1 - Urząd Gminy Nowosolna
advertisement
Program Ochrony Środowiska dla Gminy Nowosolna 1 SPIS TREŚCI 1. WPROWADZENIE ................................................................................................................................................ 3 1.1. STRUKTURA DOKUMENTU ............................................................................................................................... 3 1.2. ZAKRES MERYTORYCZNY PROGRAMU ............................................................................................................. 3 2. CHARAKTERYSTYKA GMINY NOWOSOLNA ........................................................................................ 5 2.1. POŁOŻENIE I GRANICE ..................................................................................................................................... 5 2.2. ANALIZA SPOŁECZNO – GOSPODARCZA GMINY ................................................................................................ 7 2.2.1. Dane demograficzne.............................................................................................................................. 7 2.2.2. Bezrobocie ............................................................................................................................................. 9 2.3.GEOMORFOLOGIA I SUROWCE MINERALNE ........................................................................................................ 11 2.4.GLEBY............................................................................................................................................................... 12 2.5. WODY POWIERZCHNIOWE I PODZIEMNE ........................................................................................................... 14 2.6.KLIMAT ............................................................................................................................................................. 17 2.7.PRZYRODA ........................................................................................................................................................ 18 2.8.TURYSTYKA I REKREACJA ................................................................................................................................. 21 3. ANALIZA STANU ŚRODOWISKA NATURALNEGO ............................................................................. 22 3.1. STAN CZYSTOŚCI POWIETRZA ........................................................................................................................ 22 3.2. STAN CZYSTOŚCI GLEB .................................................................................................................................. 29 3.3. HAŁAS ........................................................................................................................................................... 29 3.4. GOSPODARKA ODPADAMI .............................................................................................................................. 32 3.5. SZKODY GÓRNICZE ........................................................................................................................................ 32 3.6. INFRASTRUKTURA TECHNICZNA .................................................................................................................... 33 3.6.1. Zaopatrzenie w wodę ........................................................................................................................... 33 3.6.2. Oczyszczanie i odprowadzanie ścieków w gminie ............................................................................... 34 3.6.3. Fale elektromagnetyczne ..................................................................................................................... 34 3.6.4. Stan gazyfikacji gminy ......................................................................................................................... 35 3.6.5. Odnawialne źródła energii ................................................................................................................ 35 3.6.6. Sieć drogowa ....................................................................................................................................... 36 3.6.7. Linie kolejowe i inne środki transportu ............................................................................................... 38 3.6.8. Sieć komunikacyjna ............................................................................................................................. 38 3.7. DIAGNOZA STANU ŚRODOWISKA GMINY NOWOSOLNA .................................................................................. 40 4. ANALIZA MOŻLIWOŚCI GMINY W ZAKRESIE FINANSOWANIA ZADAŃ OCHRONY ŚRODOWISKA. ........................................................................................................................................................ 41 4.1. INFORMACJE OGÓLNE .................................................................................................................................... 41 4.2. ANALIZA WSKAŹNIKOWA ZDOLNOŚCI KREDYTOWEJ JEDNOSTKI ................................................................... 41 4.3. ŹRÓDŁA I SPOSOBY FINANSOWANIA .............................................................................................................. 42 4.3.1.Metodyka pozyskiwania środków finansowych ......................................................................................... 44 4.3.2. Sposób finansowania ............................................................................................................................... 45 5. CELE I KIERUNKI DZIAŁAŃ .......................................................................................................................... 47 5.1.WYTYCZNE OGÓLNE ......................................................................................................................................... 47 5.2. PRIORYTETY ..................................................................................................................................................... 48 5.3. CELE KRÓTKO I DŁUGOTERMINOWE PROGRAMU OCHRONY ŚRODOWISKA W GMINIE ........................................ 48 NOWOSOLNA........................................................................................................................................................... 48 6. HARMONOGRAM REALIZACJI DZIAŁAŃ NA LATA 2007 - 2011........................................................... 52 7 .ZARZĄDZANIE PROGRAMEM OCHRONY ŚRODOWISKA I MONITORING JEGO REALIZACJI ............................................................................................................................................................ 53 7.1. STRUKTURA ORGANIZACYJNO-PRAWNA ZARZĄDZANIA PROGRAMEM OCHRONY ............................................ 53 ŚRODOWISKA. ......................................................................................................................................................... 53 7.2. INSTRUMENTY PRAWNE. ................................................................................................................................... 53 7.3. INSTRUMENTY FINANSOWE. ............................................................................................................................. 54 7.3.1. Opłaty za korzystanie ze środowiska ....................................................................................................... 54 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Nowosolna 2 7.3.2. Administracyjne kary pieniężne. .............................................................................................................. 55 7.4. INSTRUMENTY SPOŁECZNE. .............................................................................................................................. 55 7.5. MONITORING REALIZACJI PROGRAMU. ............................................................................................................. 56 7.5.1. Kontrola przestrzegania prawa .............................................................................................................. 58 8. STRESZCZENIE W JĘZYKU NIESPECJALISTYCZNYM. ......................................................................... 58 9. WYKAZ MATERIAŁÓW ŹRÓDŁOWYCH. ................................................................................................... 60 10. ZAŁĄCZNIKI ..................................................................................................................................................... 60 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Nowosolna 3 1. WPROWADZENIE 1.1. Struktura dokumentu Program Ochrony Środowiska określa politykę środowiskową, ustala cele i zadania środowiskowe ustalone według usystematyzowanych priorytetów . Przedstawione cele i zadania są zgodne ze ”Strategią rozwoju Gminy Nowosolna”, która dąży do stworzenia regionu realizującego podstawowe zasady zrównoważonego rozwoju, czystego we wszystkich wymiarach środowiska naturalnego i o kompletnej infrastrukturze ochrony środowiska, radzącego sobie z problemami zanieczyszczeń i emisji pochodzących z różnych źródeł oraz odtwarzającego wartości środowiska naturalnego i powiększającego różnorodność biologiczną obszarów. Program uwzględnia analizę aktualnego stanu środowiska oraz zasobów naturalnych, jego diagnozę - zagrożenia środowiska wynikające z rozwoju gospodarczego, proponowane oraz konieczne działania w długoterminowej i krótkoterminowej polityce ochrony środowiska dla poszczególnych jego elementów oraz szacunkowe nakłady dla tych działań. 1.2. Zakres merytoryczny Programu PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA na lata 2004-2012 dla Gminy Nowosolna sporządzono zgodnie z ustawą z dnia 27 kwietnia 2001r. Prawo Ochrony Środowiska ( Dz. U. Nr 62 poz.627 ). Opracowaniem komplementarnym jest Plan Gospodarki Odpadami dla gminy Nowosolna. Program został opracowany w oparciu o istniejące akty prawne : Ustawy: Ustawę z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo Ochrony Środowiska (Dz.U. nr 62, poz. 627), która określa zakres merytoryczny niniejszego opracowania Ustawę z dnia 27 kwietnia 2001r. o odpadach (Dz.U.Nr 62, poz.628), Ustawę z dnia 27 lipca 2001r. o wprowadzeniu ustaw – Prawo ochrony środowiska, ustawy o odpadach oraz niektórych ustaw (Dz.U.Nr 100, poz. 1085), Ustawę z dnia 7 lipca 1994 r. o zagospodarowaniu przestrzennym (tekst jednolity – Dz.U. Nr 15, poz.139 z późniejszymi zmianami), Ustawę z dnia 3 lutego 1995r. o ochronie gruntów rolnych i leśnych (Dz.U.Nr 16, poz. 78, z późniejszymi zmianami Ustawa z dnia 21 sierpnia 1997 r. o ochronie zwierząt (Dz. u. nr 111, poz. 724 z późniejszymi zmianami). Ustawa z dnia 12 lipca 1995 r. o ochronie roślin uprawnych (Dz. U. nr 90, poz. 446 z późniejszymi zmianami). Ustawa z dnia 28 września 1991 r. o lasach (Dz. u. nr 101, poz. 444 z późniejszymi zmianami) Ustawa z dnia 18 lipca 2001r. Prawo wodne (Dz. U. Nr 115, poz. 1229 z późniejszymi zmianami). Program Ochrony Środowiska dla Gminy Nowosolna 4 Ustawę z dnia 7 czerwca 2001r. o zbiorowym zaopatrzeniu w wodę i zbiorowym odprowadzaniu ścieków (Dz.U. Nr 72, poz. 747 późniejszymi zmianami), Ustawę z dnia 13 września 1996 r. o utrzymaniu czystości i porządku w gminach (Dz.U.Nr132, poz. 622 z późniejszymi zmianami), Ustawę z dnia 7 lipca 1994r. Prawo budowlane (tekst jednolity – Dz.U. Nr 106 z 2000r. z późniejszymi zmianami Ustawę z dnia 20 grudnia 1996 r. o gospodarce komunalnej (Dz.U.Nr9, poz. 43 z 1997r., z późniejszymi zmianami Ustawę z dnia 11 maja 2001r. o opakowaniach i odpadach opakowaniowych (Dz.U. Nr 63, poz.638), Rozporządzenia: Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 9 kwietnia 2003 r. w sprawie sporządzania planów gospodarki odpadami (Dz. U.03.66.620 z dnia 17 kwietnia 2003 r.), Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 27 września 2001r. w sprawie katalogu odpadów (Dz.U. Nr 112, poz. 1206). Cele i priorytety Programu Ochrony Środowiska są zgodne z celami i priorytetami zawartymi w następujących dokumentach: „Strategia Rozwoju Województwa Łódzkiego”- Sejmik Województwa Łódzkiego, wrzesień, 2000r. „Polityka Ekologiczna Państwa na lata 2003-2006 z uwzględnieniem perspektyw na 20072010” Rada Ministrów, Warszawa, grudzień, 2002 „Program wykonawczy do II Polityki ekologicznej państwa na lata 2002-2010” Rada Ministrów Warszawa, listopad, 2002 Narodowa strategia ochrony środowiska na lata 2000-2006; Ministerstwo Środowiska, Warszawa, 2000 Strategia rozwoju energetyki odnawialnej; Ministerstwo Środowiska, Warszawa, 2000 Polityka leśna państwa (wraz z dokumentami uzupełniającymi, takimi jak Krajowy program zwiększenia lesistości, Strategia ochrony leśnej różnorodności biologicznej i in.); Ministerstwo Środowiska, Warszawa, 1999 Narodowa strategia edukacji ekologicznej; Ministerstwo Środowiska, Warszawa, 1998 Długookresowa strategia trwałego i zrównoważonego rozwoju – Polska 2025; rządowe Centrum Studiów Strategicznych, Warszawa, 2000 Narodowa strategia rozwoju regionalnego; Ministerstwo Gospodarki, Warszawa, 2000 Założenia polityki energetycznej Polski do 2020 roku; Ministerstwo Gospodarki, Warszawa, 2000 Polityka transportowa państwa na lata 2001-2015 dla zrównoważonego rozwoju kraju; Ministerstwo Infrastruktury, Warszawa, 2001 Średniookresowa strategia rozwoju rolnictwa i obszarów wiejskich, Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi, Warszawa, 1999 Strategia rozwoju turystyki w latach 2001-2006 ; Ministerstwo Gospodarki, Warszawa, 2001 Narodowy program przygotowania do członkostwa w Unii Europejskiej; Komitet Integracji Europejskiej, Warszawa, 1998 (ze zmianami). _ Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Wschodniego-Łódzkiego wykonany przez Główny Instytut Górnictwa z siedzibą w Katowicach- 2003rok. _ Strategia społeczno-gospodarczego rozwoju gminy Nowosolna- Łódź 2002 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Nowosolna 2. 2.1. 