Główne założenia Strategii Bezpieczeństwa Narodowego RP 2014
advertisement
[w:] R. Kupiecki (red. nauk.), Strategie bezpieczeństwa narodowego RP. Pierwsze 25 lat, Wojskowe Centrum Edukacji Obywatelskiej, Warszawa 2015. Agnieszka Legucka Główne założenia Strategii Bezpieczeństwa Narodowego RP 2014 Strategia Bezpieczeństwa Narodowego RP z 2014 roku (dalej SBN) jest ukoronowaniem prac Rady Ministrów. Pomocne w tym procesie były materiały analityczne i eksperckie zebrane podczas pierwszego Strategicznego Przeglądu Bezpieczeństwa Narodowego (SPBN), którego efektem był niejawny Raport Komisji SPBN1. Jedną z rekomendacji Raportu stanowiło opracowanie strategii bezpieczeństwa narodowego, a efektem końcowym SPBN była, przyjęta w maju 2013 roku, Biała Księga Bezpieczeństwa Narodowego Rzeczypospolitej Polskiej. Materiały z pracy nad nią posłużyły do stworzenia szkicu strategii, której projekt otrzymał ostateczny kształt w pracach zespołu międzyresortowego. 5 listopada 2014 roku prezydent RP Bronisław Komorowski, na wniosek Prezesa Rady Ministrów, zatwierdził Strategię Bezpieczeństwa Narodowego Rzeczypospolitej Polskiej, która zastąpiła strategię z 2007 roku. W praktyce międzynarodowej państwa coraz częściej przyjmują jawne dokumenty strategiczne i chociaż nie ma wykładni w sprawie ich długości, to w porównaniu z innymi, najnowsza SBN Polski jest dokumentem stosunkowo obszernym (57 s.). W USA (29)2, Wielkiej Brytanii (35)3, na Węgrzech (26), w Armenii (22), Rosji (15) i Słowacji (12). Jest ona nawet dłuższa od swojej poprzedniej wersji z 2007 roku, która miała 36 stron4. Nie oznacza to, że w najnowszej strategii wymienionych jest więcej wyzwań i zagrożeń lub w bardziej pogłębiony sposób 1 R. Kupiecki, Strategia Bezpieczeństwa Narodowego RP 2014 jako instrument polityki państwa. Uwarunkowania zewnętrzne i aspekty procesowe, „Bezpieczeństwo Narodowe” 2015/I, s. 12. 2 National Security Strategy, February 2015, The White House, Washington, <www.whitehouse.gov/sites/default/files/docs/2015_national_security_strategy.pdf>, (dostęp: 21.04.2015). 3 A Strong Britain in an Age of Uncertainty: The National Security Strategy, Presented to Parliament by the Prime Minister by Command of Her Majesty, October 2010, <www.gov.uk/government/uploads/system/uploads/attachment_data/file/61936/national-security-strategy.pdf>, (dostęp: 23.04.2015). 4 Chociaż są też państwa, które wyprzedzają nas w ilości treści strategii: Hiszpania (68 s.) lub mają porównywalną z naszą liczbę stron – Rumunia (56 s.). Porównanie większości dokumentów strategicznych różnych państw świata, ze źródłami do tych dokumentów, znajduje się na stronie The International Relations and Security Network (ISN), <www.isn.ethz.ch/Digital-Library/Publications/Series/Detail/?id=154839>, (dostęp: 15.04.2015). Główne założenia Strategii Bezpieczeństwa Narodowego RP 2014 137 analizuje się środowisko bezpieczeństwa Polski. Objętość dokumentu wydaje się być powodowana potrzebą odzwierciedlenia zapisów Białej Księgi (237 s.) i przyjętej metodologii pisania tego typu dokumentu. Strategia traktuje bezpieczeństwo narodowe systemowo jako pewną całość, składającą się z szeregu elementów i powiązań między nimi; sprzężeń zwrotnych w sferze bezpieczeństwa5. Można mówić o komplementarności systemu, złożonego z licznych elementów, oddziałujących na siebie i powodujących pożądane interakcje ze środowiskiem zewnętrznym, rzeczywistością międzynarodową, warunkującą bezpieczeństwo państwa. Założenia koncepcyjne Strategii BN Już na etapie przygotowania strategii przyjęto kilka założeń koncepcyjnych metodologicznych i merytorycznych. Należy podkreślić, że po raz pierwszy wpisano ją w tak szeroki system dokumentów, które można potraktować jako prawne odzwierciedlenie polskiej refleksji strategicznej. Z tego wynika, że SBN jest powiązana, komplementarna i pochodzi z przyjętych wcześniej założeń długo- i średnioterminowych, chociażby z takich dokumentów, jak: Długookresowa strategia rozwoju kraju, Średniookresowa strategia rozwoju kraju, Strategia rozwoju systemu bezpieczeństwa narodowego Rzeczypospolitej Polskiej 2022. Szczególne miejsce w hierarchii narodowych dokumentów planowania obronnego daje SBN zarówno charakter kontinuum rozważań nad szeroko rozumianym bezpieczeństwem narodowym, jak również rola podstawowego punktu odniesienia dla dokumentów uszczegółowiających bądź rozwijających jej zapisy, w tym wykonawczych z zakresu bezpieczeństwa i obronności państwa. Koncepcyjnie SBN jest dokumentem pośrednio wynikającym z zapisów Białej Księgi, a więc także z metodologii, promowanej przez szefa Biura Bezpieczeństwa Narodowego. Według Stanisława Kozieja, strategia powinna odpowiadać określonym założeniom i udzielać odpowiedzi na pytanie: „Jak użyć wszystkich sił i środków państwa do wykorzystania szans, podejmowania wyzwań i przeciwstawnia się wszelkim rodzajom zagrożeń?”6. Odpowiedź na pytanie „jak?” formułowana jest przy każdej strategii działania, mającej doprowadzić podmiot do realizacji określonych celów. Natomiast wyróżnione w Białej Księdze i Strategii BN poszczególne części odpowiadają na następujące pytania: czym dysponujemy, gdzie jesteśmy, co możemy zrobić i w jaki sposób możemy to zrobić? Odpowiada to czterem 5 J. Kukułka, Problemy teorii stosunków międzynarodowych, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1978, s. 178–196; Encyklopedia Politologii, [hasło system międzynarodowy], tom 5, Stosunki międzynarodowe, Zakamycze 2002, Kantor Wydawniczy, s. 355–356. 6 S. Koziej, Bezpieczeństwo: istota, podstawowe kategorie i historyczna ewolucja, „Bezpieczeństwo Narodowe” 2011, nr II, s. 18. 