Nato - NetPrace.pl
advertisement
SPIS TREŚCI: I. TŁO, GENEZA I CELE NATO 1. Co to jest NATO ?..............................................................................str.3 2. Początki Sojuszu ................................................................................str.3 3. Podstawowe zadania Sojuszu ............................................................str.4 II. ORGANIZACJA I STRUKTURA NATO 1. Rada Północnoatlantycka (NACC) ..................................................str.6 2. Sekretarz Generalny ........................................................................ str.7 2.1 Departament Spraw Politycznych ......................... ........................str.7 3. Pozostałe organy działające w strukturach NATO ..........................str.8 3.1 Komitet Planowania Obrony ..........................................................str.8 3.2 Grupa Planowania Nuklearnego .................................................... str.8 3.3 Komitet Wojskowy ..........................................................................str.9 3.4 Zintegrowana Struktura Dowodzenia .............................................str.9 III. FUNKCJONOWANIE SOJUSZU 1. „Partnerstwo dla Pokoju” ..............................................................str.10 1.2 Polska w programie „Partnerstwo dla Pokoju” ..........................str.10 2. Podstawowe zasady działania Sojuszu ...........................................str.11 3. Działania w sytuacjach kryzysowych- wymiar obronny NATO..............................................................................................str.12 4. Współpraca gospodarcza .............................................................. str.13 5. Rozpowszechnianie informacji .......................................................str.14 IV. POLSKA W SOJUSZU PÓŁNOCNOATLANTYCKIM 1. Międzynarodowe uwarunkowania bezpieczeństwa Polski ............str.16 2. Polska droga do NATO ................................................................. str.16 BIBLIOGRAFIA .....................................................................................str.17 I. TŁO, GENEZA I CELE NATO 1. Co to jest NATO? Podpisany w kwietniu 1949 roku w Waszyngtonie Traktat Północnoatlantycki stworzył Sojusz niepodległych państw podzielających wspólne zainteresowanie działalnością na rzecz utrzymania pokoju i obrony swojej wolności. Działania te byłyby prowadzone przy zachowaniu politycznej solidarności oraz przy wykorzystaniu sił wojskowych w celu powstrzymywania i odparcia ewentualnych form agresji przeciwko Sojuszowi.1 Sojusz jest związkiem wolnych państw zjednoczonych w dążeniu do zachowania bezpieczeństwa poprzez wzajemne gwarancje i utrzymywanie poprawnych stosunków z innymi państwami. NATO jest to organizacja międzynarodowa, w której państwa członkowskie zachowują pełną suwerenność i niepodległość. Stanowi ona forum, na którym państwa członkowskie konsultują się i podejmują polityczne i wojskowe decyzje w sprawach dotyczących ich bezpieczeństwa. Głównym celem NATO jest zagwarantowanie wolności i bezpieczeństwa wszystkim swoim członkom środkami politycznymi i militarnymi, zgodnie z zasadami Karty Narodów Zjednoczonych. Wartości przyświecające działalności Sojuszu to poszanowanie demokracji, praw człowieka i prawa. Od chwili powstania nadrzędnym celem jest doprowadzenie do trwałego i sprawiedliwego pokoju w Europie. 2Ważnym elementem jest 1 2 Włodzimierz Gierłowski „NATO” srt.17 Oliver Thranert NATO, a problemy bezpieczeństwa europejskiego str.6 więź północnoatlantycka Sojuszu tzn., że bezpieczeństwo Ameryki Północnej jest związane z bezpieczeństwem Europy. Więź ta jest praktycznym wyrazem skutecznego, zespołowego działania na rzecz ochrony wspólnych interesów. 2. Początki Sojuszu W latach 1945-1949, stojące przed potrzebą odbudowy gospodarczej, państwa zachodnioeuropejskie i ich północnoamerykańscy sojusznicy z niepokojem obserwowali ekspansjonistyczne działania ZSRR. Zachodnie rządy wprowadzając w życie podjęte zobowiązania dotyczące redukcji broni, jednocześnie obserwowały, że Związek Radziecki zamierza zachować pełne stany swoich sił zbrojnych. Ponadto stało się jasne, że apele o poszanowanie Karty Narodów Zjednoczonych oraz międzynarodowych porozumień zawartych po zakończeniu wojny nie gwarantują suwerenności i niepodległości państw demokratycznych, stojących przed groźbą zewnętrznej agresji lub wewnętrznej działalności wywrotowej. Obawy te powodowane były celami ideologicznymi jakie deklarowała radziecka partia komunistyczna oraz przez narzucenie niedemokratycznych form rządzenia, tłumienia opozycji, a także nieprzestrzegania podstawowych praw człowieka i swobód obywatelskich w wielu państwach Europy Środkowej i Wschodniej, jak również w innych częściach świata. W latach 1947-1949 nastąpiło wiele dramatycznych wydarzeń politycznych. Znalazły się wśród nich takie, które bezpośrednio zagroziły suwerenności Grecji, Norwegii, Turcji i innych państw zachodnioeuropejskich, czerwcowy przewrót w 1948 roku w Czechosłowacji, a także nielegalna blokada Berlina rozpoczęta w kwietniu tego samego roku. 3 Podpisanie Traktatu Brukselskiego w marcu 1948 roku świadczyło