Ksztaltowanie_norm_spolecznych(1)

"Jeśli jeden nie chce, jeśli jednemu się nie podoba,
niech odejdzie, ale nie wolno mówić:
Jeżeli nie chcecie mnie albo nie chcecie tak, jak ja,
będę wam przeszkadzał”
Janusz Korczak
Kształtowanie norm społecznych
Sztuki współżycia z innymi dziecko uczy się głównie przez naśladowanie. Rodzice przekazują
dzieciom określoną hierarchię wartości poprzez to, jacy są i jak reagują w różnych sytuacjach, jak odnoszą
się do siebie. Z najdrobniejszych zachowań i reakcji już od najmłodszych lat dziecko czerpie wiedzę, co
rodzice uważają za "dobre" i "właściwe", a co za "niewłaściwe" i "złe". Wychowywanie do wartości odbywa
się zatem poprzez przykład. Dziecko zapoznaje się również z systemem norm w sytuacjach społecznych,
w których istnieje bogactwo i rozmaitość kontaktów. Doświadcza różnych skutków swojego postępowania,
a napotykając na aprobatę lub dezaprobatę, nabiera stopniowo orientacji w następstwach społecznych
zachowań własnych i innych. W kształtowaniu postaw społecznych u dzieci szczególnie doniosłą rolę
odgrywają zatem stosunki międzyludzkie w rodzinie i w szkole, które można określić interakcjami
osobowymi.
Dziecko będzie potrafiło nawiązywać stosunki społeczne oparte na wzajemnym zaufaniu
i życzliwości, jeśli zostaną zaspokojone jego potrzeby psychospołeczne tj.: potrzeba bezpieczeństwa,
uznania, dodatniej samooceny. Korzystne stosunki społeczne ułatwiają bardziej intensywne i trwałe
oddziaływanie na osobowość człowieka, jego rozwój intelektualny i społeczny. Dziecko, które potrafi
nawiązywać pozytywne stosunki społeczne nie napotyka na trudności w komunikowaniu się, utrwala
konstruktywne normy współżycia i współpracy, czuje się zintegrowane z grupą rówieśniczą.
Zadaniem rodziców i nauczycieli jest przygotowanie dziecka do życia w określonej społeczności.
Według E. B. Hurlock, aby właściwie kształtować pożądane postawy społeczne, należy przestrzegać
następujących kryteriów:
 Wywiązywanie się z zadań. Gdy społeczne zachowanie dzieci, oceniane według standardów
obowiązujących w grupie, z którą się identyfikują, nie zawodzi oczekiwań tej grupy, będą one
akceptowanymi jej członkami.
 Przystosowanie się do różnych grup. Dzieci, które w miarę dobrze potrafią dostosować się do
różnych grup, z którymi się kontaktują - zarówno do osób starszych, jak i do rówieśników - są
uważane za dobrze przystosowane społecznie.
 Postawy społeczne. Dzieci oceniane, jako dobrze przystosowane społecznie muszą wykazywać
pozytywny stosunek do ludzi, do uczestnictwa w życiu społecznym i do własnych ról w grupie
społecznej.
 Zadowolenie osobiste. Aby być społecznie dobrze przystosowanymi, dzieci powinny czuć się
zadowolone ze swoich kontaktów społecznych i z ról, jakie pełnią w stosunkach społecznych.
Emocjonalny związek z rodzicami i nauczycielami, serdeczna więź między nimi, okazywanie
dziecku ciepła i miłości przyczyniają się do poczucia bezpieczeństwa, kształtują pozytywny stosunek
do samego siebie i wiarę we własne możliwości. Wytwarzają również ogólnie pozytywne
ustosunkowanie wobec innych ludzi, dostarczają wzorów postaw opiekuńczych, ułatwiają proces
uczenia się, są czynnikiem sprzyjającym identyfikowaniu się dziecka z rodzicami i wychowawcami,
przyjmowaniu ich wartości i naśladowaniu ich zachowań. To wszystko ma ogromny wpływ na
kształtowanie pozytywnych postaw dzieci. Czułe i opiekuńcze postawy dorosłych muszą iść w parze
z egzekwowaniem od dziecka zachowań zgodnych z tymi normami, kiedy zachodzi konflikt między
przyjemnością dziecka a cudzą potrzebą. Postawy bez stanowczości mogą uczyć dziecko, iż
najważniejszą sprawą są własne przyjemności. Bardzo istotne jest zatem, aby dzieci miały poczucie
odpowiedzialności. W latach poprzedzających okres dojrzewania należy przede wszystkim
uświadomić dzieciom, że ich postępowanie pociąga za sobą pewne konsekwencje. Rodzice powinni
pamiętać, że nauczyć dziecko odpowiedzialności, to znaczy pozwolić mu doświadczyć bólu
i niewygód związanych z jego nieodpowiedzialnym zachowaniem.
Normy i granice są dzieciom niezbędne, by uczyły się wybierać między tym, co właściwe
i niewłaściwe, i stawały się cywilizowanymi członkami ludzkiej społeczności. To ćwiczenie się
w moralnej i społecznej odpowiedzialności za samych siebie w mniejszym stopniu jawi się dzieciom
jako przymus, gdy mają większe prawo głosu przy ustanawianiu wewnątrzrodzinnych reguł. Gdy
rodzice rezygnują ze zbytniej autorytatywności, okazują elastyczność i gotowość do kompromisów,
dzieci nie czują się zniewolone, lecz wiedzą, że traktuje się je poważnie, i tym chętniej trzymają się
powziętych ustaleń. Należy pamiętać, że w kontaktach z rówieśnikami i dorosłymi dziecko zaczyna
również poznawać samego siebie, zdawać sobie sprawę ze swoich możliwości, tworzyć sobie
wyobrażenia o sobie samym i szukać swojego miejsca w społeczności. Obraz, który dziecko tworzy
o sobie samym, staje się znaczącym regulatorem jego zachowania, cząstką składową jego życiowej
postawy, wpływa na jego stosunek do rzeczy, osób, jest dominującą cechą społecznego rozwoju
dziecka.
Opracowała: Katarzyna Skoczylas
Bibliografia:
Jagieła J., „Socjoterapia w szkole", wyd. Rubikon, Kraków 2007 r.
Kast-Zahn A., „Każde dziecko może nauczyć się reguł", wyd. Media Rodzina, Poznań 2006 r.
Bajkowski T. (red.), „Tożsamość osobowa a tożsamości społeczne", Trans Humana Wydawnictwo
Uniwersyteckie, Białystok 2001 r.
Przetacznik-Gierowska M., „Psychologia rozwojowa i wychowawcza wieku dziecięcego", Wyd.
Szkolne i Pedagogiczne, Warszawa 1985 r.
Korczak J., „Prawidła życia. Pedagogika dla młodzieży i dorosłych", EZOP Agencja Edytorska,
Warszawa 2012 r.
Dobson J. C., „Dzieci wychowanie: pytania i odpowiedzi", Oficyna Wydawnicza Vocatio, Warszawa
2000 r.
Kawula S., „Człowiek w relacjach socjopedagogicznych", wyd. Akapit, Toruń 2004 r.