138 STR ATEGIA BEZPIECZEŃSTWA NARODOWEGO. PIERWSZE 25 LAT częściom (rozdziałom) Strategii BN, czyli: 1) Polska jako podmiot bezpieczeństwa; 2) Środowisko bezpieczeństwa Polski; 3) Koncepcja działań strategicznych. Strategia operacyjna; 4) Koncepcja działań strategicznych. Koncepcja operacyjna. Układ dokumentu odzwierciedla zatem zawartość Białej Księgi, w której pierwszy rozdział zatytułowany jest Diagnoza stanu bezpieczeństwa narodowego, a drugi Prognoza rozwoju środowiska bezpieczeństwa. Jednak po bliższym zapoznaniu się z treścią obu dokumentów, można stwierdzić, że strategia jest konceptualizacją Białej Księgi, chociaż w świetle złośliwych komentarzy jest jedynie jej streszczeniem. W toku prac nad Strategią BN pojawiało się zapewne pytanie: „Czym różni się ona (oprócz długości) i jaka jest jej wartość dodana w stosunku do swej bazy koncepcyjnej?”. Odpowiedź na nie wynika z charakteru obu tych dokumentów. Otóż Biała Księga zawiera kluczowe wnioski i rekomendacje dotyczące polityki bezpieczeństwa Polski i doskonalenia systemu bezpieczeństwa narodowego. Jej celem jest przyczynienie się do pogłębienia wiedzy oraz świadomości społecznej o bezpieczeństwie Polski i Polaków 7, natomiast Strategia BN jest dokumentem rządowym, podpisanym przez głowę państwa, dyrektywą dla organów państwa zajmujących się bezpieczeństwem Polski oraz wstępem do prac wykonawczych w zakresie obronności państwa. Różnica między obydwoma dokumentami jest zatem taka, jak między pomysłem a wytycznymi. Biała Księga jest intelektualnym kompromisem szerokiego grona osób zajmujących się bezpieczeństwem naukowo, praktycznie i technicznie. Zapisy strategii dotyczą wskazówek, co należy zrobić, aby zwiększyć poczucie bezpieczeństwa Polski i Polaków. Wszak strategia powinna mieć charakter ogólnej dyrektywy państwa wobec podejmowanych sposobów realizacji polityki bezpieczeństwa i większości fragmentów strategii z 2014 roku. I tak właśnie jest. Istotnym założeniem metodologicznym SBN jest podział strategii na część operacyjną i preparacyjną. Część operacyjna poświęcona jest wskazaniu gotowości do działania, najczęściej o charakterze krótkoterminowym. Z Białej Księgi możemy doczytać, że na etapie strategii operacyjnej formułuje się koncepcję działań strategicznych, czyli sposobów osiągania celów strategicznych w danych warunkach środowiska międzynarodowego8. Strategia preparacyjna dotyczy natomiast zakresu przygotowania podmiotów odpowiedzialnych za wdrażanie wskazanych wcześniej działań. W tym miejscu najczęściej odwołuje się do elementów systemu bezpieczeństwa państwa, które będą odpowiedzialne za wprowadzenie powyższych działań. Taki podział ma swoje zalety i wady. Z jednej strony pozwala na wyodrębnienie tego, co trzeba zrobić od wskazania podmiotu, w ramach systemu 7 Biała Księga Bezpieczeństwa Narodowego Rzeczypospolitej Polskiej, Biuro Bezpieczeństwa Narodowego, Warszawa 2012, s. 9. 8 Tamże, s. 20. Główne założenia Strategii Bezpieczeństwa Narodowego RP 2014 139 bezpieczeństwa narodowego, który będzie za to odpowiedzialny. Wskazówka dla odbiorcy Strategii BN z 2014 roku będzie zatem taka, że aby analizować dany problem bezpieczeństwa państwa, należy dokument czytać, składając go z fragmentów zawartych w różnych rozdziałach dokumentu. Na przykład w dziedzinie bezpieczeństwa cybernetycznego, w części pierwszej, odnajdziemy cel strategiczny (w postaci wytycznej) dotyczący zapewnienia bezpiecznego funkcjonowania Rzeczypospolitej Polskiej w cyberprzestrzeni, a w rozdziale drugim pt. Cyberprzestępczość, cyberterroryzm, cyberwojna są one wskazane jako nowe zagrożenia dla bezpieczeństwa narodowego. Dlatego też w części trzeciej – strategii operacyjnej – znajdziemy wytyczne dla przeciwdziałania i zwalczania terroryzmu i ekstremizmu, a w części czwartej – strategii preparacyjnej – wymienione zostaną instytucje przeciwdziałania i zwalczania terroryzmu i ekstremizmu. Takie usystematyzowanie danej problematyki wydaje się korzystne dla organów państwa, które dostają wytyczne do działania i jasnego przypisania kompetencji do danej instytucji lub propozycji powołania nowej instytucji. Z drugiej strony, dla przeciętnego czytelnika jest to zabieg nie do końca jasny i przejrzysty, a rozproszenie podobnych treścią fragmentów w całym dokumencie powoduje wrażenie powtórzeń, z nieznacznie tylko zmienioną składnią zdania. Przy tak ogólnych sfomułowaniach, jakie są charakterystyczne dla tego typu dokumentu, fragmenty ze strategii operacyjnej niekiedy nie różnią się wcale od części strategii preparacyjnej. Tym bardziej, że autorzy strategii nie zawsze trzymają się przyjętej metodologii i w części preparacyjnej znajdziemy zdania, które brzmią jakby miały być w części operacyjnej. Przykładowo: Istotnym priorytetem państwa polskiego będzie dalsze przeciwdziałanie niekorzystnym tendencjom demograficznym. Obejmować ono będzie wzmocnioną politykę rodzinną oraz spójną politykę migracyjną (p. 143). Z powyższego fragmentu wynika, że charakteryzuje się działanie, a nie podaje się informacji, kto będzie za to odpowiedzialny w ramach systemu bezpieczeństwa narodowego. Bardzo podobne zapisy znajdziemy też w części „operacyjnej”, w której czytamy np., że Strategicznym zadaniem w tym obszarze jest zahamowanie obecnych i prognozowanych niekorzystnych zmian demograficznych w Polsce. Istotne w tym zakresie jest tworzenie warunków sprzyjających zwiększaniu liczby urodzeń. […] Stanie się to możliwe dzięki umiejętnie prowadzonej polityce rodzinnej […] oraz odpowiedniej polityce migracyjnej (p. 98). Oba fragmenty są do siebie bardzo podobne, nie ma też wskazanych instytucji, organów odpowiedzialnych za wdrażanie tej strategii w ramach podsystemów bezpieczeństwa narodowego. Jednak poza tymi nielicznymi wyjątkami tekst dokumentu odpowiada wyżej wspomnianej metodologii tworzenia strategii bezpieczeństwa narodowego. Oznacza to, że w części operacyjnej opisane są możliwe działania na rzecz redukcji ryzyka, wyzwań i zagrożeń dla bezpieczeństwa narodowego, a w części preparacyjnej wskazuje się instytucje/organy odpowiedzialne za te działania. 