to tylko część inwestycji .
Reszta inwestycji zależy od kosztów kredytu
( tj. od poziomu stopy procentowej - im droższy kredyt,
tym mniejszy popyt inwestycyjny, a więc znak ujemny ).
Siła reakcji inwestorów na zmianę stopy procentowej
zależy od tzw. wrażliwości inwestorów – wprowadzamy
współczynnik a ( a = const., a > O ) .
Otrzymujemy :
I = I - a i
Ujęcie bardziej realistyczne od sektorowego, ale popyt
inwestycyjny jest nadal niezależny od dochodu !
38
c) funkcja popytu rządowego
- pozostaje G = G
d) formuła krzywej IS
( Y = AD , AD = C + I + G )
i =
i
iE
A
___
a
-
1
____ Y
aw
IS
gdzie :
A=C+I+G
wIII =
E
YE
1
1 – c (1 – t)
Każda para zmiennych (iE, YE)
spełnia warunek równowagi rynku
( tj. punkt E leży na krzywej IS ) .
Y
39
3. Analiza krzywej IS
a) zmiany położenia punktu E na IS
IS
Przykład - skutki wzrostu i do i1 :
i1
E1
- podrożenie kredytu
inwestycyjnego, więc
E0
i0
rezygnacja z najmniej
E2
opłacalnych projektów ;
i2
- obniżenie popytu inwestycyjnego,
więc również obniżenie produkcji
Y
Y1
Y0
Y2
dóbr inwestycyjnych ;
- obniżenie ich sprzedaży i dochodów pracowników
zatrudnionych w tej sferze ;
- obniżenie ich popytu konsumpcyjnego i obniżenie produkcji
dóbr konsumpcyjnych ;
- dalsze efekty...
A w przypadku obniżenia stopy ...
40
b) zmiany położenia krzywej IS
A
___
a
i =
-
1
____ Y
aw
Zgodnie z formułą IS zależą od zmian A i a ,
gdzie
Ale
:
A = C + I + G .
C = const. , I = const. , a = const.
zmienić można tylko
G = G !
To autonomiczna decyzja rządu o obniżeniu
lub podwyższeniu zamówień publicznych.
41
Niech  G < 0 ( tj. obniżenie popytu rządowego
czyli restrykcja fiskalna )
i
i0
IS0
IS1
IS2
E2
E1
Y1
Y0
Y2
Y
Skutkiem jest zmniejszenie Y bez zmian i .
Nowy punkt równowagi ma współrzędne ( i0, Y1 ) .
Restrykcja fiskalna przesuwa krzywą IS równolegle w lewo.
Natomiast ekspansja fiskalna ( tj.  G > 0 ) zwiększa
produkcję i przesuwa krzywą IS równolegle w prawo.
Nowy punkt równowagi ma współrzędne ( i0 , Y2 ) .
42
c) zmiany kąta nachylenia IS
Znaczenie tego kąta :
- IS1 stroma, bliska pionu ;
- IS2 płaska, bliska poziomu ;
- identyczne obniżenie stopy procentowej.
i
IS2
i0
i1
IS1
E0
E1
E2
Y0 Y1
Y2
Y
Kąt nachylenia IS decyduje o sile reakcji produkcji
na zmianę stopy procentowej.
43
Zgodnie z formułą IS kąt jej nachylenia zależy od a i w ,
gdzie
1
w =
..
1 - c(1 - t)
Wiemy, że a = const. i c = const. Można zmieniać tylko t.
Gdy t wzrośnie, to mnożnik obniży się, tj. obniży się siła
omówionej reakcji - krzywa IS zbliży się do pionu ( IS1 ).
i
IS2 (t <0)
IS1
(t > 0)
IS0
Y
Jest oczywiste,
że gdy t obniży się,
krzywa IS zbliży się
do poziomu ( IS2 ).
44
Podsumowanie – działanie różnych narzędzi polityki
gospodarczej na rynku pieniężnym :
- zmiany i przesuwają punkt E
na nieruchomej krzywej IS ;
i
- zmiany G przesuwają krzywą IS
wraz z leżącym na niej punktem E ;
i
.
.
IS0
IS0
Y
- zmiany t zmieniają kąt nachylenia IS
i położenie punktu E .
i
Y
Zakres działań polityki gospodarczej :
i
.
IS0
.
IS0
Y
45
Y
Przykład - jaką politykę gospodarczą należy zastosować,
by zrównoważyć rynek opisany szkicem :
i
IS
P•
•E
Y
Polityka gospodarcza to ruch
E  P !
Należy więc :
- podwyższyć i
oraz - zmniejszyć G
i / lub
- zwiększyć
t.
46
Część II - Model rynku pieniężnego
1. Prezentacja rynku
a) przedmiot obrotu to pieniądz
(definicja : płynny i akceptowany powszechny ekwiwalent )
b) rodzaj transakcji : ( gospodarka zamknięta ! )
przepływy pomiędzy znanym agregatem M ( gotówka )
a agregatem B ( inne aktywa – np. obligacje )
Różnice - części składowe B :
- nie pełnią funkcji środka płatności ( np. podatki ),
to forma lokaty ( oszczędzania ) ;
- mają płynność niższą od M ;
- są obarczone ryzykiem ( ryzyko bankructwa banku i/lub
emitenta obligacji, ryzyko kursowe ) ,
- ale przynoszą odsetki !!!
Istota : ryzyko i „zysk” czy bezpieczeństwo bez „zysku”.
47
c) strona podażowa rynku pieniężnego ( M )
tj. gotówka poza systemem bankowym plus wkłady á vista.
Podaż M określa państwo ( bank centralny ) poprzez :
-
emisję pieniądza ;
-
określanie stopy procentowej ;
( skutek to np. zmiana wielkości lokat bankowych ) ;
-
operacje otwartego rynku
( np. transakcje obligacjami rządowymi ) ;
-
wpływ na banki komercyjne i ich kreację pieniądza
( np. określenie stopy rezerw obowiązkowych ).
Bank centralny może zwiększyć podaż pieniądza lub ją
zmniejszyć - to subtelna gra na wielu instrumentach
( jaką metodą, jaka zmiana ) .
48
Decydując o podaży pieniądza trzeba uwzględnić m.in. :
- sytuację finansową w punkcie wyjścia
( tj. ilość pieniądza w obiegu i szybkość obiegu ) ;
- przewidywane zmiany
( np. tempo inflacji, wzrost podaży towarów ) ;
- związki pieniężne/kapitałowe z innymi krajami ;
- regulacyjne znaczenie zmian wielkości podaży pieniądza
dla poziomu aktywności ekonomicznej ( m.in. dla wielkości
produkcji )
i to nasz temat !
49
d) strona popytowa
- motyw transakcyjny
strumień dochodów
niezbędny zasób
pieniądza
strumień wydatków
Niezbędny zasób pieniądza musi likwidować możliwe
niezgodności pomiędzy tymi strumieniami.
Ujęta makroekonomicznie wielkość niezbędnego zasobu
zależy od wartości transakcji ( tj. wielkości produkcji )
oraz od sprawności ruchu pieniądza
( tj. szybkości obiegu pieniężnego ) .
Częścią motywu transakcyjnego jest też
tzw. motyw przezornościowy ( np. zakupy okazyjne ) .
50
- motyw portfelowy
( np. wolę gotówkę niż lokatę, bo boję się ryzyka )
Lustrzanym odbiciem jest motyw spekulacyjny
( np. nie chcę trzymać gotówki, bo umiem ją ulokować ) .
Wielkość tego popytu zależy od skłonności do ryzyka
i od poziomu oczekiwanych zysków ( tj. stopy procentowej ) .
Popyt na pieniądz jest więc sumą:
- popytu transakcyjnego ;
- popytu spekulacyjnego .
51
e) „cena pieniądza”
Uczestnicy rynku pieniężnego dokonują transakcji
( M  B ) , gdy :
- mają za mało pieniądza ( tj. muszą sprzedawać elementy B,
czyli „kupić pieniądz” ) - tracą odsetki !
- mają za dużo pieniądza ( tj. muszą kupić elementy B,
czyli „sprzedać pieniądz” ) – zyskują odsetki
( lub je tracą, kiedy tego nie zrobią, tzw. opportunity cost
- koszty utraconych możliwości ) .
Jest więc koszt braku pieniądza i koszt nadmiaru pieniądza
- to odsetki.
Ceną pieniądza jest stopa procentowa.
52
2. Wyprowadzenie funkcji równowagi
a) funkcja podaży pieniądza
Reguluje ją państwo ( BC ) ,
__
podaż jest autonomiczna, więc M = M.
Podaż musi odpowiadać bieżącym warunkom,
ważna jest jej wartość realna.
Trzeba wprowadzić korektę,
tj. wskaźnik zmian poziomu cen ( Pc ) .
Ostatecznie
M=
M
Pc
53
b) funkcja popytu na pieniądz
Popyt transakcyjny ( Ltr ) zależy od :
- wielkości produkcji Y ( ujęcie wartościowe ) ;
- szybkości obiegu pieniądza V .
Przyjmijmy odwrotny sposób jej uchwycenia ,
1
tj. k =
V
Stąd
Ltr = k Y
Popyt spekulacyjny ( Ls ) zależy od :
- poziomu stopy procentowej i ( reakcja przeciwna - znak
ujemny ! ) ;
- wrażliwości posiadaczy pieniądza na zmiany stopy
procentowej, przyjmijmy tu współczynnik b
Stąd Ls = - b i
( b = const.,b > 0 ) .
Łącznie
L = Ltr + LS
czyli
L = k Y - b i
54
c) formuła krzywej LM
k
i =
M
b
Pc
LM
i
iE
b
Y -
1
E
Każda para zmiennych ( iE , YE )
spełnia warunek równowagi
( tj.punkt E leży na krzywej LM ) .
YE
Y
55
3. Analiza krzywej LM
a) zmiany położenia punktu E na LM
Uwaga! Mamy te same zmienne, co w przypadku IS,
lecz ich związek jest inny !
Przykład - skutki wzrostu
i
LM
produkcji do Y1 :
- produkcja rośnie, rośnie
i1
więc popyt na pieniądz
i0
( popyt transakcyjny ) ;
- przy danej podaży M
i2
wzrost popytu wywoła
wzrost ceny pieniądza
( tj. stopy procentowej ) .
Oznacza to, że np. ucieczka
Y0
Y
Y2
Y1
od lokat zmusi banki do
podniesienia ich atrakcyjności.
Gdy produkcja się obniży ...
56
b) zmiany położenia krzywej LM
Zgodnie z formułą zależą od zmian b , PC i M .
Ale : b = const. i PC = const.
Zmienić można tylko M ,
to decyzja BC .
Niech  M < 0 ( tj. obniżenie podaży pieniądza w obiegu
czyli restrykcja monetarna ) .
Mniej pieniądza w obiegu oznacza ( przy stałej stopie
procentowej ) możliwość obsługi mniejszej liczby transakcji,
czyli realizacji mniejszej produkcji.
Skutkiem restrykcji monetarnej jest więc obniżenie produkcji.
57
i
LM1
LM0
LM2
i0
Y1
Y0
Y2 Y
Nowy punkt równowagi ma współrzędne ( i0 , Y1 ) .
Restrykcja monetarna przesuwa krzywą LM równolegle w lewo.
Natomiast ekspansja monetarna ( tj.  M > 0 ) przesuwa
krzywą LM równolegle w prawo ( większa ilość pieniądza
może obsłużyć większą produkcję ) .
58
c) zmiany kąta nachylenia LM
Zgodnie z formułą LM kąt nachylenia zależy od k i b.
Wiemy, że z założenia b = const.
Może zmieniać się wielkość k
( tj. sprawność obiegu pieniężnego ujęta odwrotnie ) .
Ważne - k nie jest instrumentem polityki ekonomicznej,
to wielkość wynikowa. Państwo ( rząd i bank centralny )
ma tu wpływ wyłącznie pośredni.
Jest oczywiste, że obniżenie k zbliży krzywą LM
do poziomu, zaś zwiększenie k - do pionu.
i
LM2 (k > 0)
LM0
LM1 (k< 0)
Y
59
Podsumowanie – działanie instrumentów polityki gospodarczej :
Zmiany stopy procentowej i wpływają
na przesunięcia punktu równowagi E
na nieruchomej krzywej LM ;
i
LM
.
Y
__
Zmiany podaży pieniądza M
przesuwają krzywą LM
wraz z leżącym na niej
punktem równowagi E.
i
LM
.
Y
Kąt nachylenia LM nie poddaje się bezpośredniemu sterowaniu.
60
Przykład - jaką politykę gospodarczą należy zastosować,
by zrównoważyć rynek opisany szkicem :
i
•
P•
LM
E
Y
Polityka gospodarcza to ruch E  P !
Należy więc :
- obniżyć i oraz - zmniejszyć M .
61
Pytania :
1. Wyprowadź algebraicznie i przedstaw interpretację
graficzną funkcji równowagi
- na rynku towarowym.
( - na rynku pieniężnym. )
2. Przedstaw ( wraz z interpretacją graficzną ) podstawową
analizę krzywej równowagi ( zmienność punktu E )
– na rynku towarowym.
( – na rynku pieniężnym. )
3. Wyjaśnij, dlaczego na rynku towarowym zależność między
poziomem stopy procentowej a wielkością produkcji jest
negatywna ( wzrost jednej łączy się z obniżeniem drugiej ),
a na rynku pieniężnym – jest pozytywna.
62
Wykład IV
Analiza gospodarki według modelu IS - LM
63
1. Automatyczne równoważenie odizolowanych rynków
a) - rynek towarowy
P1 jest pod krzywą IS ( w lewo od krzywej )
Oznacza to, że popyt w P1 jest większy od podaży.
Decyduje popyt, więc podaż musi się zwiększyć :
- wartościowo, jeśli nastąpi wzrost cen – naturalne w GR !
( ale to wykluczone z założenia ! ) ;
- zatem ilościowo, to zgodne z założeniami.
i
iE = i1
IS
P1
•
Y1
Produkcja musi osiągnąć YE
pod groźbą inflacyjnego
wzrostu cen.
E
YE
Y
64
b) rynek towarowy
P2 jest nad krzywą IS ( w prawo od krzywej )
i
IS
iE = i2
E
YE
P2
•
Y2
Y
Przypadek nadmiaru podaży - produkcja musi się obniżyć
( nie ceny ! ).
Nad krzywą mamy więc nadmiar podaży, a pod – niedobór.
Do równowagi prowadzą dostosowania ilościowe czyli zmiany Y.
65
c) rynek pieniężny
P1 jest pod krzywą LM ( w prawo od krzywej )
i
E
LM
iE
i1
• P1
YN
Y1
Y
Istniejąca podaż pieniądza wystarcza tylko do obsługi
produkcji równej YN .
Przy produkcji Y1 ( większej ) mamy niedobór pieniądza.
Wobec nadmiernego popytu na pieniądz
jego „cena” musi wzrosnąć.
Dostosowanie nastąpi poprzez wzrost stopy procentowej.
66
d) rynek pieniężny
P2 jest nad krzywą LM ( w lewo od krzywej )
i2
iE
.
P2
LM
E
Y
Y2
YR
Pieniądza wystarczy do obsługi produkcji YR ,
dla produkcji równej Y2 mamy więc nadmiar pieniądza.
Przy nadmiernej podaży pieniądza obniży się jego „cena”
- stopa procentowa.
Dostosowania poprzez zmiany stopy procentowej
zrównoważą rynek pieniężny.
67
2. Model IS - LM
Oba rynki są związane, jak Towar  Pieniądz
Zmiana na jednym z rynków prowadzi do zmian na drugim :
- gdy na rynku towarowym zmienia się produkcja,
zmienia się też popyt ( transakcyjny ) na pieniądz,
co wpływa na stan rynku pieniężnego ;
- gdy na rynku pieniężnym zmienia się stopa procentowa,
zmienia się też popyt inwestycyjny, a potem produkcja
czyli zmienia się stan rynku towarowego.
68
Równowaga jest tylko wtedy, gdy równocześnie
I=S i L=M.
Chodzi więc o punkt wspólny dla obu krzywych
– punkt ich przecięcia.
i
iE
IS
LM
E
YE
Y
W punkcie E stopa procentowa określona na rynku pieniężnym
tak zbilansuje zamierzone oszczędności i inwestycje,
że wytworzona zostanie produkcja,
której sprzedaż ( realizacja )
wywoła popyt na pieniądz równy jego podaży.