5 CHARAKTERYSTYKA GMINY NOWOSOLNA Położenie i granice Gmina Nowosolna położona jest w środkowej części woj. łódzkiego, w północnej części powiatu łódzkiego- wschodniego, na wschód od miasta Łodzi. Program Ochrony Środowiska dla Gminy Nowosolna 6 Graniczy z następującymi gminami: - od zachodu z obszarem administracyjnym miasta Łodzi, - od północy z gminą Stryków - od wschodu z gminą Brzeziny - od południa z gminą Andrespol W skład gminy wchodzi 24 miejscowości tworzących 15 sołectw : Boginia, Borchówka, Borki, Bukowiec, Byszewy, Dąbrowa, Dąbrówka, Dobieszków, Głogowiec, Grabina, Janów, Kalonka, Kopanka, Ksawerów, Lipiny ,Moskwa, Natolin, Niecki, Nowe Skoszewy, Plichtów, Stare Skoszewy, Teolin, Wiączyń Dolny, Wódka. Obszar gminy Nowosolna obejmuje 5 398 ha. Blisko 54 % jej powierzchni zajmuje Park Krajobrazowy Wzniesień Łódzkich, a prawie 33% Las Wiączyński w całości objęty ochroną. Ewenementem w skali kraju jest fakt, iż (poprzez włączenie sołectwa Nowosolna do Łodzi w 1988roku) gmina o nazwie Nowosolna nie posiada miejscowości o tej samej nazwie. Program Ochrony Środowiska dla Gminy Nowosolna Pod względem położenia geograficznego gmina 7 znajduje się w Prowincji Niżu Środkowoeuropejskiego, Podprowincji Nizin Środkowopolskich, w Makroregionie Wzniesień Południowomazowieckich i Mezoregionie Wysoczyzny Bełchatowskiej. Analiza społeczno – gospodarcza gminy 2.2. 2.2.1. Dane demograficzne Według danych statystycznych na dzień 31 grudnia 2003r. gminę Nowosolna zamieszkiwało 3027osób. Ludność Gminy Nowosolna od wielu lat wykazuje trend wzrostowy Proces ten przebiega szczególnie intensywnie od połowy lat 90-ątych do 2002 roku. Zmiany w liczbie ludności dokładnie przedstawia poniższa tabela nr 1. Tabela nr 1. Zmiana liczby ludności w Gminie Nowosolna w latach 1988-2003 lata 1988 1989 1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 liczba 2553 2543 2496 2458 2436 2418 2454 2496 2526 2546 2611 2624 2705 2746 2887 3027 Tabela nr 2 Ludność według okresu zamieszkiwania oraz grup wieku Grupy wieku Ogółem Zamieszkała od urodzenia Przybyła do miejscowości aktualnego zamieszkania W latach razem 1988 i 1989-2002 wcześniej Ogółem 3235 1503 1711 0-14lat 625 468 153 15-19 268 180 87 20-29 428 249 178 30-39 464 185 274 40-49 528 192 334 50-59 369 90 272 60-64 132 34 97 65 lat i 421 105 316 więcej Źródło: Narodowy Spis Powszechny 2003 782 2 20 34 78 165 157 74 252 929 151 67 144 196 169 115 23 64 Nie ustalono od kiedy mieszka 21 4 1 1 5 2 7 1 - Program Ochrony Środowiska dla Gminy Nowosolna 8 Tabela nr 3 - Ludność według płci i wieku w Gminie Nowosolna Wiek Ogółem Mężczyźni Kobiety W odsetkach ogółem mężczyźni Ogółem 3235 1598 1637 100,0 0-4 178 89 89 5,5 5-9 204 107 97 6,3 10-14 243 127 116 7,5 15-19 268 139 129 8,3 20-24 198 104 94 6,1 25-29 230 108 122 7,1 30-34 222 114 108 6,9 35-39 242 123 119 7,5 40-44 263 132 131 8,1 45-49 265 132 133 8,2 50-54 211 115 96 6,5 55-59 158 78 80 4,9 60-64 132 55 77 4,1 65-69 128 63 65 4,0 70-74 118 49 69 3,6 75-79 94 31 63 2,9 80-84 45 22 23 1,4 85 i 36 10 26 1,1 więcej Źródło: Narodowy Spis Powszechny 2003 Na 100mężcz. kobiety Przyp.kobiet 100,0 5,6 6,7 7,9 8,7 6,5 6,8 7,1 7,7 8,3 8,3 7,2 4,9 3,4 3,9 3,1 1,9 1,4 100,0 5,4 5,9 7,1 7,9 5,7 7,5 6,6 7,3 8,0 8,1 5,9 4,9 4,7 4,0 4,2 3,8 1,4 102 100 91 91 93 90 113 95 97 99 101 83 103 140 103 141 203 105 0,6 1,6 260 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Nowosolna 9 Tabela nr 5 - Ludność według płci i ekonomicznych grup wieku Wyszczególnienie Ogółem Mężczyźni Ogółem 3235 1598 W wieku: przedprodukcyjnym 793 414 (mężczyźni i kobiety w wieku 0-17 lat) Produkcyjnym (mężczyźni w wieku 18-64 lata, 1944 1009 kobiety w wieku18-59 lat ) Mobilnym (mężczyźni i kobiety 1255 629 w wieku 18-44 lata) Niemobilnym (mężczyźni w wieku 45-64 lata 689 380 kobiety w wieku 4559 lat) Poprodukcyjnym (mężczyźni w wieku 65 lat i więcej, kobiety 498 175 w wieku 60 lat i więcej) Na 100 osób w wieku produkcyjnym przypada osób w 66 58 wieku nieprodukcyjnym Źródło: Narodowy Spis Powszechny 2003 2.2.2. Kobiety 1637 379 935 626 309 323 75 Bezrobocie Według danych uzyskanych z Powiatowego Urzędu Pracy w gminie Nowosolna jest zarejestrowanych 234 bezrobotnych, w tym 95 kobiet. Liczba osób z prawem do zasiłku wynosi 43 , bez prawa do zasiłku 191 i absolwentów 10 osób. Wśród bezrobotnych dominują osoby z wykształceniem gimnazjalnym, zawodowym i policealnym średnim. Wśród osób bezrobotnych dominują ludzie młodzi w wieku 18-24 lata; 58 osób, w tym25 kobiet. Drugą co wielkości grupę bezrobotnych stanowią mieszkańcy w wieku 45-54 lata. Na ogólną ich liczbę 55 osób; 19 to kobiety. Tabela nr 6 - Informacja o bezrobociu w Gminie Nowosolna ogółem % udział do ogółu w tym kobiety z prawem bez prawa do zasiłku do zasiłku absolwenci (z ogółem) (z ogółem) 234 4,2 95 Źródło: Powiatowy Urząd Pracy 43 191 10 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Nowosolna Tabela nr 7 - Bezrobotni według wykształcenia w Gminie Nowosolna Wykształcenie - wyższe w tym kobiety - policealne i śr. liczba ludności 11 7 35 w tym kobiety - średnie og. 23 12 w tym kobiety - zawodowe w tym kobiety 10 74 23 102 - gimnazjalne w tym kobiety Razem w tym kobiety Źródło: Powiatowy Urząd Pracy 32 234 95 10 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Nowosolna 11 Tabela nr 8 - Bezrobotni według grup wiekowych w Gminie Nowosolna Wiek - 15 - 17 lat w tym kobiety - 18 - 24 lata w tym kobiety - 25 - 34 lata w tym kobiety - 35 - 44 lata w tym kobiety - 45 - 54 lata w tym kobiety - 55 - 59 lat w tym kobiety - 60 - 64 lata w tym kobiety Razem w tym kobiety liczba ludności 0 0 58 25 41 22 72 28 55 19 6 1 2 234 95 2.3.Geomorfologia i surowce mineralne Teren Gminy Nowosolna usytuowany jest w obrębie urozmaiconej rzeźby polodowcowej Wyżyny Łódzkiej, w jej strefie krawędziowej. Jest to najbliżej Łodzi położony obszar o tak zróżnicowanej rzeźbie terenu. W strefie najwyższych wysokości (gdzie nastąpiło zatrzymanie się lodowca i jego stopniowe zanikanie) nachylenia zboczy sięgają do 20%. Najwyżej wzniesiony punkt gminy znajduje się na wysokości 273,5 m (Dąbrowa), najniżej- 172,7m (Skoszewy- Głąbie). W dolinie płynie rzeka Moszczenica, którą zasilają strumienie i cieki wodne wypływające ze zboczy w rejonie miejscowości; Borki, Byszewy, Borchówka. Moszczenia jest prawym Bzury o długości 55 km. Źródła rzeki znajdują się na terenie wsi Byszewy. W początkowym biegu Moszczenia płynie na północ wcinając się prostopadle w kolejne poziomy wysoczyznowe. Powstały w ten sposób charakterystyczne, występujące na przemian odcinki doliny o stosunkowo stromych stokach i znacznym nachyleniu (4-5 ‰ ) oraz odcinki szerszej doliny na spłaszczeniach terenu. Wyjątkowo malowniczy bieg rzeka zawdzięcza licznym zakolom wśród piaszczystych jarów oraz zbudowanym przez człowieka sztucznym zbiornikom (Cesarka). Dopiero w okolicach Strykowa, w strefie przejściowej między Wyżyną Łódzką a pradoliną warszawsko - berlińską Moszczenia zmienia swój bieg na północno-zachodni. Gwałtownie zmienia się również wygląd doliny, która staje się szeroka i podmokła. Po kilkunastu kilometrach rzeka ponownie skręca na północ, by wpaść do Bzury we wsi Wola Kalkowa. Budowa wspomnianych już sztucznych zbiorników uregulowała poziom wody w Moszczenicy. Program Ochrony Środowiska dla Gminy Nowosolna 12 Wcześniej jednak rzeka charakteryzowała się dużymi amplitudami stanów wód ( ponad 2 m), stwarzając co roku poważne zagrożenie dla niżej położonych zagród. W 1957 r. na wodowskazie w Strykowie zanotowano maksymalny stan wód- aż 300 cm. W dorzeczu Moszczenicy występuje wyraźna asymetria. Dominują lewe dopływy : Borchówka, Struga Dobieszkowska (Młynówka), Kiełmiczanka, Czernawka. Prawobrzeżnym dopływem jest Malina. Z punktu widzenia cech krajobrazowo- przyrodniczych krawędź Wzniesień Łódzkich dzieli gminę na: - część północną- o dużym zróżnicowaniu konfiguracyjnym i morfologicznym, o bogatej rzeźbie terenu. - Część południową - równinną powierzchnię sandrową o rzeźbie uformowanej wielkimi ilościami materiału piaszczystego i żwirowego naniesionego przez wody roztopowe z zanikającego lodowca. Pod względem geologicznym gmina Nowosolna znajduje się na granicy kredowej Niecki Łódzkiej i antyklinorium środkowopolskiego, a dokładniej odcinka kutnowskiego przechodzącego w odcinek rawsko-gielniowski antyklinorium kujawskiego. Powstała pod koniec okresu jurajskiego, w fazie największego nasilenia ruchów górotwórczych, jako rozległe obniżenie towarzyszące antyklinalnemu wypiętrzeniu, jakie stanowił ukształtowany na wschód od niej wał środkowopolski. Nieckę budują głównie takie utwory jak: iłowce, mułowce, wapienie ,margle ,opoki ,gezy oraz kreda pisząca. Do surowców mineralnych występujących na terenie gminy należą złoża kopalin pospolitych – piaski ,żwiry( trzy udokumentowane złoża na terenie wsi Byszewy i Bogini), zaliczane do grupy surowców skalnych złożą kruszywa- piaski i żwiry oraz złoża surowców ilastych i ceramiki budowlanej- gliny mułki i iły. Złoża te nie są obecnie eksploatowane. Z powodu małych zasobów surowców mineralnych występujących na terenie Gminy Nowosolna nie stanowią one żadnego zagrożenia dla środowiska. 2.4.Gleby Teren gminy Nowosolna charakteryzuje się słabą jakością gleb. Są to głównie gleby bielicowe i brunatne wytworzone na bazie piasków i żwirów, pozbawione składników pokarmowych. Przeważają gleby o klasie bonitacyjnej V (ok. 43% użytków rolnych) i VI (ok. 41%użytków rolnych), żytnio-ziemniaczane. Gleby chronione( w IV klasie) występują głównie w części południowo-wschodniej. Najsłabsze gleby występują w części północno-zachodniej; wykazują duże niedobory wilgoci w okresie wegetacji roślin. (źródło; Mapy glebowe i rolnicze gminy) Program Ochrony Środowiska dla Gminy Nowosolna 13 Około 90,7 % obszaru gminy stanowią grunty orne. Pod względem typologicznym dominują tu gleby pseudobielicowe, brunatne wyługowane i kwaśne, a w niewielkim udziale czarne ziemie (w strefach dennych i terasowych dolin cieków i suchych dolin). Genetycznie gleby te związane są z akumulacyjno-lodowcowym podłożem, a więc wytworzone są z materiału morenowego, piasków fluwioglacjalnych, a w dolinach z aluwiów rzecznych. Charakterystyczną cechą gleb na całym obszarze gminy Nowosolna, a zwłaszcza w strefach kulminacyjnych wysoczyzn jest występowanie w nich dużej ilości kamieni grubego żwiru, co jest przyczyną pospolitego tu zjawiska wymarzania kamieni w okresie zimowym i wczesnowiosennym. Gleby na obszarze gminy, a zwłaszcza w strefach przykrawędziowych, wykazują znaczne niedobory wilgoci, wynikające z głębokiego poziomu wód podziemnych oraz niskich depozycji buforowych dla magazynowania wód. Ponadto piaszczysto – żwirowe podłoże ułatwia infiltrację. Charakter litologiczny i morfologiczny podłoża warunkuje klasyfikację gleb. W obszarach naglinowych i obniżeniach den dolinnych tworzą się gleby najwyższych klas bonitacyjnych w tym rejonie( III i IV klasa). Enklawy gleb wyższych klas są niewielkie i rozproszone. Większe koncentracje towarzyszą wsiom: Byszewy , Borchówka,, Kopanka , Moskwa( Klatkowa 1981, Laskowski !993) Na obszarze gminy dominują zdecydowanie słabsze gleby klasy V i VI, wykształcone na podłożu piaszczysto-żwirowym. Wśród gleb wytworzonych z piasków największą wartość przedstawiają piaski gliniaste zalegające na glinach. Występują one w klasach IV a i IV b gruntów ornych i III klasie użytków zielonych, w typach: brunatnym, pseudobielicowym i czarnej ziemi. Największą powierzchnię gleby te zajmują we wsiach: Byszewy, Borchówka. Wyraźnie niższą wartość posiadają gleby wytworzone z piasków gliniastych, które w głębi profilu zalegają lub przechodzą w piaski słabogliniaste. Gleby te zajmują 45% użytków rolnych. Dominuje tu typ brunatny, który zaliczono do klasy IV a , IV b i V gruntów ornych oraz IV i V klasy użytków zielonych. Gleby te dominują we wsi Lipiny. Gleby wytworzone z piasków słabogliniastych przechodzą w głębi profilu w piaski luźne i zajmują one 11% użytków rolnych. Dominującym typem wśród nich jest typ brunatny. Zaliczono je do klas V i VI użytków ornych. Największą powierzchnię zajmują we wsiach: Byszewy, Dobieszków i Grabina. Gleby wytworzone z glin stanowią zaledwie 2% użytków rolnych. Występują one w typach: pseudobielicowym i brunatnym wyługowanym, a sporadycznie w typie czarnej gleby zdegradowanej,. Zaliczono je do klasy III b i IV a gruntów ornych. Największą powierzchnię zajmują we wsiach: Byszewy, Borchówka, Głogowiec. Gleby wytworzone z pyłów stanowią ok. 335 użytków rolnych gminy. Pyły na piaskach zajmują 17% powierzchni, a zostały zaliczone do klasy IV a i IV b. Pyły na glinach zajmują około 16% i zostały zaliczone do klasy III b, IV a i IV b. Program Ochrony Środowiska dla Gminy Nowosolna 14 Mady na terenie gminy zajmują jedynie 24 hektary, gdyż rzeki mają tu jedynie odcinki źródłowe. Występują mady pyłowe stanowiące użytki zielone w klasie od III do V. Gleby bagienne i pobagienne występują w obniżeniach terenu o utrudnionym odpływie wód. Są to gleby torfowo - mułowe, mułowo- torfowe, murszowe i murszowate. W zależności od stopnia uwilgotnienia zaliczone zostały do klas IV, V, VI użytków zielonych, a niekiedy do klasy V gruntów ornych. Tabela 9 - Użytkowanie gruntów w gospodarstwach rolnych Wyszczególnienie Ogółem W hektarach W odsetkach Ogółem 2964,26 100,00 Użytki rolne 2711,49 91,5 Grunty orne 2424,47 81,8 w tym : odłogi 537,91 18,1 ugory 74,98 2,5 sady 52,19 1,8 łąki 151,42 5,1 pastwiska 83,41 2,8 Lasy,grunty leśne 80,25 2,7 Pozostałe grunty 172,52 5,8 Źródło: Powszechny Spis Rolny- Łódź 2003 W tym gospodarstwa indywidualne W hektarach W odsetkach 2964,26 2711,49 2424,47 100,00 91,5 81,8 537,91 74,98 52,19 151,42 83,41 80,25 172,52 18,1 2,5 1,8 5,1 2,8 2,7 5,8 2.5. Wody powierzchniowe i podziemne W sąsiedztwie gminy Nowosolna, w okolicy Andrzejowa i Dąbrowy przebiega dział wodny I rzędu oddzielający dorzecze Wisły od dorzecza Odry, a dokładnie dorzecze dopływów Bzury od dorzecza dopływu Warty. Teren gminy Nowosolna w 63% odwadniany jest przez Moszczenicę (III rząd) dopływ Bzury, w 12% przez Mrożycę (IV rząd)- dopływ Miazgi, a w 19% przez Miazgę (Iv rząd) – dopływ Wolbórki oraz 6% - Ner dopływ Warty. Rzeki płyną promieniście od strefy krawędziowej. W obrębie gminy Nowosolna znalazły się źródłowe ramiona Moszczenicy, jej dopływami: Borchówką i Kiełmiczanką. Moszczenica bierze swój początek w okolicy Byszew na wysokości 213 m n.p.m. Dolina Moszczenicy i jej dopływów mają ponad 30 m. Głębokości, o nachyleniu stoków dochodzących do 12.