140 STR ATEGIA BEZPIECZEŃSTWA NARODOWEGO. PIERWSZE 25 LAT Ważnym założeniem koncepcyjnym o charakterze merytorycznym, inspirującym autorów Strategii BN , było przyjęcie szerokiego (zintegrowanego) postrzegania bezpieczeństwa zarówno w skali krajowej, jak i międzynarodowej. Ewolucja bezpieczeństwa i związane z tym przewartościowania w rzeczywistości międzynarodowej są zauważalne przede wszystkim w aspekcie przedmiotowym tego bezpieczeństwa. Dlatego w strategii znajdziemy zapisy o bezpieczeństwie energetycznym, finansowym, zdrowotnym, żywnościowym, socjalnym oraz powszechnym (rozumianym jako ratownictwo i ochrona ludności). Demilitaryzacja bezpieczeństwa stała się faktem i wynika z postrzegania bezpieczeństwa jako procesu, w którym nie tylko istotne jest przetrwanie danego podmiotu, czyli państwa i narodu, lecz także jego rozwoju. Dokonuje się projekcji tego, co może nastąpić w przyszłości, przewiduje się możliwe negatywne scenariusze funkcjonowania danego podmiotu, a następnie formułuje się propozycje reakcji na wyzwania i zagrożenia. Stąd, aby zapewnić rozwój państwa i narodu, konieczne jest stworzenie społeczeństwu odpowiednich warunków politycznych, gospodarczych, socjalnych i kulturowych, bez zapominania o rozwijaniu potencjału militarnego, aby w odpowiednim momencie móc gwarantować obronę kraju i jego mieszkańców. W Strategii BN czytamy, że: Bezpieczeństwo Polski będzie zależało od jej zdolności do efektywnej realizacji interesów narodowych i osiągania celów strategicznych w obecnych i prognozowanych warunkach bezpieczeństwa 9. Współcześnie bezpieczeństwo traktuje się wielowymiarowo, włączając w nie także czynniki o charakterze pozamilitarnym10. Kwestią podstawową, na którą wskazują badacze, jest poszerzenie podmiotowego i przedmiotowego postrzegania bezpieczeństwa11. Oznacza to, że zwiększyła się zarówno liczba podmiotów bezpieczeństwa (państw, organizacji międzynarodowych, jednostek, organizacji pozarządowych i in.), jak również jego zakres przedmiotowy (poprzez wyróżnienie bezpieczeństwa 9 Strategia BN, s. 17. 10 T. Łoś-Nowak, Bezpieczeństwo, [w:] A. Antoszewski, R. Herbut (red.), Leksykon politologii, Wrocław 1999, s. 49. 11 K. Booth, Theory of World Security, Cambridge 2007, s. 95–182; A. Collins, Contemporary Security Studies, Oxford 2007, s. 127–222; R. Kuźniar, Bezpieczeństwo w stosunkach międzynarodowych, [w:] E. Haliżak, R. Kuźniar (red.), Stosunki międzynarodowe. Geneza, struktura, dynamika, Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa 2006, s. 142–179; T. Łoś-Nowak, Pokój i bezpieczeństwo w teorii i praktyce, [w:] T. Łoś-Nowak (red.), Współczesne stosunki międzynarodowe, Wrocław 1995, s. 131–141; R. Zięba, Kategoria bezpieczeństwa w nauce o stosunkach międzynarodowych, D. Bobrov, Złożoność problematyki braku bezpieczeństwa, E. A. Kobzdej, Bezpieczeństwo międzynarodowe po zimnej wojnie: od globalizacji do regionalizacji, [w:] D. B. Bobrov, E. Haliżak, R. Zięba (red.), Bezpieczeństwo narodowe i międzynarodowe u schyłku XX wieku, Warszawa 1997, s. 3–23, 27–48, 49–76; I. Pawlikowska, Bezpieczeństwo jako cel polityki zagranicznej państwa, [w:] R. Zięba (red. nauk.), Wstęp do teorii polityki zagranicznej państwa, Toruń 2004, s. 52–53. Główne założenia Strategii Bezpieczeństwa Narodowego RP 2014 141 militarnego, ekonomicznego, politycznego, ekologicznego, energetycznego i in.). W Strategii BN przyjęto całościowe podejście do bezpieczeństwa, co pozwoliło na wyodrębnienie poszczególnych dziedzin bezpieczeństwa: obronnej, ochronnej, społecznej i gospodarczej. Polska — samodzielnym podmiotem bezpieczeństwa Cztery rozdziały Strategii odpowiadają ogólnym etapom myślenia strategicznego, zaczynając od diagnozy, poprzez charakterystykę uwarunkowań zewnętrznych i wewnętrznych, aż do dyrektyw krótko- i długoterminowych. W rozdziale pierwszym pt. Polska jako podmiot bezpieczeństwa analizuje się zagadnienia dotyczące miejsca Polski w Europie i świecie, formułuje się interesy narodowe i cele strategiczne oraz charakteryzuje się strategiczny potencjał bezpieczeństwa narodowego. Zdaniem: Rzeczpospolita Polska jest samodzielnym podmiotem bezpieczeństwa rozpoczęto charakterystykę miejsca naszego kraju w świecie. Uznano, że Polska przestała być przedmiotem geopolityki silniejszych mocarstw i może suwerennie decydować o swojej polityce zagranicznej i bezpieczeństwa, co nie oznacza, że pragnie działać w pojedynkę. Wręcz przeciwnie, podkreśla się wyraźnie, że Polska chce być elementem większego systemu bezpieczeństwa, pragnie mieć poprawne i przyjacielskie stosunki z sąsiadami i być odpowiedzialnym członkiem organizacji międzynarodowych o charakterze globalnym i regionalnym. W pierwszej kolejności podkreśla się, że Polska jest państwem demokratycznym z gospodarką wolnorynkową i przestrzega wiążącego ją prawa międzynarodowego. Wszystkie te zobowiązania mają służyć poprawie warunków życia polskich obywateli. W tym celu Polska zwiększa swoje bezpieczeństwo poprzez członkostwo w euroatlantyckich i europejskich strukturach współpracy, z których NATO stanowi najważniejszą formę polityczno-wojskowej współpracy Polski z sojusznikami, zaś Unia Europejska wspiera rozwój społeczno-gospodarczy Polski i umacnia jej pozycję w świecie12. Warto zaznaczyć, że sprawy NATO i Unii Europejskiej wielokrotnie pojawiają się w Strategii BN , nie zawsze w sposób spójny. Z powyższego fragmentu wynika, że polska polityka bezpieczeństwa jest skoncentrowana na wzmacnianiu NATO jako fundamentu obrony państwa polskiego, a Unia Europejska spełnia raczej rolę modernizacyjną dla gospodarki, społeczeństwa i budowania pozycji Polski w świecie. W innej części Strategii BN podkreśla się, że NATO […] pozostaje gwarantem bezpieczeństwa Polski, a UE będzie stanowić istotny czynnik bezpieczeństwa Polski. Wydaje się to potwierdzać tradycyjny kierunek polskiej polityki bezpieczeństwa, związany ze wzmacnianiem Sojuszu Północnoatlantyckiego i przeciwstawianiem się 12 Strategia BN, s. 9. 