o zdecydowaniu pięciu zachodnioeuropejskich państw: Belgii, Francji, Holandii, Luksemburga i Wielkiej Brytanii, w kwestii utworzenia wspólnego systemu obronnego oraz umocnienia powiązań między sobą tak aby mogły one przeciwstawić się ideologicznym, politycznym i wojskowym zagrożeniom zwróconym przeciwko ich bezpieczeństwu. Kolejnym krokiem były negocjacje prowadzone ze Stanami Zjednoczonymi i Kanadą w sprawie utworzenie jednolitego Sojuszu Północnoatlantyckiego, opartego na gwarancjach bezpieczeństwa oraz wspólnych zobowiązaniach między Europą i Ameryką Północną. Dania, Islandia, Norwegia, Portugalia i Włochy zostały zaproszone przez członków Traktatu Brukselskiego do udziału w tym procesie. Rokowania zakończyły się podpisaniem Traktatu Waszyngtońskiego w kwietniu 1949 roku, powołującego do życia wspólny system bezpieczeństwa, oparty na partnerstwie między dwunastoma państwami. W 1952 roku przystąpiły do Traktatu Grecja i Turcja. Republika Federalna Niemiec przystąpiła do Sojuszu w 1955 roku, w 1982 roku członkiem NATO stała się Hiszpania. Sojusz Północnoatlantycki został więc utworzony na podstawie Traktatu między państwami członkowskimi i każde państwo wstąpiło doń dobrowolnie po przeprowadzeniu debaty publicznej i stosownej procedury parlamentarnej. Traktat gwarantuje tym państwom suwerenne prawa, jak również zobowiązania międzynarodowe zgodne z Kartą Narodów Zjednoczonych. 4Zobowiązuje on każde państwo członkowskie do dzielenia zagrożeń i odpowiedzialności oraz korzyści płynących ze zbiorowego bezpieczeństwa, a także wymaga, aby każde z nich zobowiązywało się do niewstępowania do jakiegokolwiek międzynarodowego porozumienia, które stałoby w sprzeczności z Traktatem. 3. Podstawowe zadania Sojuszu Głównymi środkami, za pomocą których Sojusz realizuje swoją politykę bezpieczeństwa, są: utrzymanie zdolności wojskowej wystarczającej dla zagwarantowania skutecznej obrony i niedopuszczenia do wybuchu wojny; pełna zdolność reagowania w sytuacjach kryzysowych wpływających na bezpieczeństwo jego członków; aktywne rozwijanie dialogu z innymi państwami oraz współpracy w zakresie bezpieczeństwa 3 4 Włodzimierz Gierłowski NATO” str. 20 Włodzimierz Gierłowski „NATO” str.21 europejskiego, w tym środków umożliwiających dalszy postęp w dziedzinie kontroli zbrojeń i rozbrojenia. 5 Dla osiągnięcia swego zasadniczego celu NATO wykonuje następujące podstawowe zadania w sferze bezpieczeństwa: Jest niezastąpionym gwarantem trwałego bezpieczeństwa w Europie opartego na rozwoju instytucji demokratycznych i pokojowego rozwiązywania sporów. Dąży do stworzenia takiego środowiska, w którym jedno państwo nie będzie zdolne do zastraszania lub zniewolenia drugiego państwa europejskiego albo narzucenia hegemonii za pomocą groźby lub siły. Zgodnie z artykułem 4 Traktatu Północnoatlantyckiego stanowi transatlantyckie forum sojuszniczych konsultacji w dowolnej sprawie, mającej wpływ na życiowe interesy jego członków, w tym wydarzeń mogących stanowić zagrożenie dla ich bezpieczeństwa. Koordynuje wysiłki swoich członków w dziedzinach będących przedmiotem wspólnych zainteresowań. Zapewnia środki odstraszania i obronę przed jakąkolwiek formą ataku na terytorium dowolnego państwa członkowskiego NATO Zachowuje strategiczną równowagę w Europie. Struktury utworzone w ramach NATO umożliwiają państwom członkowskim kontynuowanie swojej polityki w celu wykonania tych zadań.. Zapewniają one możliwości prowadzenia konsultacji i współpracy w dziedzinie politycznej, gospodarczej i innych sferach pozawojskowych, jak również formułowania planów wspólnej obrony; tworzenia infrastruktury niezbędnej dla działalności sił zbrojnych; realizacji planów wspólnych ćwiczeń i programów szkoleniowych. Działanie te umożliwia struktura cywilna i wojskowa obejmująca personel administracyjny, finansowy i planistyczny oraz agendy, które ustanowiły państwa członkowskie Sojuszu. Mają one za zadanie koordynować działalność w wyspecjalizowanych dziedzinach, na przykład w łączności niezbędnej do ułatwienia konsultacji politycznych, dowodzenia i kontroli sił zbrojnych oraz wsparcia logistycznego koniecznego do ich utrzymania. 6 5 6 Włodzimierz Gierłowski „NATO” str.19 Oliver Thranert NATO a problemy bezpieczeństwa europejskiego str. 5 II. ORGANIZACJA I STRUKTURA NATO Podstawowy mechanizm współpracy członków NATO powstał wraz z utworzeniem Sojuszu. W jego skład wchodzą następujące elementy: 1. Rada Północnoatlantycka (NACC) Północnoatlantycka Rada Współpracy powołana została w grudniu 1991 roku w celu dalszego rozwoju dialogu i współpracy pomiędzy NATO i państwami partnerskimi z Europy Środkowej i Wschodniej oraz państw powstałych z republik byłego ZSRR. NACC koncentruje się na konsultacjach i współpracy w wymienionych niżej dziedzinach: konsultacje polityczne, zagadnienia gospodarcze, zagadnienia informacji, zagadnienia naukowe i ochrony środowiska, zagadnienia zaplecza naukowego, koordynacja działalności w przestrzeni powietrznej, planowanie cywilne w sytuacjach nadzwyczajnych, współpraca wojskowa. Rada Północnoatlantycka ma rzeczywistą władzę polityczną i moc podejmowania decyzji. W jej skład wchodzą Stali Przedstawiciele wszystkich państw członkowskich, którzy spotykają się co najmniej raz w tygodniu. Rada obraduje również na wyższych szczeblach tj. Ministrów spraw zagranicznych lub szefów rządów, ma jednak tę samą władzę polityczną i moc podejmowania decyzji, one zaś mają ten sam status i ważność niezależnie od szczebla obrad. Działalność Rady jest upubliczniona, wydaje ona komunikaty i deklaracje, w których wyjaśnia opinii publicznej oraz rządom państw nie będącymi członkami Sojuszu swoją politykę i decyzje. 