2 - Koniunktura

GLOBALNY KRYZYS
FINANSOWY
Materiały wykładowe
© Elżbieta Kwella: Cykle koniunkturalne – teoria i praktyka
Źródła i mechanizm
współczesnego kryzysu
finansowego
2008-2009
© Elżbieta Kwella: Cykle koniunkturalne – teoria i praktyka
Globalna ekonomia
Gospodarka wirtualna
RYNKI FINANSOWE
Gospodarka materialna
RYNKI DÓBR I USŁUG;
RYNKI CZYNNIKÓW
PROD.
© Elżbieta Kwella: Cykle koniunkturalne – teoria i praktyka
3
Zawał na Wall Street
- pada piramida finansowa wszechczasów
i wiara w neoliberalną wizję kapitalizmu
15.IX.2008 r.
• Bankrutuje 158 letni BI Lehman Brothers,
• Merrill Lynch wchłonięty przez detaliczny Bank of America,
• BI Bear Stearns w III.2008 r. przejmuje konkurencja,
• Goldman Sachs i Morgan Stanley – dobrowolnie pod nadzór
Fed.
© Elżbieta Kwella: Cykle koniunkturalne – teoria i praktyka
4
Banki inwestycyjne z Wall Street
 Nie przyjmują depozytów
 Nie udzielają kredytów
 Obsługują korporacje, państwa, instytucje finansowe
 Doradzają przy wielkich inwestycjach, fuzjach
 Gromadzą kapitał na ich realizację
 Handlują instrumentami finansowymi:
 akcje
 obligacje
 bony skarbowe
 waluty
 derywaty
(pochodna innego dobra, np. kredytu).
© Elżbieta Kwella: Cykle koniunkturalne – teoria i praktyka
5
Przyczyny globalnego kryzysu gospodarczego
1. Od zakończenia „zimnej wojny” długi okres luźnej polityki
pieniężnej;
2. Niskie stopy procentowe zachęcały do wprowadzania
innowacji finansowych.
BC nie reagowały jednoczesnym wdrażaniem odpowiednich
regulacji;
3. Powstanie bąbli spekulacyjnych:
 IT,
 rynek nieruchomości,
 rynki surowcowe;
4. Funding gaps (różnica pomiędzy przyrostem kredytów
i depozytów w sektorze bankowym)
© Elżbieta Kwella: Cykle koniunkturalne – teoria i praktyka
6
Źródła i mechanizm współczesnego kryzysu
finansowego, 2008 r.
•
•
•
•
•
•
•
•
Nadpłynność informacji, zleceń, błyskawiczny obieg M;
Przeintegrowanie rynków finansowych;
Łatwość komunikacji, sprzężeń;
Deficyt demokracji – władza technokratów;
Zapaść tzw. sekurytyzacji - systemu gospodarowania ryzykiem;
Chciwość bankierów z Wall Street;
Boom internetowy, boom budowlany;
Brak modelu określającego relacje między państwem
a rynkiem w dobie globalizacji;
• Polityka deregulacyjna Billa Clintona → „casino economy”;
• Miękka polityka Fed.;
• Opóźnione, nieskoordynowane, doraźne reakcje państw
w zakresie kontrcyklicznych działań.
© Elżbieta Kwella: Cykle koniunkturalne – teoria i praktyka
7
Podstawowe stopy procentowe Fed i EBC
2001-2004
2,0
1,25
1,0
•
•
•
Od X.2002 r. – 1,25 %
Od VI.2003 r. – 1 %
Od VI. 2004 r. podwyżki – 1,25 %, ….
© Elżbieta Kwella: Cykle koniunkturalne – teoria i praktyka
8
Źródła kryzysu finansowego w USA
- hossa i derywaty
• Hossa nieruchomości;
• Banki detaliczne na wielka skalę udzielają kredytów;
• By móc udzielać kolejnych, pozbywają się poprzednich
kredytów;
• → BI z Wall Street:
 dzielą udzielone pożyczki
 pakują w instrumenty pochodne (CDO)
 derywaty sprzedają inwestorom;
• W l. 2000-2006 nominalna wartość corocznych emisji CDO
wzrastała 12-krotnie;
• Największa pakownia kredytów - Lehman Brothers.
© Elżbieta Kwella: Cykle koniunkturalne – teoria i praktyka
9
Źródła kryzysu finansowego w USA
- chciwość, subprime i zapaść sekurytyzacji
• Kredytowa „mielonka” → pozbywa BD obciążeń
z własnych ksiąg;
• BI i inni inwestorzy - zwiększone zyski;
• W 2006 r. – koniec wiarygodnych kredytobiorców;
• Bankierzy kuszą domami osoby bez zdolności kredytowej;
 2006-2007 - tzw. subprime (kredyty „prawie pierwszorzędne”)
– 60% udzielonych pożyczek hipotecznych;
• BI „mielą i pakują” subprime, sprzedając je/derywaty jako
pierwszorzędną pożyczkę.