69
3. Automatyczne równoważenie obu rynków
a) sytuacja wyjściowa
Punkty P oznaczające brak
równowagi mogą leżeć
w czterech różnych obszarach .
i
2
1
3
4
Y
Omówimy sytuację 3,
tj. równoczesny niedobór pieniądza i nadmiar produkcji
czyli „ przegrzanie koniunktury”.
70
b) dostosowania rozpoczęte od rynku towarowego
i
LM
IS
iE
iP
E
E1
YE
.
P
Y1 YP
Y
W praktyce gospodarczej nastąpił ruch P → E1 → E
- na
rynku
pieniężnym
nastąpiła
punkt
P jest
ponad
krzywą
IS , poprawa sytuacji,
Ostateczne
skutki
:
- ale wzrosnąć
rynek pieniężny
jest nadal niezrównoważony
!
-gdyż
musi
stopa
procentowa
,
a
to
spowoduje
obniżenie
zmniejszenie
produkcji
zredukowało
niedobór
pieniądza
- czyli produkcja jest nadmierna wobec popytu ;
( E1 nie- leży
na
LMujęte
-produkcji
produkcji
( )z; Yrazem
YEniż
)dla
; punkt
oba
ruchy
(
uproszczenia
)
P do
(- -obniżenie
punkt
E
jest
bliżej
krzywej
LM
P
)
;
1
dalsze
obniżanie
produkcji
zlikwiduje
niedobór
pieniądza
decyduje
popyt,
więc produkcja
musi
się do Y1 ;
-oznaczać
wzrost stopy
procentowej
( zE1iPdo
do EiEobniżyć
);
będą
przesunięcie
;
czyli zahamuje wzrostową tendencję stopy procentowej.
- stabilna równowaga w E .
71
c) dostosowania rozpoczęte od rynku pieniężnego
i
IS
LM
i
E2
2
E
iE
iP
YE
.
P
YP
Y
W -praktyce
nastąpiłLM
ruch
punkt Pgospodarczej
jest poniżej krzywej
, P → E2 → E
mamy więc
niedobór
pieniądza ;
Ostateczne
skutki
:
- na rynku towarowym jest nadal nadmiar podaży ;
-- w
miarę
obniżania w
produkcji
będzie
się
stopa
procentowa
tej sytuacji
musiobniżać
wzrosnąć
spadkowa
tendencja
produkcji
zostanie
- wzrost
stopy
procentowej
( z„cena”
iPspowoduje
do
iEstopa
) ; zahamowana
-(-ale
wzrost
stopy
procentowej
obniżenie
popyt
na
pieniądz
oraz
jego
(
procentowa ) ;
aż do spotkania z krzywą LM ) ;
przez
obniżającą
się
procentową.
- obniżenie
produkcji
( zstopę
YaPwdo
YE przesunięcie
);
popytu
inwestycyjnego,
konsekwencji
też produkcji
oba
ruchy
razem oznaczać
będą
E2 do E; ;
- stabilna równowaga w E .
72
d) dostosowania równoczesne
i
LM
IS
R
E
T
.
P
Y
Dojdzie do przekroczenia LM , do sytuacji nierównowagi
o innym charakterze, która uruchomi inne ruchy dostosowawcze.
Potem nastąpi przekroczenie IS – i znów inaczej.
Lecz amplituda wahań będzie się ciągle zmniejszać.
Kolejne ruchy dostosowawcze będą coraz słabsze.
W końcu rynki ustabilizują się w punkcie E .
73
4. Polityka ekonomiczna państwa
a) uwagi wstępne
Przykładowo przeanalizowaliśmy sytuację
„ przegrzanej koniunktury ”
( za duża podaż przy niedoborze pieniądza ) .
Po dostosowaniach automatycznych rynki osiągną
równowagę, ale przy mniejszej produkcji i wyższej stopie
procentowej oraz po czasochłonnych „kołysaniach”.
Państwo może zmieniać położenie krzywych
równowagi rynków poprzez politykę fiskalną i monetarną,
a w efekcie pomóc gospodarce w dojściu do równowagi.
To przypadek I , ruch punktu E ku punktowi P .
74
Jest jeszcze przypadek II , różniący się punktem wyjścia.
Załóżmy, że po automatycznych dostosowaniach osiągnięto
równowagę, ale powstało znaczące bezrobocie.
Państwo – ze względów społeczno–politycznych – chce więc
zwiększyć produkcję ze stanu YE do YP ( pożądanego ) .
Nowy punkt równowagi ( Ep ) musi leżeć na linii odpowiadającej
produkcji Yp
EP ?
i
IS
E
YE
LM
•
YP
Y
75
ISa
i
ISc
LM
LMc
LMb
A
IS
C
B
YE
YP
Y
a) - ekspansja fiskalna ( przesunie IS do ISa ) ;
b) - ekspansja monetarna ( przesunie LM do LMb ) ;
c) - obie ekspansje, lecz słabsze ( ISc i LMc ) .
76
Każda strategia doprowadzi do pożądanej produkcji,
różnice polegają na zastosowaniu innych narzędzi
oraz na innym wynikowym poziomie stopy procentowej.
Przypadki I i II różnią się też punktem wyjściowym :
- w I jest nierównowaga ;
- w II jest równowaga
oraz motywacją autorów polityki ekonomicznej :
- w I pomoc w zrównoważeniu gospodarki ;
- w II przejście od jednego stanu równowagi do drugiego,
ocenionego jako lepszy.
Jednak same skutki, tj. ruchy krzywych IS i LM ,
a także odpowiadające im zmiany Y oraz i
pozostają w obu przypadkach logicznie takie same
- analiza będzie wspólna.
77
Ponieważ punkty P i PP mogą leżeć w różnych obszarach
i
IS
i wymagać
odmiennych
działań,
LM
2
1
3
4
Y
to trzeba uwzględnić :
- oba rodzaje polityki ( fiskalną i monetarną ) ;
- oba kierunki zmian ( ekspansję i restrykcję ).
Stąd cztery poniższe warianty polityki.
78
b) ekspansywna polityka fiskalna
Gdy  G > 0 , to rośnie popyt, wzrośnie też produkcja
i
IS0
IS1
LM
i2
i0
Y0
Y2
Y1
Ostateczne skutki
ekspansji fiskalnej :
- wzrost produkcji ;
- wzrost stopy % .
Y
Przy produkcji równej Y1 na rynku pieniężnym pojawi się
To znany efekt wypychania
( gruba czarna strzałka ) ,
niedobór pieniądza.
tj. wzrost wydatków rządowych podnosząc stopę
Wywoła to wzrost jego ceny czyli stopy procentowej,
procentową zmniejszy prywatne inwestycje
po którym nastąpi obniżenie Y z Y1 do Y2 .
( wypchnie je z rynku ) .
79
c) restrykcyjna polityka fiskalna
Gdy  G < 0 , to obniżający się popyt
pociągnie za sobą spadek produkcji.
Przy produkcji zmniejszonej
( do Y1 ) nadmiar pieniądza
i
IS0
IS1
spowoduje obniżenie stopy
LM
procentowej i „niechciany”
i0
wzrost produkcji ( do Y2 ) .
i2
To przeciwieństwo efektu
wypychania : miejsce
zmniejszonych zamówień
Y
Y1 Y2 Y0
rządowych zajmują
przedsiębiorcy prywatni.
Ostateczne skutki restrykcji fiskalnej :
- obniżenie produkcji ;
- obniżenie stopy % .
80
d) ekspansywna polityka monetarna
Gdy  M > 0 , to obniży się „cena” pieniądza,
a po spadku stopy procentowej wzrośnie produkcja.
i
LM0
LM1
Y0 = Y1 Y2
Y
IS
i0
i2
i1
Wzrastająca produkcja zwiększy popyt na pieniądz
i podniesiony zostanie poziom stopy procentowej.
Ostateczne skutki ekspansji monetarnej :
- obniżenie stopy % ;
- wzrost produkcji .
81
e) restrykcyjna polityka monetarna
Obniżenie podaży pieniądza (  M < 0 )
spowoduje wzrost jego „ceny”,
a to wpłynie na obniżenie produkcji, co przyniesie spadek i .
i
IS
LM1
i1
LM0
i2
i0
Y2 Y0 = Y1
Y
Ostateczny skutek restrykcji monetarnej
to podniesienie stopy procentowej i obniżenie produkcji.
82
f) polityka mieszana - policy mix
Współcześnie w GR politykę fiskalną stosuje rząd,
a politykę monetarną bank centralny.
Niekoniecznie rozumieją potrzeby społeczeństwa
i gospodarki w ten sam sposób !
Żaden z przypadków polityki MIX nie jest wykluczony.
ekspansywna restrykcyjna
polityka monetarna
polityka fiskalna
ekspansywna
restrykcyjna
- wzrost stopy procentowej
- spadek produkcji
- wzrost/spadek produkcji
- wzrost/spadek stopy
pprocentowej
- wzrost produkcji
- spadek stopy procentowej
- spadek/wzrost stopy
pprocentowej
- spadek/ wzrost produkcji
83
We wszystkich przypadkach policy mix kierunek zmiany
jednej wielkości jest jasny,
lecz ostateczny kierunek zmiany drugiej wielkości jest niejasny
– zależy od siły ( wartości liczbowej ) zmian fiskalnych
w porównaniu do zmian monetarnych.
Tylko koordynacja polityki przynosi oczekiwane wyniki !
Przy konflikcie pomiędzy rządem a BC
działania jednej strony mogą : - osłabić
- zredukować do zera
- odwrócić
skutki działań strony drugiej !
84
g) uwagi końcowe
pierwsza
– przedstawione skutki polityki ekonomicznej następują tylko
wtedy, gdy praktyka spełnia przyjęte założenia
a one są ostre !
W rezultacie skutki praktyczne mogą być odmienne
od modelowych.
druga
- częste i/lub duże zmiany fiskalne i monetarne mogą wpłynąć
na zmianę parametrów, których wartość liczbową uznaliśmy
za stałą ( np. c , s , α , β ) .
Jeśli one się zmienią, to zmienią się kąty nachylenia
IS i LM , więc skutki polityki będą inne od modelowych.
85
trzecia
- wykorzystując model w dydaktyce nie znamy ( i nie musimy
znać ) liczbowej wartości funkcji równowagi.
Lecz w praktyce gospodarczej trzeba je znać
- a nie zawsze jest to możliwe ...
Można więc przewidzieć skutki polityki ekonomicznej
co do kierunku, ale nie co do skali ( wartości liczbowej ) .
Oczywiście w praktyce decyduje ten drugi aspekt !
czwarta
- polityka gospodarcza państwa to nie tylko zmiany fiskalne
i monetarne.
Jest także polityka socjalna, dochodowa, zatrudnienia,
polityka przemysłowa, ulgi podatkowe, nakazy i zakazy itd.
Skutki tych działań wpłyną też na wyniki analizowanej polityki.
Autorzy analizowanej polityki gospodarczej decydując o tym,
kiedy i który instrument uruchomić, z jakim kierunkiem
i z jaką siłą nie mogą w pełni przewidzieć rezultatów !
86
Pytania :
1. Przeprowadź analizę automatycznego procesu
równoważenia w gospodarce zamkniętej o stałych cenach.
Rozpocznij analizę od rynku towarowego ( - od rynku
pieniężnego ). Jako punkt wyjścia przyjmij położenie P
zgodne z sytuacją 1 ( - 2 ; - 3 ; - 4 )
( por. slajd 70 ).
2. Jaką politykę ekonomiczną ( fiskalną i monetarną )
powinno zastosować państwo, by pomóc w zrównoważeniu
gospodarki zamkniętej o stałych cenach, w której
nierównowaga ma charakter zgodny z sytuacją 1
(-2;-3;-4)
( por. slajd 70 ).
3. Wyjaśnij skutki gospodarcze (tj. zmiany stopy procentowej
i produkcji ) różnych przypadków policy mix
( por. slajd 83 ).
87
Wykład V
Analiza skuteczności polityki ekonomicznej
88
Zgodnie z keynesowskim podejściem do gospodarki
interesują nas dostosowania ilościowe,
a więc zmiany produkcji.
Polityka ekonomiczna jest skuteczna, jeśli prowadzi do
oczekiwanych przez jej autora zmian produkcji, tj. do :
- obniżenia po restrykcji fiskalnej / monetarnej ;
- wzrostu po ekspansji fiskalnej / monetarnej.
Miarą skuteczności polityki jest  Y .
Przy danej  G lub  M polityka jest tym bardziej
skuteczna, im większa jest  Y .
Co określa skuteczność ?
89
1. Skuteczność a współzależność polityki
fiskalnej i monetarnej
Politykę fiskalną uprawia rząd, a politykę monetarną
bank centralny. Między nimi może być wiele różnic :
- inny horyzont czasowy ;
- inne pojmowanie potrzeb gospodarki ;
- często inna opcja polityczno-ekonomiczna
( np. sprawa roli sektora publicznego, wielkości budżetu ),
- a także inny cel podstawowy ( walka z bezrobociem
czy z inflacją ? ).
90
a) zgodność, współpraca
Przykład : restrykcja fiskalna zmierzająca do obniżenia
produkcji przez zmniejszenie popytu G
i
IS0
LM0
IS1
i0
E1
E0
E2
i2
Y1
Y2
Y0
Po restrykcji fiskalnej krzywa IS
przesuwa się w lewo, do IS1 ,
produkcja obniża się do Y1 .
Ale nadmiar pieniądza w E1
obniży stopę procentową
i spowoduje pewien wzrost
produkcji, niepożądany.
Y
Pogorszenie
skuteczności
nastąpiło
jako
Ostatecznie
produkcja
obniży
sięefekt
z gdyż
Y0nadmiaru
doY1Y<2 Y2 .
Ale w punkcie
E1 była
bardziej
skuteczna,
pieniądza
punkcie fiskalna
E1 - a tujest
BCskuteczna.
może coś zmienić !
- w
restrykcja
91
Jeśli BC współpracuje z rządem, powinien nie dopuścić do ob niżki stopy procentowej, a więc zmniejszyć nadwyżkę
i
LM1
IS0
LM0
IS1
i0
podaży pieniądza, która wystąpiła w E1.
E1
Oznacza to zastosowaną
w odpowiednim momencie
restrykcję monetarną,
tj. przesunięcie LM0
w lewo do LM1 .
E0
E2
i2
Y1
Y2
Y0
Y
To przykład monetarnego wspomagania polityki fiskalnej,
podnoszącego jej skuteczność :
gospodarka zatrzyma się w E1 ,
nie dojdzie do E2 o większej produkcji.
92
i
b) kontra banku
Przykład: rząd chce ożywić produkcję,
stosuje ekspansję fiskalną,
ale bank widzi to inaczej !
Ekspansja fiskalna przesunie
krzywą IS0 w prawo do IS1 ,
produkcja wzrośnie z Y0 do Y1.
IS
IS
0
1
LM0
Niedobór pieniądza w E1
podniesie stopę procentową,
nastąpi znany
efekt wypychania,
produkcja obniży się do Y2 .
E2
E0
E1
Y0
Y2
Y1
Y
93
i
Jeżeli jednak bank uzna rządową próbę ożywienia produkcji
za szkodliwą dla gospodarki, za niesłuszną
- może ją skontrować !
W odpowiednim momencie po ekspansji fiskalnej
bank może zastosować restrykcję monetarną,
a więc przesunąć LM0 w lewo do LM1 .
IS0
IS1
LM1
LM0
E3
Gospodarka
znajdzie się w E3 ,
wyjściowe Y0 mimo
ekspansji fiskalnej
nie ulegnie zmianie !
E2
E0
E1
Y0
Y2
Y1
Y
94
Produkcyjne skutki polityki rządowej mogą więc zostać
zredukowane przez bank
w naszym przykładzie zniwelowane do zera !
Może też być odwrotnie – to rząd może redukować
skuteczność polityki banku centralnego.
Skuteczność polityki ekonomicznej zależy
od współpracy bądź konfliktu
pomiędzy autorami pociągnięć
fiskalnych i monetarnych.