‰ Dna tych dolin mają od 50 do 100 metrów szerokości, spadek podłużny Moszczenicy i jej dopływów przekracza często 10‰, podczas gdy pozostałe cieki nie przekraczają 3 ‰ Mrożyca wypływa z obszaru źródłowego na południowy zachód od Brzezin na wysokości 190 m.n.p.m. Źródła rzeki Miazgi nie są ściśle określone, ponieważ nie są one widoczne na powierzchni. Rzeka płynie rowem melioracyjnym od mokradeł w Bedoniu. Program Ochrony Środowiska dla Gminy Nowosolna 15 Sytuację hydrologiczną najlepiej charakteryzuje spływ jednostkowy. Jest to ilość litrów wody odpływająca w ciągu 1 sekundy z 1 km2 dorzecza. Dla omawianego obszaru średni spływ jednostkowy wynosi około 5-6 l/sek/km2. Gmina Nowosolna pozbawiona jest dużych zbiorników wodnych. Znajduje się tutaj łącznie 8 niewielkich zbiorników utworzonych w oparciu o rzeki Moszczenicę, Mrożycę i Miazgę. Są to drobne jeziora polodowcowe pozostałe po wytopieniu brył martwego lodu w utworach zwałowych lądolodu. Są to zbiorniki bezodpływowe o powierzchni 0,5-1,5ha., które pooddzielane są od siebie groblami. Obniżenie poziomu wód wierzchówkowych i odwadnianie terenu powoduje, że jeziora te są często w stanie zaniku. Obecnie wykorzystuje się je jako stawy hodowlane O ciągłości funkcjonowania i wielkości rzek decydują zasoby wód podziemnych. Występowanie wód gruntowych jest ściśle związane z rzeźbą i litologią utworów powierzchniowych danego obszaru. Warunki geologiczne jak i geomorfologiczne omawianego terenu sprawiają, że wody podziemne występują na różnych głębokościach. Wody międzymorenowe występują na głębokości 10-40m., a na stokach Moszczenicy 6- 10metrów, głównie w piskach drobnoziarnistych (K. Dykczyński. 1981). Ze względu na dużą miąższość warstwy aeracji wody te nie posiadają znaczenia dla biosfery. Wahania wód międzymorenowych są niewielkie. Wody te odznaczają się dużą stabilnością i zasobnością. ( Krzemiński 1973, Maksymiuk 1974) Wody wierzchówkowe występują w utworach piaszczystych. Zalegają one na ogół na głębokości od 2 do 5 metrów i podlegają dużym wahaniom rocznym. Przejawem wód podziemnych na powierzchni terenu są źródła. Występują one szczególnie licznie na linii Dobra –Dobieszków- Skoszewy. Są one położone u podnóży poziomów morfologicznych smardzewskiego i strykowskiego w przedziale wysokości 140-200 m.n.p.m. Szczególnie dużą wydajnością charakteryzuje się źródło występujące w Skoszewach (15 m3/s) Na terenie gminy istnieją 3 zbiorniki wód podziemnych: - zbiornik „ Koluszki- Tomaszów’’ - zbiornik „ Stryków’’ - zbiornik „ Brzeziny - Lipce Reymontowskie’’ Jakość zwykłych wód podziemnych w 1999 r .należała do klasy Ia - bez przekroczeń dopuszczalnych wskaźników zanieczyszczeń, nadająca się do celów pitnych bez uzdatniania. Wody podziemne zalegają pod powierzchnią Gminy Nowosolna zaliczane są do strefy najwyższej ochrony ( ONO) i wysokiej (OWO) ochrony wód podziemnych. - strefa najwyższej ochrony wód podziemnych (ONO) obejmuje południowy obszar Gminy oraz przeważającą część obszaru północnego, aż po linię przebiegającą przez miejscowości Grabina, Boginia i Skoszewy Nowe. Program Ochrony Środowiska dla Gminy Nowosolna 16 Strefa wysokiej ochrony wód podziemnych (OWO) obejmuje pozostałe tereny - części północnej Gminy ( Kopanka, Kalonka, Dobieszków i Skoszewy Stare. Niewielkie enklawy w południowo-wschodniej części Lasu Wiączyńskiego nie - zostały objęte żadną ze stref ochrony wód podziemnych. Na terenie Gminy Nowosolna występują trzy zbiorniki wód podziemnych związanych z różnymi poziomami wód wgłębnych. Dwa związane są z utworami jurajskimi a jeden z utworami czwartorzędu .Są to następujące zbiorniki wód podziemnych. - zbiornik jurajski „ Koluszki - Tomaszów” o pochodzeniu szczelinowo - krasowym Średnia głębokość ujęć - 200m. Na obszarze Gminy cały zbiornik jest objęty strefą ONO - zbiornik jurajski „Stryków” o pochodzeniu szczelinowo- krasowym. Średnia głębokość ujęć200m. Zajmuje zachodni skraj Gminy w częściach północnych miejscowości Kopanka i Kalonka. Zbiornik w całości objęty jest strefą OWO. - zbiornik czwartorzędowy „ Brzeziny- Lipce Reymontowskie”. Jest to zbiornik międzymorenowy o charakterze porowym. Głębokość ujęć 40-100m. Na obszarze Gminy cały zbiornik jest objęty strefą OWO. Wyniki badań jakości wody ( w zakresie wybranych wskaźników), wykonanych 27.10. 2003r. dla wodociągów na terenie gminy Nowosolna przez Wojewódzką Stację Sanitarno- Epidemiologiczną w Łodzi. wskaźnik mętność jednost ka wodociąg Wartość Dąbrowa dopuszc zalna MgSi/d 1 hydr sieć Teolin hydr sieć Dobieszków hydr Wiączyń Natolin sieć hydr sieć Lipiny sieć hydr sieć hydr 1 0 1 0 0 1 0 0 1 0 0 0 15 0 11 0 1 6 8 4 0 15 10 0 4 m barwa mgPt/ dm odczyn pH 6,5÷9,5 8,0 8,1 8,1 8,2 7,6 7,7 8,0 8,4 7,6 7,8 7,7 8,5 przewodn µS/cm 2500 267 269 262 263 285 286 299 303 398 413 338 293 ość amoniak Mg/dm 0,5 0,01 0,02 0,01 0,02 0,02 0,04 0,02 0,02 0,01 0,01 0,01 n.w. azotyny Mg/dm 0,5 n.w. n.w. n.w. n.w. 0,003 0,00 n.w. n.w. n.w. 0,003 n.w. n.w. 40,36 39.8 9,17 9,39 28,13 20,38 3 azotany Mg/dm 50 21,80 22,0 33,00 31,2 6 mangan mgMn/ 0,05 0,44 0,09 3 3 n.w. 0,01 n.w. n.w n.w. 0,03 n.w. n.w. 0,01 0,02 n.w. 0,01 n.w. n.w. n.w. 0,01 0,12 0,14 n.w. 0,01 0,07 0,09 n.w. 0,01 dm żelazo mgFe/ dm 0,2 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Nowosolna 17 Opis miejsca pobrania próbek: Wod. Dąbrowa- Kalonka 49 Wod. Teolin- Poz- Bruk 16a Wod. Dobieszków- Dobieszków 4 Wod. Natolin – Natolin 441 Wod. Wiączyń – Gimnazjum Wod. Lipiny – Lipiny 17 Uwagi: Hydr.- woda podawana do sieci n.w. – nie wykryto ; wartość dopuszczalna – według załącznika nr 2 do Rozporządzenia Ministra Zdrowia z dnia 19.11.2002 r. Woda podziemna ujmowana dla potrzeb zaopatrzenia gminy Nowosolna jest dobra lub bardzo dobra. Istnieje jednak możliwość wystąpienia wtórnego zanieczyszczenia wody w systemie sieci , konieczne jest więc monitorowanie systemu dystrybucji wody i utrzymania jego wysokiej sprawności technicznej. Źródło „ Na Wzniesieniach „ 3/4/2004 Na podstawie danych opracowanych przez : Dr inż. Anna Walborska, Katedra Systemów Inżynierii Środowiska Politechniki Łódzkiej. 2.6.Klimat Obszar gminy zgodnie z podziałem W. Wiszniewskiego i W. Chełmońskiego leży w ŁódzkoWieluńskim regionie klimatycznym. Ze względu na niewielkie urozmaicenie terenu klimat jest stosunkowo jednolity na całej powierzchni gminy. Średnie roczne temperatury mieszczą się w przedziale 7,5-8 .0 C, przy czym średnia temperatura półrocza chłodnego waha się w granicach 0,5-1.o C, zaś półrocza ciepłego w granicach 14-14,5 o C. Zima jest łagodna, w najzimniejszym miesiącu styczniu rzadko notuje się temperatury poniżej – 25o C, częste są jednak dni z mrozem i przymrozki. Okres wegetacyjny określany występowaniem średniej temperatury powyżej 5oC trwa długoprzeszło215 dni. Dni gorące pojawiają już w końcu kwietnia i są notowane do końca września. Najcieplejszymi miesiącami są lipiec i sierpień. Doliny rzeczne stanowią typowe miejsca akumulacji chłodnego powietrza spływającego z terenów wyżej położonych. Zachmurzenie nie wykazuje większego zróżnicowania charakterystyczne dla całego regionu. Wysokie są na obszarze gminy i jest natomiast opady. Wiąże się to z położeniem na Wzniesieniach Łódzkich, które otrzymują o kilka( niekiedy kilkanaście) procent Program Ochrony Środowiska dla Gminy Nowosolna 18 więcej opadów niż tereny je otaczające. Średnio w roku spada tutaj 650 mm deszczu, najwięcej ( powyżej 50 mm miesięcznie) w kwietniu, maju i wrześniu. Opady półrocza zimowego stanowią 39% sumy rocznej. Opad stały to około 12-14% całości, a pokrywa śnieżna utrzymuje się przez 60-70 dni w roku. Na terenie gminy Nowosolna przeważają wiatry zachodnie, często także południowowschodnie. Panują tu dobre warunki tzw. „ ciszy cyrkulacyjnej’’. Jedynym kierunkiem wzmożonych nawietrzeń wobec przewagi cyrkulacji zachodniej jest kierunek od Łodzi. Istnieje potencjalne zagrożenie przemieszczania się zanieczyszczeń aerosanitarnych oraz hałasu z Łodzi. 2.7.Przyroda Gmina Nowosolna znajduje się na terenie Krainy Północnych Wysoczyzn Brzeżnych należących do Pasa Wyżyn Środkowych. Od północy graniczy z Krainą Mazowiecką, wchodzącą w skład Pasa Wielkich Dolin. Północna granica Krainy Wysoczyzn Brzeżnych przebiega przez okolice Ozorkowa, Głowna i Rawy Mazowieckiej zostało wyznaczone przez krańcowe stanowiska jodły, buka ,świerka i jawora (Szafer 1972) Niegdyś cały obszar gminy, aż do wieku XIX porośnięty był puszczą (Dylik 1971,Koter 1974). Po pradawnej puszczy obecnie zostały niewielkie obszary, do których możemy zaliczyć Las Wiączyński w południowo- wschodniej części gminy, uroczyska Kopanka (16 ha),,Borchówka (9 ha), Byszewy(7 ha) i Grabina (6ha) Największy obszar w lesie Wiączyńskim zajmują dzewostany przeważnie jednogatunkowe i wielopiętrowe. Gatunkiem dominującym jest dąb; do gatunków domieszkowych pierwszego piętra należy zaliczyć: lipę , modrzew, brzozę, klon, osikę i niekiedy grab. Centrum Lasu Wiączyńskiego zajmuje las mieszany z domieszką jodły, buku i graba. W tym ponad 1 000 hektarowym kompleksie leśnym zachowały się liczne fragmenty drzewostanów naturalnych z udziałem jodły, buka ,świerka i jawora. Ich wartość naukowa i gospodarcza wynika z faktu, że występują one poza granicą naturalnego zasięgu tych drzew w Polsce. lasy i zadrzewienia zajmują 23,8% powierzchni gminy, a 69,6% użytki rolne. W południowej części gminy znajduje się rozległy kompleks leśny o pow. ok.980 ha.- Las Wiączyński. Na jego terenie, w północnej jego części na obszarze 8,29 ha utworzono w 1958 roku Rezerwat Przyrody z siedemnastoma starymi bukami liczącymi 300 lat, jaworami, jodłami i modrzewiami( 4 kilometrowy szpaler modrzewi) W lesie występuje ponadto grab zwyczajny, dąb szypułkowy i inne. Można spotkać też gatunki roślin chronionych takich jak: wawrzynek wilczełyko, widłak jałowcowaty, rosiczka okrągłolistna. Do gatunków rzadko spotykanych należą widłak torfowy, orlik pospolity, sasanka łąkowa. Program Ochrony Środowiska dla Gminy Nowosolna 19 Oprócz bogactwa flory w Lesie Wiączyńskim mamy również faunę charakterystyczną dla lasów środkowopolskich. Niestety z powodu dużej liczby odwiedzających w lesie nie spotkamy już jelenia europejskiego uznawanego za króla polskich lasów. Zamiast niego mamy jednak daniela. Występuje tu również szereg innych gatunków zwierząt, wśród których są rzadko występujące takie gatunki jak: borsuki, nietoperze, sowy, kuny, łasice. Do pospolicie występujących ssaków należą: dzik, sarna i zając szarak. Dość liczną grupę reprezentują pospolicie występujące gryzonie ( myszowate i wiewiórkowate), płazy ( traszka zwyczajna i kumak nizinny) i gady ( padalec zwyczajny, jaszczurka zwinka, zaskroniec zwyczajny). Obfitość występujących tu ponad 100 gatunków ptaków sprawia, że jest to raj dla ornitologów. Najpospolitsze to wróble, gawrony, szpaki, wilgi, ziemby, skowronki, sikorki bogatki, drozdy śpiewaki oraz dzięcioły: pstry, średni, duży i zielony. Równie pospolicie występuje puszczyk oraz płomykówka. Podstawowy zakres powiązań przyrodniczych w systemie ekologicznym tworzą obszary i obiekty prawnie chronione. W gminie Nowosolna należą do nich: Lasy ochronne Las Wiączyński Jest to zwarty kompleks leśny o żyznych siedliskach z wyodrębnionym terenem rezerwatu bukowego. Powierzchnia 1 000 ha, uznany za las ochronny na podstawie ustawy o lasach, w związku z czym jego rola gospodarcza jest ograniczona na korzyść funkcji pozaprodukcyjnych. W pewnym stopniu kompleks ten aktualnie pełni już rolę lasu o charakterze klimatyczno zdrowotnym. Enklawy lasów ochronnych zgrupowane są w rejonach wsi: Kopanka, Grabina i Borchówka. Rezerwaty przyrody - Rezerwat Bukowy „Wiączyń” położony w północnej części Lasu Wiączyńskiego. Powierzchnia całkowita 8,29 ha. Typ rezerwatu – leśny. Powstał na mocy Zarządzenia Ministra Leśnictwa i Przemysłu Drzewnego z 1958 roku w celu ochrony lasu mieszanego z udziałem buku, jodły i jawora. Głównym przedmiotem ochrony jest starodrzew bukowy. Ponad trzystuletnie buki rosną na siedlisku grądowym. Kilkanaście z nich osiąga rozmiary ponad 1 m średnicy w obwodzie oraz wysokość do 30m. Wyższe są jedynie jodły. W grupie wyjątkowo okazałych drzew znajdują się nieliczne tu jawory. Stary, bogaty w gatunki las o cechach naturalnych posiada również wysoki walor historyczny, daje wyobrażenie o puszczańskich lasach, występujących przed laty w tej części mezoregionu Wzniesień Łódzkich. - Park Krajobrazowy Wzniesień Łódzkich Podstaw prawną utworzenia Parku było rozporządzenie Wojewody Łódzkiego i Wojewody Skierniewickiego z dnia 31 grudnia 1996 roku w sprawie utworzenia PKWŁ. Powierzchnia całkowita Parku wynosi 10 747 ha.(dodatkowo 3020 ha. otuliny) Na terenie gminy Program Ochrony Środowiska dla Gminy Nowosolna 20 Nowosolna powierzchnia Parku wynosi 2 810 ha (dodatkowo 87 ha otuliny). Zajmuje prawie 54% powierzchni gminy Nowosolna. Na omawianym terenie w granicach Parku Krajobrazowego wyróżniono zespoły przyrodniczo- krajobrazowe: - Źródła Moszczenicy im. Jarosława Iwaszkiewicza Jest to fragment dorzecza górnej Moszczenicy obejmujący rejony Byszew, Boginii i Skoszew oraz położonej w pobliżu doliny Borchówki. Zespół ten obejmuje między innymi fragment bagiennych lasów olszowych w przyźródłowej strefie rzeki Moszczenicy, dolinę rzeki, park i dworek w Byszewach oraz wczesnośredniowieczne grodzisko na krawędzi doliny Moszczenicy w Skoszewach Starych. - Parów Kalonka Najcenniejszy na obszarze Gminy i Parku Krajobrazowego Wzniesień Łódzkich o utrwalonych formach erozji peryglacjalnej i antropogenicznej, charakterystyczny dla krawędzi Wyżyny Łódzkiej oraz o wybitnych walorach krajobrazowych i szczególnym znaczeniu poznawczym. Występują tu suche doliny płaskodenne rozcięte nieckami erozyjnymi i wąwozami, dokumentujące procesy morfogenezy rzeźby peryglacjalnej i holoceńskiej. Parów ma około 3,5 km. Długości. Rozpoczyna się na wysokości 260 m. n.p.m. w rejonie Dąbrowy, a kończy w rejonie Borek na wysokości 190 m.n.p.m. - Wzgórze 284 m.n.p.m. w okolicy Dąbrowy Jest to najważniejszy w rejonie łódzkim węzeł hydrologiczny. U podnóży tego wzgórza biorą swój początek: Bzura ( wraz z jej dopływem Moszczenicą), Miazga oraz Ner. Wzgórze to posiada wyjątkowe walory krajobrazowe. - Ostaniec denudacyjny Janów To jedyna na terenie Gminy Nowosolna i Parku Krajobrazowego Wzniesień Łódzkich stożkowata forma geomorfologiczna, dokumentująca przeszłość geologiczną rejonu łódzkiego. Ze szczytu sięgającego 252 m.n.p.m. otwiera się szeroka, piękna panorama dorzecza górnej Moszczenicy – malowniczego krajobrazu bez kominów, z wieżą kościoła w Skoszewach i lasami na horyzoncie. - Złoża surowcowe Na terenie Gminy w ramach Parku Krajobrazowego występują 3 obszary o udokumentowanych złożach surowcowych ( żwiry i piaski) ; 2 w Byszewach i jeden w rejonie Boginii. Są to tereny chronione prawem górniczym. Obszary chronionego krajobrazu Występują w południowej części Gminy, obejmują w całości obszar Lasu Wiączyńskiego oraz południową część sołectwa Natolin. Obszar ten stanowi część regionalnego systemu ekologicznego, łącząc się z Lasem Gałkowskim i obszarami doliny rzeki Mrogi. Program Ochrony Środowiska dla Gminy Nowosolna 21 Pomniki przyrody Na obszarze Gminy Nowosolna znajduje się 16 udokumentowanych pomników przyrody ożywionej ( tabela) oraz kilka drzew o wyróżniających się cechach, zasługujących na uznanie ich za pomniki przyrody. Tabela 10 - Udokumentowane pomniki przyrody ożywionej L.p. 