142 STR ATEGIA BEZPIECZEŃSTWA NARODOWEGO. PIERWSZE 25 LAT dublowaniu funkcji NATO w systemie bezpieczeństwa europejskiego. Stąd wielokrotnie w dokumencie podkreśla się potrzebę strategicznej współpracy między NATO a Unią Europejską13. Warto pamiętać, że program harmonizacyjny stosunków między obiema organizacjami był motywem przewodnim polskiej prezydencji w Radzie UE, w drugiej połowie 2011 roku14. Często NATO i UE są wymieniane łącznie przy omawianiu zagadnień bezpieczeństwa Polski, np. umacniania ich zdolności obronnych oraz wiązania państw Partnerstwa Wschodniego z euroatlantyckimi organizacjami międzynarodowymi. Uzupełnieniem dla powyższej refleksji o zależnościach między NATO i UE w polityce bezpieczeństwa Polski są wnioski wypływające z Białej Księgi, w której czytamy, że wiele zależy od postępu integracji wewnętrznej UE oraz intensyfikacji współdziałania z NATO, a także od spójnej polityki wobec Rosji. Niestety, w tych właśnie kwestiach istnieją wewnątrz UE różnice osłabiające jej rolę w sferze bezpieczeństwa15. Polsce zależy na utrwaleniu funkcji obronnych NATO. Wiąże się to ze szczególną rolą Stanów Zjednoczonych w stabilizowaniu i rozwoju Europy. Dlatego w strategii pozostają one „najważniejszym partnerem pozaeuropejskim Polski” i wielokrotnie wymienione są w dokumencie, najczęściej w kontekście zachowania amerykańskich gwarancji bezpieczeństwa dla Europy16. Jako tendencje niepokojące, z perspektywy Polski, zauważa się osłabienie obecności amerykańskiej w Europie i reorientację amerykańskiej polityki zagranicznej i bezpieczeństwa w kierunku Azji. Z drugiej strony, Polska nie jest zadowolona z europejskiej tendencji do „wyciągania dywidendy z pokoju”, czego efektem jest redukcja budżetów obronnych i osłabienie zdolności i zasobów, które wpływają na potencjał militarny Sojuszu Północnoatlantyckiego. Ze względu na fakt, że bezpieczeństwo zewnętrzne Polski związane jest przede wszystkim z jej sąsiedztwem, w dokumencie zauważa się nie tylko pozytywne tendencje współpracy dwustronnej i wielostronnej w ramach Trójkąta Weimarskiego i Grupy Wyszehradzkiej, ale dostrzega się także zjawiska niepokojące, a nawet groźne dla stabilności regionalnej. Dotyczy to głównie wschodniego sąsiedztwa. Polska jako państwo graniczne Unii Europejskiej zyskała szansę na poprawę swojego otoczenia zewnętrznego. Dzięki pozytywnemu oddziaływaniu 13 Tamże, s. 28. 14 Raport końcowy z przygotowania i sprawowania prezydencji. Przewodnictwo Polski w Radzie Unii Europejskiej, Rada Ministrów, 17 kwietnia 2012 r., Warszawa 2012, <www.pl2011.eu/sites/ default/fi les/users/user43/raport_koncowy_-_rm_17.04.2012.pdf>, (dostęp: 30.04.2012). 15 Biała Księga, s. 124. 16 Dla porównania żadne państwo Europy Zachodniej nie jest nazwane wprost. Niemcy, Francja występują jedynie we wspomnianym Trójkącie Weimarskim. NATO wymienione jest 27 razy, o UE mówi się 33 razy, a o Rosji wspomina się 8 razy. Główne założenia Strategii Bezpieczeństwa Narodowego RP 2014 143 modelu europejskiego liczono, że w krajach wschodnich dojdzie do transformacji wewnętrznej, która – podobnie jak w przypadku Polski w latach 90. XX w. – zmieni system polityczny i gospodarczy na demokratyczny i wolnorynkowy. Kontynuacją tych założeń jest podkreślenie, że Polska wspiera reformy państw Partnerstwa Wschodniego oraz opowiada się za ich ściślejszym powiązaniem z UE i NATO, które prowadziłyby do „otwartej perspektywy integracyjnej”. Niemniej za poważne zagrożenie uznano załamanie pozimnowojennego porządku europejskiego bardzo blisko polskiej granicy. W Strategii BN podkreśla się wyraźnie, iż jako sąsiad Federacji Rosyjskiej Polska stoi na stanowisku, że zarówno stosunki dwustronne, jak i stosunki NATO– –Rosja i UE–Rosja powinny rozwijać się w oparciu o pełne poszanowanie prawa międzynarodowego, w tym suwerenności i integralności terytorialnej państw, a także swobody wyboru własnej ścieżki rozwoju i sojuszy politycznych i wojskowych17. Jest to wyraźne odniesienie się do sytuacji na Ukrainie w 2013 i 2014 roku, aneksji Krymu i rosyjskiej interwencji na wschodzie tego państwa. Potwierdziło to potrzebę zwiększenia własnych możliwości obronnych oraz wzmocnienia wschodniej flanki NATO w tej części Europy, tym bardziej, że sytuacja nie poprawia się i w perspektywie najbliższych lat przewiduje się postępującą destabilizację wschodniego sąsiedztwa Polski. Nie do końca można się zatem zgodzić z jednym z krytycznych komentarzy do Strategii BN , jakoby nie definiuje zagrożeń ze strony Rosji oraz nie formułuje sposobów osiągania długofalowych celów polityki zagranicznej i bezpieczeństwa18. Uważny czytelnik jest w stanie dokonać analizy tychże zagrożeń, podkreślonych kilkakrotnie w dokumencie, jako nie tylko groźnych dla Polski, lecz również dla regionu. Ponadto różne zapisy wskazują sposoby realizacji tych celów polityki zagranicznej i bezpieczeństwa właśnie w sprawie „rosyjskiego zagrożenia”. Z dokumentu możemy wywnioskować, że wzmocnieniu ma ulec zdolność własna do odstraszania i obrony, następnie Polska ma zwiększyć działanie na rzecz spójności i solidarności NATO, umocnienia jego wschodniej flanki i stałego zaangażowania USA na kontynencie europejskim. Na koniec charakterystyki miejsca Polski w Europie i świecie wskazuje się na wiarygodne członkostwo naszego państwa w ONZ i OBWE, organizacjach odpowiedzialnych za utrzymanie pokoju i bezpieczeństwa światowego oraz europejskiego. Podkreśla się, że w miarę swoich interesów i możliwości, Polska angażuje się w rozwiązywanie problemów globalnych. Jest to wstęp do omówienia najważniejszej części tego dokumentu, a więc interesów i celów strategicznych państwa polskiego. 17 Strategia BN, s. 10. 18 K. Rak, Geopolityczna krótkowzroczność, „Rzeczpospolita”, 30 grudzień 2014. 