95
2. Wpływ inflacji na skuteczność polityki ekonomicznej
a) zmiany w modelu
Wszystkie dotychczasowe analizy prowadzone były przy
założeniu : ceny = const.
Teraz usuwamy to ważne założenie.
W praktyce gospodarczej mamy raczej do czynienia
z powszechnym ruchem cen w górę,
tj. z inflacją – i tylko to uwzględnimy .
Inflacja to obniżenie realnej wartości pieniądza ( LM ! )
oraz obniżenie dochodu i popytu realnego ( IS ! ) .
Zmieni się więc położenie obu krzywych równowagi .
96
Skutki te w interpretacji graficznej wskazuje szkic :
Zmniejsza się popyt realny, więc IS w lewo !
Zmniejsza się realna podaż pieniądza, więc LM też w lewo !
i
IS0
IS1
LM1
LM0
E1
E0
Inflacja
zmniejsza Y !
Y1
Y0
Y
97
b) przykład ekspansji fiskalnej
IS1
i
IS0
LM1
IS2
LM0
E1
E2
E0
Y0
Y1
Y
Inflacja może więc zredukować produkcyjne skutki ekspansji
Ekspansja
jestrównowagi
skuteczna,
produkcja
rośnie
Y1 ,
Teraz
Alepunktem
inflacja
przesunie
obie
jest
krzywe
E2 . Produkcja
w
lewo do
!powróciła
do Y0 ,
Ekspansja
fiskalna
przesunie
krzywą
IS
w
prawo
do
IS
.
- ww Enaszym
przykładzie do0 zera !
fiskalnej
równowaga
.
1okazała
ekspansja
fiskalna
się zupełnie nieskuteczna. 1 98
Przyrost popytu G wpłynie na dalszy wzrost cen - a nie produkcji.
c) przykład ekspansji monetarnej
i
LM0
IS0
LM2
E0
IS1
E2
LM1
E1
Y0
Y1
Y
Inflacja
redukuje
również
produkcyjne
skutki
ekspansji monetarnej
Teraz
punktem
równowagi
jest
E
.
2 0 w prawo do LM1 ,
Ekspansja
monetarna
przesunie
LM
Ale
inflacja
przesunie
obie
krzywe
w lewo !
- w produkcja
naszym
przykładzie
do
zera
!
Produkcja
powróciła
do
Y
,
0
osiągnie Y1 , skuteczność
O.K !
Wzrost
podaży pieniądza
przyniósł
ekspansja
monetarnanie
okazała
się wzrostu
zupełnieprodukcji,
nieskuteczna.
99
lecz wyłącznie wzrost cen.
3. Kąt nachylenia krzywych równowagi a skuteczność
a) znaczenie kąta nachylenia
Wcześniej – przy analizach krzywych równowagi –
wskazane były możliwości zmiany kąta nachylenia IS i LM .
Przy bardziej szczegółowym prezentowaniu skutków polityki
ekonomicznej ( wszystkie cztery warianty ) przypomniany
został efekt wypychania i inne ruchy typu zyg-zak
wpływające na rezultaty polityki, gdyż ich konsekwencje
zmieniały jej skuteczność.
100
Przykład restrykcji fiskalnej :
i
IS0
Efekt 1 zależy od siły
restrykcji ( wielkości  G ) .
LM0
IS1
1
Efekt 2 obniża skuteczność
( tj. zwiększa produkcję po
restrykcji ), a zależy od kąta
nachylenia IS ( od długości
strzałki 2 ).
2
Y
Skuteczność polityki fiskalnej zależy od kąta nachylenia
krzywej równowagi na „własnym” rynku.
101
Można też inaczej :
i
IS0
IS1
LM0
Efekt 1 zależy od siły
restrykcji ( jaka  G ) .
1
Efekt 2 to obniżenie stopy
procentowej wobec
nadmiaru pieniądza.
2
3
Y
Efekt 3 zmniejsza skuteczność ( bo zwiększa produkcję
po restrykcji ) , a zależy od kąta nachylenia krzywej LM
( od długości strzałki 3 ) .
Skuteczność polityki fiskalnej zależy także od kąta
nachylenia krzywej równowagi na drugim rynku.
102
Przykład restrykcji monetarnej :
Efekt 1 zależy od siły
restrykcji ( wielkości  M ) .
LM1
i
IS0
2
1
LM0
Efekt 2 decyduje
o skuteczności ( jakie
zmniejszenie produkcji ) ,
a zależy od kąta nachylenia
LM ( od długości strzałki 2 ) .
Y
Skuteczność polityki monetarnej zależy od kąta nachylenia
krzywej równowagi na „własnym” rynku.
103
Można też spojrzeć inaczej :
LM1
i
IS0
3
2
1
LM0
Efekt 1 zależy od siły
restrykcji ( jaka  M ) .
Efekt 2 to obniżenie produkcji
jako skutek wzrostu stopy
procentowej ( tu ujawnia się
skuteczność ) .
Y
Efekt 3 zmniejsza skuteczność restrykcji ( produkcja rośnie ! ) ,
a zależy od kąta nachylenia krzywej IS ( od długości strzałki 3 ).
Skuteczność polityki monetarnej zależy również
od kąta nachylenia krzywej równowagi na drugim rynku.
104
Skuteczność obu rodzajów polityki ekonomicznej zależy
od kątów nachylenia obu krzywych równowagi.
Wynika to oczywiście z istoty modelu IS – LM , wiążącego
oba rynki.
Skuteczność działań na jednym z nich zależy nie tylko
od charakterystyki tego rynku, lecz również
od charakterystyki drugiego z nich.
Obserwacja, że skutki są różne przy różnych kątach nachylenia,
to tylko „technika” modelu.
Idąc ku interpretacji ekonomicznej trzeba wskazać, od czego
zależą same kąty.
105
b) zmiany kąta nachylenia IS
Zgodnie z formułą IS zależą one od parametru a
( wrażliwość inwestorów ) i od poziomu t
( stopa podatkowa, składnik mnożnika w ) .
i =
A
___
a
-
1
____ Y
aw
Wpływ stopy t na nachylenie IS był już omówiony
przy analizie krzywej IS .
Tam zakładaliśmy, że a = const.
Co i dlaczego się zdarzy,
gdy a ulegnie zmianie ?
106
Gdy a rośnie - rośnie wrażliwość inwestorów
na zmiany stopy procentowej.
Nie jest to instrument w ręku państwa,
lecz ocena sytuacji przez licznych inwestorów
( np. ich motywy inwestycyjne, ich skłonność do ryzyka,
ich naśladowanie zachowań innych inwestorów – moda ) .
Wysoka wartość a oznacza, że każde drgnięcie stopy
procentowej odbija się wyraźnie na popycie inwestycyjnym.
Ma to miejsce np. wtedy, gdy inwestycje są finansowane
głównie z kredytu.
Z formuły IS wynika, że im większa a ,
tym krzywa IS bliższa jest poziomu.
107
Gdy a maleje, to krzywa IS zbliża się do pionu.
Oznacza to sytuację, w której nawet duże ruchy stopy
procentowej mają mały wpływ na popyt inwestycyjny.
O inwestycjach decydują więc inne czynniki niż koszt
kredytu ( np. inwestycje ze środków własnych,
inwestycje bardzo opłacalne lub technicznie niezbędne ) .
Gdy a = 0 , krzywa IS staje się pionowa.
Oznacza to zerwanie zależności,
zmiany monetarne nie wpływają na rynek towarowy.
108
c) zmiany kąta nachylenia LM
Zgodnie z formułą LM zależą one od parametrów
k ( odwrotność szybkości obiegu pieniądza )
i b ( wrażliwość popytu pieniężnego na zmianę stopy
procentowej, inaczej „wrażliwość spekulantów” ) .
Wpływ zmian wartości k na nachylenie LM
był już zbadany przy analizie krzywej LM.
Co i dlaczego się zdarzy, gdy b ulegnie zmianie ?
Rząd nie reguluje b , jej wysokość zależy
- od ocen prywatnych posiadaczy aktywów finansowych,
- od ich skłonności do ryzyka,
- od ich zaufania do lokat i obligacji
- itp.
109
Gdy b rośnie, to poziom stopy procentowej decyduje
o lokatach i zakupach obligacji,
zaufanie do banków i emitentów obligacji jest duże.
Wysoka wartość b oznacza, że każde drgnięcie stopy
procentowej odbija się wyraźnie na popycie na pieniądz.
Z formuły LM wynika, że im wyższa b ,
tym krzywa LM bliższa jest poziomu.
110
Obniżanie b oznacza, że poziom stopy procentowej
coraz słabiej wpływa na lokaty i zakupy obligacji.
Jednak ogólnie preferencja płynności jest wysoka,
ludzie wolą gotówkę od lokat.
Gdy b = 0 , krzywa LM jest pozioma.
To zerwanie zależności pomiędzy popytem na pieniądz
stopą procentową.
Zależność skuteczności polityki ekonomicznej od kątów
nachylenia trzeba dobrze zrozumieć, na przykład :
- im bardziej stroma krzywa IS ,
tym większa skuteczność polityki fiskalnej,
Keynesizm !
a mniejsza polityki monetarnej ;
lub inaczej :
- polityka monetarna jest tym bardziej skuteczna,
im krzywa IS bliższa jest poziomu,
Monetaryzm !
111
a krzywa LM bliższa pionu.
a
d) skrajności
Przypadek I – pionowa IS , pozioma LM
- polityka fiskalna jest maksymalnie skuteczna,
każde przesunięcie IS oznacza zmianę produkcji ;
- polityka monetarna jest absolutnie nieskuteczna,
nie da się przesunąć LM w lewo lub w prawo !
i
IS
LM
Y
112
Przypadek II – pozioma IS , pionowa LM
LM
i
IS
Y
- polityka fiskalna jest
absolutnie nieskuteczna ;
- polityka monetarna jest
maksymalnie skuteczna,
każde przesunięcie LM
to zmiany produkcji.
113
e) tzw. pułapka płynności
tj. typowa IS , pozioma LM
i
IS1
IS0
LM
Polityka fiskalna jest
maksymalnie skuteczna,
każda zmiana IS
to zmiana produkcji,
brak efektu wypychania
( stopa procentowa
nie ulega zmianie ) .
IS2
Y
Ekspansja monetarna nie daje efektu, dodatkowe pieniądze
społeczeństwo zatrzyma w postaci gotówki ( stąd „pułapka” ) .
Gospodarkę reguluje nie pieniądz, lecz popyt na towary
– to ekstremalny przypadek keynesowski.
114
f) przypadek klasyczny
tj. typowa IS , pionowa LM
Polityka fiskalna prowadzi do zmian stopy procentowej,
a nie do zmian produkcji –
jest nieskuteczna ( maksymalny efekt wypychania ) .
i
IS
LM
Y
115
f) przypadek klasyczny
tj. typowa IS , pionowa LM
Polityka fiskalna prowadzi do zmian stopy procentowej,
a nie do zmian produkcji –
jest nieskuteczna ( maksymalny efekt wypychania ) .
i
IS
LM2
Polityka monetarna jest
maksymalnie skuteczna.
LM
LM1
Produkcję reguluje pieniądz,
a nie popyt na towary
– to podejście monetarystów.
Y
116
Pytania :
1. Jaką politykę monetarną powinien zastosować bank
centralny chcąc pomóc ( - chcąc przeciwdziałać ) akcji
rządu, zamierzającego poprzez ekspansję fiskalną
( - restrykcję fiskalną ) doprowadzić do ożywienia produkcji
( - do obniżenia produkcji ) ? Przedstaw interpretację
i analizę ( też graficzną ) obu pociągnięć i ich
ostatecznych skutków.
2. Jaką politykę fiskalną powinien zastosować rząd chcąc
pomóc ( - chcąc przeciwdziałać ) akcji banku centralnego,
zamierzającego poprzez ekspansję monetarną
( - restrykcję monetarną ) doprowadzić do ożywienia
produkcji ( - do obniżenia produkcji ) ?
Przedstaw interpretację i analizę ( też graficzną )
obu pociągnięć i ich ostatecznych skutków.
117
3. Omów wpływ inflacji na skuteczność polityki ekonomicznej
w gospodarce zamkniętej na przykładzie ekspansji
( - restrykcji ) fiskalnej ( - monetarnej ).
Przedstaw też odpowiednie szkice graficzne.
4. Jakim zmianom ulega skuteczność polityki fiskalnej
( - polityki monetarnej ) w gospodarce zamkniętej o stałych
cenach, gdy krzywa IS ( - krzywa LM ) zmienia kąt
nachylenia od poziomu ku pionowi ?
Przedstaw też odpowiednie szkice graficzne.
5. Porównaj przypadek keynesowski ( „pułapka płynności” )
z przypadkiem klasycznym ( por. slajdy 114 - 116 ).
118
Wykład VI
Rynek obrotów z zagranicą
119
1. Prezentacja rynku
a) transakcje
–
pomiędzy wszystkimi podmiotami
krajowymi ( F , H , G ) a podmiotami zagranicznymi
( tj. różnica wobec modelu 4 – sektorowego ! )
Przykłady transakcji :
- handel zagraniczny ;
- inwestycje obce ( nasze i u nas ) ;
- przepływy kapitałowe ;
- turystyka i transfery ;
- pomoc i pożyczki międzynarodowe.
Roczna suma tych transakcji to bilans płatniczy ( BP ) .
120
Interpretacja transakcji
– analizujemy strumienie popytowo-dochodowe,
a nie podażowe ( odwrotnie skierowane ) .
Eksport to popyt zagraniczny na nasze towary ( znak + ) .
Import to nasz popyt na obce towary ( znak - ) .
Napływ kapitału z zagranicy to np. eksport naszych papierów
wartościowych ( znak + ) .
Odpływ kapitału za granicę to np. zakup obcych papierów
przez nasz podmiot (znak -).
121
b) części BP
I – bilans obrotów towarowych i usługowych nazywany
rachunkiem obrotów bieżących.
Główną częścią jest bilans handlowy, stąd całość określamy
jako
X = Exp – Imp
II – obroty kapitałowe ( R ) tj. ruch aktywów finansowych,
mierzony różnicą pomiędzy napływem
a odpływem kapitału.
Część I i II to tzw. obroty podstawowe.
122
III – to zmiany stanu rezerw płatniczych,
czyli tzw. obroty wyrównawcze
Dla zrównoważenia BP ( i obrony kursu walutowego )
państwo ( BC ) oficjalnie interweniuje
poprzez tzw. działalność OFF ( official financing ).
IV – to błędy i opuszczenia
Miliony transakcji, więc błędy statystyk są oczywiste.
Poważne zjawisko to unikanie rejestracji transakcji
ze względu na podatki, cła, akcyzy itp.
-
oraz działalność przestępcza.
123
c) stan BP
Suma części I + II + III + IV
Każda część może być + lub - .
Wzajemne równoważenie , np. ujemny bilans handlowy
można wyrównać obrotami kapitałowymi
i transakcjami OFF
bądź obrotami „drugiej gospodarki” .
Bilans musi wyjść na zero !
124
2. Wyprowadzenie krzywej BP
a) założenia
- analiza krótkookresowa ( pomijamy inwestycje
długoterminowe ) ;
- stałe ceny i kurs walutowy
( potem założenie o ich zmienności ) ;
- brak części III ( OFF ) ;
- brak części IV ( błędy i „szara strefa” ) ;
-
kraj mały, tj. brak poważnego wpływu na gospodarkę
światową - ani jego BP , jego stopa procentowa,
jego ceny, jego waluta ani jego polityka
nie mają dużego znaczenia
dla gospodarki światowej .
125
Suma przyjętych założeń oznacza wąskie ujęcie BP :
obroty bieżące ( X )
plus
obroty kapitałowe ( R ) .
BP = X + R = 0 ( równowaga BP )
> 0 ( nadwyżka BP )
< 0 ( deficyt BP )
Nierównowaga BP wymaga dostosowań wewnętrznych,
niczego nie można narzucić partnerom zagranicznym.
126
b) obroty bieżące ( X )
– przypomnienie z modelu 4 - sektorowego
___
Eksport tylko autonomiczny,
Exp = Exp
Import ma część autonomiczną
oraz część zależną od wielkości produkcji,
___
Imp = Imp + m Y
dla 0 < m < 1
Saldo obrotów bieżących to :
___
___
X = Exp – Imp – m Y
127
c) obroty kapitałowe ( R )
Ruch kapitału ( krótkookresowego ! ) zależy od oczekiwanych
zysków i od ryzyka lokaty.