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11. 12. 13. 14. 15. 16. Miejscowość Byszewy Byszewy Byszewy Byszewy Lipiny Natolin Podwiączyń Podwiączyń Wiączyń Dolny Wiączyń Dolny Wiączyń Dolny Wiączyń Dolny Wiączyń Dolny Wiączyń Dolny Wiączyń Dolny Wiączyń Dolny Przedmiot Ochrony Dąb szypułkowy Dąb szypułkowy Buk pospolity Dąb szypułkowy Wiąz szypułkowy Lipa drobnolistna Lipa drobnolistna Lipa drobnolistna Lipa drobnolistna Lipa drobnolistna Grab zwyczajny Lipa drobnolistna Dąb szypułkowy Jawor Lipa drobnolistna Wiąz pospolity Położenie Park wiejski przy PGR Park wiejski przy PGR Park wiejski przy PGR Park wiejski przy PGR Lipiny nr 56 Natolin nr 22 Podwiączyń nr 49 Podwiączyń nr 57 Obok leśniczówki Obok leśniczówki Obok leśniczówki Obok leśniczówki Obok leśniczówki Przy ul. Malowniczej Przy ul. Malowniczej Przy ul. Malowniczej Obwód w (mm) 545 340 270 250 290 310 330 305 495 460 225 340 330 255 375 425 Źródło: Studium Uwarunkowań i Kierunków Zagospodarowania Gminy Nowosolna. Parki wiejskie i zabytkowe Park wiejski w miejscowości Byszewy, powstał w połowie ubiegłego stulecia. Park leży na prawym stoku doliny Moszczenicy. Jest niewielkim obiektem, zajmującym razem z dworem i jego otoczeniem powierzchnię 2,4 ha. Obecnie park ten jest zaniedbany i zanieczyszczony. Obiekty cenne przyrodniczo, to przede wszystkim okazy dębów, modrzewi i buków. 2.8.Turystyka i rekreacja Turystyka na obszarze Gminy Nowosolna dotyczy głównie Parku Krajobrazowego Wzniesień Łódzkich. Jego walory krajobrazowo - turystyczne i dydaktyczne ukazują piękno naturalnego krajobrazu. Pozwala to na aktywne formy rekreacji jak : turystyka piesza, rowerowa i konna, a także międzylekcyjne wycieczki dydaktyczne i naukowe. Ruch turystyczny jest tak organizowany, aby był jak najmniej uciążliwy dla ekosystemu, a jednocześnie nie tracił nic ze swej atrakcyjności. Na terenie gminy wyznaczonych jest kilka szlaków turystycznych, ścieżek spacerowych i rowerowych. Program Ochrony Środowiska dla Gminy Nowosolna 22 Trzy podstawowe drogi rowerowe to: - Moskwa –Plichtów -Byszewy- Grabina- Dąbrówka - Głogowiec- Boginia- Dobieszków - Moskwa – Lipiny – Las Wiączyński – Wiączyń Dolny z wyjazdem do Andrespola i Jordanowa. Ścieżki spacerowe, a tym główną trasę dla ruchu pieszego, wyznaczono wzdłuż strefy krawędziowej Wyżyny Łódzkiej. Wyznaczona została także ścieżka dydaktyczna wzdłuż Parowu Kalonka dla obserwacji utrwalonych tu form erozji peryglacjalnej i antropogenicznej. Innego typu rekreacją jest wypoczynek o charakterze pobytowym, który na obszarze Gminy jest rozumiany głównie jako wypoczynek w domkach letniskowych i ogrodach działkowych. Do obszarów o funkcji turystycznej i wypoczynkowej należy także kompleks Lasu Wiączyńskiego. Preferowanym sposobem turystycznego użytkowania parku krajobrazowego powinna być turystyka krajoznawcza, a pierwszeństwo w hierarchii rozwoju powinny mieć formy turystyczne nieagresywne w stosunku do środowiska przyrodniczego. Terenach chronione stanowią podstawę działań gminy w kierunku ochrony środowiska. Coraz modniejszą formą turystyki pobytowej i wczasowej jest agroturystyka. Jej rozwój nie tylko stymuluje rozwój gospodarstwa udzielającego gościny, ale całej gminy dzięki przynoszonym dochodom.Gmina Nowosolna, poprzez swoje położenie jest gminą o ograniczonych możliwościach inwestycyjnych dla zakładów przemysłowych i działalności gospodarczej. Należy wykorzystać jej istniejące i niezaprzeczalne walory przyrodnicze, krajobrazowe i lokalizacyjne w kierunku rozwoju agroturystyki. Obecnie brak jeast na terenie Gminy zarejestrowanych gospodarstw agroturystycznych. 3. 3.1. Analiza stanu środowiska naturalnego Stan czystości powietrza Na podstawie pomiarów stężeń zanieczyszczeń powietrza przeprowadzanych na obszarach obejmujących teren Gminy Nowosolna, okresowo dokonywać można klasyfikacji jakości powietrza w odniesieniu do poszczególnych zanieczyszczeń. Jakość ta określana jest jedną z trzech klas: III klasa – dobra, II klasa – niezła, I klasa – zła wymagająca poprawy. Biorąc za podstawę w/w klasy jakość powietrza w powiecie łódzkim wschodnim , a tym samym i w Gminie Nowosolna ilustruje poniższa tabela. Program Ochrony Środowiska dla Gminy Nowosolna 23 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Nowosolna 24 Tabela11- Jakość powietrza w powiecie łódzkim wschodnim, w skład którego wchodzi gmina Nowosolna W dziedzinie ochrony roślin i ekosystemu W dziedzinie ochrony zdrowia Powiat SO2 NO2 Łódzki wschodni II (gmina Nowosolna) Źródło: Dane WIOŚ Łódź Poniższe pył zaw. PM10 II zestawienie Pb benzen CO O3 O3 NO2 SO2 III III III I I II II klasy stref dla I przedstawia wynikowe poszczególnych zanieczyszczeń oraz klasę ogólną każdej strefy, uzyskane w ocenie rocznej (OR) dokonanej z uwzględnieniem kryteriów ustanowionych w celu ochrony zdrowia. Tabela12 - Wynikowe klasy stref jakości powietrza dla poszczególnych zanieczyszczeń w powiecie łódzkim wschodnim( gminie Nowosolna) w celu ochrony zdrowia Nazwa strefy/ powiatu Kod strefy/ powiatu Symbol klasy wynikowej dla Klasa Działania poszczególnych zanieczyszczeń dla ogólna wynikające Uwagi obszaru całej strefy strefy z klasyfikacji* SO2 NO2 PM10 Pb C6H6 CO O3 łódzki wschodni 3.10.12. A gmina 06 Nowosolna Źródło: Dane WIOŚ Łódź A A A A A A A 3;4 NO2; C6H6 * 1 - opracowanie programu ochrony powietrza (POP) 2 - określenie obszaru przekroczeń wartości krytycznych stężeń 3 - przeprowadzenie dodatkowych badań w celu potwierdzenia potrzeby działań na rzecz poprawy 4 - wzmocnienie systemu oceny (ze wskazaniem zanieczyszczeń) W następnej tabeli określone zostały wynikowe klasy stref dla poszczególnych zanieczyszczeń oraz klasa ogólna dla każdej strefy, dokonanej z uwzględnieniem kryteriów ustanowionych w celu ochrony roślin. Program Ochrony Środowiska dla Gminy Nowosolna 25 Tabela13 - Wynikowe klasy stref jakości powietrza dla poszczególnych zanieczyszczeń w powiecie łódzkim wschodnim ( gminie Nowosolna) w celu ochrony roślin Nazwa strefy/powiatu Kod strefy/powiatu łódzki wschodni gmina 3.10.12.06 Nowosolna Źródło: Dane WIOŚ Łódź Symbol klasy wynikowej dla poszczególnych zanieczyszczeń dla obszaru całej strefy SO2 NOx O3 A A A Klasa ogólna strefy Działania wynikające z klasyfikacji Uwagi A - - Głównym źródłem zanieczyszczenia powietrza w gminie jest niska emisja będąca bezpośrednim skutkiem stosowania w gospodarstwach domowych systemów grzewczych opartych o piece opalane węglem – często niskiej jakości. Dotyczy to zwłaszcza większych miejscowości o zwartej zabudowie, która uniemożliwia właściwe przewietrzanie terenów narażonych na emisję i sprzyja osiadaniu zanieczyszczeń na obszarach zamieszkanych. Nieco mniejszym problemem z punktu widzenia lokalnych parametrów czystości powietrza jest niska emisja na terenach wiejskich. Zabudowa nie jest tam tak zwarta przez co istnieją lepsze warunki przewietrzania i depozycji zanieczyszczeń, a co za tym idzie relatywnie niższe stężenia. Charakterystyczną cechą niskiej emisji jest jej sezonowa zmienność. W okresach grzewczych notuje się wzrost emisji w porównaniu do okresów ciepłych. Istotnym problemem w przypadku niskiej emisji jest brak inwentaryzacji źródeł i wielkości emisji oraz danych o rodzaju i ilości stosowanych paliw (zachodzi obawa spalania odpadów pochodzenia komunalnego lub odpadów przemysłowych z małych zakładów). Na terenie gminy brak jest większych punktowych źródeł (np. dużych zakładów przemysłowych) emisji szkodliwych substancji do powietrza. Na terenie gminy Nowosolna nie istnieją kotłownie dostarczające ciepło odbiorcom zbiorowym. Wszystkie obiekty mieszkalne i użyteczności publicznej są zaopatrywane w ciepło z własnych kotłowni opalanych gazem lub węglem. Budynek Szkoły Podstawowej w Lipinach jest ogrzewany z lokalnej kotłowni opalanej węglem, natomiast budynki szkolne w Skoszewach Starych i Wiączyniu Dolnym z kotłowni opalanych gazem. Większość domostw na terenie gminy jest ogrzewana indywidualnie - głównie poprzez ogrzewanie piecowe z użyciem węgla, co jest źródłem niskiej emisji i zanieczyszczenia powietrza. Coraz częściej stosowane jest ogrzewanie z wykorzystaniem gazu ziemnego. Barierą na drodze do jego upowszechnienia jest jednak koszt – mimo znacznego stopnia zgazyfikowania gminy, znaczna część ludności nadal korzysta z tradycyjnego paliwa węglowego (często niskiej jakości), spotyka się również Program Ochrony Środowiska dla Gminy Nowosolna 26 przypadki spalania odpadów. Zanieczyszczenia emitowane są emitorami o wysokości około 10 m, co powoduje rozprzestrzenianie się zanieczyszczeń po najbliższej okolicy. Drugim ważnym elementem niskiej emisji są zanieczyszczenia komunikacyjne obejmujące takie substancje jak: tlenki azotu, węglowodory aromatyczne i alifatyczne, pyły, tlenek węgla, dwutlenek siarki, aldehydy. Emisja ta wraz z postępującym zwiększaniem się ilości pojazdów na szlakach komunikacyjnych, wykazuje tendencję wzrostową. Szczególnie wysokie zanieczyszczenie powietrza substancjami pochodzącymi ze spalania paliw w silnikach pojazdów występuje na skrzyżowaniach dróg, przy trasach komunikacyjnych o dużym natężeniu ruchu biegnących przez obszary o zwartej zabudowie lub przy usytuowaniu ruchliwej drogi na terenie o niekorzystnej lokalizacji. Okresowe zwiększenie wielkości emisji występuje także przy wielu stosunkowo wąskich trasach wylotowych z miast. Stopień zanieczyszczenia atmosfery na danym obszarze kształtowany jest nie tylko przez źródła emisji tam zlokalizowane; duże znaczenie ma także emisja napływowa. Ważną rolę w przenoszeniu emisji odgrywają czynniki meteorologiczne i topograficzne. O ile te ostatnie dla określonego obszaru są ustabilizowane, to czynniki meteorologiczne wpływające na rozprzestrzenianie zanieczyszczeń są zmienne i trudne do przewidzenia. Warunki topograficzne gminy, charakteryzujące się zróżnicowanym urozmaiceniem hipsometrycznym i stosunkowo niewielkim zalesieniem, powodują podatność obszaru gminy na napływ zanieczyszczeń z miasta Łodzi wraz z masami powietrza z przeważających kierunków zachodnich i południowych. Z drugiej strony tak ukształtowane warunki naturalne powodują dobre przewietrzanie terenu województwa i brak „zalegania” zanieczyszczeń, które występowałoby w przypadku wyraźnych zagłębień typu niecki, doliny czy kotliny. Głównymi źródłami zanieczyszczeń do powietrza w Łodzi a tym samym i w gminie Nowosolna są: - energetyka zawodowa; - kotłownie przemysłowe i komunalne - przemysł chemiczny i lekki; W 1991r. wielkość emisji była następująca (w tonach/rok): pył 24479 SO2 31300 Nox 12372 CO 1738 Węglowodory 17 Akrylonitryl 9,2 W latach 1990-91 nastąpiło ponad 20% zmniejszenie emisji powyższych składników (za wyjątkiem NOx), co jest następstwem recesji oraz spalania lepszych gatunków paliwa (o Program Ochrony Środowiska dla Gminy Nowosolna 27 mniejszej zawartości siarki i popiołu) przez elektrociepłownie, które są głównym źródłem emisji w Łodzi. Problemem pozostają lokalne kotłownie i paleniska domowe, które wywierają głównie w śródmieściu istotny wpływ na stan zanieczyszczenia powietrza. Na terenie Łodzi pracuje 21 elektrofiltrów, 51 odpylaczy cyklonowych, ok. 200 sztuk filtrów tkaninowych i ok. 70 mokrych urządzeń ograniczających emisję do atmosfery Najwyższą skuteczność odpylania posiadają filtry z EC IV 99%, a najniższą w EC II - 78,5%. Skuteczne są również instalowane głównie w przemyśle włókienniczym filtry tkaninowe (96 - 99%), natomiast mniej skuteczne są mokre absorbery, których sprawność waha się od 70 do 90%. W celu ograniczenia emisji zanieczyszczeń do powietrza konieczne jest stworzenie systemów jego ochrony w energetyce i przemyśle, tj. redukcja emisji pyłów, SO2, NOx i CO. Należy również dążyć do eliminacji indywidualnych źródeł ciepła opartych o węgiel w budownictwie mieszkaniowym. Stan czystości wód powierzchniowych i podziemnych Teren gminy w 63% odwadniany jest przez rzekę Moszczenicę, w mniejszym stopniu przez Mrożycę i Miazgę. W dolinie Moszczenicy i jej dopływów zbudowano kilka stawów. Ogółem na obszarze gminy znajduje się 8 większych zbiorników wodnych o łącznej powierzchni ok. 8 ha. Degradacja środowiska przyrodniczego obserwowana od szeregu lat, wywoływana m.in. postępującą chemizacją rolnictwa, niewłaściwym stosowaniem odpadów pochodzenia organicznego, rozwojem przemysłu i transportu, doprowadziła do wyniszczenia biocenoz wodnych i obniżenia ich zdolności do samooczyszczania się. Monitorowanie badania wód powierzchniowych płynących na terenie woj. łódzkiego w roku 1997 wykazały, że żadna z kontrolowanych rzek nie spełnia warunków zaplanowanej docelowo klasy czystości. Podczas kontroli wykazano, iż rzeka Moszczenica, która powinna spełniać kryteria II i III klasy czystości, jest pozaklasowa z powodu ponadnormatywnych stężeń związków fosforowych i azotowych. Do najważniejszych rzek odwadniających obszar gminy należy: Moszczenica (zlewnia Bzury) Z uwagi na położenie gminy w strefie działów wodnych (w tym główny wododział Polski), odpływ powierzchniowy wód powierzchniowych jest bardzo niewielki. Z tego właśnie względu wszystkie rzeki są bardzo wrażliwe na oddziaływanie zanieczyszczeń. Czynnikami dodatkowo niesprzyjającymi utrzymaniu wysokiej jakości wód są: brak ostatecznie rozwiązanej gospodarki wodno -ściekowej, sąsiedztwo aglomeracji łódzkiej oraz niewielka lesistość terenu przy znacznym areale użytków rolnych. Wyniki monitoringu wód odpływających z terenu obejmującego obszar gminy, wg danych WIOŚ za 2002 rok, przedstawiono w poniższej tabeli ( klasy