Derywaty, pomyślane jako sposób na rozproszenie ryzyka,
posłużyły do rozpylenia pewnych strat
po całym systemie finansowym
© Elżbieta Kwella: Cykle koniunkturalne – teoria i praktyka
10
Subprime
• Zobowiązanie bezdomnego do spłaty kredytu →
rosnące zyski;
• Podpis kredytobiorcy = „aktywo” banku;
• Bank może udzielać kolejnych kredytów na zakup
kolejnych nieruchomości → ↑cena;
• Popyt bezdomnego nie miał odpowiednika w sile
jego podaży.
© Elżbieta Kwella: Cykle koniunkturalne – teoria i praktyka
11
Źródła kryzysu finansowego w USA
- derywaty od derywatów i zapaść sekurytyzacji
• Derywaty od derywatów (CDS) – ubezpieczenia
na wypadek, gdyby dany derywat kredytowy miał okazać się
bezwartościowy;
• Największy emitent CDS – koncern AIG;
• Agencje ratingowe zawyżają wartość nowych instrumentów;
• Bańka spekulacyjna na rynku nieruchomości pęka, ceny domów
gwałtownie spadają;
• Ludzie nie spłacają kredytów nie dlatego, że ich domy potaniały,
ale dlatego, że pieniądz podrożał – stopy procentowe wzrosły.
© Elżbieta Kwella: Cykle koniunkturalne – teoria i praktyka
12
Skutki restrykcyjnej polityki pieniężnej Fed
- od połowy 2004 r. – VI.2006 r.
• Wzrost stóp procentowych i kosztu kapitału
• Niewypłacalność milionów Amerykanów – klientów „prawie
pierwszorzędnych”;
• Drastyczny spadek cen nieruchomości;
 Bezdomni kredytobiorcy żyli jednak w nadziei, że jeśli nie będą mogli
spłacać kredytów, przekraczających wartość ich własnej podaży, to
„najwyżej” sprzedadzą domy, które kupili, mimo że ich nie potrzebowali;
• Instytucje finansowe – pełne portfele papierów-derywatów, o
spadającej, nieokreślonej wartości (cząstki różnych kredytów);
• Wstrzymanie pożyczek międzybankowych;
• Pierwsza panika;
• → Od połowy 2007 r. BC pompują setki mld $ i euro, by
uchronić giełdy przed utratą płynności.
© Elżbieta Kwella: Cykle koniunkturalne – teoria i praktyka
13
Mechanizm kryzysu finansowego w USA
- delewarowanie, bez ujawniania strat, 2007-IX.2008
• Hossa → lewar finansowy
- pożyczanie gigantycznych sum, by w ryzykownych transakcjach
zarobić jeszcze więcej, a potem szybko zwrócić pożyczkę,
zachowując różnicę;
• Pęka bańka → BI zostają z bezwartościowymi derywatami
i ogromnymi długami zaciągniętymi na ich zakup;
• Delewarowanie:
 Część BI - sprzedaje duże pakiety udziałów funduszom
państwowym z Chin, Singapuru, Abu Dhabi → kapitał
w miejsce gigantycznych odpisów;
 Część BI - spekuluje dalej – pieniędzmi pożyczonymi
od Fed w nadziei, że zdążą odrobić straty przed następnym
terminem raportów kwartalnych
© Elżbieta Kwella: Cykle koniunkturalne – teoria i praktyka
14
Mechanizm kryzysu finansowego w USA
- rozlanie kryzysu subprime na cały system finansowy
• IX. 2008 r. – nacjonalizacja Freddie Mac i Fannie Mae - agencji
kredytowych, gwarantujących pośrednio 80% pożyczek
hipotecznych (potencjalne zobowiązania 5 bln $);
• Po bankructwie Lehman Brothers, Fed przejmuje AIG,
ubezpieczyciela, który podpisał tak wiele CDS, że jego upadek
uruchomiłby lawinę wyprzedaży banków → krach giełdy ≈ 1929 r.
© Elżbieta Kwella: Cykle koniunkturalne – teoria i praktyka
15
Globalny kryzys finansowy 2008 ma
standardowy przebieg, zgodny z typowym
schematem paniki.
Niestandardowe są tylko jego zasięg i głębia.
© Elżbieta Kwella: Cykle koniunkturalne – teoria i praktyka
16
Studium paniki
czyli mechanizm kryzysu finansowego
↑podaż pieniądza
+
1/2
łatwy kredyt
Irracjonalny ↑ cen niektórych aktywów (nieruchomości)
Korekta cen ↓
System finansowy:
• skomplikowany,
• mało przejrzysty
Kto, ile stracił ?