144 STR ATEGIA BEZPIECZEŃSTWA NARODOWEGO. PIERWSZE 25 LAT Interesy i cele strategiczne Interes narodowy jest centralną kategorią prowadzenia polityki zagranicznej i bezpieczeństwa oraz świadczy o tożsamości międzynarodowej państwa19. Na podstawie interesu narodowego można określić, jakie role dane państwo chce odgrywać w świecie, jakie stawia sobie zadania, jakie wytycza ogólne kierunki aktywności międzynarodowej. Interes narodowy odnosi się do czynników motywacyjnych w polityce państwa, stanowiących odzwierciedlenie naturalnych tendencji do obrony wartości posiadanych i zdobywania pożądanych. Te wartości zostały wskazane w art. 5 Konstytucji RP 20. Autorzy Strategii BN przenieśli je na sferę bezpieczeństwa, formułując pięć interesów narodowych w dziedzinie bezpieczeństwa, do których zaliczyli: –– dysponowanie skutecznym narodowym potencjałem bezpieczeństwa zapewniającym gotowość i zdolność do zapobiegania zagrożeniom, w tym: odstraszania, obrony i ochrony przed nimi oraz likwidowania ich następstw –– silna pozycja międzynarodowa Polski i członkostwo w wiarygodnych systemach bezpieczeństwa międzynarodowego –– ochrona indywidualna i zbiorowa obywateli przed zagrożeniami dla ich życia i zdrowia oraz przed naruszeniem, utratą lub degradacją istotnych dla nich dóbr (materialnych i niematerialnych) –– zapewnienie swobody korzystania przez obywateli z wolności i praw, bez szkody dla bezpieczeństwa innych osób i bezpieczeństwa państwa oraz zapewnienie tożsamości narodowej i dziedzictwa kulturowego –– zapewnienie trwałego i zrównoważonego rozwoju potencjału społecznego i gospodarczego państwa, ze szczególnym uwzględnieniem ochrony środowiska naturalnego oraz warunków życia i zdrowia ludności, jako podstawy bytowania. O ile sformułowanie pięciu interesów narodowych w dziedzinie bezpieczeństwa było w pełni logiczne i uzasadnione tym bardziej, że wynikało z pięciu interesów konstytucyjnych, to mniej zrozumiałe jest przyjęcie w Strategii BN aż szesnastu celów strategicznych. Taka liczba celów strategicznych stoi w sprzeczności z samą istotą tego, czym jest każda strategia, która powinna być wytyczną 19 S. Smith, Theories of Foreign Policy: A Historical Overview, „Review of International Studies” 1986, nr 1, s. 23–26; S. Bieleń, Rozważania o polskim interesie narodowym, „Sprawy Międzynarodowe” 2014, nr 2, t. 50, s. 47–48. 20 „Rzeczpospolita Polska strzeże niepodległości i nienaruszalności swojego terytorium, zapewnia wolności i prawa człowieka i obywatela oraz bezpieczeństwo obywateli, strzeże dziedzictwa narodowego oraz zapewnia ochronę środowiska, kierując się zasadą zrównoważonego rozwoju.”, Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej, art. 5. Główne założenia Strategii Bezpieczeństwa Narodowego RP 2014 145 sposobu wykorzystania zasobów podmiotu do realizacji celów najważniejszych. Brak dookreślenia w dokumencie, czy stworzona lista zadań ma charakter hierarchiczny, prowadzi do niejasności tego, co w polityce państwa będzie miało walor rzeczywistego „celu strategicznego”. Z tej perspektywy, tak rozbudowany „katalog celów strategicznych” może mieć sens tylko wówczas, jeśli uznamy go za element świadomej dezinformacji lub politycznego kompromisu. Konsultacje międzyresortowe oraz szczególny tryb prac nad nimi przyczyniły się do „rozdrobnienia” celów strategicznych. Teoretycznie, każdy z pięciu wymienionych interesów narodowych w dziedzinie bezpieczeństwa odpowiadać miał dwu lub trzem celom strategicznym. Autorzy Strategii BN nie ułatwili tego przyporządkowania, nie numerując celów strategicznych, przez co czytelnik może mieć kłopoty z ich dopasowaniem. Ponadto, owa lista szesnastu celów stanowi w istocie spis zarówno celów, jak i środków oraz metod ich osiągania; pojawia się zatem wątpliwość dotycząca rozróżniania w dokumencie trzech zasadniczo odmiennych bytów każdego środowiska politycznego – celów, metod i środków działania, przykładowo: –– ochrona granic Polski, stanowiących zewnętrzną granicę UE, wymieniona w p. 9, jest celem –– promowanie na arenie międzynarodowej zasad prawa międzynarodowego…, wymienione w p. 6, jest metodą –– rozwój potencjału obronnego i ochronnego adekwatnego do potrzeb i możliwości państwa, wymieniony w p. 3, jest środkiem, podobnie jak wdrożenie rozwiązań prawnych i organizacyjnych w zakresie systemu ochrony ludności oraz obrony cywilnej, wymienione w p. 7. Założeniem autorów dokumentu było to, aby cele strategiczne wynikały ze sformułowanych interesów narodowych w dziedzinie bezpieczeństwa. Czytając strategię, można dokonać pewnej systematyzacji tych celów, bowiem jednemu interesowi narodowemu przypisane są 2–3 cele strategiczne21. Na przykład, w interesie naszego kraju jest silna pozycja międzynarodowa Polski i członkostwo w wiarygodnych systemach bezpieczeństwa międzynarodowego i dlatego będzie to realizowane przez zapisy w p. 4–6, w których czytamy, że celem strategicznym w dziedzinie bezpieczeństwa Polski jest wzmocnienie gotowości i zdolności NATO do kolektywnej obrony oraz spójności działań UE w dziedzinie bezpieczeństwa; budowanie silnej pozycji Polski w obu tych organizacjach; rozwijanie bliskiej współpracy ze wszystkimi sąsiadami oraz budowanie partnerskich relacji z innymi państwami, w tym służących zapobieganiu i rozwiązywaniu konfliktów i kryzysów międzynarodowych oraz promowanie na arenie międzynarodowej zasad prawa międzynarodowego 21 Strategia BN, s. 10–11. 146 STR ATEGIA BEZPIECZEŃSTWA NARODOWEGO. PIERWSZE 25 LAT oraz uniwersalnych wartości, takich jak: demokracja, prawa człowieka i wolności obywatelskie, a także podnoszenie w polskim społeczeństwie świadomości praw człowieka i obywatela22. Te trzy cele strategiczne mają odpowiadać jednemu interesowi narodowemu w dziedzinie bezpieczeństwa, chociaż nie wszystkie podpunkty daje się w sposób jednoznaczny i jasny przypisać do konkretnych interesów narodowych. Ma się wrażenie powtórzeń i, w niektórych przypadkach, za daleko idących uszczegółowień przyjętych celów strategicznych. Przykładowo, z niezrozumiałych powodów rozdzielono cele strategiczne utrzymywania i demonstrowania gotowości zintegrowanego systemu bezpieczeństwa narodowego (p. 1) od doskonalenia zintegrowanego systemu bezpieczeństwa narodowego (p. 2). Czy demonstrowanie gotowości nie jest równoznaczne z potrzebą doskonalenia tego systemu? Ponadto cele strategiczne powinny mieć charakter ogólnej dyrektywy, natomiast czy prowadzenie efektywnej polityki rodzinnej, nie jest środkiem prowadzącym nas do celu, jakim powinna być np. poprawa bezpieczeństwa społecznego Polski? Rozwiązaniem problemu związanego ze zbyt dużą liczbą celów strategicznych oraz ich nadmiernym uszczegółowieniem stało się sformułowanie trzech priorytetów