czystości wód określone wg obowiązujących wówczas przepisów ). Program Ochrony Środowiska dla Gminy Nowosolna 28 Tabela 14 - Czystość wód w rzekach zlewni Bzury Punkt monitoringu krajowego B15 B21 B27 Rzeka Moszczenia Mroga Mrożyca Punkt, km rzeki Klasa Wskaźniki decydujące o klasie czystości Stryków, 44,3 non Tworzyjanki 53,4 non Tadzin 22,0 non Pog, No2, zawiesiny, chlorofil a chlorofil a Pog, NO2, miano Coli Jak wynika z powyższego zestawienia, wszystkie monitorowane rzeki prowadzą wody pozaklasowe; sytuacja taka utrzymuje się od wielu lat, o czym świadczą publikowane corocznie raporty z monitoringu WIOŚ. Wartości najważniejszych wskaźników świadczą o oddziaływaniu zanieczyszczeń z sektora bytowego (miano Coli) oraz o znacznej eutrofizacji wód (substancje biogenne, chlorofil a). Z drugiej jednak strony, przekraczanie zawartości azotynów przy braku przekroczeń dla azotu amonowego i azotanów świadczy zachodzących procesach samooczyszczania wód. Jakość wód w zbiornikach wód powierzchniowych nie jest objęta systemem monitoringu państwowego. Jakości wód podziemnych zagrażają głównie zanieczyszczenia antropogeniczne. Szczególnie niebezpieczne jest skażenie pierwszego poziomu wód, ponieważ część ludności wiejskiej zaopatruje się z ujęć własnych, wykorzystując płytkie wody podziemne. Na terenach wiejskich do istotnych elementów zanieczyszczenia wód podziemnych należą: – nawadnianie pól ściekami na obszarach położonych w pobliżu dużych ośrodków miejskich, – stosowanie nawozów mineralnych i chemicznych środków ochrony roślin, – gnojowica powstająca w bezściółkowych obiektach chowu zwierząt, – odcieki powstające przy przygotowaniu pasz, – wysypiska odpadów nie zabezpieczone przed przesiąkami lub urządzane „na dziko”, – ścieki bytowo-gopodarcze na terenach pozbawionych systemu kanalizacyjnego, kierowane do szamb i dołów chłonnych, infiltrujące do wód podziemnych. Ponadto na jakość wód podziemnych może mieć wpływ infiltracja silnie zanieczyszczonych wód powierzchniowych. Poważnym potencjalnym zagrożeniem wód podziemnych są również sytuacje awaryjne i katastroficzne, np. wypadki komunikacyjne przy transporcie substancji chemicznych, przecieki ze zbiorników itp. Brak jest danych odnośnie ścieków nielegalnie odprowadzanych z indywidualnych gospodarstw do rowów przydrożnych i okolicznych cieków oraz wywożonych na pola i do lasów, które stanowią istotne zagrożenie zarówno dla wód powierzchniowych, jak i podziemnych Program Ochrony Środowiska dla Gminy Nowosolna 29 Na terenie gminy nie ma terenów zagrożonych powodziami. Sporadyczne zalewanie terenów jest skutkiem intensywnych opadów oraz zachwianych stosunków wodnych (niedrożnych i niedostatecznie utrzymanych rowów melioracyjnych i przydrożnych). Stan czystości gleb 3.2. Gleby na terenie gminy Nowosolna są silnie zakwaszone, cechuje je wysoka zawartość próchnicy i ok. 70% użytków rolnych wymaga wapnowania regeneracyjnego. Przeprowadzona przez Wojewódzki Ośrodek Doradztwa Rolnego (WODR) w Bratoszewicach ocena stopnia chemicznej degradacji gleb użytkowanych rolniczo, wykazała metale ciężkie występujące na poziomie niskich stężeń na terenie woj. łódzkiego. Stwierdzono punktowe zanieczyszczenia takimi metalami jak: kadm, cynk i miedź. W gminie Nowosolna powierzchniowo rozległe zagrożenia powodują czynniki naturalne, powodujące erozję wietrzną i erozję wodną powierzchniową. Erozja wietrzna obejmuje prawie połowę uprawianych gleb. Została uruchomiona poprzez antropogeniczną deforestację (wycięcie lasów ) przeprowadzoną w XIX i na początku XX wieku. Na stan czystości gleb mają wpływ procesy chemicznej degradacji poprzez niewłaściwie zorganizowaną gospodarkę ściekową ( wylewanie ścieków bytowych z szamb przydomowych na pola, do lasów i rowów przydrożnych ) i odpadową ( przenikanie do gleb zanieczyszczeń z „dzikich” wysypisk ) oraz emisję zanieczyszczeń do powietrza ( spalanie odpadów, niska emisja). Specyficzne dla obszarów wiejskich są wylewiska gnojowicy, a także zła agrotechnika i chemiczna ochrona roślin. Tabela nr 15 - Jakość rolniczej przestrzeni produkcyjnej w gminach powiatu łódzkiego-wschodniego, według oceny punktowej. Tuszyn Rzgów Brójce Wartość 61,0-65,9 punktowa 50,0-55,9 66,0-70,9 Andrespol Nowosolna 56,0-60,9 71,0-76,9 Koluszki 50,0-55,9 Oznacza to, że jakość przestrzeni produkcyjnej jest w powiecie dość silnie zróżnicowana, przy czym w gminach Rzgów, Koluszki i Andrespol jest niższa od średniej wojewódzkiej wynoszącej 62,4 ( przy średniej krajowej 66,6 ). Ogólnie najkorzystniejsze warunki dla rozwoju rolnictwa występują natomiast w gminach: Nowosolna i Brójce. 3.3. Hałas Program Ochrony Środowiska dla Gminy Nowosolna 30 Na terenie gminy brak jest rozwiązań technicznych ograniczających rozprzestrzenianie się hałasu (np. pasy zieleni ochronnej, ekrany akustyczne) przy drogach krajowych, wojewódzkich, powiatowych i gminnych. Uwarunkowania przestrzenne stanowią istotne ograniczenie dla instalowania, także w przyszłości takich rozwiązań przy istniejących drogach. Tendencja obustronnego zabudowywania terenów leżących wzdłuż szlaków komunikacyjnych, często w bliskiej odległości od jezdni, stwarza potęgowanie zjawiska uciążliwości hałasu i braku możliwości jej eliminacji. Szkodliwość hałasu dla organizmu zależy od natężenia dźwięku, jego częstotliwości i czasu trwania. Większość hałasów w środowisku (m.in. hałas drogowy) charakteryzuje się zmiennymi poziomami w czasie. Do oceny zjawisk akustycznych, wprowadzony został wskaźnik zwany poziomem równoważnym (ekwiwalentnym) Leq. Oznacza on w przybliżeniu uśrednianie zmiennego poziomu dźwięków w danym czasie obserwacji. Poziom równoważny Leq, według obowiązującej normy, jest jedynym normatywnym parametrem liczbowego opisu klimatu akustycznego. Na terenie gminy Nowosolna brak jest źródeł hałasu o charakterze przemysłowym. Występuje tu prawie wyłącznie hałas komunikacyjny, w tym najbardziej odczuwalny hałas drogowy powodowany rosnącą ilością samochodów osobowych i wzrostem ilości przejazdów towarowych. Ruch drogowy odbywa się przeważnie w terenie zabudowanym i po złej jakości drogach. Program Ochrony Środowiska dla Gminy Nowosolna 31 Tabela 16 - Dopuszczalne poziomy hałasu w środowisku*) Dopuszczalny poziom hałasu Leq [dB A] pozostałe obiekty i grupy drogi lub linie kolejowe źródeł hałasu Lp. 1. 2. 3. 4. Przeznaczenie terenu - obszary A ochrony uzdrowiskowej - tereny szpitali poza miastem - tereny wypoczynkowo rekreacyjne poza miastem - tereny zabudowy mieszkaniowej jednorodz. - tereny zabudowy związanej ze stałym lub wielogodzinnym pobytem dzieci i młodzieży - tereny domów opieki - tereny szpitali w miastach tereny zabudowy mieszkaniowej wielorodz. i zamieszkania zbiorowego tereny zabudowy mieszkaniowej jednorodz. z usługami rzemieślniczymi tereny zabudowy zagrodowej - tereny w strefie śródmiejskiej miast powyżej 100 tys. mieszkańców ze zwartą zabudową mieszkaniową i koncentracją obiektów, handlowych, usługowych i administracyjnych *) powodowanego pora nocy – czas odniesienia = 8 godz. pora dnia – czas odniesienia = 8 godz. dnia najmniej korzystnych pora nocy – czas odniesienia = 1 godz. nocy najmniej korzystna 50 40 45 35 55 45 45 40 60 50 50 40 65 55 55 45 pora dnia – czas odniesienia = 16 godz. przez poszczególne grupy hałasu, z wyłączeniem hałasu powodowanego przez linie elektroenergetyczne oraz starty, lądowania i przeloty samolotów powietrznych (wg załącznika do rozporządzenia MOŚZNiL z 13.05.1998 r, Dz. U. Nr 66, poz.436). Informacji o stanie klimatu akustycznego na określonym terenie dostarcza monitoring hałasu, który powinien być w tym celu realizowany cyklicznie, w ustalonej sieci punktów pomiarowych i zgodnie z obowiązującymi normami pomiarów. Program Ochrony Środowiska dla Gminy Nowosolna 32 Obecnie brak jest danych o monitoringu hałasu na terenie powiatu łódzkiego wschodniego, a więc i gminy Nowosolna. 3.4. Gospodarka odpadami Gmina Nowosolna nie posiada własnego składowiska komunalnego. Dzięki uchwaleniu „ Ustawy o utrzymaniu czystości i porządku w gminach „ Rada Gminy posiadła możliwość wydawania aktów prawa miejscowego w postaci uchwały rady. Uchwała w sprawie utrzymania czystości i porządku na terenie gminy Nowosolna została uchwalona 18 lutego 2000r. I weszła w życie z dniem 1 lipca 2000 r. Największym źródłem problemów środowiskowych w zakresie gospodarki odpadami jest dominujący udział składowania ( prawie wszystkie odpady komunalne ) w zagospodarowaniu odpadów, przy czym nie wszystkie składowiska posiadają właściwe zabezpieczenia, oraz fakt pozostawania poza jakąkolwiek kontrolą części strumienia odpadów komunalnych, czego rezultatem są liczne przypadki „dzikiego” składowania odpadów. W istniejącej sytuacji istnieją zagrożenia przede wszystkim dla następujących elementów środowiska: - zasoby wód podziemnych ( znaczna część powiatu leży na obszarach o bardzo wysokim lub wysokim stopniu zagrożenia wód podziemnych ); - przestrzeń przyrodnicza i walory krajobrazowe ( w związku z przypadkami „dzikiego” składowania odpadów na obszarach ochrony krajobrazowej i w lasach ); - lokalne zanieczyszczanie wód powierzchniowych i gleb ( opisane w pkt. 3.2. ) Problematyka związków między gospodarką odpadami i stanem środowiska jest dokładniej omówiona w Planie Gospodarki Odpadami. 3.5. Szkody górnicze Na terenie gminy nie zidentyfikowano istotnych szkód wywołanych eksploatacją surowców mineralnych. Na terenach występowania złóż, których eksploatację przerwano, przeprowadzono rekultywację (złoża na terenie wsi Byszewy). Teren przeznaczono pod działki rekreacyjne. Program Ochrony Środowiska dla Gminy Nowosolna 3.6. 3.6.1. 33 Infrastruktura techniczna Zaopatrzenie w wodę Gmina czerpie wodę z siedmiu własnych ujęć głębinowych, z których sześć znajduje się pod Zarządem Gospodarki Komunalnej Gminy Nowosolna, a jedno stanowi własność Spółki Wodnej w Lipinach, zaopatrującej mieszkańców wsi Lipiny. Tabela 17 - Charakterystyka ujęć wodnych na terenie gminy Nowosolna L.p 1 2 3 4 5 6 7 Ujęcia własne gminy Nazwa miejscowości Dąbrowa Wiączyń Dolny Dobieszków Natolin Teolin Byszewy Ujęcie Spółki Wodnej Lipiny Łączna wydajność Wydajność Q max 924,0 m3/dobę 864,0 m3/dobę 1488,0 m3/dobę 1488,0 m3/dobę 1048,8 m3/dobę 1080,0 m3/dobę 824,0 m3/dobę 7716,8 m3/dobę Z własnych ujęć wodnych zaopatrywane są wszystkie wsie na terenie gminy oraz kilku odbiorców z dzielnicy Łódź - Bałuty. Charakterystyka istniejącej sieci wodociągowej w gminie: - długość sieci wodociągowej będącej w zarządzie Zakładu Gospodarki Komunalnej wynosi- 77,3 km. - Ilość przyłączy nieruchomości do sieci wodociągowej-1148 - Długość sieci wodociągowej będącej własnością Spółki Wodnej-2,8 km. - Ilość przyłączy nieruchomości do sieci wodociągowej Spółki Wodnej-102 - Razem długość sieci wodociągowej w gminie wynosi-80,1 km. - Razem ilość przyłączy podłączonych do sieci wodociągowej-1251 - Zużycie wody na 1 mieszkańca w gminie wynosi 0,1 – 0,12 m3/rok. Sieć wodociągowa zaspakaja w dostatecznym stopniu potrzeby stałych mieszkańców gminy. Na terenie gminy nadal rozwija się indywidualne budownictwo mieszkaniowe wymagające uzbrojenia w sieć wodociągową. Problemem w gminie Nowosolna jest cześć sieci z rur azbestowo - cementowych, co stwarza konieczność wymiany tych odcinków sieci. Program Ochrony Środowiska dla Gminy Nowosolna 34 Oczyszczanie i odprowadzanie ścieków w gminie 3.6.2. Gmina Nowosolna jest skanalizowana w znikomym stopniu. Na znacznej części obszaru gminy brak jest systemu odprowadzania ścieków bytowych. Ścieki bytowe z gospodarstw gromadzone są najczęściej w zbiornikach bezodpływowych (szambach), a następnie wywożone wozami asenizacyjnymi do punktów zlewnych (zlokalizowanych na terenie Łodzi). Złą praktyką rolniczą jest zjawisko wylewania ścieków na pola, do lasów lub odprowadzania do pobliskich rowów przydrożnych i lokalnych cieków. Stanowi to zagrożenie dla środowiska, szczególnie dla jakości wód podziemnych. Tylko nieliczne domostwa posiadają oczyszczalnie przydomowe. Część istniejących szamb wykonanych z betonowych kręgów jest często nieszczelnych. Wody deszczowe na terenie gminy poprzez istniejące rowy odprowadzane są do okolicznych cieków. Zarząd Gminy Nowosolna w zakresie odprowadzania i oczyszczania ścieków podjął działania: - budowę oczyszczalni indywidualnych przydomowych dla zabudowy rozproszonej - budowę oczyszczalni i sieci kanalizacyjnej dla zabudowy skupionej. Uporządkowanie gospodarki ściekowej w najbliższych latach jest priorytetowym zagadnieniem ochrony środowiska w gminie. 3.6.3. Fale elektromagnetyczne W powiecie łódzkim wschodnim nie ma zlokalizowanych żadnych ośrodków produkcji energii elektrycznej ani głównych punktów zasilania. Przez teren powiatu przebiegają linie napięcia 110, 220 i 400 kV, m.in.: - linie 110 kV relacji Janów - Tomaszów Mazowiecki, Łódź – Koluszki, Łódź – Skierniewice, Łódź – Rawa Mazowiecka, - linia 220 kV relacji Janów – Rogowiec, - linia 220 kV relacji Janów - Piotrków Trybunalski, - linie 400 kV relacji Bełchatów – Płock, Rogowiec – Miłosna, Rogowiec – Płock. Powiat jest zelektryfikowany w 100%. Operatorem układu sieci dystrybucyjnej w powiecie łódzkim wschodnim jest Zakład Energetyczny Łódź – Teren S.A. z siedzibą w Łodzi działający na obszarze powiatu za pośrednictwem swojej jednostki terenowej – Rejonu Energetycznego Piotrków Trybunalski i Rejonu Energetycznego Pabianice. Tereny zlokalizowane przy liniach 220 i 400 kV stanowią obszary największego zagrożenia promieniowaniem jonizującym i wzdłuż tras tych linii występują strefy ochronne o Program Ochrony Środowiska dla Gminy Nowosolna 35 szerokościach 90 i 60 m, w obrębie których nie może być lokalizowana zabudowa przeznaczona dla stałego pobytu człowieka. Linie elektromagnetyczne 400 kV i/lub linie 220 kV przebiegają przez wszystkie gminy powiatu. Z tego względu, każda gmina powiatu łódzkiego wschodniego ma na swoim obszarze strefy ochronne oraz strefy ograniczonego użytkowania, które muszą zostać uwzględnione w miejscowych planach zagospodarowania przestrzennego. W świetle opracowania ekofizjograficznego dla województwa, a także w świetle danych przytoczonych w programie ochrony środowiska dla województwa łódzkiego można stwierdzić, że na terenie powiatu łódzkiego-wschodniego nie występują istotne zagrożenia ze strony promieniowania elektromagnetycznego ani ze strony mikrofal. 