8 Rada jest jedynym organem Sojuszu, który wywodzi swoje uprawnienia bezpośrednio z Traktatu Północnoatlantyckiego. Z mocy Traktatu Rada została upoważniona do ustanowienia organów pomocniczych. Powstały w ten sposób komitety oraz grupy planowania wspierające działalność Rady i są odpowiedzialne za działalność w takich dziedzinach, jak: planowanie obronne, planowanie nuklearne i kwestie wojskowe. Rada jest więc jedynym w swoim rodzaju forum kompleksowych konsultacji pomiędzy rządami państw członkowskich we wszystkich kwestiach dotyczących ich bezpieczeństwa, a także najważniejszym organem decyzyjnym w NATO. Wszystkie państwa członkowskie NATO mają takie samo prawo wyrażania swoich poglądów podczas obrad Rady. Decyzje są wyrazem wspólnej woli rządów państw członkowskich. Wszystkie rządy biorą udział w formułowaniu polityki Rady lub decyzji podejmowanych z jej upoważnienia na zasadzie konsensusu. Każdy rząd reprezentowany jest w Radzie przez Stałego Przedstawiciela w randze ambasadora. Ten zaś ma do pomocy, różniący się liczebnie, personel polityczny i wojskowy lub delegację przy NATO. Dwa razy w roku, a niekiedy częściej, Rada obraduje na szczeblu ministrów. Wówczas każde państwo jest reprezentowane przez ministra spraw zagranicznych. Rada na szczeblu ambasadorów obraduje najczęściej raz w tygodniu, jednakże istnieje możliwość zwołania Rady w trybie nadzwyczajnym w zależności od potrzeby. Obradom Rady przewodniczy Sekretarz Generalny NATO. Dyskutowane zagadnienia i decyzje podejmowane na posiedzeniach Rady dotyczą wszystkich aspektów działalności Sojuszu. Stali przedstawiciele działają zgodnie z instrukcjami otrzymanymi ze swych stolic, informują i wyjaśniają poglądy oraz polityczne decyzje swoich rządów członkom Rady Północnoatlantyckiej. Następnie informują swoje rządy poglądy i stanowiska innych rządów, informują o rozwoju wydarzeń i szczegółach osiągania konsensusu w razie ważnej kwestii lub różnic w poglądach poszczególnych państw. Zanim zapadną decyzje, sposób ich wypracowywania jest uzgadniany na zasadzie jednomyślności i ogólnej zgody. Nie istnieje procedura głosowania lub podejmowania decyzji większością głosów. Każde państwo reprezentowane w Radzie lub w podporządkowanych jej innych komitetach zachowuje całkowitą suwerenność i odpowiedzialność za swoje decyzje. 7 7 8 Andrzej Garlicki POLSKA I ŚWIAT 1939-1996/97 str. 420 Włodzimierz Gierłowski „NATO” str.95 2. Sekretarz Generalny Sekretarz generalny odpowiada za promocje i kierowanie konsultacjami oraz za podejmowanie decyzji przez Sojusz. Jest Przewodniczącym Rady Północnoatlantyckiej, Komitetu Planowania obrony, Grupy Planowania Nuklearnego, a także tytularnym przewodniczącym wielu komitetów działających w strukturach NATO. Ma uprawnienia do podejmowania działalności pojednawczej w razie różnic zdań między państwami członkowskimi. Odpowiada za kierowanie Sekretariatem Międzynarodowym, reprezentuje Sojusz w stosunkach między rządami oraz wobec środków masowego przekazu. Urząd Sekretarza Generalnego składa się z Sekretariatu Wykonawczego, Biura Informacji i Prasy oraz Biura Bezpieczeństwa NATO. Sekretariat Wykonawczy odpowiada za sprawne funkcjonowanie Rady, NACC, Komitetu Planowania Obrony, Grupy planowania Nuklearnego oraz za pracę wszystkich komitetów i grup roboczych powołanych przez te instytucje. Biuro Informacji i Prasy zajmuje się wydawaniem oświadczeń prasowych, komunikatów i przemówień Sekretarza Generalnego oraz Organizacji w kontaktach ze środkami masowego przekazu, organizuje akredytacje dziennikarzy. Przygotowuje ponadto wywiady Sekretarza Generalnego i przedstawicieli NATO dla środków masowego przekazu oraz zapewnia pomoc techniczną dla transmisji radiowych i telewizyjnych. Zgodnie z Planem Pracy NACC zadaniem Biura jest też szerokie rozpowszechnianie informacji na temat NATO w krajach uczestniczących w pracach Północnaatlantyckiej Rady Współpracy. Ambasady państw członkowskich NATO służą jako punkty kontaktowe i centra informacyjne dotyczące spraw związanych z Sojuszem. Biuro Bezpieczeństwa NATO koordynuje, monitoruje i realizuje politykę bezpiecznego funkcjonowania Sojuszu. Dyrektor biura jest głównym doradcą Sekretarza Generalnego do spraw problemów bezpieczeństwa oraz przewodniczy Komitetowi bezpieczeństwa NATO, kieruje służbą Ochrony Kwatery Głównej NATO oraz odpowiada za koordynację ochrony NATO. 9 2.1 Departament Spraw Politycznych Departament Spraw Politycznych podlega Zastępcy Sekretarza Generalnego do spraw Politycznych. Departament ten składa się z dwóch dyrektoriatów- politycznego i ekonomicznego. Dyrektoriat polityczny odpowiada za: przygotowanie dyskusji politycznych Rady oraz dyskusji