Oczekiwane zyski zależą od różnicy pomiędzy
krajową ( i ) a światową ( i’ ) stopą procentową
( którą w okresie krótkim uważamy za stałą z założenia ) .
( i – i’ )
Wzrost stopy i to większa atrakcyjność kraju jako miejsca
lokaty, zachęta do napływu kapitału obcego.
Obniżenie i
→ to ucieczka kapitału obcego.
128
Ryzyko lokowania w danym kraju zależy m.in. od jego :
- stabilności politycznej ( np. strajki, wojny,
przewidywalność działań władzy ) ;
- stabilności ekonomicznej ( np. inflacja, bezrobocie ) ;
- stabilności prawnej ( np. przepisy podatkowe,
wykonywanie umów – zwłaszcza międzynarodowych,
respektowanie prawa w gospodarce i w społeczeństwie ) .
Ryzyko ujmuje parametr a ( określony zewnętrznie ! ) ,
oznaczający wrażliwość ruchów kapitałowych na zmiany
stopy procentowej ( a > 0 , krótkookresowo a = const.).
Stąd obroty kapitałowe jako saldo to
R = a ( i – i’ )
129
d) funkcja BP
Z definicji
BP = X + R = 0
znając X i R wyliczamy równanie stopy procentowej
___
Exp – Imp
m
i=
___
+ i’
Y a
a
i
nadwyżka BP
iE
E
BP
deficyt BP
YE
Y
130
3. Analiza krzywej BP
a) zmiany położenia punktu E na BP
i
BP
i2
E0
i0
i1
E2
Przykładowa sytuacja :
– obniżenie stopy procentowej ;
E1
Y1
Y0
Y2
Y
- czyli ucieczka obcych kapitałów, więc deficyt BP ;
- wyrównanie przez obroty bieżące czyli obniżenie importu ;
- obniżenie importu zmniejszy krajową produkcję ;
- równowaga w E1 .
A po podwyższeniu stopy i ...
131
b) zmiany położenia krzywej BP
Zależą od zmian wyrazów wolnych w funkcji BP .
___
Exp – Imp
m
i=
___
+ i’
Y a
a
Ale eksport i import są autonomiczne, zaś i’ oraz a są stałe.
Czy BP jest nieruchoma ?
W naszych analizach – w zasadzie tak, bo niezmienny
krótkookresowo jest volumen autonomicznych obrotów
z zagranicą.
Ale może zmienić się ich wartość, nawet w okresie krótkim,
jeżeli dopuścimy zmienność kursu walutowego
- wtedy krzywa BP zmieni położenie.
132
Kurs walutowy to cena jednostki waluty obcej wyrażona
w walucie krajowej.
Na przykład 1 USD = 4,5 PLN
Jest to tzw. notowanie proste.
Przy notowaniu prostym wzrost kursu oznacza osłabienie
waluty krajowej ( np. 1 USD = 5 PLN ) .
Wtedy za ten sam volumen obrotów autonomicznych
mamy więcej złotówek, następuje ruch BP w prawo.
i
BP2
BP1
BP0
i0
Y2
Y0
Y1 Y
Przy spadku kursu
( tj. wzmocnieniu waluty krajowej )
– ruch BP w lewo.
133
c) zmiany kąta nachylenia BP
___
Exp – Imp
m
i=
___
+ i’
Y a
a
Zależą od m i od a , ale a = const.
Wielkość m ( mobilność ) zależy
od ograniczeń technologicznych ( mt )
i od ograniczeń administracyjnych ( ma ) .
m = mt + m a
Wielkość mt jest w krótkim okresie stała .
Wielkością ma państwo może manipulować.
134
Wzrost mobilności ( tj. rozluźnienie ograniczeń
administracyjnych ) zbliża BP do poziomu – krzywa BP1 .
Obniżenie mobilności – BP do pionu ( krzywa BP2 ) .
i
BP2
BP0
BP1
Y
Sytuacje krańcowe :
- BP pozioma
( perfect mobility )
- BP pionowa ( immobility )
135
4. Instrumenty polityki ekonomicznej
W formule BP występują różne wielkości – potencjalne
narzędzia polityki . Z założeń i analizy wynika jednak, że :
-
nie są instrumentami : mt , a , i’ ,
___
____
a także Exp oraz Imp ;
-
instrumentem może być kurs walutowy
( jeśli regulowany przez państwo ) ;
-
zmianie ulega wtedy wartość obrotów autonomicznych
i równolegle przesuwa się krzywa BP ;
-
instrumentem jest ma – ale tu ważna reakcja partnerów
( retorsje za protekcjonizm ).
136
5. Równoważenie rynku
Założenie : kurs walutowy jest stały
a) nadwyżka BP
Nadmiar obcych walut, tj. punkt P1 ponad krzywą BP .
Szkic sytuacji :
i
• P1
Y
137
- automatyczne dostosowanie kapitałowe
Część nadmiaru obcych pieniędzy zostanie wymieniona na
pieniądz krajowy.
Zwiększy się jego podaż, a więc obniży się stopa procentowa.
A to zniechęci zagranicznych inwestorów i część kapitału
obcego „ucieknie”.
Te dwa ruchy zredukują nadwyżkę BP , w punkcie E1 nastąpi
równowaga .
i
• P1
BP
E1
Y
138
- automatyczne dostosowanie produkcyjne
Nadmiar obcych pieniędzy pozwoli na zwiększenie importu.
Dojdzie do wzrostu produkcji i do wzrostu zatrudnienia .
Wydatki importowe zredukują nadwyżkę BP równowaga w punkcie E2 .
i
BP
P1•
E2
Y139
- reakcja polityki ekonomicznej
Kraj ma nadmiar obcych walut, czyli np. zbyt luźne są przepisy
administracyjne regulujące ruch towarów i kapitałów.
Wprowadzenie ograniczeń zwiększy wielkość ma ,
zmieni się kąt nachylenia BP.
Nowe ograniczenia zlikwidują przyczyny nadwyżki BP
- równowaga w P1 .
BP1
i
P1 •
.E
BP0
Y
140
Wnioski :
- z nadwyżki BP gospodarka może wyjść zarówno
sama, jak i przy pomocy polityki ekonomicznej ;
- w praktyce wszystkie dostosowania mogą być
równoczesne ;
- wtedy punkt równowagi przyjmie położenie pośrednie,
pomiędzy wyjściowymi P1 i E ( dostosowania
automatyczne przesuną bowiem punkt P1,
a polityka ekonomiczna zmieni położenie punktu E ).
141
b) deficyt BP – przykłady dostosowań
Niedobór obcych walut, tj. punkt P2 poniżej krzywej BP .
Całe rozumowanie można powtórzyć, dostosowania
automatyczne i reakcje polityki ekonomicznej będą
analogiczne, tylko – oczywiście – odwrotnie skierowane.
i
BP
- kapitałowe
- produkcyjne
.
- zmniejszenie ograniczeń
( zwiększenie mobilności )
P2
Y
142
Gospodarka samodzielnie i/lub przy pomocy polityki
ekonomicznej poradzi sobie zarówno z nadwyżką,
jak i z deficytem BP.
Dostosowania produkcyjne i kapitałowe zmienią jednak
produkcję i stopę procentową, zmienią więc warunki
działania rynku pieniężnego i towarowego.
Trzy rynki trzeba ująć wspólnie - to model
IS – LM – BP.
143
6. Współzależność 3 rynków
Zmiany obrotów z zagranicą wpływają na pozostałe rynki
- towarowy i pieniężny.
Przykłady :
Obroty kapitałowe Obroty bieżące przykład obniżenia eksportu :
przykład napływu obcych
kapitałów :
- to spadek popytu ogólnego,
- po wymianie na pieniądz
a więc spadek produkcji
krajowy oznacza to wzrost
( rynek towarowy ) ,
podaży pieniądza, a więc
- czyli spadek popytu na
obniżenie stopy procentowej
pieniądz i obniżenie stopy
( rynek pieniężny ) ,
procentowej
- czyli wzrost produkcji
( rynek pieniężny ) ,
( rynek towarowy ) ,
- czyli ucieczka obcych kapitałów
- a więc wzrost importu
( rynek obrotów z zagranicą ) .
( rynek obrotów z zagranicą ) .
W obu przykładach zaczynamy od BP, przechodzimy na IS
( lub LM ), potem na LM ( lub IS )
144
- a powrót do BP następuje od drugiej strony !
Wszystkie trzy rynki są powiązane, trzeba je rozpatrywać łącznie.
Do modelu IS – LM dodajemy krzywą BP.
i
LM
IS
BP
iE
E
YE
Y
To model IS - LM - BP ,
zwany modelem Fleminga - Mundella ( Nobel 1999 ),
wprowadzony do światowej ekonomii w latach 60-tych.
Gospodarka otwarta jest w równowadze tylko wtedy,
gdy równocześnie są zrównoważone 3 rynki.
145
Pytania :
1. Omów wyprowadzenie i podstawową analizę
( zmienność położenia punktu E ) krzywej równowagi
na rynku obrotów z zagranicą.
Przedstaw odpowiednie szkice graficzne.
2. Omów podstawowe instrumenty polityki ekonomicznej,
jakie ma do dyspozycji państwo ( rząd i bank centralny )
na rynku obrotów z zagranicą. Przedstaw graficzną
interpretację skutków działania tych instrumentów.
146
Wykład VII
Model gospodarki otwartej
Analizy
147
Część I - Gospodarka o sztywnym kursie walutowym
1. Automatyczne równoważenie gospodarki otwartej
a) założenia :
- ogólne dla IS – LM ( okres krótki, ceny stałe,
produkcja elastycznie podąża za popytem ) ;
- specyficzne dla BP ( kraj mały, kurs walutowy stały,
mobilność obrotów stała, eksport i import autonomiczny
również stałe ) .
Czyli - krzywa BP nieruchoma
( brak przesunięć, brak zmiany kąta nachylenia )
- analizujemy zmiany w „reszcie gospodarki”.
148
Założenia cząstkowe ( analityczne ) :
- wiadomo, że stany nierównowagi gospodarki otwartej
mogą być różne ( kombinacje 3 sytuacji na 3 rynkach ) ;
- zaczynamy od nierównowagi dotyczącej wyłącznie BP ;
będzie to sytuacja 1 – nadwyżka BP,
a potem sytuacja 2 – deficyt BP ;
- a następnie przejdziemy do sytuacji 3 –
nierównowaga na wszystkich trzech rynkach .
149
b) sytuacja 1 (symbolicznie : I = S , L = M , BP  0 , BP > 0 )
i
IS
LM
LM1
P1
ip
E
BP
i1
YP
YE
Y
Skutki
dostosowań
automatycznych
: bankowy skupi obce
- broniąc
kursu
walutowego
system
-otrzymamy
wtedy obniżeniu
ulegnie
stopa procentowa
; !)
-- pieniądze
ekspansję
monetarną
(
wymuszoną
( część
tej nadwyżki
), a to spowoduje
wypływ
istniejąca
w
P
nadwyżka
BP
stworzy
presję
na
obniżenie
1
- i krzywa
a to spowoduje
serię znanych
skutków,
LM
przesunie
się
w
prawo
;
pieniądza
krajowego
na
rynek
;
kursu
walutowego,
a
ten
ma
pozostać
stały
( z założenia ) ;
Wwpunkcie
E otrzymamy
wyniku których
wzrośnie produkcja.
stabilną równowagę gospodarki otwartej.
150
Zniwelowanie nadwyżki BP jest rezultatem
trzech dostosowań rynkowych :
- wymiany części nadwyżki walutowej na pieniądz krajowy ;
- odpływu obcych kapitałów ze względu na obniżkę stopy
procentowej ;
- wzrostu wydatków na import spowodowanego wzrostem
produkcji.
Rezultaty ostateczne
to wzrost produkcji i obniżenie stopy procentowej - czyli
ożywienie gospodarcze, oczywisty skutek nadwyżki BP !
151
c) sytuacja 2 ( symbolicznie : I = S, L = M, BP  0, BP < 0 )
i
IS
LM
LM2
BP
E
P2
Y
Skutki dostosowań automatycznych :
- a to po serii znanych skutków przyniesie obniżenie produkcji.
brakbankowy
obcych
walut
stworzy
presję
na wzrost
kursu,
- -stopa
procentowa
zostanie
; obce
- system
broniąc
kursupodwyższona
musi sprzedać
waluty,
- otrzymamy
restrykcję
monetarną
( wymuszoną ! )
z założenia
ma być
niezmienny
a to który
spowoduje
obniżenie
ilości
pieniądza; krajowego na rynku ;
krzywa E
LMgospodarka
przesunie się
w lewo
;
W ipunkcie
otwarta
zostanie
zrównoważona.
152
Zniwelowanie deficytu BP jest rezultatem trzech dostosowań
rynkowych :
- sprzedaż obcych walut za pieniądz krajowy ;
- napływ obcych kapitałów wobec wzrostu stopy procentowej ;
- ograniczenie wydatków na import ze względu na obniżenie
produkcji.
Rezultaty ostateczne
to obniżenie produkcji i wzrost stopy procentowej - a więc
„ochłodzenie” gospodarki, oczywisty skutek ujemnego BP .
153
d) sytuacja 3 ( symbolicznie : I  S , L  M , BP  0 )
Jest wiele możliwości takiej sytuacji :
i
IS
LM
2
1
3
i
IS
BP
BP
4
LM
6
5
7
8
Y
Y
Przy nadwyżce BP : stany 1 – 4 ,
a stany 5 - 8 przy deficycie BP .
Przykładowa interpretacja stanu 3 :
- na rynku towarowym nadmiar towarów ;
- na rynku pieniężnym niedobór pieniądza ;
- na rynku obrotów z zagranicą nadwyżka.
154
IS
Do analizy wybrany
stan 4
i
LM
- punkt P
„poza krzywymi”
BP
P•
Y
Nierównowaga w P oznacza :
- niedobór towarów ;
- niedobór pieniądza ;
- nadwyżkę BP .
Gospodarka „wewnętrzna” jest zagrożona kryzysem,
jedyna nadzieja w dobrym stanie BP .
155
Kolejność analizy ruchów dostosowawczych może być dowolna
- i tak w praktyce są to ruchy równoczesne !
Załóżmy jednak następujący przebieg tej analizy :
- najpierw rynek towarowy,
- potem rynek pieniężny,
- potem rynek obrotów z zagranicą
- i powrót na pozostałe rynki.
156
LM
i
IS
LM1
E2
BP
E3
P•
. E1
Y
1 - w punkcie P jest niedobór towarów,
4
--musi
a
w wzrosnąć
konsekwencji
obniży
sięstan
produkcja
;
produkcja,
umożliwia
to
założenie
5
interpretacja
punktu
E
trzech
rynków
;
2
6 - nadwyżka BP w punkcie
E2 to znana już sytuacja
7 - Podsumowanie
coo przesunie
krzywą
LM
wprodukcji
prawo
( punktu
wymuszona
ekspansja
elastycznym
podążaniu
za popytem
;E
zmian
stanu
BP
od
P
do
prowadząca
do
skupu
walut
obcych
i
wzrostu
podaży
3:
2 - interpretacja punktu E1 - stan trzech rynków ;pieniądza
monetarna ) ;
krajowego
(niedoboru
BC broni
kursu
! )się
;pieniądza
co
zgospodarka
importem
? znajdzie
3 -10
8
wzrost
wobec
dodatkowej
pieniądza
podaży
potrzebę
obniży
stopa
i
w punkcie
E3 . sięwzrostu
9 - a w konsekwencji nastąpi oznacza
wzrost
produkcji
stopy
procentowa
;
( podaż pieniądza
nie ulegnie zmianie ! ) ;
- coprocentowej
z obcymi
kapitałami
?
157
Zgodnie z naszą analizą po przejściu P  E1  E2  E3
w gospodarce nastąpi ostatecznie :
- wzrost produkcji i równowaga IS ;
- wzrost podaży pieniądza oraz wzrost stopy procentowej
i równowaga LM ;
- zanik nadwyżki BP i równowaga BP .
Dobry stan BP pozwolił na zrównoważenie gospodarki.