3.6.4. Stan gazyfikacji gminy Gazyfikacja gminy Nowosolna jest realizowana w oparciu o układ sieci gazowej średniego ciśnienia wykonany z rur stalowych i polietylenowych Źródłem zasilania istniejących sieci gazowych jest stacja redukcyjno- pomiarowa pierwszego stopnia o wydajności 15 000 m3/h zlokalizowana przy ulicy Beskidzkiej w Łodzi. Długość sieci gazowej (głównej) na terenie gminy wynosi 65,296 m. Podłączonych jest do niej 450 odbiorców gazu. Zaopatrzenie w gaz realizowane jest również w oparciu o gaz z butli (propan-butan). Stopień gazyfikacji gminy ocenia się jako zadowalający. Z braku środków budżetowych tylko część mieszkańców korzysta z gazu do celów grzewczych. 3.6.5. Odnawialne źródła energii Gmina Nowosolna znajduje się na obrzeżu strefy zalegania wód geotermalnych w pokładach kredowych i jurajskich, ciągnącej się od Łodzi po Szczecin. Na terenie Na terenie gminy Nowoslna zasoby nie są rozpoznane. Zgodnie z danymi IMGW (badania wieloletnie), średnia prędkość wiatru w okolicach Łodzi wynosi 2,9 m/s, nasłonecznienie 1668 godzin w roku, natomiast średnie zachmurzenie – 5,2 oktana (0 oktanów – bezchmurnie, 8 oktanów – zachmurzenie całkowite). W świetle przytoczonych danych można stwierdzić, że gmina Nowosolna w odniesieniu do obecnie znanych technologii ma niewielkie możliwości wykorzystania tego rodzaju OZE (bardziej dogodne warunki mogą istnieć na wzgórzach w obrębie gminy Nowosolna, jednakże w tym przypadku czynnikiem ograniczającym są wymogi ochrony krajobrazu). Możliwości wykorzystania energii słonecznej są, jak na warunki polskie, przeciętne. Program Ochrony Środowiska dla Gminy Nowosolna 36 W gminie nie ma znaczących ilości instalacji kolektorów słonecznych i ogniw fotowoltaicznych. Możliwe jest instalowanie kolektorów słonecznych uzupełniających systemy grzewcze w zabudowie indywidualnej. Na terenie gminy brak jest instalacji do wykorzystania energii wodnej. Gmina Nowosolna nie posiada obecnie terenów przeznaczonych pod uprawy roślin energetycznych i przemysłowych. Nie prowadzą takich upraw gospodarstwa indywidualne. 3.6.6. Sieć drogowa Układ drogowy gminy Nowosolna tworzą drogi publiczne: krajowe, powiatowe i gminne. Ponadto występują też drogi gospodarcze i obsługujące tereny zabudowy wiejskiej. Szlaki kolejowe są dość znacznie oddalone od miejscowości wchodzących w skład gminy. Strukturę dróg przedstawiono w tabeli i na mapie Program Ochrony Środowiska dla Gminy Nowosolna 37 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Nowosolna 38 Tabela 18 - Struktura dróg na terenie gminy Nowosolna L.p 1 2 3 4 Rodzaj drogi krajowe powiatowe gminne razem struktura Udział % dróg gminnych Długość w km. 4,450 19,560 80,000 104,010 100% 100 % Nawierzchnia bitumiczna Szlakowogruntowa 16,460 16,300 37,210 35,8% 3,100 63,700 66,8000 64,2% 43,8 95,4 W stosunku do obecnych wymogów technicznych, wzrostu ruchu drogowego i gabarytów pojazdów drogi na terenie gminy posiadają zbyt niskie parametry i zły stan nawierzchni. Większość dróg posiada zbyt wąskie jezdnie oraz nawierzchnię bitumiczną w złym stanie technicznym. 3.6.7. Linie kolejowe i inne środki transportu Sieć kolejowa na terenie gminy Nowosolna nie występuje. 3.6.8. Sieć komunikacyjna Obsługę komunikacyjną zbiorową gminy w zakresie przewozu osób zapewnia Przedsiębiorstwo Komunikacji Państwowej Samochodowej oraz prywatni przewoźnicy (szczególnie na trasie dojazdu do Łodzi). Generalnie linie PKS przebiegają drogami krajowymi, wojewódzkimi i niektórymi powiatowymi. W zakresie powiązań wewnątrzgminnych sieć drogowa jest wystarczająco gęsta. Wszystkie wsie i miejscowości są obsłużone komunikacyjnie, mają połączenia z siedzibami gmin i ze sobą. Większość dróg wymaga obecnie modernizacji bądź przebudowy, głównie szerokości jezdni i wzmocnienia nawierzchni. Dotyczy to wszystkich rodzajów dróg w gminie. Wąskie korytarze komunikacyjne są problemem powszechnym i stanowią pewne ograniczenie w połączeniach komunikacyjnych. co jeszcze bardziej utrudnia warunki jazdy lub przewozu stwarzając również niebezpieczeństwo wypadków. W sytuacji niedostatku danych monitoringowych (w tym całkowity brak państwowego monitoringu hałasu) trudno jednoznacznie udokumentować wpływ niedomagań infrastruktury komunikacyjnej na stan środowiska gminy. Opisane wyżej uwarunkowania, a także informacje zawarte w poprzednich podrozdziałach upoważniają jednak do następujących stwierdzeń: Program Ochrony Środowiska dla Gminy Nowosolna - 39 przebieg wąskich korytarzy komunikacyjnych w sąsiedztwie zabudowy, a przy tym ich nienajlepszy stan techniczny, to przyczyna znaczących uciążliwości akustycznych zarówno na terenach miejskich, jak wiejskich; - znaczny udział dwutlenku azotu w składzie zanieczyszczeń powietrza na terenie gminy świadczy o udziale komunikacji drogowej w generowaniu zanieczyszczeń. - gęsta sieć dróg, w tym autostrada, drogi krajowe i wojewódzkie spowodowała fragmentację przestrzeni przyrodniczej i przyczyniła się do degradacji lokalnych korytarzy ekologicznych, jakimi są niewielkie doliny rzeczne - w miarę porządkowania gospodarki ściekowej na terenie gminy, zagrożeniem dla jakości wód powierzchniowych (niewielkich cieków) pozostanie zanieczyszczanie wodami opadowymi odprowadzanymi z dróg - uciążliwości związane z funkcjonowaniem sieci drogowej mogą być ograniczone pod warunkiem poprawy stanu technicznego dróg, rozbudowy systemów komunikacji publicznej oraz bezwzględnej eliminacji pojazdów niespełniających wymogów technicznych. Program Ochrony Środowiska dla Gminy Nowosolna 40 Diagnoza stanu środowiska gminy Nowosolna 3.7. Problem Bilans wód powierzchniowych Zanieczyszczenie wód powierzchniowych Poziom świadomości ekologicznej społeczeństwa Obciążenie środowiska odpadami Hałas Zagrożenie zasobów wód podziemnych Nadzwyczajne zagrożenia środowiska Zagrożenie przestrzeni przyrodniczej i bioróżnorodności Zagrożenia gleb Powietrze atmosferyczne Promieniowanie elektromagnetyczne Skala: 0 – sytuacja bardzo dobra, problem nie istnieje; Tendencje zmian: - pozytywne zmiany brak wyraźnych zmian Aktualna skala problemów (0-5) 1 3 4 3 3 3 3 3-4 2 2 - Tendencja zmian 5 – sytuacja bardzo zła - negatywne zmiany brak wystarczających danych dla określenia tendencji Czynniki kształtujące stan środowiska gminy oddziaływują kompleksowo, dlatego też jedynie kompleksowe działania mogą przyczynić się do jego poprawy. Dla przykładu niekorzystny bilans wód powierzchniowych to efekt zarówno uwarunkowań naturalnych (położenie na styku kilku działów wodnych) jak i działań człowieka (nie uporządkowana gospodarka ściekowa, znaczne odlesienie terenów związane z wielowiekową gospodarką rolną oraz regulacja wielu drobnych cieków). W gminie należy dążyć do poprawy stanu środowiska, co wyraźnie wykazuje powyższa tabela. Wśród przyczyn problemów dotyczących rozwoju infrastruktury ochrony środowiska należy wymienić niski stan świadomości ekologicznej mieszkańców gminy. Wynika on z poważnych problemów ekonomicznych, znajdujących odzwierciedlenie chociażby w wysokiej stopie bezrobocia oraz w wysokim udziale gruntów odłogowanych. Należy zatem zakładać, że dla rozwiązywania problemów związanych z ochroną środowiska niezbędne będą przedsięwzięcia inwestycyjne prowadzące do pobudzenia gospodarki i podniesienia cywilizacyjnego poziomu życia mieszkańców gminy. Gmina Nowosolna nie jest wolna od zagrożeń ekologicznych mogących wystąpić w przypadku zdarzeń o cechach katastrof. Głównymi źródłami zagrożeń są: trasy przewozów substancji niebezpiecznych elektroenergetyczna. (w tym planowana autostrada A1 ) oraz infrastruktura Program Ochrony Środowiska dla Gminy Nowosolna 4. 4.1. 41 ANALIZA MOŻLIWOŚCI GMINY W ZAKRESIE FINANSOWANIA ZADAŃ OCHRONY ŚRODOWISKA. Informacje ogólne Rysunek nr 1 : Budżet gminy w układzie zadaniowym BUDŻET GMINY Zewnętrzne źródła finansowania BUDŻET INWESTYCYJNY Dotacje i subw encje Obligacje komunalne Fundusze pomocow e Inw estycje w spółfinansow ane przez gminę i inne instytucje Gospodarka komunalna Inwestycje Kredyty bankow e BUDŻET OPERACYJNY Mieszkania komunalne Oświata, kultura, sport Opieka społeczna Administracja Oprac: T.Domański Wyodrębnienie w budżecie gminy dwóch podstawowych zbiorów środków finansowych (budżetu operacyjnego i budżetu inwestycyjnego) pozwala na racjonalizację wydatków, umożliwia prowadzenie bieżących analiz finansowych oraz przewidywanie przyszłych dochodów i wydatków gminy, w tym na ochronę środowiska. 4.2. Analiza wskaźnikowa zdolności kredytowej jednostki administracyjnej Wskaźniki charakteryzujące zdolność kredytową gminy przedstawiają się tak jak to pokazuje rysunek nr Wskaźnik dochodowości jest miernikiem zamożności. Im wyższy poziom tego wskaźnika tym gmina z większą łatwością wykonuje zadania publiczne na rzecz swoich mieszkańców. Wskaźnik inwestycyjny określa udział inwestycji w wydatkach i jest związany z poziomem zamożności gminy. Wskaźnik zadłużenia 1 określa na ile gmina będzie mogła prowadzić obsługę bieżących zobowiązań na poziomie dochodów wykonanych w roku ubiegłym. Wskaźnik zadłużenia 2 określa, czy zadłużenie gminy nie przekroczy 15% wysokości dochodów. Wskaźnik możliwości zadłużenia określa relację długu gminy w stosunku do dochodów w roku bieżącym (max 60% dochodów). Wskaźnik struktury 1 określa poziom środków własnych gminy. Dopełnienie do stu określa udział uzyskanych środków obcych w środkach finansowych. Wskaźnik struktury 2 określa poziom wydatków poniesionych na realizację zadań własnych. Dopełnienie do stu tego wskaźnika określa udział spłat pozyskanych środków obcych w środkach finansowych. Poziom wydatków finansowych określa stopień obciążenia gminy z tytułu obsługi zadłużenia Program Ochrony Środowiska dla Gminy Nowosolna 42 Rysunek nr 2 : Interpretacja graficzna modelu analizy finansowej 300 000 000 250 000 000 200 000 000 150 000 000 100 000 000 50 000 000 0 1994 1995 1996 Wolne środki 1997 1998 1999 2000 Zaciągnię cie kredytów 2001 Nadwyżka 2002 2003 Inwestycje 2004 2005 2006 Obsługa kredytów Źródła i sposoby finansowania 4.3. Głównym źródłem finansowania wydatków na ochronę środowiska jest Gminny Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej. Analizując wykonania Gminnego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnego gminy z lat 2000-2003 można wydzielić kilka grupy wydatków na ochronę środowiska w tym na: gospodarka odpadami, ochrona powietrza, gospodarka wodno-ściekowa, termomodernizacje, gospodarka zielenią, nadzwyczajne zagrożenia środowiska, inne (w tym opracowania i koszty obsługi bankowej). Analiza ekonomiczno – finansowa budżetu gminy jest nieodłączną częścią Programu Ochrony Środowiska, gdyż możliwości finansowania zadań infrastrukturalnych z budżetu gminnego są ograniczone, a zadania inwestycyjne, które stoją przed samorządami są bardzo duże. Stan środowiska przyrodniczego w Polsce ulega jednak stopniowej poprawie dzięki wzrostowi nakładów inwestycyjnych na jego ochronę. Przeznaczenie środków w budżecie na daną inwestycję jest bardzo ważnym elementem planowania, gdyż samorząd finansuje różne sfery życia społeczności lokalnej. Mając świadomość znaczenia planowanych inwestycji dla poprawy stanu środowiska naturalnego stwierdza się, że wielkość projektowanych zamierzeń daleko wykracza poza możliwości finansowe, stąd też realizacja wnioskowanych zadań jest możliwa wyłącznie przy wspomaganiu ich wykonywania ze źródeł zewnętrznych. Program Ochrony Środowiska dla Gminy Nowosolna 43 Źródła finansowania inwestycji komunalnych: -środki własne Inwestora (Gminy) -środki krajowe pomocowe -Fundusze Strukturalne Unii Europejskiej. -Środki komercyjne Przyjęte kryteria oceny i wyboru źródeł finansowania: - minimalizacja udziału środków własnych w finansowaniu inwestycji - maksymalizacja udziału dotacji ze źródeł krajowych i UE. Najważniejsze źródła pozyskiwania krajowych środków finansowych - Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej - Wojewódzki Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej - Powiatowy i Gminny Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej - Ekofundusz a także: - Agencja Rozwoju Komunalnego - Europejski Fundusz Rozwoju Wsi Polskiej Counterpart Funt w Warszawie - Polska Agencja Rozwoju Regionalnego - GEF- Fundusz na rzecz globalnego środowiska W zakresie ochrony środowiska, rozwoju regionalnego i rozwoju wsi funkcjonują m.in.: takie organizacje i fundusze jak: NARODOWY FUNDUSZ OCHRONY ŚRODOWISKA I GOSPODARKI WODNEJ – największa instytucja finansująca przedsięwzięcia ochrony środowiska o zasięgu ponadregionalnym i ogólnokrajowym w Polsce. WOJEWÓDZKI FUNDUSZ OCHRONY ŚRODOWISKA I GOSPODARKI WODNEJ – dofinansowuje zadania z zakresu ochrony środowiska i gospodarki wodnej z uwzględnieniem celów określonych w ustawie z dnia 27.04.2001roku. Prawo ochrony środowiska ( Dz. U. nr 62 poz. 627 z 2001r. ) i Polityce Ekologicznej Państwa. POWIATOWY FUNDUSZ OCHRONY ŚRODOWISKA I GOSPODARKI WODNEJ- dofinansowuje zadania z zakresu ochrony środowiska i gospodarki wodnej w podległych gminach. GLOBAL ENVIRONMENTAL FACILITY – światowa organizacja o charakterze kapitałowego funduszu celowego na rzecz ochrony środowiska. Program Ochrony Środowiska dla Gminy Nowosolna 44 PROGRAM WWF DLA POLSKI – krajowe przedstawicielstwo międzynarodowej organizacji World Wild Fund. NARODOWA FUNDACJA OCHRONY ŚRODOWISKA - fundacja zajmująca się opracowywaniem ekspertyz w zakresie ochrony środowiska oraz edukacją ekologiczną. FUNDACJA PARTNERSTWO DLA ŚRODOWISKA – Fundacja promuje działania na rzecz ekorozwoju. REGIONALNE CENTRUM EKOLOGICZNE NA EUROPĘ ŚRODKOWĄ WSCHODNIĄ – wspomaga swobodną wymianę informacji oraz udział społeczeństwa w podejmowaniu decyzji dotyczących ochrony środowiska 4.3.1.Metodyka pozyskiwania środków finansowych - określenie celu, priorytetu i wybór zadania - uzasadnienie wyboru Projektu (zadanie inwestycyjne – zgodne z Programem Ochrony Środowiska ) - uzasadnienie przyjętego rozwiązania technicznego ( Opracowanie Koncepcji ProgramowoPrzestrzennej jeżeli jest uzasadniona ). - uzadnienie ekonomiczne i sposób finansowania z uwzględnieniem pokrycia własnego udziału finansowego w zadaniu, analiza korzyści i strat ( Opracowanie Studium Wykonalności dla zadania ). - wykonanie projektu budowlanego wraz z uzyskaniem pozwoleń wymaganych polskim prawem. - dostosowania wielkości inwestycji do bieżących potrzeb z zabezpieczeniem możliwości rozbudowy. - wykazania możliwości finansowania kosztów