↑ niespłacone kredyty
Złe zarządzanie ryzykiem
psychologia
spowolnienie
obiegu pieniężnego
blokada
aktywności
© Elżbieta Kwella: Cykle koniunkturalne – teoria i praktyka
17
Studium paniki
2/2
Banki i fundusze inwestycyjne (spekulacyjne) spłacają
swoje zobowiązania przez zaciąganie kolejnych
Przy braku gotówki, sprzedają swoje aktywa: obligacje,
akcje, waluty
Korekta cen ↓ tych aktywów
Coraz więcej trzeba sprzedać aktywów,
by uzyskać określoną ilość pieniędzy
Deflacja cen aktywów
kryzys na rynkach finansowych
© Elżbieta Kwella: Cykle koniunkturalne – teoria i praktyka
18
Skutki globalnego
kryzysu finansowego
© Elżbieta Kwella: Cykle koniunkturalne – teoria i praktyka
19
 Dopóki płynność rynków finansowych jest blokowana
przez bilionowe wierzytelności, a brak wzajemnego
zaufania instytucji finansowych paraliżuje ich
aktywność, globalny kryzys finansowy będzie trwał;
 Przeżywamy obecnie najpoważniejszy kryzys
finansowo- gospodarczy po II wojnie światowej
 w l.30. gospodarka USA skurczyła się o 30 proc.
 recesja 2009 r. → spadek światowego PKB
o 2-3 proc.
© Elżbieta Kwella: Cykle koniunkturalne – teoria i praktyka
20
Skutki globalnego kryzysu finansowego 1/3
 Spowolnienie wzrostu gospodarczego, recesje, (globalna
recesja 2009);
 Olbrzymie wahania indeksów;
 Wzrost bezrobocia;
 Spadek cen i płac;
 Upadłości wielu instytucji finansowych i firm,
(przetrwają: Bank of America, JP Morgan Chase);
 Przejęcia i konsolidacje;
 Brak zaufania wśród banków – nie pożyczają pieniędzy → BC
tną stopy procentowe → ludzie wolą gotówkę niż lokaty
- „pułapka płynności”;
© Elżbieta Kwella: Cykle koniunkturalne – teoria i praktyka
21
Skutki globalnego kryzysu finansowego 2/3









Spadek popytu na surowce energetyczne i ich cen,
Spadek popytu na żywność;
Szansa na ekspansje polskich firm;
Wzrost oprocentowania kredytów i depozytów, zaostrzenie
procedur;
Spadek dostępności do kredytów:
mniej pożyczek dla firm,
mniej kredytów samochodowych,
mniej kredytów studenckich,
mniej kart kredytowych;
© Elżbieta Kwella: Cykle koniunkturalne – teoria i praktyka
22
Skutki globalnego kryzysu finansowego 3/3
 Akcje ratowania rynków → wzrost zadłużenia rządów;
 „Prawie pierwszorzędni” kredytobiorcy - uwolnieni od
pożyczek;
 Państwo - uzależnione od życia na kredyt u Rosji, Chin
i „petroreżimów” znad Zatoki Perskiej;
 Gorsze wyniki firm, eksporterów;
 Emeryci, którzy przejdą na emeryturę za kilka lat.
© Elżbieta Kwella: Cykle koniunkturalne – teoria i praktyka
23
Plany ratowania gospodarki światowej przed
globalnym kryzysem gospodarczym 1/2
• Stworzenie globalnego, przejrzystego systemu wczesnego
ostrzegania przed kryzysami finansowymi;
• Globalna, interdyscyplinarna, antyrecesyjna reakcja,
• Przejmowanie przez państwo „toksycznych” aktywów →
odblokowanie obiegu finansowego,
• Wykupywanie długów zagrożonych instytucji przez rządy,
największe banki, Fed i EBC lub ich nacjonalizacja,
• Obniżki stóp procentowych przez BC →↑ podaży pieniądza;
© Elżbieta Kwella: Cykle koniunkturalne – teoria i praktyka
24
BC radykalnie tną podstawowe stopy procentowe,
04.12.2008 r.
-3
2
2
2,5 -1,75 -2,75
18
2,5
2
W. Brytania Islandia Strefa
18euro
Szwecja
-0,75
2
2,25
USA
-1,75
1
Szwajcaria
0,75
13,75
1
Zmiana od
Brazylia
IX.2008 r.
Obecna stopa %, 04.XII.2008 r.
Rosja
-0,25
5,75
Kanada
-1
1
2
13
-0,2
0,3
Japonia
Polska
2,5
11
-0,75
-1,9
5,58
Węgry
Czechy
Chiny
-0,5
3,25
-1,5
7,5
-3
4,25
Słowacja
Indie
Australia
© Elżbieta Kwella: Cykle koniunkturalne – teoria i praktyka
25
Plany ratowania gospodarki światowej przed
globalnym kryzysem gospodarczym 2/2
• Zagwarantowanie przez rządy spłacalności najbezpieczniejszych
obligacji;
• Linie kredytowe dla krajów rozwijających się;
• Konieczny superfundusz (USA, UE)
 Dotychczas przeciętny kryzys finansowy wymagał
dokapitalizowania banków środkami ok. 8% PKB danego kraju
 Troubled Assets Relief Program – 700 mld $, 5% PKB USA
– plan odkupienia szkodliwych derywatów;
• Zmiana prawa → zmuszenie banków komercyjnych (BK) do
szybkiej restrukturyzacji długów (zamiany długów na akcje).
© Elżbieta Kwella: Cykle koniunkturalne – teoria i praktyka
26