Komitetu Politycznego, przygotowuje noty i raporty na tematy polityczne dla Sekretarza Generalnego i Rady, odpowiada za polityczne z delegacjami państw członkowskich oraz przedstawicielami państw partnerskich, odpowiada również za kontakty z innymi rządowymi i pozarządowymi organizacjami międzynarodowymi. Bieżącą pracę Dyrektoriatu Politycznego prowadzi pięć sekcji odpowiedzialnych za: problemy NATO, planowanie polityczne, kontakty z państwami uczestniczącymi w programie „partnerstwo dla pokoju”, realizację współpracy pomiędzy państwami sprzymierzonymi i państwami partnerskimi. Dyrektoriat Ekonomiczny prowadzi działalność doradczą w zakresie rozwoju gospodarczego, mającego polityczne lub wojskowe implikacje dla NATO. Podejmuje studia nad kierunkami rozwoju ekonomicznego państw członkowskich. Jest również odpowiedzialny za kontakty ekonomiczne oraz za konsultacje z udziałem państw partnerskich w takich tematach jak: konwersja przemysłu obronnego, wydatki na obronę oraz inne odnoszące się do ekonomicznych aspektów bezpieczeństwa. 10 3. Pozostałe organy działające w strukturach NATO 3.1 Komitet Planowania Obrony 9 Włodzimierz Gierłowski NATO str. 141 Włodzimierz Gierłowski NATO str. 145 10 Komitet Planowania Obrony (DPC) składa się zwyczajowo ze Stałych Przedstawicieli, ale obraduje na szczeblu ministrów obrony co najmniej dwa razy w roku. Zajmuje się większością kwestii dotyczących obrony oraz tematami odnoszącymi się do wspólnego planowania obronnego. Wszystkie państwa członkowskie NATO, z wyjątkiem Francji, mają przedstawicieli na tym forum. Komitet Planowania Obrony dostarcza wytycznych wojskowym władzą NATO, a w zakresie odpowiedzialności ma te same funkcje i atrybuty oraz te same uprawnienia co Rada. 11 3.2Grupa Planowania Nuklearnego Grupa Planowania Nuklearnego (NGP) jest głównym forum konsultacyjnym w kwestiach odnoszących się do roli sił nuklearnych w polityce bezpieczeństwa i obrony NATO. W pracach biorą udział wszystkie państwa członkowskie z wyjątkiem Francji, Islandia zaś uczestniczy jako obserwator. Grupa zazwyczaj obraduje dwa razy w roku na szczeblu ministrów obrony, zwykle w połączeniu z Komitetem Planowania Obrony, a na szczeblu ambasadorów spotyka się w zależności od potrzeb. 3.3 Komitet Wojskowy Komitet Wojskowy rekomenduje politycznym władzom NATO działania niezbędne do wspólnej obrony obszaru NATO oraz przedkłada wytyczne w kwestiach wojskowym wyższym dowódcom NATO. Podczas obrad Rady Północnoatlantyckiej, Komitetu Planowania Obrony oraz Grupy Planowania Nuklearnego Komitet Wojskowy reprezentowany jest przez przewodniczącego lub jego zastępcę. Komitet Wojskowy jest najwyższą władzą wojskową Sojuszu, podlegającą politycznemu zwierzchnictwu Rady i Komitetu Planowania Obrony. W skład Komitetu wchodzą szefowie sztabów każdego państwa członkowskiego, z wyjątkiem Francji, która jest reprezentowana przez misję wojskową przy Komitecie Wojskowym. 12 3.4 Zintegrowana Struktura Dowodzenia Zintegrowana Struktura Dowodzenia znajduje się pod kontrolą polityczną Rady Północnoatlantyckiej. Jej zadaniem jest tworzenie ram organizacyjnych dla obrony terytorium państw członkowskich przeciwko zagrożeniom ich bezpieczeństwa lub stabilności. Składa się na to sieć wyższych i podporządkowanych dowództw wojskowych, które są rozmieszczone na całym obszarze działania NATO.13 W ten sposób zostały stworzone podstawy do wspólnych ćwiczeń sił zbrojnych oraz współpracy w takich dziedzinach jak: systemy łączności i informacji, obrona powietrzna, logistyczne zaplecze sił zbrojnych, a także standaryzacja czy interoperacyjność procedur i uzbrojenia. Włodzimierz Gierłowski „NATO” str.157 Oliver Thranert NATO a problemy bezpieczeństwa europejskiego str. 12 13 Włodzimierz Gierłowski „NATO” str. 201 11 12 III. FUNKCJONOWANIE SOJUSZU 1. „Partnerstwo dla Pokoju” Jesienią 1993 roku dyplomacja amerykańska wystąpiła z koncepcją „Partnerstwa dla Pokoju”- programu współpracy NATO z innymi państwami obszaru OBWE w celu podejmowania operacji pokojowych, humanitarnych i poszukiwawczo-ratowniczych. Po raz pierwszy idea została przedstawiona sojusznikom przez Les Aspina amerykańskiego sekretarza obrony, na spotkaniu ministrów obrony państw NATO w Travemunde (Niemcy) 20 października 1993 roku. Z niewielkimi zmianami została przyjęta na „szczycie” w Brukseli w styczniu 1994 roku. 14 „Partnerstwo dla Pokoju” jest jedną z najważniejszych inicjatyw NATO skierowaną na pogłębianie zaufania i wzajemnych wysiłków na rzecz umocnienia bezpieczeństwa. Oferuje państwom członkowskim możliwość zacieśnienia stosunków z NATO zgodnie z ich interesami i możliwościami. Cele PdP obejmują: wsparcie dążenia do przejrzystości procesów narodowego planowania obronnego i sprzątania budżetów obronnych; zagwarantowanie demokratycznej kontroli nad siłami zbrojnymi; utrzymanie zgodnie z własnymi zasadami konstytucyjnymi, zdolności i gotowości do wnoszenia wkładu w operacje prowadzone pod egidą ONZ; rozwój współpracy i kontaktów wojskowych z NATO w celu wspólnego planowania ćwiczeń zmierzających do utrzymania zdolności uczestników „Partnerstwa” do podejmowania misji pokojowych, poszukiwawczych i ratowniczych; rozwój w dłuższej perspektywie sił, które będą skuteczniej współdziałać z siłami członków Sojuszu Północnoatlantyckiego. Aktywny udział w PdP będzie odgrywał ważną rolę w procesie rozszerzenia NATO. Artykuł 10 Traktatu Waszyngtońskiego przewiduje rozszerzenie i objęcie członkostwem tych państw europejskich, które są zdolne do rozwijania zasad Traktatu i wnoszenia wkładu w bezpieczeństwo obszaru północnoatlantyckiego. 