Kraj mały dostosował swoją gospodarkę do stanu BP
automatycznie, bez interwencji państwa !
158
2. Polityka ekonomiczna w gospodarce otwartej
Założenia :
- pozostają ogólne dotyczące IS – LM ;
- pozostają specyficzne dotyczące BP ;
- zaś założenia analityczne przyjmujemy takie :
- w punkcie wyjściowym jest równowaga trzech rynków ;
- ale według zgodnej oceny rządu i banku centralnego
poziom produkcji jest za wysoki, grozi kryzysem ;
- trzeba więc zastosować politykę restrykcyjną, żeby
„ochłodzić” gospodarkę .
159
a) restrykcja fiskalna
IS0
i
LM1
IS1
BP
E1
i0
Punkt wyjścia
równowaga :
LM0
E0
E3
E2
Y0
Y
restrykcja
fiskalna
oznacza
zmniejszenie
popytu
2- -–przesunie
krzywa
IS
przesuwa
się
w
lewo
do
IS
,
71
się
więc
krzywa
LM
do
LM
0
1
0
1
Podsumowanie
zmian
stanu
BP
od punktu
E
0 do E3 :
96--4adeficyt
-rządowego
w
nadmiar
konsekwencji
pieniądza
nastąpi
w
punkcie
zmniejszenie
E
spowoduje
produkcji
obniżkę
BP
w
punkcie
E
spowoduje
(

G
<
0
)
;
1
2
następuje
obniżenie
produkcji
; krajowego
lewo
jak
przy
restrykcji
monetarnej
) rynków
;
8 (- 5wwobec
obniżenia
podaży
pieniądza
wzrośnie
co
z
importem
?
interpretacja
punktu
E
stan
trzech
;;;
procentowej,
coEsię
wywoła
wzrost
produkcji
2
3- -istopy
interpretacja
punktu
-wstan
trzech
rynków
sprzedaż
walut
obcych
przez
system
bankowy,
1
10
gospodarka
znajdzie
punkcie
E
.
3
stopa procentowa ;
co
z
obcymi
kapitałami
?
zmniejszy się podaż pieniądza krajowego ;
160
Wyniki analizy mówią, że po przejściu
E0  E1  E2  E3
w gospodarce nastąpi ostatecznie :
- obniżenie produkcji ;
- obniżenie stopy procentowej ;
- stabilna równowaga w E3 .
Polityka fiskalna w gospodarce otwartej jest skuteczna,
restrykcja doprowadziła do pożądanego przez rząd
obniżenia produkcji
- przy stabilnym kursie walutowym !
161
b) restrykcja monetarna
i
LM1
IS0
LM0
E1
BP
i0
E0
Y0
Y
restrykcja
monetarna
tosię
zmniejszenie
podaży
pieniądza
213-9--krzywa
LM
przesuwa
do
LM
(w
lewo),
0
1
-interpretacja
8; -punktu
znajdzie
oraz
wzrost
ponownie
produkcji
;wwalutowe,
punkcie
Eskupi
- stan
trzech
rynków
; E
5(jak
broniąc
bank
nadwyżki
0 !!!
1się
monetarna
w
gospodarce
otwartej
okazała
się
-następuje
dotąd
restrykcja
monetarna
jest
skuteczna
– gospodarka
M
<
0wzrost
)kursu
64-Polityka
przesunie
to
krzywą
LM
w
prawo
(
wymuszona
ekspansja
stopy procentowej
i obniża się produkcja ;
1
nastąpi
wypływ
pieniądza
krajowego
na
rynek
; zmianie.
nieskuteczna,
po restrykcji
produkcja
nie
uległa
( obniżyła
się
produkcja
)
,
ale
w
E
mamy
nadwyżkę
BP ;
1
monetarna
)
;
7 - nastąpi obniżenie stopy procentowej ;
162
Obrona stabilności kursu walutowego spowodowała,
że po świadomej restrykcji nastąpiła wymuszona ekspansja.
Nasz przykład to skrajność
- skuteczność została zredukowana do zera !
Wniosek ogólny powinien mówić, że obrona kursu
walutowego obniża skuteczność polityki monetarnej –
niekoniecznie do zera.
Natomiast płynny kurs walutowy zmieni oczywiście
skuteczność polityki monetarnej ( fiskalnej również ) .
163
Część II - Równowaga w gospodarce otwartej
- świat płynnego kursu walutowego
1. Dostosowania automatyczne
i
BP
P1 •
•
P2
Y
W punkcie P1 jest nadwyżka BP czyli presja na zmianę kursu .
Obniżenie kursu ( tj. wzmocnienie waluty krajowej )
przesunie BP w lewo ( bo mniej złotówek
za dany volumen obrotów autonomicznych ).
W punkcie P2 jest deficyt BP czyli presja na wzrost kursu .
Wzrost kursu ( tj. osłabienie waluty krajowej )
164
przesunie BP w prawo ( więcej złotówek ... ).
2. Automatyczne zmiany na innych rynkach
Na rynku towarowym popyt w gospodarce otwartej to :
AD = C + I + G + X ,
gdzie X = Exp - Imp
X to dodatkowy strumień popytu,
który pobudza produkcję ( jeśli dodatni ) ,
bądź ją hamuje ( jeśli ujemny ) .
Wzrost kursu nie tylko zmieni wartość eksportu i importu,
lecz również wpłynie na ich rozmiary.
Zmieni się więc popyt ogólny, wraz z nim produkcja,
a to określi nowe położenie krzywej IS.
165
Po wzroście kursu eksport staje się tańszy
dla zagranicznych nabywców .
Rośnie więc popyt eksportowy.
Po wzroście kursu import staje się droższy
dla krajowych nabywców .
Obniża się więc popyt importowy.
Po obu takich zmianach rośnie nadwyżka X,
czyli rośnie popyt ogólny - a więc krzywa IS przesuwa
się w prawo !
166
Na rynku pieniężnym wzrost kursu zachęci posiadaczy
obcych walut do ich sprzedaży.
Do systemu bankowego wpłyną obce pieniądze,
a wypłynie pieniądz krajowy.
Zwiększy się podaż pieniądza
( jak przy ekspansji monetarnej ),
a więc krzywa LM również przesunie się w prawo !
167
i
IS0
IS1
LM1
LM0
BP0
BP1
i0
E0
E1
Y0
Y
Skutkiem wzrostu kursu walutowego ( tj. osłabienia
waluty krajowej ) jest ożywienie gospodarcze
( wzrost produkcji i obniżka stopy procentowej ) .
tylkoprzemieści
krótkookresowe,
ponieważ
: po zmianie
- Jednak
cenykursu
krajowe
ulegną zmianie
( wzrosną
Wzrost
trzy związane
krzywe
w prawo .
kursu walutowego, co najmniej stosownie do
podrożenia
tzw. wsadu
importowego
);
- na
zmiany naszego
HZ zareagują
partnerzy
zagraniczni.
168
LM2
i
IS2
LM0
IS0
BP0
E2
i0
E0
BP2
Y0
Y
Natomiast obniżka kursu przesunie
trzy związane krzywe w lewo.
169
3. Zanim nastąpi zmiana kursu
W warunkach sztywnego kursu walutowego polityka fiskalna
była skuteczna, natomiast polityka monetarna okazała się
nieskuteczna – lub mało skuteczna, ponieważ obrona
kursu prowadziła do zmian podaży pieniądza,
wymuszonych i przeciwnie skierowanych.
Stabilny kurs walutowy ma wiele zalet – zarówno wewnątrz
gospodarki, jak i w jej stosunkach z zagranicą.
Jego utrzymanie może być ważne dla gospodarki.
Skuteczność polityki monetarnej w warunkach sztywnego
kursu można podnieść, jeśli bank przeprowadzi
specyficzną operację na „otwartym rynku”.
170
Przykład :
- restrykcja monetarna doprowadziła
do obniżenia produkcji i do wzrostu stopy procentowej ;
- obniżył się więc import, a także napłynęły obce kapitały ;
- pojawiła się więc nadwyżka BP, a wraz z nią presja na
zmianę kursu walutowego ;
- broniąc stabilności kursu bank musiał skupić tę nadwyżkę ;
- wpuszczona do obiegu dodatkowa podaż pieniądza
krajowego podziałała jak ekspansja monetarna
i zredukowała skuteczność uprzedniej restrykcji .
Ale bank może zatrzymać pieniądz krajowy
sprzedając atrakcyjne elementy agregatu B
( np. wysoko oprocentowane bony skarbowe )
i nie dopuścić do wzrostu podaży pieniądza !
To polityka sterylizacji, krótkookresowo podnosząca
skuteczność polityki monetarnej.
171
4. Polityka monetarna przy płynnym kursie
- na przykładzie restrykcji
i
IS1
IS0
LM2
LM1
LM0
E2
E1
BP1
BP0
E0
?
Y2
Y1
Y0
Y
Przy
płynnym przesunie
kursie walutowym
nadwyżka
BP
Restrykcja
krzywą
LM
w
lewo,
podniesie
Jeślidoprowadzi
BC broniąc
stabilności
kursu
walutowego
skupi
nadwyżkę,
Równowaga
ustali
się
w
punkcie
E
,
do
wzmocnienia
waluty
krajowej
2
Ostatecznym
efektem restrykcji
monetarnej
będzie
przesunięcie
stopę
procentową
i obniży
produkcję
do
Y1 przesunie
nastąpi
wypływ
pieniądza
krajowego
i
krzywa
LM
się
Powstanie
jednak
nadwyżka
BP ( punkt
E1 ) .
Zmienny
kurspowiązanych
walutowy
zwiększa
skuteczność
i cały
układ trzech
krzywych
przesunie
do
EY22 ..
w prawo
restrykcji
monetarnej.
produkcja
obniżyEzsię
do
0poprzednich
się waredukując
lewo
( jakskuteczność
wiemy
analiz
).
polityki monetarnej.
172
5. Uwaga o mobilności obrotów z zagranicą
Ekspansja monetarna prowadzi do wzrostu produkcji i spadku
stopy procentowej.
Skutkiem jest deficyt BP ,
obie przyczyny ( tj. wzrost wydatków na import i ucieczka
obcych kapitałów ) działają zgodnie zwiększając deficyt BP .
Ekspansja fiskalna prowadzi do wzrostu produkcji i wzrostu stopy
procentowej.
Wzrost wydatków na import prowadzi do deficytu BP ,
zaś napływ obcych kapitałów do nadwyżki BP !
Działanie obu przyczyn zmiany stanu BP jest
przeciwnie skierowane
- jaki więc będzie skutek ostateczny ?
173
Przy różnokierunkowym działaniu tych przyczyn
o stanie BP zadecyduje mobilność.
a) niskie m
( BP bliska pionu )
IS0
BP
LM
b) wysokie m
( BP bliska poziomu )
IS0
E1
IS1 LM
E2
E0
IS1
Po ekspansji fiskalnej
otrzymujemy deficyt BP,
a więc wzrost kosztów importu
okazał się większy od
napływu obcych kapitałów.
E0
BP
Po ekspansji fiskalnej
otrzymujemy nadwyżkę BP,
a więc napływ obcych
kapitałów okazał się większy
od wzrostu kosztów importu.
174
Dla polityki monetarnej, przy której działanie
obu omówionych przyczyn zmian stanu BP jest zgodne,
mobilność nie ma dużego znaczenia :
kierunek zmiany salda BP, a więc i kierunek
zmiany kursu walutowego jest jasny
- przy płynnym kursie walutowym
polityka monetarna jest skuteczna .
175
6. Polityka fiskalna
Dla polityki fiskalnej mobilność ma znaczenie zasadnicze.
Działanie przyczyn zmian stanu BP jest bowiem
różnokierunkowe .
Jak poziom mobilności wpływa
na skuteczność polityki fiskalnej ?
176
a) restrykcja fiskalna przy wysokiej mobilności
i
IS0
IS1
IS2
LM1
LM0
BP0
E0
BP1
E1
E2
Y1
Y2 Y0
Y
Restrykcja fiskalna (  G < 0 ) przesunie IS w lewo do IS1 .
Restrykcja jest skuteczna, produkcja obniża się do Y1.
Przy wysokiej mobilności płynny kurs
Ale w Eobniża
BP, wzrośnie
więcfiskalnej
kurs walutowy,
1 jest deficyt
skuteczność
polityki
! tylko do Y2 .
Ostatecznym
skutkiem
będzie
obniżenie
produkcji
Równowaga
ustali
się w E2 ,krzywe
przy produkcji
co
przesunie trzy
powiązane
w prawoY!2 .
177
b) restrykcja fiskalna przy niskiej mobilności
BP1
i
BP0
IS0
IS2
IS1
LM1
LM0
E0
E2
Y2
E1
Y1
Y0
Y
Restrykcja fiskalna (  G < 0 ) przesunie IS w lewo do IS1 .
Restrykcja jest skuteczna, produkcja obniża się do Y1.
Ale w E1 jest nadwyżka BP, obniży się więc kurs walutowy,
Przy niskiej mobilności płynny kurs
co przesunie
trzy
powiązane krzywe
wfiskalnej
lewo ! !
podnosi
skuteczność
polityki
Równowaga ustali się w E2 , przy produkcji Y2 .
Ostatecznym skutkiem będzie obniżenie produkcji aż do Y2 !
178
Warto podkreślić, że to rząd reguluje mobilność ( ma ).
Ostatecznie są to administracyjne ograniczenia
międzynarodowego ruchu towarów i kapitałów.
Rząd może więc regulować skuteczność
własnej polityki fiskalnej !
Ale w transakcjach z zagranicą są przecież współpracujący
z nami, niezależni i dbający o własny interes partnerzy,
spodziewać się należy ich reakcji typu : cło za cło !
( lub poważnie : ich retorsji
w związku z naszym protekcjonizmem ) .
179
Pytania :
1. Omów przebieg dostosowań automatycznych,
przywracających równowagę w gospodarce otwartej
o stałych cenach i sztywnym kursie walutowym
– jako punkt wyjścia przyjmij sytuację 1
( - 2 ; - 3 ; - 4 ; - 5 ; - 6 ; - 7 ; - 8 ) ( por. slajd 154 ).
Przedstaw też graficzną interpretację analizy.
2. Omów ( i przedstaw graficznie ) skutki polityki ekspansji
( - restrykcji ) fiskalnej ( - monetarnej ) w gospodarce
otwartej o stałych cenach i sztywnym kursie walutowym.
Jak zmieni się skuteczność tej polityki, gdy wprowadzimy
założenie o jednorazowym niewielkim szoku inflacyjnym ?
180
3. Omów i przedstaw graficznie skutki, jakie nastąpią
na rynku towarowym ( - na rynku pieniężnym ;
- na rynku obrotów z zagranicą ;
- na trzech powiązanych rynkach )
w wyniku wzrostu ( - obniżenia ) kursu walutowego.
4. Porównaj ( też graficznie ) skuteczność polityki ekspansji
( - restrykcji ) fiskalnej ( - monetarnej ) w gospodarce
zamkniętej i w gospodarce otwartej o stałym
( - o płynnym ) kursie walutowym i o wysokiej
( - niskiej ) mobilności wymiany międzynarodowej.
Jak zmieni się skuteczność tej polityki, gdy wprowadzimy
założenie o niewielkim szoku inflacyjnym ?
181
Wykład VIII
Rynek pracy
( część I )
182
1. Włączenie rynku pracy do modelu IS – LM - BP
Wszystkie dotychczas analizowane rynki przedstawialiśmy w
układzie ( i,Y ) . Na rynku pracy pojawią się nowe zmienne :
zatrudnienie ( N ) i płaca ( W ) .
Z układu ( i,Y ) charakterystycznego dla IS , LM i BP ,
mamy dojść do układu ( N,W ) ,
charakterystycznego dla rynku pracy ( SR ) .
Chodzi o równoczesne uwzględnienie
produkcji i zatrudnienia – to układ ( Y,N ) .
Zależność ( Y,N ) ujęta jest w znanej krótkookresowej
funkcji produkcji ( FP ) .
183
2. Krótkookresowa funkcja produkcji
Produkcja zależy od zaangażowanego kapitału ( K )
i od zatrudnienia ( N ) .
Y = f ( N ,K )
W okresie krótkim K nie może się zmieniać, przyjmujemy
K = K,
wtedy :
Y = f(N,K)
Przy danym aparacie wytwórczym produkcja
zależy tylko od zatrudnienia.