polityki bezpieczeństwa Polski, zawartych w rozdziale III Strategii BN. Są one zapisane w postaci ogólnej dyrektywy dla pożądanego stanu rzeczy, przypominając faktyczne cele strategiczne państwa. Dzięki temu czytelnik łatwiej dowie się, na czym w szczególności zależy Polsce w środowisku bezpieczeństwa międzynarodowego. Według autorów te priorytety powstały na podstawie analizy interesów narodowych i celów strategicznych powiązanych z diagnozą środowiska międzynarodowego. Są nimi: –– zapewnienie gotowości i demonstracja determinacji do działania w sferze bezpieczeństwa i obrony oraz wzmocnienie narodowych zdolności obronnych, ze szczególnym traktowaniem tych obszarów bezpieczeństwa narodowego, w których sojusznicze (wspólne) działania mogą być utrudnione (sytuacje trudnokonsensusowe) –– wspieranie procesów służących wzmocnieniu zdolności NATO do kolektywnej obrony, rozwój Wspólnej Polityki Bezpieczeństwa i Obrony UE, umacnianie strategicznych partnerstw (w tym z USA) oraz strategicznych relacji z partnerami w regionie –– wspieranie i selektywny udział w działaniach społeczności międzynarodowej, realizowanych na podstawie norm prawa międzynarodowego, mających na celu zapobieganie powstawaniu nowych źródeł zagrożeń, reagowanie na zaistniałe kryzysy oraz przeciwdziałanie ich rozprzestrzenianiu się23. 22 Tamże, s. 11–12. 23 Tamże, s. 28–29. Główne założenia Strategii Bezpieczeństwa Narodowego RP 2014 147 Z wymienionych priorytetów wynikają dla Polski ważne wnioski. W Strategii BN dokonano bowiem niezbędnej hierarchizacji potrzebnych działań strategicznych, które można podzielić podmiotowo, pod kątem odpowiedzialności za bezpieczeństwo naszego kraju. W pierwszej kolejności wymienia się potrzebę samodzielnego zapewnienia sobie odpowiednich zasobów i zdolności, aby chronić integralność terytorialną państwa, obronić Polskę i Polaków przed zagrożeniami zewnętrznymi i wewnętrznymi współczesnego świata. Rodzi to zarazem obowiązek stworzenia odpowiednich warunków podsystemom bezpieczeństwa narodowego (podsystemom kierowania, wykonawczym, obronnym i ochronnym), jak również odpowiedzialności narodowej za bezpieczeństwo RP. W drugiej kolejności, za bezpieczeństwo Polski są odpowiedzialne organizacje międzynarodowe, w których Polska aktywnie działa na rzecz pokoju i stabilności, jak również strategiczne partnerstwa z innymi państwami, w tym ze Stanami Zjednoczonymi. Dopiero w trzecim „kręgu odpowiedzialności” Polska deklaruje gotowość do współudziału, w miarę swoich możliwości, w kształtowaniu bezpieczeństwa globalnego. Upraszczając priorytety polskiej polityki bezpieczeństwa, oznacza to, że Polska w pierwszej kolejności musi „liczyć na siebie”, następnie – na swoich sojuszników, a dopiero później jesteśmy gotowi do współdziałania na rzecz bezpieczeństwa innych państw czy regionów na świecie. Wyzwania i zagrożenia Chociaż w Strategii BN nie ma wyróżnionego, zhierarchizowanego katalogu wyzwań i zagrożeń dla bezpieczeństwa RP, to ich charakterystykę możemy odnaleźć w rozdziale drugim pt. Środowisko bezpieczeństwa Polski. Przedstawiono w nim analizę rzeczywistości Polski w wymiarze globalnym, regionalnym i lokalnym, uwzględniając możliwe ryzyka, wyzwania, szanse i zagrożenia dla Polski i Polaków. Myślą przewodnią i celem strategicznym naszego kraju powinno być wykorzystywanie szans, podejmowanie wyzwań, redukowanie ryzyk i przeciwdziałanie zagrożeniom 24. Kluczową kwestią w charakterystyce zagrożeń jest ich percepcja i ich właściwe zdiagnozowanie. Może się zdarzyć, że podmiot będzie błędnie analizował zjawiska zewnętrzne i wewnętrzne, przypisując im zbyt duże lub zbyt małe znaczenie. Możemy mieć wówczas do czynienia z mispercepcją, groźną nie tylko dla określania wytycznych przyszłych działań państwa, lecz przede wszystkim podjęcia błędnych decyzji i nieodpowiedniego przygotowania. W sensie ogólnym przez zagrożenie należy rozumieć pewien subiektywny stan świadomości podmiotu i obiektywnie występujący czynnik mający negatywne 24 Strategia BN, s. 11. 148 STR ATEGIA BEZPIECZEŃSTWA NARODOWEGO. PIERWSZE 25 LAT oddziaływanie na dany podmiot bezpieczeństwa 25. Strategia celnie diagnozuje zagrożenia w postaci pojawienia się cyberzagrożeń nowego typu (p. 31, 47, 57), międzynarodowego terroryzmu i przestępczości zorganizowanej (p. 30, 31, 55) oraz istnienia w Europie źródeł potencjalnej destabilizacji (p. 35). Na tym kończy się katalog zagrożeń zawarty w dokumencie . Reszta scharakteryzowana jest w kategoriach wyzwań, problemów bezpieczeństwa i negatywnych zjawisk. Podkreśla się, że Europa pozostanie kontynentem o zróżnicowanych zagrożeniach w wymiarze militarnym (p. 35), a Zagrożenia dla Polski mogą w niesprzyjających okolicznościach przyjąć charakter niemilitarny i militarny. W przypadku tych ostatnich mogą one przybrać postać zagrożeń kryzysowych oraz wojennych, to jest konfliktów zbrojnych o różnej skali – od działań zbrojnych poniżej progu klasycznej wojny, do mniej prawdopodobnego konfliktu na dużą skalę (p. 36). Niektórzy komentatorzy Strategii BN zarzucali, że została ona przyjęta za późno26. Z drugiej strony należy pamiętać, że strategie długoterminowe, zwrócone ku przyszłości, zawsze przyjmowane są w określonym czasie i sytuacji, które silnie wpływają na zapisy dokumentów 27. Okazuje się, iż przyjęcie z opóźnieniem dokumentu było dla jego zapisów korzystne, gdyż uwzględniało tak fundamentalne wydarzenia dla bezpieczeństwa narodowego RP, jak: działania Rosji na Ukrainie, aneksję Krymu czy załamanie dotychczasowego porządku międzynarodowego w Europie. Niewątpliwie ważną rolę odegrała debata strategiczna walijskiego szczytu NATO i decyzje podjęte przez przywódców Sojuszu w Newport. Wobec wydarzeń na Ukrainie w 2013 i 2014 roku, Strategia BN nie pozostaje obojętna i podkreśla, że w sąsiedztwie Polski istniej ryzyko konfliktów o charakterze regionalnym i lokalnym, mogącym angażować ją pośrednio i bezpośrednio (p. 36). W tym kontekście nazwanie tych zjawisk mianem zagrożenia, kieruje polską politykę bezpieczeństwa na wzmocnienie własnego potencjału obronnego, a także nasilenie presji na pozostałych członków NATO, aby sojusz powrócił do swoich tradycyjnych funkcji obronnych. Oddziaływanie Rosji na państwa sąsiednie, szczególnie na Ukrainę, jest interpretowane jednoznacznie negatywnie, a nasilanie się konfrontacyjnej polityki rosyjskiej ma – zdaniem autorów dokumentu – destabilizujący wpływ na stan bezpieczeństwa w regionie. Idąc dalej tym tokiem rozumowania, geopolityczne położenie Polski i wynikające z tego przesłanki dla polityki bezpieczeństwa powinny uwzględniać następujące wyzwania: 25 S. Korycki, System bezpieczeństwa Polski, Warszawa 1994, s. 18. 