1.2 Polska w programie „Partnerstwo dla Pokoju” Zainicjowany w styczniu 1994 roku program „Partnerstwo dla Pokoju” (PdP) nie wpełni odpowiadał strategicznym celom polskiej polityki bezpieczeństwa. Polska opinia publiczna przyjęła koncepcje PDP z dużym sceptycyzmem. Polska przystąpiła do programu z chwilą podpisania przez premiera Waldemara Pawlaka Dokumentu Ramowego 2 lutego 1994 roku w Brukseli. Już 25 kwietnia tegoż roku Polska, jako pierwsze państwo, przedłożyła Dokument Prezentacyjny PdP w Kwaterze Głównej NATO. Przyjmując koncepcje PdP Polska zobowiązała się do współpracy z NATO na rzecz osiągnięcia celów zawartych w Dokumencie Ramowym: 1. Zwiększenia przejrzystości w planowaniu obronnym i pracach nad budżetem wojskowym poprzez wymianę informacji w siłach zbrojnych i wydatkach z Kwaterą Główną NATO. 2. Zapewnienia demokratycznej kontroli nad siłami zbrojnymi poprzez transformacje strukturalną, zmiany legislacyjne i demokratyczne procedury operowania budżetem zgodnie z normami NATO 3. Utrzymania zdolności i gotowości do włączenia się do operacji pokojowych ONZ lub KBWE 4. Rozwoju współpracy wojskowej z NATO zmierzającej do organizowania misji pokojowych., poszukiwawczo-ratowniczych, humanitarnych poprzez: podjecie wspólnych działań na rzecz kompatybilności systemów dowodzenia stworzenie nowoczesnego, polskiego systemu obrony powietrznej postępowanie w sytuacjach kryzysowych i stanach wyższej konieczności planowanie obronne i logistyczne, w tym systemem zakupu i dostaw, infrastruktury wojskowej oraz standaryzacji szkolenie oraz badania i rozwój techniki wojskowej 15 14 15 Oliver Theranert NATO a problemy bezpieczeństwa europejskiego str 27 Włodzimierz Gierłowski „NATO” str. 212 5. Długookresowego rozwoju sił zbrojnych i przygotowania ich do współdziałania z siłami państw NATO, dostosowanie systemu dowodzenia, łączności, logistyki, uzbrojenia i kształcenia do standartów NATO. Strona polska zadeklarowała jednocześnie gotowość wydzielenia na potrzeby programu PDP sił iśrodków: udostępnienia ośrodków szkoleniowych i poligonów, ale też i batalionu operacyjnego oraz kilku mniejszych jednostek specjalistycznych w celu wspólnego użycia w przyszłych operacjach. Program PDP jest realizowany przez Polskę w trzech zasadniczych formach współpracy: konsultacje grup ekspertów, wymiana doświadczeń i informacji; uczestnictwo eksoertów cywilnych i wojskowych w kursach iszkoleniach oferowanych przez Sojusz; udział jednostek wojskowych i obserwatorów w szkoleniach i ćwiczeniach w zakresie operacji pokojowych, poszukiwawczo-ratowniczych i humanitarnych. Ważną dziedziną współpracy jest uczestnictwo polskich ekspertów do spraw bezpieczeństwa w kursach, szkoleniach i studiach organizowanych przez specjalistyczne szkoły NATO: Akademie Obrony NATO w Rzymie oraz Szkołę SHAPE w Oberammeragu. 2. Podstawowe zasady działania Sojuszu Na podstawowe zasady działania Sojuszu składają się zarówno polityczne zobowiązania, jak i zobowiązania do praktycznej współpracy pomiędzy państwami członkowskimi. Ich wspólne bezpieczeństwo jest niepodzielne. Oznacza to, że żadne z państw członkowskich nie musi polegać wyłącznie na własnych narodowych działaniach i zasobach ekonomicznych, aby przeciwstawić się zagrożeniom bezpieczeństwa. Jednakże każde państwo samo odpowiada za własne potrzeby obronne. W rezultacie poczucie jednakowego bezpieczeństwa, mimo różnicy w położeniu geograficznym i możliwości militarnych, przyczynia się do stabilizacji na całym obszarze północnoatlantyckim Zasady i reguły działania rozwinięte w ramach Sojuszu stanowią podstawę współpracy podjętej w kontekście Północnoatlantyckiej Rady Współpracy oraz współpracy między członkami Sojuszu i państwami uczestniczącymi w programie „Partnerstwo dla Pokoju” Wypracowanie wspólnych decyzji na zasadzie konsensusu i przy powszechnej aprobacie członków Sojuszu uwzględnia doświadczenia poszczególnych państw, a jednocześnie umożliwia szybkie i zdecydowane reagowanie jeśli wymagają tego okoliczności. Praktyka wymiany informacji i wspólnego konsultowania spraw bieżących udowodniła, iż przedstawiciele rządów mogą szybko, w zależności od potrzeby, opierając się na wiedzy dotyczącej wzajemnych stanowisk podjąć wspólne działania. Wszystkie państwa członkowskie NATO w pełni współpracują politycznie w ramach Sojuszu oraz są w jednakowym stopniu zobowiązane do przestrzegania warunków Traktatu Północnoatlantyckiego, w tym do wzajemnej pomocy, do której zobowiązuje artykuł piąty zakładający niepodzielność bezpieczeństwa tych państw- co oznacza traktowanie ataku na jedno lub kilka państw jako atak na wszystkie państwa członkowskie. 