Y
FP
N1
N2
N3
N
3 - w okresie krótkim FP jest stała ( brak zmian K ! ) , w okresie
2
mikroekonomii
FProzszerzającym
dotyczy
firmy, też
1- w
przy
wzroście
zatrudnienia
odpojedynczej
N1 doi modernizującym
N3 rośnie
długim
dzięki
inwestycjom
tu
przyjmujemy
agregację
makroekonomiczną
produkcja,
alezmiany
tempo
jej wzrostu
jest różneFP; . ;
kapitał
nastąpią
położenia
i kształtu
184
3. Cechy rynku pracy
a) uwarunkowania pozaekonomiczne ( wybrane ) :
- ustawowa płaca minimalna ( tj. państwo określa cenę ) ;
- obrona poziomu płac i zatrudnienia przez związki
zawodowe (obrona zatrudnionych ! ) ;
- strajki ( ekonomiczne, solidarnościowe, polityczne ) ;
- związki pracodawców.
Rynek pracy podlega nie tylko regulacji ekonomicznej,
lecz również socjalnej, społecznej i politycznej
- a to deformuje jego cechy ekonomiczne .
185
b) segmentacja rynku pracy ( podział na subrynki )
- według zawodu i wykształcenia
( użyteczność - analogia do towarów ) ;
- według płci i wieku ;
- według miejsca zamieszkania ;
- według innych czynników ( np. rasa, narodowość,
poglądy polityczne ) .
Efektem segmentacji może być dyskryminacja
( np. kobiet, osób starszych, osób z „prowincji” itd. ) .
186
c) ograniczona mobilność
( tj. przejście na inne subrynki )
- zmiana cech demograficznych ?
- zmiana miejsca zamieszkania ?
- zmiana zawodu ?
- zmiana innych czynników ?
Niektóre zmiany są możliwe w okresie długim,
ale w okresie krótkim rynek jest podzielony
i nisko mobilny.
187
d) ograniczona konkurencja
- skutek segmentacji rynku ;
- w zasadzie brak konkurencji pomiędzy subrynkami ;
- możliwa jest konkurencja wewnątrz wielowymiarowo
określonego segmentu rynku ;
- na przykład na męskim regionalnym rynku ekonomistów
z wyższym wykształceniem ;
- a to maleńki fragment krajowego rynku pracy
( o międzynarodowym, europejskim nie wspominając ) !
188
e) skłonność do monopolizacji
- wynika z ograniczeń konkurencji
oraz ze zrzeszania się pracowników i pracodawców.
Przykład monopolu
- jedynym sprzedawcą pracy jest silny regionalny
lub branżowy związek zawodowy.
Przykład monopsonu
- jedynym nabywcą pracy jest silny związek pracodawców
( bądź tzw. jedyny zakład w mieście ) .
Najbardziej deformuje rynek pracy monopol bilateralny.
189
4. Rynek pracy
a) popyt na pracę
Popyt na pracę to zapotrzebowanie na pracowników
- punkt widzenia przedsiębiorców ( to oni kupują pracę ) .
Popyt na pracę jest niesamodzielny, jest pochodny wobec
popytu na towary.
Przedsiębiorcy traktują zatrudnienie jako warunek wytworzenia
produkcji i realizacji zysku.
Płaca jest tu kosztem, rozsądek przedsiębiorcy nakazuje
minimalizację płac.
190
A dokładniej - chodzi o stałe porównywanie
kosztu pracy ( tj. płacy realnej, W/Pc )
z jej efektem ( tj. produktem krańcowym, MPN ).
Jeśli płaca realna jest mniejsza niż produkt krańcowy
zatrudnienie rośnie.
–
Jeśli natomiast produkt krańcowy jest mniejszy od płacy
– zatrudnienie obniży się.
Równowaga nastąpi przy wyrównaniu płacy i produktu.
Funkcja popytu na pracę
W = PC MPN (ND)
W
PC
ND
N
191
b) podaż pracy
Podaż pracy uwzględnia punkt widzenia pracowników,
to oni chcą sprzedać pracę.
Podaż pracy jest także niesamodzielna, jest pochodna
wobec popytu konsumpcyjnego. Pracownicy traktują
pracę jako warunek realizacji konsumpcji.
Płaca jest tu dochodem pracowniczym,
stąd dążenie do jego maksymalizacji.
192
Co określa podaż pracy ?
Ramy makro - :
- czynniki demograficzne ( liczba ludności, wiek i płeć ) ;
- czynniki społeczne ( np. ustawowy czas pracy ) ;
- czynniki socjalne ( np. wysokość dochodów bez pracy
- zasiłki, stypendia, renty ) ;
- czynniki pozostałe ( np. obowiązek szkolny ) .
Podaż pracy ( NL ) jest znacznie mniejsza
niż liczba ludności ( L ) .
193
Czynniki mikro - :
( poziom rodziny lub gospodarstwa domowego )
O poszukiwaniu pracy decyduje porównanie „przykrości
pracy” ( czas wolny jest przyjemny ! ) i kosztów jej
podjęcia z poziomem dochodu z pracy ( płacą ) .
Podjęcie pracy przez kolejnego członka gospodarstwa
domowego zależy od sumy dochodów tej wspólnoty.
Czynniki mikro- decydują o podaży pracy,
ale w ramach ustalonych w skali makro- .
194
Niech g (NS) oznacza funkcję ujmującą czynniki
indywidualne ( „przykrość pracy” ) .
Podaż pracy ustabilizuje się, gdy krańcowa g (NS)
wyrówna się z płacą realną, tj. W / Pc .
Stąd funkcja podaży pracy :
W = PC g (NS)
W
PC
Ns
N
195
c) równowaga rynku pracy
Popyt równy podaży ( ND = NS ) , czyli po uproszczeniu
MPN (ND) = g (NS)
Krótkookresowa stabilizacja rynku pracy następuje,
gdy poziom płac jest opłacalny dla przedsiębiorców
i akceptowany przez pracowników ;
gdy „przykrość” pracy zrówna się z przyjemnością
konsumpcji
oraz - co ważne dla IS - LM – gdy powstająca dzięki pracy
produkcja zrównoważy rynek towarowy .
W
PC
WE
ND
Ns
Elementy analizy :
Ruch Przesunięcia
na krzywych
Przesunięcia
ND i NS
zależykrzywej
od poziomu
krzywej
płac
podaży
popytu
- przykłady
- przykłady
- przykłady
już były.
E
196
NE
N
5. Nierównowaga na rynku pracy
Dwa kierunki :
- za duża podaż, niedobór miejsc pracy
- za duży popyt, nadmiar miejsc pracy.
Największym problemem jest bezrobocie
- ekonomicznym, społecznym, politycznym, moralnym ...
Poważne znaczenie mają definicje.
Bez ich jednoznaczności - pole do manipulacji, różnorodnych.
197
Bezrobotny - nie pracuje, ale :
- jest do pracy zdolny ( odpowiedni wiek,
odpowiednie cechy fizyczne i psychiczne ) ;
- chce pracować, aktywnie poszukuje pracy ;
- gotowy jest do podjęcia każdej oferowanej pracy.
To są aspekty realne, często dodaje się też
aspekt prawny ( rejestracja w odpowiednim urzędzie pracy )
oraz aspekt finansowy ( pobieranie zasiłku dla bezrobotnych ).
Każdy aspekt dotyczy innego zbioru osób niepracujących,
każdy prowadzi do innej definicji licznika stopy bezrobocia
( „właściwi” bezrobotni ) i jej mianownika ( zasoby pracy,
tj. bezrobotni plus pracujący )
- a inne definicje to inne wnioski o stopie bezrobocia.
198
Pracujący
- przykładowe problemy definicyjne :
- praca dorywcza ;
- pracujący młodociani i staruszkowie ;
- pracujący w rodzinnym gospodarstwie rolnym ;
- prywatni właściciele firm, zwłaszcza wielu firm ;
?
- praca w tzw. szarej strefie, praca nielegalna ;
- praca za granicą .
199
W porównaniach międzynarodowych ( za MOP )
odchodzi się od lokalnych definicji i przepisów
- w Polsce to badania BAEL ( GUS ) .
Według BAEL :
- pracujący : w tygodniu poprzedzającym badanie
przepracował zarobkowo przynajmniej 1 godzinę,
niezależnie od statusu tej pracy ;
- bezrobotny : nie pracuje, ale aktywnie szuka pracy
zarobkowej ( niezależnie od wieku, zdrowia itp. ) ;
- pozostali : nie są zaliczani do zasobów pracy
( tj. do mianownika stopy bezrobocia ) .
Wyniki BAEL są różne od oficjalnych, ale :
są porównywalne międzynarodowo,
są realistyczne,
są wolne od manipulacji politycznych.
200
Pytania :
1. Wyjaśnij, dlaczego i jakie specyficzne cechy posiada
rynek pracy w porównaniu do innych rynków objętych
modelowaniem typu IS-LM ?
2. Przedstaw ( też graficznie ) sposób wyprowadzenia
krzywych równowagi na rynku pracy.
201
Wykład IX
Rynek pracy
( część II - Wybrane problemy równoważenia )
202
1. Płace a bezrobocie
a) płace elastyczne
W
W3
?
ND
NL to maksymalna podaż pracy.
Pracujący to NE ,
bezrobotni to ( NL - NE ) .
NS
W2
WE
Dlaczego nie pracują ?
W1
Bo warunkiem jest
obniżka płac do W1.
NE
NL
N
Szukają tylko dobrej płacy. To bezrobocie dobrowolne.
Przyczyna – za wysokie żądania płacowe
Natomiast wzrost płac ...
203
b) płace nieelastyczne ( za wysokie )
Przyczyny - np. siła ZZ, decyzje państwa o płacy
minimalnej
W
ND
NS
W1
WE
N1
NE
N2 N
Poziom płac WE równoważy
rynek pracy, ale usztywnienie nastąpiło przy W1 .
Wtedy pracuje N1 ,
a chce pracować N2 .
Różnica ( N2 - N1 ) to bezrobocie wymuszone : bezrobotni są
skłonni podjąć pracę przy tej płacy, ale nie mogą znaleźć pracy.
Przyczyna - zbyt wysokie płace
204
c) płace nieelastyczne ( za niskie )
Przyczyny - np. silni pracodawcy
W
ND
NS
Poziom płac WE
równoważy rynek.
Ale usztywnienie
nastąpiło przy W2 .
WE
W2
Pracuje N2 pracowników.
N2
NE
N3
N
A przedsiębiorcy chcą zatrudnić N3 . Różnica ( N3 – N2 )
to nadwyżka miejsc pracy, z reguły krótkookresowa .
Przyczyna nierównowagi – zbyt niskie płace
205
2. Podaż pracy a bezrobocie
a) ograniczenie podaży pracy
Przyczyna - jakakolwiek dyskryminacja.
W
NS 1
ND
NS 0
W1
WE
N1
NE
N2 N
Zmniejszenie podaży
pracy ( tj. NS w lewo )
podnosi płace do W1
i ogranicza zatrudnienie
do N1 .
Przy płacach W1 chce pracować N2 osób,
lecz pracuje tylko N1 . Różnica ( N2 – N1 )
Przyczyna – j.w.
to bezrobocie wymuszone.
206
b) wzrost podaży pracy
( np. wyż demograficzny, skrócenie obowiązku szkolnego
czy wojskowego ).
W
ND
NS 0
NS 1
Zwiększenie podaży pracy
przesuwa NS w prawo.
WE
W1
NE N1
N2
N
Jeśli płace obniżą się do W1,
zatrudnienie wzrośnie do N1.
Część dodatkowej podaży pracy uzyska zatrudnienie
n i bezrobocie wyniesie ( N2 - N1 ) .
Jeśli płace nie zmienią się, będzie bezrobocie wymuszone
równe ( N2 - NE ) . Przyczyny – wzrost podaży + usztyw207
nienie płac
3. Popyt na pracę a bezrobocie
a) obniżenie popytu
W
ND1
Obniżenie popytu przesuwa
krzywą ND w lewo.
ND0
NS
WE
W1
N2
N1
NE
N
Jeśli płace obniżą się
do W1 , to zatrudnienie
spadnie do N1 ,
a bezrobocie wyniesie
( NE - N1 ) .
Jeśli płace nie ulegną obniżce,
będzie bezrobocie wymuszone równe ( NE - N2 ) .
Przyczyny obniżenia zatrudnienia : recesja + sztywne płace
208
b) wzrost popytu na pracę
W
ND1
NS
ND0
W1
WE
NE
N1
Wzrost popytu
przesuwa
krzywą ND
w prawo.
N
Pracodawcy chcą wzrostu zatrudnienia do N1 ,
ale warunkiem jest wzrost płac do W1 .
Dopóki tego nie zrobią, mamy nadwyżkę miejsc pracy
równą ( N1 - NE ) .
Przyczyna nierównowagi – ożywienie gospodarki
209
4. Związki zawodowe a bezrobocie
Założenia :
- ZZ pełnią rolę przede wszystkim ekonomiczną ;
- ZZ działają w imieniu gospodarstw domowych
( tj. pracowników ) podczas negocjacji dotyczących
warunków pracy i płacy ;
- ZZ negocjują umowy zbiorowe i mają wpływ na kształt
ustawodawstwa związanego z warunkami zatrudnienia ;
- w rezultacie określają pracę i płacę większości
zatrudnionych, a nie tylko swych członków ;
- pomimo różnic pomiędzy odmiennymi ZZ i ogólnie
niezbyt wysokiego poziomu „uzwiązkowienia” w analizach
makroekonomicznej roli ZZ uprawnione jest więc założenie, że
mamy do czynienia z jednym ZZ obejmującym wszystkich
pracowników !
210
Przykładowa interpretacja
graficzna :
NS1
W
ND
W1
NS
E1
E
WE
N1
NE
N
1 – ZZ powodują wprowadzenie pakietu dodatkowych
świadczeń pozapłacowych –
motywy i przykłady
2 – pracodawcy traktują to
jako wzrost kosztów płac
3 – również dla pracowników
pakiet oznacza wzrost „płac”
4 – w rezultacie krzywa NS
przesuwa się do NS1
5 – nowy punkt równowagi to E1
6 – najsłabsi pracodawcy zwolnią pracowników
– pod groźbą bankructwa
7 – zatrudnienie obniży się do N1
8 – pozornie „pro-pracownicza” akcja ZZ stworzy bezrobocie !
211
Inna „pro-społeczna” akcja ZZ to powodowanie zapisów
ustawowych określających minimum kwalifikacyjne,
warunkujące przyjęcie do pracy na konkretnym stanowisku.
Jest przy tym kwestią absolutnego przypadku, że pewna
część osób już pracujących bądź starających się o taką pracę
nie spełnia tych wymogów - a może nie kwestią przypadku ,
lecz raczej lobbingu czy wręcz korupcji ?
Tego typu restrykcje przedstawiane są jako „ochrona konsumentów” bądź jako „walka o wyższą jakość pracy”, dlatego są
częstą i względnie łatwą do wprowadzenia praktyką ZZ wielu
różnych profesji ( np. lekarze, prawnicy i rzemieślnicy ).
Skutkiem makro-ekonomicznym jest sztuczne ograniczenie
podaży pracy .
212
W
ND
NS 1
NS 0
E1
WE
E
N1 NE
Zmniejszenie podaży
pracy przesuwa NS
w lewo do NS1
i ogranicza zatrudnienie
do N1 .
N
„Pro-społeczna” akcja ZZ spowodowała bezrobocie,
( a zatrudnieni mają się lepiej ! ) .
Teza „ ZZ to producent bezrobocia” jest przesadą,
ale oba przykłady ...
213
5. Zasiłki dla bezrobotnych a bezrobocie
Wprowadzenie ( a także podwyższenie lub przedłużenie )
zasiłków dla bezrobotnych określonych jako % utraconej płacy
ma m.in. dwa godne uwagi efekty makroekonomiczne :
A - zmniejsza skłonność bezrobotnych do poszukiwania pracy
i do podjęcia dowolnej oferty pracy ( życie „na bezrobociu” jest
łatwiejsze niż dotychczas, można przebierać pomiędzy ofertami
i podjąć tylko dobrą pracę za wysoką płacę ) ;
B - zachęca osoby niepracujące, które dotychczas nie były
uznawane za bezrobotne, do uzyskania statusu osoby bezrobotnej i prawa do zasiłku ( np. przez pracę doraźną ).