26 A. Jagnieża, Nowa Strategia Bezpieczeństwa Narodowego w obliczu kremlowskiego egzaminatora, <www.defence24.pl/news_nowa-strategia-bezpieczenstwa-narodowego-w-obliczu-kreml owskiego-egzaminatora>, (dostęp: 23.04.2015). 27 R. Kupiecki, wyd. cyt., s. 12. Główne założenia Strategii Bezpieczeństwa Narodowego RP 2014 149 –– słabość uniwersalnych (ONZ) i regionalnych (OBWE) organizacji bezpieczeństwa (p. 26, 45) –– podważanie wiarygodności porozumień rozbrojeniowych (p. 28) –– utrzymywanie się tendencji spadkowej wielkości budżetów obronnych państw NATO i UE (p. 39) –– reorientacja amerykańskiej polityki zagranicznej (p. 40) –– polityczna, wojskowa i gospodarcza presja Rosji realizującej swoje interesy we wschodnim sąsiedztwie Unii Europejskiej (p. 43) –– osłabienie reżimu kontroli zbrojeń (p. 46) –– uzależnienie krajowej gospodarki od dostaw surowców energetycznych z jednego źródła oraz wahania cen tych surowców (p. 60). Dla Polski wynika z tego wniosek, że bezpieczeństwo europejskie będzie warunkowane czterema głównymi czynnikami: NATO, Unią Europejską, strategiczną obecnością USA na kontynencie europejskim oraz relacjami z Rosją. Szanse dostrzega się we współpracy między UE i NATO w sferze bezpieczeństwa, odpowiednim zaangażowaniu we współpracę transatlantycką państw europejskich, które powinny zwiększać swoją odpowiedzialność w sferze bezpieczeństwa, a także rozwijać swoje zdolności i zasoby. Z kolei we wschodnim sąsiedztwie dostrzega się potrzebę oparcia reform tych państw na procesach integracyjnych, umacniających bezpieczeństwo i wzajemne zaufanie (p. 43). Od wielu lat celem polskiej polityki wobec państw Partnerstwa Wschodniego jest stworzenie przyjaznych Polsce państw sąsiednich, stabilnych gospodarczo i politycznie, w których przestrzegane są zasady demokracji i rządów prawa. Warunkiem wstępnym tego procesu jest wprowadzenie, najbardziej zaawansowanych w reformach wewnętrznych, państw Partnerstwa Wschodniego do struktur euroatlantyckich, czyli do Unii Europejskiej i NATO. Wspieramy zatem aspiracje integracyjne tych państw, aby zyskać sojuszników w rozszerzonej Unii Europejskiej i Sojuszu Północnoatlantyckim, a także rozszerzyć strefę stabilizacji i pokoju na region poradziecki. W jednym z pierwszych oficjalnych dokumentów na temat polityki zagranicznej sąsiadów podkreślono, że istnienie niezawisłej Ukrainy ma wymiar strategiczny dla Polski i jest istotnym czynnikiem sprzyjającym jej niepodległości, podobnie jak istnienie niezawisłej Polski ma wymiar strategiczny dla Ukrainy 28. Stabilna i suwerenna Ukraina (oraz pozostałe państwa Partnerstwa Wschodniego) stanowią ważny czynnik systemu bezpieczeństwa Rzeczypospolitej Polskiej. Jednakże działania Rosji na Ukrainie negują zachodnie wpływy, które – zdaniem 28 Deklaracja ministrów spraw zagranicznych O zasadach kształtowania polsko-ukraińskiego partnerstwa (30 kwietnia 1993 r.), <www.bbn.gov.pl/?strona=pl_pl-ukr_dek_min>, (dostęp: 2.03.2011). 150 STR ATEGIA BEZPIECZEŃSTWA NARODOWEGO. PIERWSZE 25 LAT Rosji – naruszają strefę jej żywotnych interesów, pobudzając odwieczny syndrom „oblężonej twierdzy”29. Wydarzenia te zostały w sposób bardzo ogólny przybliżone w Strategii BN , wyostrzyły one obawy związane z polityką Rosji oraz wpłynęły na obniżenie poczucia bezpieczeństwa w Europie Środkowej i Wschodniej. Czynnikami niepokojącymi Polskę są zróżnicowana polityka krajów unijnych wobec problemu rosyjskiej interwencji na Ukrainie i brak solidarności w postrzeganiu tego zagrożenia ze strony niektórych państw Grupy Wyszehradzkiej. Stąd postulat o zwiększenie odpowiedzialności USA za bezpieczeństwo europejskie, a jednocześnie postulat podniesienia budżetów obronnych europejskich sojuszników w NATO. Do powyższych wyzwań, ważnych dla bezpieczeństwa Polski, należy doliczyć jeszcze: zapewnienie bezpieczeństwa energetycznego (p. 47, 60), pogarszającą się sytuację demograficzną Polski (p. 51) oraz zwiększenie aktywności obcych służb wywiadowczych (p. 56). Strategia operacyjna i preparacyjna W trzeciej części pt. Koncepcja działań strategicznych. Strategia operacyjna, w ramach wyznaczonych priorytetów, Strategia BN określa dosyć szczegółowo zadania w poszczególnych podsystemach bezpieczeństwa narodowego. Dotyczy to: działań obronnych, ochronnych, sfery społecznej i gospodarczej. W sferze działań obronnych potrzebne jest stałe utrzymywanie gotowości do skutecznego reagowania na zagrożenia dla niepodległości i nienaruszalności terytorialnej Rzeczypospolitej Polskiej (p. 70). Pomocne są w tym: aktywność dyplomatyczna, akcje wojskowe, wywiadowcze i kontrwywiadowcze w sferze obronnej oraz wzmocnienie naukowo-przemysłowego potencjału obronnego. Wśród działań ochronnych wymienia się: skuteczny wymiar sprawiedliwości, osłonę kontrwywiadowczą, przeciwdziałanie i zwalczanie terroryzmu i ekstremizmu, zapewnienie bezpieczeństwa Polski w cyberprzestrzeni, ochronę informacji niejawnych oraz ochronę infrastruktury krytycznej. Dalej wymienia się: konieczność utrzymania bezpieczeństwa i porządku publicznego, zapewnienie bezpieczeństwa powszechnego, ochronę granicy państwowej oraz przeciwdziałanie i zwalczanie zjawisk korupcyjnych. Idąc w kierunku szerokiego rozumienia bezpieczeństwa, dokument wskazuje i zaleca działania w sferze społecznej i gospodarczej. Państwo powinno: promować umacnianie tożsamości narodowej, promować edukację dla bezpieczeństwa, wspierać