16 Sposób, w jaki Sojusz rozwijał się, uwzględnia różnorodne potrzeby i politykę państw członkowskich. W pewnych wypadkach mogą wystąpić proceduralne różnice, jednak łatwe do przezwyciężenia. Na przykład Islandia nie ma własnych sił zbrojnych. Jest więc reprezentowana na posiedzeniach gremiów wojskowych przez cywilnych przedstawicieli. Mogą też być rozbieżności bardziej istotnej natury. Francja, która jest nadal pełnoprawnym członkiem Sojusz Północnoatlantyckiego i jego struktur politycznych, w 1966 roku wycofała się jednak ze Zintegrowanej Struktury Wojskowej. Nie uczestniczy w pracach Komitetu Planowania Obrony NATO, Grupy Planowania Nuklearnego i Komitetu Wojskowego. Regularna współpraca ze strukturami wojskowymi NATO odbywa się poprzez Francuską Misję Wojskową. Hiszpania, która przystąpiła do Sojuszu w 1982 roku zgodnie z referendum przeprowadzonym w 1986 roku nie jest częścią Zintegrowanej Struktury Wojskowej NATO, uczestniczy jednak w procesie 16 www.nato.pl planowania obronnego. Wszystkie państwa NATO biorą udział w pracach PolitycznoWojskowego Komitetu Kierującego Programem „Partnersto dla Pokoju” oraz innych struktur pracujących w ramach programów NACC i PdP. Różnice pomiędzy państwami członkowskimi NATO mogą być również wynikiem ich geograficznej, politycznej, wojskowej lub konstytucyjnej sytuacji. Na przykład współpraca Danii i Norwegii musi być zgodna z ustawodastwem tych państw, a ono nie pozwala na stacjonowanie broni nuklearnej i obcych wojsk na terytoriach tych państw w czasie trwania pokoju. Wypracowanie stanowiska politycznego i jego wykonanie przez Sojusz zależy od wzajemnej wiedzy o swojej polityce i intencjach oraz o podstawowych koncepcjach politycznych. Wymaga to regularnych konsultacji politycznych nawet już w okresie poprzedzającym podejmowanie decyzji przez rządy poszczególnych państw. Głównym forum konsultacji politycznych jest Rada. Na jej posiedzeniach formalności protokularne są ograniczane do minimum, a dyskusja jest szczera i bezpośrednia. Konsultacje polityczne pomiędzy członkami Sojuszu nie ograniczają się do podejmowania decyzji w sprawach dziających się na obszarze obowiązywania traktatu NATO. Zewnętrzne problemy mogą również oddziaływać na Sojusz. Dzięki wzajemnym konsultacją państwa mogą określać obszary, gdzie w imię bezpieczeństwa i stabilności może być podjęta skoordynowana akcja. Potrzeba konsultacji nie ogranicza się do kwestii politycznych ale także dotyczą one wszystkich innych dziedzin życia. Konsultacje na niższym poziomie dotyczą zwykle wymiany informacji i opinii. Na wyższym poziomie odnoszą się do komunikowania sobie wzajemnie o działaniach lub decyzjach podjętych przez rządy mających wpływ na interesy sojuszników. Konsultacje mają na celu umożliwić państwom członkowskim osiągnięcie porozumienia w sprawie wspólnych decyzji lub akcji podejmowanych przez Sojusz. 3. Działania w sytuacjach kryzysowych- wymiar obronny NATO Konsultacje pomiędzy członkami NATO nabierają szczególnego znaczenia w czasie napięć i kryzysów. W takich okolicznościach szybkie podejmowanie decyzji opartych na zasadzie konsensusu w odniesieniu do środków politycznych i wojskowych zależy od natychmiastowych i ciągłych konsultacji pomiędzy rządami państw członkowskich. Główne struktury NATO powołane do prowadzenia intensywnych konsultacji to Rada i Komitet Planowania Obrony., wspierane przez Komitet Wojskowy i komitety polityczne. Związany z tym sposób postępowania oraz procedury składają się na ramy działania NATO w sytuacjach kryzysowych. Zaplecze techniczne, w tym łączność w razie wystąpienia sytuacji nadzwyczajnej zapewnia Centrum Sytuacyjne NATO, które funkcjonuje całą dobę. Ćwiczenia doskonalące rozwój procedur postępowania w sytuacjach kryzysowych są stale wykonywane z zachowaniem bezpośredniej łączności ze stolicami państw członkowskich i wyższymi dowódcami NATO. Sposoby postępowania w sytuacjach kryzysowych i przeprowadzanie ćwiczeń przygotowujących na taką ewentualność koordynuje Komitet Rady ds. Operacji i Ćwiczeń. Proces planowania obronnego NATO jest oparty na fundamentalnych zasadach, które tworzą podstawę bezpieczeństwa zbiorowego. Są to: solidarność polityczna pomiędzy państwami członkowskimi; promocja współpracy i silne więzi wszędzie tam, gdzie służy to ich wspólnym i indywidualnym interesom; dzielenie ról i odpowiedzialności oraz uznanie wzajemnych zobowiązań; wspólny wysiłek na rzecz utrzymania odpowiednich sił zbrojnych w celu wspierania strategii Sojuszu. 17 W obecnej sytuacji politycznej i strategicznej w Europie powodzenie sojuszniczej roli utrzymania pokoju i zapobieżeniu wojny zależy bardziej niż w przeszłości, od skutecznej dyplomacji prewencyjnej i pomyślnego postępowania w sytuacjach kryzysowych. Polityczne, ekonomiczne, społeczne i ekologiczne aspekty bezpieczeństwa odgrywają teraz bardzo istotną rolę. Jednakże wymiar obronny jest nadal kluczowy. Utrzymywanie odpowiedniej zdolności bojowej oraz przygotowania do zbiorowej akcji w celu podjęcia wspólnej obrony to główne cele Sojuszu. W efekcie zdolność bojowa 17 Oliver Thranert NATO a problemy bezpieczeńastwa europejskiego w połączeniu z solidarnością polityczną ma zapobiec jakiejkolwiek próbie wymuszenia lub zastraszenia, a także zapewnić, że zbrojna agresja przeciwko Sojuszowi nie będzie nigdy