eksploatacyjnych po zakończeniu inwestycji Program Ochrony Środowiska dla Gminy Nowosolna 45 4.3.2. Sposób finansowania Pomoc z Unii Europejskiej w postaci Funduszy Strukturalnych ( EFRR i EFS ) jest realizowana w formie zwrotu części poniesionych przez gminę kosztów kwalifikowanych zadania do wysokości określonej w umowie w ramach ZPORR. Samorząd musi w budżecie gminy na rok, w którym ma być realizowana inwestycja finansowana ze środków unijnych, zarezerwować środki finansowe w wysokości kosztów kwalifikowanych, przewidzianych w harmonogramie inwestycji – opracowanym w Studium Wykonalności. Z harmonogramu finansowania zamierzenia inwestycyjnego oraz umowy na refinansowanie, wynika wysokość środków krajowych – pomostowych, koniecznych dla posiadania własnych min. 25 % środków kosztów kwalifikowanych i część niezbędna dla zrealizowania zadania w danym roku. W celu przygotowania inwestycji do realizacji, do momentu otrzymania promesy o przyznaniu unijnych środków w ramach ZPORR, beneficjenci (Samorządy) muszą koszty kwalifikowane związane z zadaniem tzn. koszty opracowania: koncepcji, studiów wykonalności, projektu budowlanego, ekspertyz, itp., koszty nadzoru inwestorskiego, archeologicznego itp .pokryć z własnych środków budżetowych. Koszty te, podlegają takim samym regułom jak pozostałe koszty zadania i mogą podlegać zwrotowi ze środków UE. Środki własne Gminy wymagane, są to środki finansowe Gminy, które będzie musiała zaangażować w całość zadania inwestycyjnego. Po zakończeniu etapu realizacji zadania kwota refinansowania ujęta w umowie zostaje przelana na konto gminy. Przy podpisywaniu umowy Gmina musi zatem mieć zarezerwowaną w swoim budżecie całą kwotę odpowiadającą kosztom inwestycji, które stanowią koszty kwalifikowane przedsięwzięcia. Gminy często nie posiadają środków własnych w wymaganej wysokości. Obecne są krajowe źródła i instrumenty finansowe na uzyskanie wymaganych środków własnych w formie kredytów „pomostowych” pozwalające Gminom na podjęcie starań o Fundusze Strukturalne UE. EEFR- Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego EFS - Europejski Fundusz Społeczny Funkcjonują także inne formy uzupełniania kwoty środków własnych jak: pożyczki, kredyty, udział partnera prywatnego. W ramach ZPORR infrastruktura ochrony środowska objęta jest : Priorytetem 1 : Rozbudowa i modernizacja infrastruktury służącej wzmacnianiu konkurencyjności Regionów. Działaniem 1.2. – infrastruktura ochrony środowiska Dla projektów o kosztach kwalifikowanych powyżej 1 mln. EURO Program Ochrony Środowiska dla Gminy Nowosolna 46 Priorytetem 3 : Rozwój lokalny Działaniem 3.1. – Obszary wiejskie Działaniem 3.2. – Obszary podlegające resteukturyzacji Działaniem 3.3. – Zdegradowane obszary miejskie, poprzemysłowe i powojskowe. Dla projektów małych do 1 mln. EURO Metodyka pozyskiwania środków w ramach ZPORR – przedstawiona jest z tabeli – załącznik nr.1. Program Ochrony Środowiska dla Gminy Nowosolna 47 5. Cele i kierunki działań 5.1.Wytyczne ogólne Zgodnie z Polityką Ekologiczną Państwa muszą one określać przede wszystkim: cele polityki ekologicznej na terenie gminy, wybrane priorytety wraz z uzasadnieniem ich wyboru, rodzaj i harmonogram działań, których podejmuje się gmina, środki niezbędne do osiągnięcia założonych celów, w tym mechanizmy prawno ekonomiczne i środki finansowe. Zaplanowane cele, priorytety, działania (zadania) i środki muszą zostać zdefiniowane dla każdego z obszarów ochrony środowiska, którymi zajmuje się dana gmina, a więc: gospodarowania odpadami, stosunków wodnych i jakości wód, jakości powietrza, ochrony gleb, ochrony przyrody, w tym różnorodności biologicznej i krajobrazowej. Częścią gminnego programu ochrony środowiska jest Plan Gospodarki Odpadami, który określa: aktualny stan gospodarki odpadami w gminie, prognozowane zmiany w zakresie gospodarki odpadami, działania zmierzające do poprawy sytuacji w zakresie gospodarowania odpadami, instrumenty finansowe służące realizacji zamierzonych celów, system monitoringu i oceny realizacji zamierzonych celów. Plan Gospodarki Odpadami definiuje i określa: rodzaj, ilość, źródło pochodzenia odpadów, które mają być poddane procesom odzysku lub unieszkodliwiania, rozmieszczenie istniejących instalacji i urządzeń do odzysku lub unieszkodliwiania odpadów, wraz z wykazem podmiotów prowadzących działalność w tym zakresie, działania zmierzające do zapobiegania powstawaniu odpadów lub ograniczania ilości odpadów i ich negatywnego oddziaływania na środowisko oraz prawidłowego postępowania z nimi, w tym ograniczenia ilości odpadów ulegających biodegradacji zawartych w odpadach komunalnych kierowanych na składowiska, projektowany system gospodarowania odpadami. rodzaj i harmonogram realizacji przedsięwzięć, harmonogram uruchamiania środków finansowych i ich źródła. Program Ochrony Środowiska dla Gminy Nowosolna 48 5.2. Priorytety Na podstawie powyższych dokumentacji przyjęto następujące priorytety dla realizacji Programu Ochrony Środowiska w gminie Nowosolna: 1. Zachowanie i wzbogacenie walorów przyrodniczo-krajobrazowych gminy 2. Przywrócenie równowagi przyrodniczej na obszarach rolniczych 3. Poprawa jakości wód powierzchniowych 4. Minimalizacja zagrożeń dla jakości wód podziemnych 5. Zachowanie naturalnej rzeźby terenu, struktury geologicznej i likwidacja powstałych szkód 6. Racjonalne wykorzystanie zasobów glebowych i surowców mineralnych 7. Bezpieczeństwo ekologiczne (powodzie, pożary, zagrożenia chemiczne) 8. Edukacja ekologiczna i promocja walorów przyrodniczych gminy 9. Zmniejszenie obciążenia środowiska odpadami Priorytety te są akceptowane przez Zarząd Gminy i pochodzą ze Strategii Rozwoju Gminy Nowosolna. 5.3. Cele krótko i długoterminowe programu ochrony środowiska w gminie Nowosolna zgodnie w wytycznymi powiatowego Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Łódzkiego – Wschodniego przyjęto cele i kierunki działań w gminie: I. Zachowanie i wzbogacenie walorów przyrodniczo-krajobrazowych gminy. - odtwarzanie buforowych stref roślinnych wzdłuż cieków wodnych, - restytucja siedlisk mokradłowych i renaturyzacja dolin niewielkich cieków, - zakładanie zadrzewień, - wspieranie inicjatyw na rzecz zwiększania udziałów obszarów chronionych, - odnowa zabytkowych założeń pałacowo-parkowych, - wykonanie uproszczonych planów zalesień i inwentaryzacja stanu lasów prywatnych. II. Przywrócenie równowagi przyrodniczej na obszarach rolniczych. - wdrażanie modelu rolnictwa zgodnego z zasadami zrównoważonego rozwoju, w tym rolnictwa zintegrowanego i ekologicznego, - zachowanie różnorodności biologicznej siedlisk półnaturalnych, Program Ochrony Środowiska dla Gminy Nowosolna - 49 przywracanie stref buforowych (ekotonów) na granicach terenów użytkowanych rolniczo, - tworzenie i rozwój gospodarstw ekologicznych, zwiększanie udziału trwałych użytków ekologicznych – w tym łąk, pastwisk, i zadrzewień /zakrzewień śródpolnych, - zalesianie gruntów rolniczych najniższej klasy bonitacyjnej, - odtwarzanie korytarzy ekologicznych i lokalnych ostoi przyrodniczych na terenach użytkowanych rolniczo, - wapnowanie gleb. - ochrona terenów źródliskowych rzek i potoków, - ochrona mokradeł w dolinach rzek i potoków, - wdrażanie zamkniętych obiegów wody w zakładach przemysłowych (zwłaszcza w przetwórstwie rolno-spożywczym), - zagospodarowanie wód opadowych w gospodarstwach domowych i zakładach przemysłowych, - budowa/odbudowa niewielkich zbiorników wodnych i mokradeł o znaczeniu lokalnym, - tworzenie oczek wodnych na terenach po wyrobiskach surowców mineralnych (w zakresie zgodnym z uwarunkowaniami terenowymi), - budowa zbiorników małej retencji, - odbudowa i rozbudowa sieci melioracyjnej i nadanie jej charakteru nawadniającego. III. Poprawa jakości wód powierzchniowych oraz zachowanie zasobów wód podziemnych. - budowa/rozbudowa kanalizacji oraz indywidualnych systemów oczyszczania ścieków, - budowa małych grupowych oczyszczalni ścieków oraz oczyszczalni przydomowych na terenach nie przewidzianych do skanalizowania, - propagowanie zasad nawożenia gruntów w zgodzie z kodeksem dobrych praktyk rolniczych, - działania związane z ochroną wód powierzchniowych przed zanieczyszczeniami obszarowymi, - modernizacja dróg w zakresie odwodnienia oraz ewentualnej instalacji urządzeń retencjonujących i podczyszczających wody opadowe, - stopniowa eliminacja nieszczelnych zbiorników do gromadzenia nieczystości (szamb) w miarę rozwoju sieci kanalizacyjnych, - eliminacja użytkowania dołów chłonnych i byłych studni kopanych jako szamb, Program Ochrony Środowiska dla Gminy Nowosolna - rozwój sieci tras rowerowych, - modernizacja sieci 50 wymiana wodociągowej, wodociągów azbestowo- cementowych - modernizacja ujęć wody z dostosowaniem do norm i wymogów dotyczących jakości wody, - rozbudowa infrastruktury technicznej w terenach rekreacyjnych IV. Poprawa jakości powietrza. - zmniejszenie emisji zanieczyszczeń z indywidualnych systemów grzewczych i lokalnych kotłowni (zmiana nośników energii i termorenowacja budynków), - dofinansowanie budowy lokalnych ciepłowni na biomasę i innych systemów wykorzystujących odnawialne źródła energii, - gazyfikacja gminy - lokalizacja na terenie gminy plantacji roślin energetycznych (np.wierzby, malwy pensylwańskiej), - rozpatrzenie możliwości wykorzystania wód geotermalnych do zaspokojenia potrzeb energetycznych (ciepłowniczych), - prace remontowe i modernizacyjne oraz rozbudowa systemu dróg sprzyjających poprawie płynności ruchu V. Podniesienie świadomości ekologicznej mieszkańców i promocja walorów przyrodniczych. - udział w upowszechnianiu informacji o zasadach rolnictwa ekologicznego i rolnictwa integrowanego, - udział w upowszechnianiu zasad zawartych w Kodeksie Dobrych Praktyk Rolniczych, - udział w upowszechnianiu informacji o możliwościach wykorzystania informacji na temat i odnawialnych źródeł energii, - udział w upowszechnianiu zasad możliwości termomodernizacji budynków, - udział w upowszechnianiu informacji na temat możliwości oszczędzania wody i wykorzystania wód opadowych w przedsiębiorstwach i gospodarstwach domowych, - edukacja na rzecz poszanowania zasobów dzikiej przyrody i zieleni urządzonej, - wspieranie organizacyjne i finansowe przedsięwzięć w zakresie ścieżki międzyprzedmiotowej „edukacja ekologiczna” w szkołach podstawowych, VI. Poprawa klimatu akustycznego. - modernizacja/remont dróg, Program Ochrony Środowiska dla Gminy Nowosolna - 51 wprowadzenie rozwiązań technicznych ograniczających uciążliwość akustyczną istniejących dróg ( nasadzanie zielenią, ekrany akustyczne ) - wprowadzenie rozwiązań technicznych ograniczających uciążliwość akustyczną projektowanej autostrady A1.( ekrany akustyczne ). VII. Minimalizacja zagrożeń ze strony promieniowania elektromagnetycznego. - określenie poziomów zagrożenia ze strony istniejących obiektów emitujących pola elektromagnetyczne, - ograniczanie skali zagrożeń i uciążliwości ze strony pól elektromagnetycznych. VIII. Zapewnienie bezpieczeństwa ekologicznego. - stworzenie systemu wczesnego ostrzegania o NZŚ z wykorzystaniem stron internetowych Gminy - niedopuszczanie do zabudowy mieszkaniowej i gospodarczej w obrębie terenów przyrodniczo cennych i chronionych - budowa wodowskazów, IX. Zmniejszenie obciążenia środowiska odpadami. - edukacja na rzecz ograniczania ilości wytwarzanych odpadów oraz ich segregacji „u źródła”, - wspieranie finansowe działań gminy w zakresie wdrażania selektywnej zbiórki odpadów komunalnych, - wspieranie finansowe i organizacyjne lokalnych i indywidualnych kompostowni wykorzystujących odpady biodegradowalne z gospodarstw domowych i gospodarstw rolnych, - zapobieganie spalaniu odpadów w paleniskach domowych – stworzenie systemu wymuszającego na mieszkańcach podpisywanie umów z przedsiębiorstwami zajmującymi się wywozem i unieszkodliwianiem odpadów komunalnych, - likwidacja i rekultywacja istniejących oraz zapobieganie powstawaniu nowych „dzikich wysypisk”, - wsparcie organizacji systemu selektywnej zbiórki odpadów biodegradowalnych do kompostowania z terenów zabudowy zwartej i osiedlowej. - udział w kreowaniu lokalnych rynków wysokojakościowego kompostu uzyskiwanego z biodegradacji odpadów, - wspieranie działań zmierzających do stworzenia systemu zbiórki odpadów z produkcji rolniczej i przetwórstwa żywności obejmującego przede wszystkim gospodarstwa domowe i rolne oraz małe przedsiębiorstwa, - upowszechnianie informacji o możliwościach i zasadach gospodarczego wykorzystywania odpadów z rolnictwa i przemysłu rolno-spożywczego, Program Ochrony Środowiska dla Gminy Nowosolna - propagowanie indywidualnego 52 kompostowania odpadów organicznych powstających w gospodarstwach domowych i rolniczych. - rekultywacja hałd wyrobisk poeksploatacyjnych, - utworzenie punktów gromadzenia odpadów wielkogabarytowych na terenie gminy - systemowe rozwiązania w zakresie gospodarki wrakami samochodowymi – punkty odbioru, demontażu i recyklingu wraków samochodowych, - systemowe rozwiązania w zakresie gospodarki odpadami budowlanymi, utworzenie punktów gromadzenia odpadów wielkogabarytowych na terenie gminy, - wspieranie inicjatyw mających na celu zwiększone przetworzenie i wykorzystanie energii biomasy zawartej w osadach ściekowych, - udział w organizacji systemu kompostowania osadów ściekowych (lub współkompostowania z odpadami komunalnymi) przy lokalnych oczyszczalniach ścieków, - rozważenie budowy instalacji do suszenia osadów ściekowych przy istniejących oczyszczalniach, - uściślenie kontroli nad utylizacją odpadów z przemysłu rolno-spożywczego, w tym produkcji zwierzęcej, - utworzenie gminnego punktu zbiórki odpadów niebezpiecznych (GPZON). - wspomaganie akcji edukacyjnych poświęconych prawidłowemu postępowaniu z odpadami niebezpiecznymi powstającymi w sektorze komunalnym, - inwentaryzacja odpadów azbestowych i zawierających azbest w gminie, - utylizacja odczynników chemicznych, - minimalizacja ilości powstających odpadów medycznych, wymagających szczególnych metod unieszkodliwiania na drodze termicznej, - objęcie wszystkich prywatnych lecznic i gabinetów lekarskich systemem odbioru i unieszkodliwiania odpadów medycznych i weterynaryjnych, - inwentaryzacja odpadów PCB w gminie. 