działania mediów na rzecz bezpieczeństwa oraz przeciwdziałać zagrożeniom dla 29 D. Moïsi, Geopolityka emocji. Jak kultury strachu, upokorzenia, nadziei przeobrażają świat, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2012, s. 29–30, 200–202; J. O’Loughlin, P. F. Talbot, Where in the World is Russia? Geopolitical Perceptions and Preferences of Ordinary Russians, „European Geography and Economics” 2005, nr 1 (46), s. 33–46. Główne założenia Strategii Bezpieczeństwa Narodowego RP 2014 151 bezpieczeństwa demograficznego kraju. Ważnym zadaniem jest także bezpieczeństwo socjalne. Państwo stara się zahamować negatywne tendencje w tym zakresie przez umiejętnie prowadzoną politykę rodzinną, rynek pracy oraz politykę mieszkaniową (p. 98). W sferze gospodarczej szczególny wpływ na bezpieczeństwo wywierają sfery: finansowe, energetyczne, żywnościowe oraz utrzymywanie rezerw strategicznych, ochrona środowiska naturalnego, a także zapewnienie bezpieczeństwa kluczowych struktur przestrzennych gospodarki narodowej. Podkreśla się wagę badań naukowych i prac rozwojowych w dziedzinie bezpieczeństwa. Czwarta część pt. Koncepcja przygotowań strategicznych. Strategia preparacyjna także wyróżnia trzy priorytety państwa w dziedzinie bezpieczeństwa. Zalicza do nich: integrację podsystemów kierowania bezpieczeństwem narodowym, profesjonalizację podsystemów operacyjnych – obronnego i ochronnego, powszechność przygotowań podsystemów wsparcia – społecznego i gospodarczego30. Różnorodność wyzwań i nieprzewidywalność zagrożeń sprawia, że system bezpieczeństwa narodowego powinien być zdolny do wszechstronnej reakcji na pojawiające się problemy […] (p. 108). W tej części Strategia BN daje wytyczne dla ustanowienia podstaw prawnych i organizacyjnych zintegrowanego systemu bezpieczeństwa narodowego. Oznacza to przyjęcie niezbędnych zmian (instytucjonalnych, infrastrukturalnych, proceduralnych i legislacyjnych), aby pomogły one zharmonizować kierowanie bezpieczeństwem narodowym we wszystkich jego stanach. W zamyśle autorów właśnie tutaj znajdziemy odpowiedź na pytanie: kto będzie odpowiedzialny za wdrażanie działań wymienionych w części trzeciej (Strategii operacyjnej). Przykładowo, jeżeli w punkcie 71 czytamy o „działaniach dyplomatycznych”, to w punkcie 116 znajdziemy dyrektywy organizacyjne dotyczące: optymalizacji sieci polskich placówek zagranicznych, realizacji projektów inwestycyjnych, reformy szkoleń i doskonalenia kadr oraz unowocześnienia techniki zarządzania w MSZ i placówkach zagranicznych. Podejście systemowe strategii wynikające ze schematu „działanie–podmiot” systematyzuje wytyczne odnoszące się do aktywności wykonawczej szeroko rozumianych organów państwa. W podsystemie obronnym wymienia się: dyplomację, siły zbrojne RP, służby specjalne oraz przemysłowy potencjał obronny. Służby specjalne biorą udział także w systemie ochronnym państwa, dlatego wymieniane są obok: wymiaru sprawiedliwości, instytucji przeciwdziałania i zwalczania terroryzmu i ekstremizmu, instytucji właściwych do spraw cyberbezpieczeństwa, instytucji ochrony informacji niejawnych, instytucji ochrony infrastruktury krytycznej, służb porządku publicznego, służb bezpieczeństwa powszechnego, służb granicznych, służb ochrony najważniejszych organów władzy i administracji publicznej. 30 T. Aleksandrowicz, Strategia bezpieczeństwa narodowego RP, <www.wszystkoconajwazniejsze.pl/tomasz-aleksandrowicz-strategia-bezpieczenstwa-narodowego-rp/>, (dostęp: 21.04.2015). 152 STR ATEGIA BEZPIECZEŃSTWA NARODOWEGO. PIERWSZE 25 LAT Równie ważne, zważywszy na szerokie postrzeganie bezpieczeństwa, stają się dla państwa podsystemy społeczne i gospodarcze. Podsystem społeczny daje wytyczne instytucjom zajmującym się: ochroną dziedzictwa narodowego, edukacją dla bezpieczeństwa, mediami, sprawami demograficznymi i socjalnymi. Równie ważne miejsce zajmują podsystemy gospodarcze, których celem jest opracowanie i wdrożenie odpowiednich strategii i programów zapewnienia bezpiecznego funkcjonowania podmiotów gospodarczych państwa w czasie zagrożenia i wojny (p. 145). Wśród najważniejszych instytucji wymienia się związane z: bezpieczeństwem finansowym, energetycznym, żywnościowym, systemem rezerw strategicznych, podmiotami ochrony środowiska naturalnego oraz jednostkami naukowymi. W zakończeniu wskazuje się natomiast na jednostki administracji państwowej, odpowiedzialne za wdrożenie Strategii BN. Konkluzje Strategia Bezpieczeństwa Narodowego RP jest jednym z najważniejszych dokumentów tej rangi w państwie. Z jednej strony przybliża ona obywatelom interesy, cele i możliwe kierunki polityki bezpieczeństwa Polski, z drugiej – jest wytyczną dla wszystkich podmiotów, odpowiedzialnych za sprawy z zakresu bezpieczeństwa państwa. Dodatkowo stanowi diagnozę sytuacji międzynarodowej Polski, jej środowiska bezpieczeństwa, w tym problemów, wyzwań i zagrożeń, przed jakimi przyjdzie jej stanąć w przyszłości. Przyjęta w listopadzie 2014 roku Strategia wyróżnia się przede wszystkim podejściem systemowym, w którym poszczególne elementy (podmioty bezpieczeństwa) wchodzą ze sobą w różne interakcje i, na zasadzie sieci, są wzajemnie zależne. Problemy globalne, regionalne i lokalne przenikają się, a bezpieczeństwo nie jest ograniczone tylko do spraw wojskowych. Podejście systemowe pozwoliło na wyodrębnienie i wskazanie, odpowiedzialnych za realizację Strategii BN , podmiotów związanych z bezpieczeństwem Polski: ministrów kierujących działaniami administracji rządowej, kierowników urzędów centralnych, wojewodów, organów samorządu terytorialnego i innych. Ponadto, po raz pierwszy Strategię BN wpisano w tak kompleksowy system innych dokumentów strategicznych, przyjętych założeń długo- i średnioterminowych, będących efektem polskiej refleksji strategicznej. W efekcie otrzymujemy nowoczesną Strategię Bezpieczeństwa Narodowego, odpowiadającą współczesnym realiom i odzwierciedlającą radykalne zmiany, jakie zaszły w ostatnich latach w globalnym, regionalnym i lokalnym środowisku bezpieczeństwa 31. 31 Tamże.