miała szansy powodzenia i w ten sposób zagwarantować bezpieczeństwo oraz nienaruszalność terytorium państw członkowskich Planowanie obronne zaczyna się od uwzględnienia Koncepcji Strategicznej, która wytyczy cele Sojuszu oraz środki ich realizacji. Bardziej szczegółowe zalecenia są opracowywane przez ministrów obrony co dwa lata. Coroczny przegląd obrony kończy się opracowaniem wspólnego „Planu Sił Zbrojnych NATO”, który staje się podstawą pięcioletniego procesu planowania NATO. 4. Współpraca gospodarcza Podstawą współpracy gospodarczej w ramach Sojuszu jest artykuł 2 Traktatu Północnoatlantyckiego, który mówi, że państwa członkowskie „Będą dążyły do usuwania nieporozumień w swej międzynarodowej polityce gospodarczej i będą popierały współpracę gospodarczą pomiędzy którymkolwiek z nich lub wszystkimi”. Komitet Ekonomiczny NATO, który powstał w celu promowania współpracy w tej dziedzinie, jest jedynym forum sojuszniczym zainteresowanym wyłącznie konsultacjami w kwestiach rozwoju gospodarczego, mających bezpośredni wpływ na politykę bezpieczeństwa. Analizy oraz wspólne oceny rozwoju ekonomicznego w dziedzinie bezpieczeństwa są kluczowymi elementami koordynowania planowania obronnego w ramach Sojuszu. Dotyczą one takich kwestii, jak: przemysł obronny, dostępność zasobów potrzebnych do realizacji planów obronnych, międzysojusznicze transakcje dotyczące uzbrojenia oraz współpraca gospodarcza i wzajemna pomoc państw członkowskich. Współpraca gospodarcza Sojusz oparta jest na przesłance, iż polityczna współpraca jest nie do pogodzenia z konfliktem ekonomicznym, stąd powinno wywodzić się przekonanie o konieczności wspólnej pracy państw członkowskich zarówno w dziedzinie ekonomicznej, jak i politycznej oraz gotowość do konsultacji w kwestii wspólnych zagrożeń. Państwa członkowskie przyznają, że w wielu sytuacjach cele i zasady artykułu 2 są realizowane przez inne organizacje i instytucje międzynarodowe specjalizujące się we współpracy gospodarczej. NATO unika w ten sposób niepotrzebnego powielania działalności prowadzonej przez innych, wzmacnia jedynie współpracę pomiędzy swoimi członkami w odniesieniu do tych kwestii ekonomicznych, którymi Sojusz jest zainteresowany, szczególnie zaś tymi, które mają polityczne lub obronne implikacje. Sojusz staje się więc rodzajem forum, na którym mogą być rozpatrywane różne aspekty problemów wojskowych, politycznych i ekonomicznych. Jednocześnie zapewnia środki wówczas, gdy działanie w dziedzinie ekonomicznej może być podjęte w celu zabezpieczenia wspólnych interesów Sojuszu. Uznając, iż bezpieczeństwo Sojuszu zależy od stabilizacji ekonomicznej oraz dobrobytu wszystkich swoich członków, w latach siedemdziesiątych zainicjowano studia dotyczące na przykład problemów ekonomicznych Gracji, Portugalii i Turcji. W rezultacie rządy państw NATO podjęły akcje pomocy dla słabiej prosperujących członków Sojuszu poprzez programy wspierające realizowanie przez takie organizacje, jak Organizacja Współpracy Gospodarczej i Rozwoju (OECD). Problemy gospodarcze i perspektywy rozwoju tych państw są nadal obserwowane. 19 W kontekście interesów bezpieczeństwa Sojuszu wiele kwestii ekonomicznych może oddziaływać na wzajemne bezpieczeństwo. Zalicza się do nich konwersję produkcji obronnej na cele cywilne, zarządzanie wydatkami wojskowymi i budżetem, wydajność przemysłu, problemy konsumpcji, ruchy ludnościowe oraz stosunki gospodarcze z innymi państwami- szczególnie odnosi się to do państw Europy Środkowej i Wschodniej oraz do niepodległych państw powstałych na obszarze byłego ZSRR. Analizy i wspólne studia nad tymi zagadnieniami przyczyniły się do sojuszniczych ocen środowiska międzynarodowego i oddziaływały na skoordynowane plany obronne. Obecnie umożliwiają one szersze podejście do zagadnień bezpieczeństwa zaakceptowanych przez Sojusz jako wynik fundamentalnych zmian jakie zaszły w Europie. 18 18 19 Włodziemierz Gierłowski „NATO” str. 158 Włodzimierz Gierłowski „NATO” str. 21 Zgodnie z rocznym Planem Pracy NACC przedsięwzięcia w kwestii ekonomicznej współpracy NATO w ramach NACC koncentrowały się głównie na zależnościach pomiędzy wydatkami na obronę i gospodarkę oraz na identyfikacji rozwiązań problemu konwersji na cele cywilne mocy przemysłowych pracujących poprzednio na potrzeby sektora wojskowego. Powodzenie konwersji jest głównym zagadnieniem procesu reform ekonomicznych w wielu krajach NACC. Oferuje też takie korzyści, jak: podniesienie standardu życia, redukcja bezrobocia, spadek wydatków na cele wojskowe i uwolnienie zasobów na cele cywilne. Współpraca w dziedzinie konwersji przemysłu obronnego umożliwia przedstawicielom rządów, sektora prywatnego oraz właściwych organizacji międzynarodowych podejmowanie wspólnych seminariów i odbywanie spotkań w celu wyjaśnienia natury stojących przed nimi zadań, oceny perspektyw, identyfikację zadań i rozwiązań dla rządów, ograniczeń finansowych oraz aspektów „ludzkiej konwersji” (tj. Problemów restrukturyzacji zatrudnienia i przekwalifikowania zawodowego). 