Efekt A zwiększając atrakcyjność bezrobocia podwyższa płace,
efekt B zwiększa zasób siły roboczej.
Jakie są skutki dla poziomu bezrobocia ?
214
Przykładowa interpretacja
graficzna :
NS 1
NS 2
NS 0
W
ND
E1
W1
E
WE
Efekt A
- wzrost płac
oczekiwanych
Skutki :
- zmniejszenie
zatrudnienia ;
- wzrost
bezrobocia
przymusowego.
Efekt B
- wzrost podaży
pracy
Łączne
skutki :
N1
NE
N2
N
wzrost
bezrobocia
!
215
6. Podatki a bezrobocie
Do analizy wybieram tylko dwa rodzaje podatków :
a) - płacone przez pracowników ;
b) - płacone przez pracodawców.
Pierwsze mogą mieć formę podatku dochodowego lub podatku
pośredniego zawartego w cenach artykułów konsumpcyjnych.
Drugie mogą mieć formę „para-podatków”, np. składek ZUS
płaconych w związku z zatrudnianiem pracowników
( tj. ich poziom zależy od liczby pracowników
– nie chodzi o podatki od zysku ) .
Analiza dotyczyć będzie zmian poziomu bezrobocia,
jakie nastąpią po wprowadzeniu ( lub po podwyższeniu )
tych podatków.
216
Załóżmy, że podatek pierwszy ( płacony przez pracowników )
nie zmienia ich dochodu dyspozycyjnego,
lecz zwiększa płace jako dochody pracowników
i jako koszty przedsiębiorców.
Taka operacja przeprowadzona w Polsce nosiła nazwę
„ ubruttowienie płac”.
Podatek drugi ( płacony przez pracodawców ) nie ma
bezpośredniego wpływu na poziom płac pracowniczych,
zwiększa jednak ogólne koszty wynagrodzeń ponoszone
przez przedsiębiorców
czyli obniża opłacalność zatrudniania kolejnych pracowników.
217
W
NS1
ND0
E1
ND1
NS0
E3
Przykładowa
interpretacja
graficzna :
E
WE
E2
N3
N1 N2
NE
N
Podatek
zmniejszy
popyt
nagórę
pracę
Jeśli
obadrugi
podatki
zostaną
wprowadzone
( podwyższone
), .
Podatek
pierwszy
przesuwa
w
krzywą
NS0 , do NS1
i krzywa
N
przesunie
sięEw
do ND1do
. wN N, 3 ,
zatrudnienie
rynek
pracy
znajdzie
się w
D0
3 ,dół,
Skutkiem
jest
zmniejszenie
zatrudnienia
1
Skutkiem
a bezrobocie
zmniejszenie
spowodowane
do
wyniesie
N2 , NE - N3 !
czyli jest
bezrobocie
równezatrudnienia
Npodatkami
N
.
E
1
czyli bezrobocie równe NE - N2
?
Taki jest efekt decyzji rządu, czy cel był też taki 218
7. Rynek pracy a inflacja
a) zmiana założeń
Uchylamy założenie : ceny = const.,
ale nie chodzi o tzw. giętkość cen
( elastyczność zależną od gry popytu i podaży ) ,
lecz o powszechne w praktyce zjawisko inflacji
( tj. PC > 0 ) .
219
Inflacja, zwłaszcza wysoka, ma wiele negatywnych skutków
gospodarczych, m.in. :
- zniechęca do podejmowania inwestycji ,
co zwiększa bezrobocie ;
- wywołuje szum informacyjny i wypacza każdy rachunek
ekonomiczny ;
- powoduje przypadkową redystrybucję dochodów.
Teraz chodzi jednak tylko o jej związki z rynkiem pracy.
Pozostajemy przy analizie okresu krótkiego,
więc uwzględniamy tylko tzw. szoki inflacyjne :
- kosztowy ( wzrost kosztów pcha ceny w górę ) ;
- dochodowy ( wzrost popytu ciągnie ceny w górę ) .
220
b) postrzeganie inflacji
Strona podażowa :
pracownicy widzą inflację jako wzrost cen
artykułów konsumpcyjnych
czyli wzrost kosztów utrzymania
i spadek realnychlwynagrodzeń ;
- naturalną reakcją jest żądanie wzrostu płac nominalnych ;
- jeśli nacisk jest odpowiednio silny ( ze strajkami włącznie ),
płace rosną.
221
Strona popytowa :
przedsiębiorcy postrzegają inflację jako wzrost cen
m.in. na towary przez siebie wytwarzane ;
- a więc odczytują to jako sygnał o rosnącym popycie.
W odpowiedzi należy zwiększyć produkcję
- warunkiem jest wzrost zatrudnienia,
a on zależy głównie od wzrostu płac.
Płace więc rosną.
222
Całość rynku :
W praktyce płace mogą rosnąć równocześnie z obu powodów,
więc rosną dochody i popyt, a także koszty produkcji.
A taki wzrost „ciągnie i popycha” ceny w górę.
W gospodarce rozkręca się spirala inflacyjna
( wzrost płac, wzrost cen, wzrost płac ...) .
Sytuacja może stać się groźna ( hiperinflacja ! ).
Jedynym prawdziwym wyjściem jest wzrost produkcji
( jej volumenu ! ).
Możliwe są jednak różne przypadki.
223
8. Analizy
Przypadek I
- przedsiębiorcy postrzegają wzrost cen jako wzrost
popytu, chcą wzrostu produkcji, muszą zwiększyć
zatrudnienie, warunkiem jest wzrost płac ;
- o wzroście płac decydują wyłącznie przedsiębiorcy,
to przypadek dyktatu pracodawców ;
- pracownicy albo nie dostrzegają inflacji,
- albo nie mają siły do skutecznych żądań płacowych ;
- skutki : wzrost płac, wzrost zatrudnienia,
wzrost produkcji, likwidacja przyczyn inflacji
i szybkie „uzdrowienie gospodarki”.
224
W
ND1
ND0
NS
W1
E1
W0
E0
N0
N1
N
FP
Y
Y1
Y0
N0
N1
N
225
Przypadek II
- pracownicy postrzegają inflację jako spadek płac realnych,
skutecznie żądają podwyżki płac ;
- przedsiębiorcy są słabi, o płacach decydują pracobiorcy,
to przypadek dyktatu pracowniczego ;
- wymuszony wzrost płac przesuwa w górę krzywą podaży
pracy, reakcją producentów jest zmniejszenie
zatrudnienia i produkcji ;
- zmniejszenie produkcji napędza inflację,
wygrana pracowników jest pozorna,
- a gospodarka „bardziej chora”.
226
NS1
W
ND
E1
W1
NS0
E0
W0
N1
N0
Y
Y0
Y1
N
FP
N1
N0
N
227
Przypadek III
- równe siły obu stron rynku pracy,
obie przyczyny powodują wzrost płac ;
- krzywa popytu idzie w górę, krzywa podaży też ;
- ani zatrudnienie, ani produkcja nie ulegają zmianie ;
- obniża się tylko wartość pieniądza ;
- to kompromis, który niczego nie rozwiązuje ;
- skutkiem jest „stabilizacja choroby”.
Jest to tzw. przypadek klasyczny.
228
W
ND0
ND1
W1
NS1
NS0
W0
N
N0
Y
FP
Y0 = Y1
N0 = N1
N
229
Przypadek IV
To ogólny przypadek keynesowski,
łagodniejszy od przypadku I ( ekstremalnego ) .
Na rynku pracy decydują przedsiębiorcy,
lepiej znają gospodarkę i rozumieją inflację,
oni
oni
decydują o wzroście płac,
ale pracownicy też coś wywalczą !
Obie krzywe zmieniają położenie ( „popyt bardziej” ) ,
rosną płace, zatrudnienie i produkcja,
a przyczyna inflacji jest stopniowo likwidowana.
„Powraca zdrowie” !
230
ND1
W
NS1
W1
Czy jest inne
wyjście z
inflacji ?
Tak, ale
długookresowe
- dzięki zmianie
kształtu i położenia FP
( inwestycje i
postęp
techniczny ! )
NS0
ND0
W0
N0
N
N1
Y
FP
Y1
Y0
N0
N1
N
231
Pytania :
1. Omów ( i przedstaw graficznie ) sytuacje nierównowagi
na rynku pracy, jakie mogą wystąpić przy płacach
elastycznych i przy płacach nieelastycznych
( - za wysokich ; - za niskich ).
2. Omów ( i przedstaw graficznie ) wpływ zmian ( - wzrost,
- spadek ) w podaży pracy ( - w popycie na pracę ) na
sytuacje nierównowagi na rynku pracy.
3. Rynek pracy w warunkach inflacji – przedstaw przypadek I
( - II ; - III ; - IV ) ( por. slajdy 224 – 231 ).
232
Wykład X
Kompleksowy model
krótkookresowej
równowagi makroekonomicznej
233
1. Konstrukcja modelu
Do znanego modelu IS – LM - BP
dodajemy model rynku pracy ( SR )
za pośrednictwem krótkookresowej funkcji produkcji
i powstaje model IS – LM – BP – SR .
Kompleksowy ?
- wszystkie omówione rynki ;
- ujęcie popytowe i elementy podażowego ;
- ale brak np. rynku ziemi i zasobów naturalnych.
234
formuła
rynek
funkcja
1) towarowy
2) pieniężny
IS
LM
i = ...
i = ...
3) obrotów z
zagranicą
4) pracy
a) popyt
BP
i = ...
b) podaż
krótkookresowa
funkcja
produkcji
ND
NS
szkic
tablica do wypełnienia ...
Fp
235
Algebraiczna postać modelu to układ 6 równań ( z tabliczki )
definiujących funkcje równowagi wszystkich
uwzględnionych rynków.
Cztery główne zmienne modelu to :
i
- stopa procentowa ;
Y - produkcja ( dochód ) ;
N - zatrudnienie ;
W - płace .
Rozwiązanie modelu to wyznaczenie takich wartości
powyższych zmiennych, przy których
cztery powiązane rynki są zrównoważone.
236
Dla algebraicznego rozwiązania modelu niezbędna jest
znajomość wszystkich występujących w nim parametrów
( np. a , w , b , k , m , a ) ,
- a także wielkości autonomicznych
_ _ _ _ ___ ___
( np. C , I , G , M , Exp , Imp ) .
To warunek poprawnego umiejscowienia krzywych,
określenia ich kształtów i kątów nachylenia,
współrzędnych punktów przecięcia,
- to znaczy określenia takiego położenia punktów
wyróżnionych w analizach, które odpowiada realiom
ekonomicznym - w zgodzie z założeniami modelu.
Bez znajomości tych wielkości możemy zbudować tylko
„typowy” szkic graficzny.
237
D
?
E3
W
Pc
A
i
IS
LM
BP
E
iE
(E)
YE
W
Y
Pc
NE
E2
E1
Fp
NS
C
ND
N
B
238
Ćwiartka D
– możliwość rozszerzenia analiz ?
Jej wymiary to :
i
stopa procentowa
( czyli cena kapitału )
i płaca ( czyli cena pracy ) . iE
To koszty produkcji.
Konkretne położenie
krzywej równowagi
wyznacza funkcja :
Kp = f (W, i, Y)
( ćwiartka D w lustrze )
E
WE
W
To Kjk
– krzywa jednakowego kosztu
239
Każdy punkt Kjk informuje, że dla osiągnięcia konkretnej
produkcji trzeba zużyć pewną ilość kapitału
i pewną ilość pracy żywej
( w firmie i w SEK, w ujęciu fizycznym i w wartościowym ) .
Na krzywej są więc zebrane metody produkcji
– kapitałochłonne ( A ) i kapitałooszczędne ( B ) .
i
Zmiany metod produkcji to PT
i inwestycje, a więc zagadnienia
okresu długiego.
W okresie krótkim mówimy
tylko o popycie inwestycyjnym.
A
iE
E
B
WE
W
240
Dlatego na przykład - efekt popytowy :
- wzrost płac ( zmiana kosztu czynnika produkcji ) powinien
uruchomić tendencję do technik pracooszczędnych
( kapitałochłonnych ) ;
- w strukturze popytu inwestycyjnego powinna nastąpić
zmiana ku zakupom maszyn o wyższej technice ;
- nie ma jednak powodu do zmiany wielkości popytu
inwestycyjnego, a to właśnie to zdecydowałoby o zmianie
wielkości produkcji.
Produkcyjny efekt podażowy ( tj. przyrost produkcji dzięki tej
rozbudowie zdolności produkcyjnych ) ujawni się dopiero
za parę lat !
W analizach krótkookresowych
ćwiartkę D można pominąć !
241
2. Możliwości wykorzystania modelu
Bez znajomości parametrów musimy ograniczyć się
do analiz graficznych.
Analizy graficzne dają odpowiedź :
- co do logiki przebiegu dostosowań automatycznych ;
- co do kierunku reakcji gospodarki na pociągnięcia polityki
ekonomicznej ;
- ale nie co do siły tych zmian ( wartości numerycznej ) .
W Uczelni wystarczy poznanie, rozumienie związków
i możliwych skutków, w praktyce prowadzenia polityki
ekonomicznej jak najlepsze oszacowanie parametrów
jest niezbędne !
242
Działanie modelu :
Trzy współzależne rynki wyznaczają poziom stopy procentowej
i poziom produkcji, równoważące podaż z popytem.
Funkcja produkcji określa poziom zatrudnienia,
niezbędny do uzyskania tej produkcji.
A rynek pracy decyduje o poziomie płac, jaki odpowiada
temu zatrudnieniu.
Poruszając się w modelu zgodnie z ruchem wskazówek zegara
badamy powiązane dostosowania automatyczne przebiegające
na różnych rynkach ( od IS do SR ) .
Podobnie badamy skutki polityki ekonomicznej
- aż do skutków na rynku pracy.
Czasem jednak to właśnie rynek pracy ma znaczenie
decydujące.
243
Model umożliwia też taką analizę
w kierunku przeciwnym do ruchu wskazówek zegara.
Zmiany na rynku pracy, dotyczące wzrostu lub obniżenia
podaży pracy, popytu na pracę oraz poziomu płac,
a wynikające z przyczyn ekonomicznych i pozaekonomicznych ( np. demograficznych, socjalnych lub
wręcz politycznych ) mogą wymagać zmian polityki
gospodarczej.
Model wykazuje, że np. dodatkowa podaż pracy
zostanie przez gospodarkę wykorzystana ( wchłonięta ),
jeśli nastąpi ożywienie produkcji.
Podobnej polityki ożywienia wymaga polityczna decyzja
o wzroście płac.
Również politykę stopy procentowej czy podatkowej,
a także politykę handlu zagranicznego i kursu walutowego
można dostosować do zmian na rynku pracy.
244
3. Założenia analiz
Ogólne :
- stabilność cen, krótki okres, popytowa elastyczność
produkcji ;
- gospodarka otwarta, a w niej :
- płynny kurs walutowy
- stała, ale wysoka mobilność
- założenie o kraju małym .
Analityczne :
- tylko syntezy ;
- najpierw dostosowania automatyczne ;
- potem skutki polityki ekonomicznej ;
- a następnie szerzej o polityce rozpoczętej od rynku pracy.
245
4. Dostosowania automatyczne - synteza
i
IS
iE
P .
W
(E)
Pc
W
?
Pc
?
LM
A
?
E
?
YE
?
BP
Y
NE
Fp
C
NS
ND
B
N
Punkt wyjścia : dowolne P = E
Dostosowania : - ruchome IS , LM i BP ( stałe ceny,
ale zmienny kurs walutowy ! ) ;
- wędrówka P ku E ;
- zmiany dostosowawcze i oraz Y ;
- poprzez Fp tłumaczone na zmiany N i W .
246
5. Skutki polityki ekonomicznej - synteza
Punkt wyjścia :
równowaga, ale
problem Pp
IS
i
iE
?
W
(E)
Pc
W
?
Pc
LM
P
.p
A
?
E
?
BP
?