5. Rozpowszechnianie informacji Uznanie przez opinię publiczną osiągnięć NATO oraz jego roli w erze postzimnowojennej jest koniecznym warunkiem utrzymania zdolności Sojuszu do wypełnienia zadań z jednoczesnym rozszerzaniem i pogłębianiem stosunków z byłymi adwersarzami, z którymi obecnie ustanowiono stałe partnerstwo, opierające się na współpracy, dialogu i wspólnym bezpieczeństwie. Odpowiedzialność za wyjaśnienie narodowej polityki obronnej i w sprawie bezpieczeństwa oraz roli poszczególnych państw w ramach Sojusz spoczywa na rządach państw członkowskich. Wybór metod i środków, za pomocą których będzie informowana własna opinia publiczna o polityce i celach Sojuszu, również zależy od państw członkowskich. 21 Zadania Biura Informacji i Prasy NATO zostały już przedstawione w rozdziale II. W celu sprostania tym wymaganiom Biuro Informacji i Prasy opracowuje takie materiały informacyjne jak: periodyki i materiały okolicznościowe, filmy video, fotografie i wystawy. Biuro ustala również programy wizyt, w ramach których ponad 20 tysięcy gości odwiedza Kwaterę Główną NATO każdego roku, aby uczestniczyć w prezentacjach i dyskusjach z ekspertami Sekretariatu Międzynarodowego, Międzynarodowego Sztabu Wojskowego i delegacji krajowych poruszających wszystkie aspekty pracy i polityki Sojuszu. Biuro Informacji i Prasy NATO sponsoruje również dwa rodzaje programów stypendiów badawczych: pierwszy, istnieje od 1956 roku, przyznaje granty dla absolwentów uczelni lub innych kwalifikujących się do tego obywateli państw członkowskich w celu stymulowania studiów i badań w dziedzinach będących przedmiotem zainteresowania Sojuszu.; drugi, zainicjowany w 1989 roku, przyznaje stypendia obywatelom państw Europy Środkowej i Wschodniej w celu podejmowania przez nich studiów nad instytucjami demokratycznymi Zachodu. Zadanie utrzymania bieżących kontaktów ze środkami masowego przekazu realizuje Serwis Prasy i Środków Masowego Przekazu, odpowiedzialny za przekazywanie oficjalnych oświadczeń politycznych i organizowanie konferencji i wywiadów z najważniejszymi przedstawicielami Sojuszu. 20 20 21 Włodzimierz Gierłowski „NATO” str. 98 Oliver Thranert NATO a problemy bezpieczeństwa europejskiego str 40. IV. POLSKA W SOJUSZU PÓŁNOCNOATLANTYCKIM 1.Międzynarodowe uwarunkowania bezpieczeństwa Polski Od końca lat osiemdziesiątych w otoczeniu Polski zaszły istotne zmiany. Wraz z załamaniem się bloku wschodniego upadł dwubirgunowy system, który dominował od końca drugiej wojny światowej. Istniejący układ międzynarodowy charokteryzuje pewien chaos. Diada Wschód-Zachód została zastąpiona nierównoważnym układem wielobiegunowym. W naowych warunkach europejskich budowanie bezpieczeństwa Polski jest procesem bardziej złożonym niż w sytuacji bipolarnego podziału Europy i świata 22. Głównymi jego elementami są: dwustronne traktaty polityczne zawarte z państwami sąsiednimi, rozwiązujące podstawowe problemy w stosunkach dwustronnych oraz tworzące ramy pokojowej i konstruktywnej współpracy; rozszerzana i zasieśniana współpraca polityczna i wojskowa z Organizacją Traktatu Północnoatlantyckiego (NATO) (konsekwencją taj współpracy stało się pełne członkostwo Polski w strukturach NATO co nastąpiło w dniu 12 marca 1999 roku.) i z Unią Zachodnioeuropejską oraz państwami członkowskimi tych organizacji, w tym trójstronna współpraca z Niemcami i Francją; działania na rzecz pełnej realizacji rozszerzenia sieci ogólnoeuropejskich porozumień służących bezpieczeństwu Polski oraz w skali globalnej- przyczynianie się do skuteczniejszego działania systemu bezpieczeństwa zbiorowego Narodów Zjednoczonych, a także do pełnej realizacji globalnych porozumień dotyczących kontroli zbrojeń i rozbrojenia. Najważniejszym jednak gwarantem bezpieczeństwa dla Polski jest sam Sojusz Północnoatlanycki. Członkostwo w NATO daje nam możliwość realizacji reform politycznoekonomicznymm przy zachowaniu pełnego poczucia bezpieczeństwa. 2. Polska droga do NATO Dążenia państw Europy Środkowej i Wschodniej zostały dotrzeżone przez NATO. Po 1989 roku zainicjowany został proces stopniowej transformacji Sojuszu w kierunku wzmocnienia jego funkcji politycznych oraz szerszej otwartości wobec krajów Europy Środkowej i Wschodniej. W Deklaracji Londyńskiej z lipca 1990 roku NATO zaproponowało państwom rozpadającego się Układu Warszawskiego „budowanie partnerskich stosunków” poprzez nawiązywanie stałych kontaktów dyplomatycznych, dialogo polityczny i rozwój kontaktów wojskowych. W odpowiedzi na tę deklarację Reczpospolita Polska nawiązała stosunki dyplomatyczne z Organizacją Traktatu Północnoatlantyckiego. W sierpniu 1990 roku. Program PDP stał się najważniejszą płaszczyzną współpracy Polski z NATO i poprzez który uzyskaliśmy pełne członkostwo w NATO. BIBLIOGRAFIA: 1. Włodzimierz Gierłowski „NATO” Wydawnictwo Bellona, Warszawa 1995 22 Włodzimierz Gierłowski „NATO” str.129 2. Olivert Thranert „NATO a problemy bezpieczeństwa europejskiego” Fundacja im. Friderycha Eberta przedstawicielstwo w Polsce, kwiecień 1996 3. Andrzej Garlicki Historia 1939-1996/97 Polska i świat Wydawnictwo Naukowe „Scholar” Warszawa 1997 4. Organizacje w stosunkach międzynarodowych praca pod redakcją Teresy ŁośNowak. Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego , Wrocław 1998 5. Gazeta Wyborcza z dn. 12.03.1999 str. 8-14 6. www.nato.pl