YE
Y
NE
Fp
C
NS
-
ND
B
N
 G zmienia położenie IS ;
 M zmienia położenia LM ;
możliwy też ruch BP ( zmienny kurs walutowy ! ) ;
oraz dodatkowe ruchy IS i LM ( kursowe ) ;
zmiany i oraz Y od E ku Pp ;
poprzez Fp tłumaczone na zmiany N i W .
247
Nowa równowaga w Pp.
Jeśli dopuścimy inflacyjną zmianę cen :
-
dodatkowe ruchy IS, LM i BP ( inflacyjna zmiana
wartości dochodów i popytu,
pieniądza i kursu walutowego ) ;
-
praktycznie - dostosowania ilościowe zostaną
zmienione ( osłabione lub wzmocnione )
przez możliwe dostosowania cenowe
( np. zmiana skutków polityki fiskalnej - dodatkowego popytu
lub polityki monetarnej - dodatkowej podaży pieniądza ) ;
-
czyli zmieni się też skuteczność polityki ekonomicznej
( na + lub na - ) .
248
6. Gdy na początku jest rynek pracy
Przykład : jakiej polityki wymaga wyż demograficzny ?
Społeczna motywacja polityki ekonomicznej :
- wyż demograficzny ( dodatkowa podaż pracy ! )
ma znaleźć zatrudnienie ;
- dobrze byłoby skojarzyć to również ze wzrostem płac ;
- wtedy podwójna korzyść ( też polityczna ) .
249
Zacznijmy od rynku pracy ( ćwiartka C ) :
NS0
ND1
W
NS1
ND0
W1
E0
E1
W0
N0
N1
N
Wchłonięcie wyżu demograficznego i uzyskanie
zakładanego wzrostu płac, tj. osiągnięcie punktu E1
- wymaga radykalnego wzrostu popytu na pracę.
Warunkiem wzrostu zatrudnienia jest ożywienie
gospodarki, wzrost popytu na towary.
250
Ekspansja
!
ISa
i
ISc
LM
LMc
LMb
a
IS
Ekspansja fiskalna,
monetarna
czy obie razem ?
c
b
YE
YP
Krzywa Fp wskaże, jak
duża
ekspansja jest niezbędna.
Y
Przypomnienie !
a) - ekspansja fiskalna ( przesunie IS do ISa ) ;
b) - ekspansja monetarna ( przesunie LM do LMb ) ;
c) - obie ekspansje, lecz słabsze ( ISc i LMc ) .
Załóżmy podjęcie ekspansji fiskalnej, akcję rządu – nie BC .
251
IS1
i
W E1 nadwyżka BP !
IS0
LM
A
BP1
E1
BP
E
YE
YP
Y
252
Zagrożenia :
- deficyt budżetu, inflacja, wyciek popytu, konsekwencje
zmiany kursu walutowego, wzrost stopy procentowej,
zmniejszenie inwestycji i przyhamowanie rozwoju ...
Zagrożenia i ich skutki staną się przyczyną zmniejszenia
skuteczności ekspansji fiskalnej i konieczności korekt,
- czyli nowa, większa ekspansja będzie niezbędna !
Efekty wzrostu zatrudnienia, płac i produkcji będą tylko
krótkookresowe !
Długookresowo :
tylko droga inwestycyjna,
tj. zmiana kształtu i położenia Fp .
253
Pytania :
1. Posługując się kompleksowym modelem krótkookresowej
równowagi makroekonomicznej omów ( i przedstaw
graficznie ) automatyczne dostosowania, jakie zachodzić
będą na 4 powiązanych rynkach w gospodarce otwartej
o stałych cenach i stałym ( - płynnym ) kursie walutowym
- przyjmij Pi jako punkt wyjścia ( możliwe położenia Pi –
por. slajd 246 ). Jakim zmianom ulegną dostosowania
rynkowe, gdy w gospodarce wystąpi jednorazowy
niewielki szok inflacyjny ?
254
2. Posługując się kompleksowym modelem krótkookresowej
równowagi makroekonomicznej omów ( i przedstaw
graficznie ) skutki polityki ekspansji ( - restrykcji )
fiskalnej ( - monetarnej ) w gospodarce otwartej o stałych
cenach i stałym ( - płynnym ) kursie walutowym,
jakie nastąpią na 4 powiązanych rynkach.
Jaką politykę ekonomiczną należy zastosować,
by gospodarka osiągnęła pożądany punkt Pp ?
( możliwe położenia Pp – por. slajd 247 )
Jakim zmianom ulegnie skuteczność polityki ekonomicznej,
gdy w gospodarce wystąpi jednorazowy niewielki szok
inflacyjny ?
255
3. Posługując się kompleksowym modelem krótkookresowej
równowagi makroekonomicznej omów ( i przedstaw
graficznie ) politykę ekonomiczną, jaką może zastosować
rząd ( - bank centralny ), by doprowadzić do wchłonięcia
przez gospodarkę dodatkowej podaży pracy,
zwiększonej w wyniku wyżu demograficznego
( - do praktycznej realizacji politycznie motywowanej
decyzji o zwiększeniu przeciętnych płac ).
Załóż, że jest to gospodarka otwarta o stałych
cenach i stałym ( - płynnym ) kursie walutowym.
Analizę przeprowadź na wszystkich 4 powiązanych rynkach.
256
Wykład XI
Cykl koniunkturalny
257
1. Pomiar dynamiki gospodarczej
W okresie długim zmienia się popyt ( AD ) i produkcja ( AS )
- czyli ogólna aktywność ekonomiczna
( dochód, zatrudnienie, inwestycje, spożycie itd. ) .
Syntetyczny miernik efektów tych zmian to dochód narodowy
( obliczenia oparte na wielkości wartości dodanej ) :
-
brutto czy netto ?
ceny bieżące czy inne ?
co ze zmianą liczby ludności ?
co ze zmianą struktury i jakości produkcji ?
co z porównywalnością w przestrzeni
( międzynarodową ) ?
258
Rozwiązanie umowne : realny dochód narodowy brutto
( Gross National Income ) per capita w USD .
Wady :
- tylko roczny efekt procesu produkcji, a nie nagromadzony
poziom majątku produkcyjnego i dobrobytu społecznego ;
- wymierne efekty produkcji, a nie jakość życia
( np. czas wolny, środowisko przyrodnicze ) ;
- tylko towarowa produkcja rejestrowana,
brak gospodarki naturalnej i szarej strefy ;
- brak uwzględnienia sposobu podziału
( zagadnień sprawiedliwości społecznej ) ;
- trudne przeliczenie na obcą walutę ( kurs ? , złoto ?,
waluta głównego partnera ?, siła nabywcza ? ) ;
- problemy z cenami porównywalnymi ( stałymi ) ;
- itd.
Ale brak lepszego miernika !
259
2. Rodzaje dynamiki gospodarczej
1 wahania przypadkowe
- przyczyny wewnętrzne ( np. klęski żywiołowe ) ;
- przyczyny zewnętrzne ( wpływ otoczenia ) .
Usunięcie trudne, rozumowanie na zasadzie :
co by było, gdyby nie było ...
( wiele punktów zmieni położenie )
2 wahania sezonowe
- przyczyny przyrodnicze ( np. produkcja rolna ) ;
-
przyczyny „kalendarzowe” ( np. turystyka ) ;
Usunięcie trudne ...
260
Po oczyszczeniu z wahań przypadkowych i sezonowych
widać regularność zmian, okresy ekspansji i recesji.
3 cykl koniunkturalny
- periodyczne fluktuacje całej aktywności ekonomicznej,
okresy przyspieszenia i zwolnienia ;
- powtórki nie są identyczne, różne interpretacje ;
- zniekształcenia jako skutki interwencji państwa
( polityki antycyklicznej ) ;
- podobieństwa nie tylko objawów, lecz mechanizmów,
przyczyn.
4 trend rozwojowy gospodarki
- dominująca tendencja długookresowa
( wzrost, stagnacja, regres ) ;
- widoczna po oczyszczeniu z wahań koniunkturalnych.
261
3. Klasyfikacja teorii cyklu
I kryterium – opis przebiegu cyklu ( jaki jest )
np. 4 fazy : ożywienie, rozkwit, recesja, depresja ;
3 fazy : ożywienie, stabilizacja, kryzys ;
2 fazy : przemienne okresy ożywienia i recesji .
II kryterium – mechanizm wystąpienia cyklu, jego przyczyny,
tj. nie tylko jaki jest, lecz też dlaczego jest ?
Koncepcje egzogeniczne ( pozaekonomiczne )
oraz koncepcje endogeniczne ( ekonomiczne ) :
- głównie przyczyny inwestycyjne
i związane z drugim czynnikiem produkcji – pracą
III kryterium – teoretyczna podstawa teorii cyklu
- tyle teorii cyklu, ile szkół myśli ekonomicznej !
262
4. Model Kaldora
Założenia keynesowskie :
- równowaga i stabilizacja wzrostu, gdy I = S ;
- jeżeli I < S , to ochłodzenie koniunktury
i spadek produkcji ;
- jeżeli I > S , to ożywienie gospodarki
i przyspieszenie wzrostu produkcji.
Model oparty na relacji pomiędzy
inwestycjami a oszczędnościami.
263
Funkcja oszczędności
Dotychczas ( w okresie krótkim ) :
liniowa o postaci S = - C + s Y
S
Y
Skłonność do oszczędzania ( s ) , jak
i skłonność do konsumpcji ( c = 1 – s )
są jednak stałe tylko w okresie krótkim.
W miarę wzrostu dochodu skłonność
do oszczędzania rośnie !
Stąd nowa postać
długookresowej funkcji S :
S
Oszczędności są rosnącą
funkcją dochodu.
Y
264
Funkcja inwestycji
Dotychczas liniowa o postaci
I
_
I = I
Teraz uwzględnimy zmienność
poziomu skłonności do inwestowania
- czyli zmienność nachylenia krzywej.
Y
Przy niskiej produkcji inwestycje są małe - są rezerwy mocy !
Przy bardzo wysokiej produkcji i wykorzystaniu aparatu produkcyjnego inwestycje również są małe – „przegrzanie” !
Przy pośredniej produkcji skłonność do inwestowania jest
wysoka - optymizm inwestorów, duże inwestycje .
Skłonność do inwestowania jest zmienna,
w okresie długim zależy od poziomu produkcji !
265
Stąd nowa postać długookresowej funkcji I :
I
Y
Inwestycje są rosnącą funkcją dochodu,
ale ten wzrost jest zmienny.
266
Model Kaldora to nałożenie obu funkcji :
S
S,
C
I
I
B
A
Y
Interpretacja punktów i obszarów pomiędzy nimi :
A,
B,
C.
267
Po kilkuletniej równowadze o niskiej produkcji i dochodach ( A ) :
- wzrośnie skłonność do inwestycji i krzywa I przesunie się
w górę, do I1 ;
- obniży się skłonność do oszczędzania i krzywa S przesunie
się w dół, do S1 ;
- w dolnej części wykresu krzywe rozsuną się .
S
C
C
I
I1
S1
B
A = B
A
Punkty A i B będą się zbliżać do siebie, potem zleją się
w jeden punkt ( lub nawet znikną ) .
Pozostanie punkt C ( jako jedyny punkt przecięcia ) .
268
Oznacza to ożywienie gospodarcze ( skok produkcji z A do C ).
Natomiast po kilkuletniej równowadze o wysokiej produkcji ( C ) :
- obniży się skłonność do inwestycji i krzywa I przesunie się
w dół, do I2 ;
- wzrośnie skłonność do oszczędzania i krzywa S przesunie się
w górę, do S2 ;
- w górnej części wykresu krzywe stopniowo przysuną się .
S
C
S2
I
I2
B=C
B
A
A
Punkty B i C będą się zbliżać do siebie, potem zleją się w jeden
lub nawet znikną. Pozostanie A ( jako jedyny punkt przecięcia ) .
To faza recesji gospodarczej ( skok z C do A ) .
269
W efekcie otrzymujemy cykl koniunkturalny .
Pytania :
1. Omów podstawowe problemy związane z wykorzystaniem
PKB do pomiaru dynamiki gospodarczej.
2. Wykorzystując model Kaldora omów ( i przedstaw graficznie )
mechanizm przejścia gospodarki do fazy ożywienia
( - recesji ).
270
Wykład XII
Teorie wzrostu gospodarczego
271
1. Istota teorii wzrostu gospodarczego
- przedmiot : długookresowa dynamika gospodarcza
- metoda :
- obserwacja danych i ich oczyszczenie ;
- wykrycie zależności ( funkcja produkcji ) ;
- formuła tempa wzrostu produkcji ( r = ? ).
- cel :
- zbadanie, poznanie, wyjaśnienie, przewidywanie
procesu wzrostu ( ekonomia opisowa ) ;
- dostarczenie podstaw długookresowej polityki
gospodarczej, symulacja, określenie warunków
działania i skutków poszczególnych instrumentów
polityki ekonomicznej ( ekonomia normatywna ) .
272
2. Klasyfikacja teorii wzrostu
Kryterium I : główny czynnik wzrostu
( w danym okresie historycznym )
- rolnictwo i zasoby naturalne ;
- praca ;
- kapitał ( różne formy ) ;
- inwestycje ( rola rozszerzenia aparatu ) ;
- nauka i postęp techniczny ( rola modernizacji aparatu ) ;
- informacja ;
- kapitał ludzki .
273
Kryterium II : baza teoretyczna ( szkoła myśli ekonomicznej )
- tyle teorii, ile szkół !
Kryterium III : tempo postulowanego wzrostu
( ekonomia normatywna )
- koncepcje wzrostu przyspieszonego
- „minione okresy świetności ” a problem tzw. latecomers ;
- przezwyciężenie zacofania gospodarczego ;
- przykład pozytywny - „tygrysy” azjatyckie , niektóre ;
- przykład negatywny - GCP ;
- sprawa tzw. międzynarodowej linii pościgu.
274
- koncepcje wzrostu zerowego
- groźba wyczerpania zasobów ( raporty rzymskie ) ;
- zmiany jakości, nie ilości ;
- czołówka świata.
- koncepcje wzrostu zrównoważonego
- przedłużenie równowagi krótkookresowej ;
- utrzymanie równowagi w procesie wzrostu ;
- bierność czy aktywność rządu.
275
3. Model Domara
Założenia ( wybrane ) :
- gospodarka dwusektorowa ;
- w punkcie wyjściowym równowaga ;
- rezerwy wykorzystane ( też zasoby pracy ) ;
- wzrost gospodarczy jest funkcją kapitału,
a ten inwestycji ;
- inwestycyjne efekty popytowe i podażowe są
natychmiastowe ( brak odroczeń ) ;
- równowaga procesu wzrostu,
gdy dynamika obu efektów równa.
276
Efekt popytowy :  AD =  I w
gdzie :
1
w =
=
1 - c
Przyrost popytu jest funkcją przyrostu inwestycji.
1
s
Efekt podażowy :  ZP = I e
gdzie : ZP - zdolności produkcyjne,
e - efektywność inwestycji
Przyrost zdolności produkcyjnych jest funkcją inwestycji.
Równowaga dynamiczna, gdy  AD =  ZP ,
tj. gdy w procesie wzrostu oba efekty są równe.
I
Jeśli  I w = I e , to łatwo obliczyć, że
= es
I
Wzrost inwestycji jest tożsamy ze wzrostem produkcji
( rośnie popyt i sama produkcja ) , więc
r = es
277
Wzrost zrównoważony wymaga :
- pełnego wykorzystania zasobów
- stałego przyrostu inwestycji.
Według Domara interwencja państwa jest konieczna,
by utrzymać gospodarkę na tzw. ostrzu noża
– czyli państwo musi prowadzić odpowiednią politykę
pro-produkcyjną i pro-inwestycyjną.
Jeśli r  e s , to przegrzanie lub recesja
- czyli wzrost cykliczny, niezrównoważony.
Oprócz modelu Domara w skrypcie są też :
- neoklasyczny model Solowa ;
- endogeniczne modele wzrostu.
To materiał nie wchodzący do egzaminu !
278
Pytania :
1. Czym zajmują się i do jakich celów służą teorie wzrostu
gospodarczego ? Przedstaw też podstawowe kryteria
ich klasyfikacji.
2. Omów założenia i istotę teorii wzrostu gospodarczego
E. Domara.
3. Posługując się modelem Domara omów skutki sytuacji,
w której r < es ( - r > es ) .
279