6. Harmonogram realizacji działań na lata 2007 - 2011 Harmonogram przedstawiono tabelarycznie – załącznik nr 2. Program Ochrony Środowiska dla Gminy Nowosolna 53 7 .ZARZĄDZANIE PROGRAMEM OCHRONY ŚRODOWISKA I MONITORING JEGO REALIZACJI 7.1. Struktura organizacyjno-prawna zarządzania Programem Ochrony Środowiska. Program Ochrony Środowiska dla gminy Nowosolna jest dokumentem o charakterze strategicznym. Pozostaje w ścisłym związku z planem zagospodarowania przestrzennego, strategią rozwoju gminy oraz zasadniczym blokiem ustaw i aktów wykonawczych dotyczących ochrony środowiska. Samorząd gminy Nowosolna w oparciu o obowiązujące rozwiązania prawne i organizacyjne, posiada właściwe kompetencje, które pozwolą na realizację zadań programowych ( we współpracy z samorządem powiatowym oraz organami szczebla wojewódzkiego). Praktyka wykazuje, że dla realizacji tych zadań systemy zarządzania środowiskowego oparte powinny być na następujących zasadach: zanieczyszczający płaci, użytkownik płaci, zasada prewencji zasada współodpowiedzialności, zasada subsydiarności (pomocniczości). 7.2. Instrumenty prawne. Organy administracji samorządowej dysponują następującymi instrumentami umożliwiającymi realizację zadań z zakresu ochrony środowiska. - programowo-planistycznymi (programy, plany), - reglamentującymi możliwości korzystania ze środowiska (pozwolenia, decyzje, opinie), - finansowymi (kredyty, pożyczki, dotacje, opłaty) - karnymi i administracyjnymi (kary, zezwolenia). Wyżej wymienione instrumenty prawne są skutkiem prawnym kompetencji organów gminy w zakresie realizacji najważniejszych ustaw dotyczących ochrony środowiska, a mianowicie: - ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony środowiska (Dz. U. Nr 62, poz. 627 z późniejszymi zmianami) - ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 r. o odpadach (Dz. U. Nr 62, poz. 628 z późniejszymi zmianami) Program Ochrony Środowiska dla Gminy Nowosolna - 54 ustawy z dnia 13 września 1996 r. o utrzymaniu czystości i porządku w gminach (Dz. U. Nr 132, poz. 622 z późniejszymi zmianami) - ustawy z dnia 18 lipca 2001 r. Prawo wodne (Dz. U. Nr 115, poz. 1229 z późniejszymi zmianami) - ustawy z dnia 16 października 1991 r. o ochronie przyrody (Dz. U. Nr 114, poz. 492 z późniejszymi zmianami) 7.3. Instrumenty finansowe. 7.3.1. Opłaty za korzystanie ze środowiska Należą do nich przede wszystkim: opłaty za gospodarcze korzystanie ze środowiska, oraz tzw. fundusze celowe (WFOŚ iGW – dotacje, pożyczki lub kredyty). Opłaty te pełnią funkcje prewencyjne i redystrybucyjne. Funkcja prewencyjna realizowana jest poprzez zachęcanie podmiotów (dotyczy to podmiotów gospodarczych) do wyboru technologii, lokalizacji produkcji, instalowania urządzeń ochronnych oraz oszczędnego korzystania z zasobów naturalnych w sposób najodpowiedniejszy z punktu widzenia ochrony środowiska. Funkcja redystrybucyjna polega na gromadzeniu i przemieszczaniu środków finansowych przeznaczonych na cele ochrony środowiska. Opłaty pobierane są za: - wprowadzanie gazów lub pyłów do powietrza, - pobór wód i wprowadzanie ścieków do wód lub do ziemi, - składowanie odpadów, - wyłączanie gruntów rolnych i leśnych z produkcji, - usuwanie drzew i krzewów. Opłaty i trafiają do funduszy celowych (fundusze ochrony środowiska i gospodarki wodnej oraz fundusz ochrony gruntów). W przypadku opłat i kar za usuwanie drzew i krzewów są wnoszone bezpośrednio do funduszy gmin (GFOŚiGW), w pozostałych przypadkach – do właściwego urzędu marszałkowskiego a następnie w części przekazywane do funduszy celowych właściwych gmin. Podmiot korzystający ze środowiska ustala we własnym zakresie wysokość należnej opłaty (według stawek obowiązujących w okresie, w którym korzystanie ze środowiska miało miejsce) i wnosi ją na rachunek właściwego urzędu marszałkowskiego. Osoby fizyczne nie będące przedsiębiorcami ponoszą opłaty za korzystanie ze środowiska w zakresie, w jakim to korzystanie wymaga pozwolenia na wprowadzanie substancji lub energii do środowiska oraz pozwolenia wodnoprawnego na pobór wód w rozumieniu przepisów ustawy Prawo Program Ochrony Środowiska dla Gminy Nowosolna 55 wodne. Podobne opłaty pobiera się na podstawie przepisów prawa górniczego i geologicznego za działalność koncesjonowaną. 7.3.2. Administracyjne kary pieniężne. Kary pobiera się w tych samych sytuacjach co opłaty, lecz za działania niezgodne z prawem. W odniesieniu do wód, powietrza, odpadów i hałasu, karę wymierza wojewódzki inspektor ochrony środowiska, a w odniesieniu do drzew i krzewów - organ gminy. Stawki kar zwykle są kilkakrotnie wyższe niż opłaty i trafiają do funduszy celowych. Ustawa Prawo Ochrony Środowiska przewiduje możliwość odraczania, zmniejszania lub umarzania administracyjnych kar pieniężnych. 7.4. Instrumenty społeczne. Zgodnie z zasadami zrównoważonego rozwoju, instrumenty społeczne stanowią ważny element zarządzania rozwojem gminy władz samorządowych (tworzenie partnerstwa społecznego). Działania te winny być oparte na edukacji ekologicznej (młodzież szkolna, organizacje, grupy zawodowe itp.), zapewnienie rzetelnej informacji o podejmowanych decyzjach z zakresu ochrony środowiska oraz właściwa promocja podejmowanych działań programowych. Instrumenty społeczne służą realizacji zasady uspołecznienia zarządzania rozwojem gminy poprzez budowanie społeczeństwa informacyjnego. Z punktu widzenia władz samorządowych umownie wyróżnia się dwie kategorie działań: - wewnętrzne, czyli dotyczące działań samorządów i realizowane poprzez działania edukacyjne, - zewnętrzne – polegające na budowaniu komunikacji społecznej (konsultacje, debaty publiczne, kampanie edukacyjne). Edukacja ekologiczna prowadzona jest dla szkół wszystkich stopni, w jej zakres wchodzą także tematyczne szkolenia adresowane do poszczególnych grup zawodowych i organizacji Komunikacja między władzą samorządową i ogółem społeczności może przybierać formy instytucjonalne, np. poprzez tworzenie biur komunikacji społecznej, podpisywanie formalnych deklaracji współpracy z organizacjami społecznymi i wspieranie ich działań poprzez np. wprowadzanie przedstawicieli organizacji do różnego rodzaju ciał opiniodawczych i doradczych, organizowanie regularnych spotkań z organizacjami, itp. Na instytucjach samorządowych i rządowych spoczywa obowiązek wzajemnego informowania się i uzgadniania decyzji związanych z ochroną środowiska. Zarówno Konstytucja RP, jak ustawa Prawo ochrony środowiska zapewniają każdemu obywatelowi pełny dostęp do informacji o środowisku i jego ochronie. Budowanie procedur komunikacji Program Ochrony Środowiska dla Gminy Nowosolna 56 społecznej służy zatem realizacji konstytucyjnych praw obywateli, przy czym dostęp do informacji nie jest uzależniony od uczestnictwa w konkretnym postępowaniu ani od posiadania jakiegokolwiek interesu w sprawie. Pożądany, dla skutecznego wdrażania programu ochrony środowiska, zakres komunikacji społecznej zdecydowanie wykracza poza samo tylko udzielanie informacji „na żądanie”. Obejmuje on także np. promocję programu, przekazywanie określonych danych politykom, sponsorom czy decydentom, wyjaśnianie stanowisk w konkretnych sprawach oraz „wciąganie” zainteresowanych osób lub instytucji do współpracy w realizacji programu, wyjaśnianie stanowisk, wymianę roboczej informacji między osobami pracującymi nad danym tematem, itd. Odpowiednio wczesna wymiana informacji o zamierzeniach związanych z realizacją programu ochrony środowiska, chronić będzie przed poważniejszymi zakłóceniami (np. odwołania i protesty). Rosnący udział w informowaniu społeczeństwa mogą mieć pozarządowe organizacje ekologiczne, zwłaszcza jeśli podejmą współpracę z gminą. W większym niż dotychczas zakresie powinny być wydawane i bezpłatnie rozpowszechniane broszury informacyjne i edukacyjne. Intensyfikowane będą także inne działania wynikające z „Narodowej strategii edukacji ekologicznej” oraz jej programu wykonawczego. Władze gminy powinny maksymalnie wykorzystywać nowoczesne środki komunikowania się, ze szczególnym uwzględnieniem Internetu. Można wskazać kilka rodzajów działań związanych z uspołecznieniem wdrażania programu, pożądanych do podjęcia na obszarze gminy Nowosolna. Na próbę podjęcia ich zasługuje kierunek władz gminy, polegający na wciągnięciu organizacji pozarządowych w wykonywanie zadań w zakresie ochrony przyrody. 7.5. Monitoring realizacji programu. Szczególnym instrumentem prawnym stał się monitoring, czyli jakościowy i ilościowy pomiar stanu środowiska. Monitoring był zwykle zaliczany do instrumentów społecznych (informacyjnych), jako bardzo ważna podstawa analiz, ocen czy decyzji. Obecnie, wprowadzenie badań monitoringowych jako obowiązujących przez zapisy w niektórych aktach prawnych czyni je instrumentem o znaczeniu prawnym. Program Ochrony Środowiska dla gminy Nowosolna jest dokumentem o charakterze planistycznym stanowiącym istotne narzędzie w realizacji polityki ekologicznej gminy. Koniecznym więc jest cykliczna ocena stopnia realizacji założonych działań i celów programowych, określenia ewentualnych rozbieżności ( i ich analiza) w odniesieniu do planowanych, a wykonanych zadań programowych. W oparciu o właściwe zapisy ustawowe, aktualizację Programu należy prowadzić co cztery lata. Program Ochrony Środowiska dla Gminy Nowosolna 57 Zgodnie z zapisem zawartym w Programie Ochrony Środowiska dla Powiatu Łódzkiego Wschodniego, dla prawidłowej oceny Programu należy przyjąć wskaźniki jego efektywności : wskaźniki ekologiczne jakość wód powierzchniowych i podziemnych, długość sieci kanalizacyjnej, ilość odpadów komunalnych na 1 mieszkańca na rok, wielkość emisji zanieczyszczeń pyłowych, wielkość emisji zanieczyszczeń gazowych, wielkość lesistości powierzchni lasów na 1 mieszkańca, powierzchnia terenów objętych ochroną prawną, powierzchnia terenów zdegradowanych, nakłady inwestycyjne na ochronę środowiska. wskaźniki ekonomiczne Wskaźniki ekonomiczne związane są z procesem finansowania inwestycji ochrony środowiska przy założeniu, że punktem odniesienia są określone efekty ekologiczne. Należą do nich łączny i jednostkowy koszt uzyskania efektu ekologicznego oraz koszty uzyskania efektu w okresie eksploatacji, a także trwałość efektu w określonym czasie. wskaźniki społeczne udział społeczeństwa w działaniach związanych z ochroną środowiska, stopień uspołecznienia procesów decyzyjnych (ilość i rodzaje interwencji społecznej), ilość i zróżnicowanie sposobów informacji i edukacji środowiskowej (akcje, kampanie, udział mediów lokalnych, zaangażowanie różnych grup/społeczności), ilość działań prawnych (procesów) odszkodowawczych związanych ze zniszczeniami środowiska. Realizacja monitoringu wykonalności Programu będzie wymagać również wymiany informacji pomiędzy Starostwem Powiatu i władzami Województwa Łódzkiego, w odniesieniu do określonej grupy komponentów środowiska zawartych w Programie. Partnerzy – podmioty realizujące Program nie stanowią grupy jednorodnej. Należą do nich m.in. struktury administracyjne władz samorządowych obszaru. Do nich należy bezpośrednie zarządzanie Programem. Władze Gminy pełnią w odniesieniu do Programu kilka funkcji. Jedną z ważniejszych jest funkcja regulacyjna, na którą składają się akty prawa Program Ochrony Środowiska dla Gminy Nowosolna 58 lokalnego – uchwały oraz decyzje administracyjne związane odpowiednio z określonymi obszarami zagadnień środowiskowych. Władze pełnią również funkcje wykonawcze (zadania wynikające z ustaw) i kontrolne. Pożądane jest, aby władze gminy pełniły również funkcje wspierające dla podmiotów zaangażowanych w rozwój gminy oraz funkcje kreującą działania ukierunkowane na poprawę środowiska. Inną grupą są partnerzy wykonujący zadania Programu, a jeszcze inną społeczność lokalna będąca zarazem beneficjentem jego rezultatów. Dla prawidłowej realizacji monitoringu wykonalności celów, priorytetów i zadań Programu Ochrony Środowiska gminy Nowosolna, niezbędna jest okresowa wymiana informacji pomiędzy starostwem i gminą, dotycząca stanu komponentów środowiska oraz stopnia zaawansowania realizacji poszczególnych zadań (w tym w szczególności zadań gminy). Przewiduje się wymianę ww. informacji w sposób zorganizowany – w ustalonej formie pisemnej lub elektronicznej (sprawozdawczość okresowa). 7.5.1. Kontrola przestrzegania prawa Główne kompetencje kontrolne posiada wojewoda, co wynika z podporządkowania mu wojewódzkiego inspektora ochrony środowiska, wykonującego w jego imieniu zadania Inspekcji Ochrony Środowiska, a zatem odpowiadającego za kontrolę przestrzegania warunków określonych w pozwoleniach. Ponadto, wojewoda na wniosek wojewódzkiego inspektora ochrony środowiska lub za jego zgodą może powierzyć w drodze porozumienia prowadzenie spraw z zakresu właściwości wojewódzkiego inspektora ochrony środowiska, w tym wydawanie w jego imieniu decyzji administracyjnych, powiatom położonym na terenie województwa. 8. Streszczenie w języku niespecjalistycznym. Program ochrony środowiska dla gminy Nowosolna został sporządzony w sposób zgodny z zaleceniami II Polityki ekologicznej Państwa, zapisami ustawy Prawo Ochrony Środowiska, wytycznymi rządowymi dotyczącymi zawartości programów ochrony środowiska oraz wszystkimi zapisami dotyczącymi gminy zawartymi w Programie ochrony dla powiatu wschodniego-łódzkiego i dla województwa łódzkiego. Program zawiera analizę stanu środowiska, diagnozę i tendencję zmian w gminie. Cele ekologiczne do osiągnięcia w perspektywie 8 - letniej, a także harmonogram zadań do realizacji w okresie krótkoterminowym – lata 2004 – 2007 i długoterminowym lata 2007 – 2011, ze wskazaniem priorytetów i sposobem finansowania zadań z nich wynikających. Program Ochrony Środowiska dla Gminy Nowosolna W programie uwzględniono wszystkie kierunki i 59 działania ochrony środowiska. Uwarunkowania regionalne i lokalne powodują, że najistotniejsze zadania do rozwiązania w najbliższych latach koncentrują się głównie wokół: - poprawy jakości powietrza (głównie termomodernizacji, likwidacji niskiej emisji), - poprawy bilansu hydrologicznego ( gospodarka ściekowa ) - prawidłowej gospodarki odpadami - zachowania naturalnej rzeźby terenu, struktury geologicznej i likwidacji powstałych szkód, poprawy klimatu akustycznego. - Zadaniami, których rozwiązywanie w najbliższych latach może stać się przedmiotem troski samorządu gminy, są także : - walka z hałasem komunikacyjnym, - poprawa bezpieczeństwa ekologicznego, - podniesienie poziomu świadomości ekologicznej lokalnych społeczności. Wiele spośród zadań zawartych w programie wynika bezpośrednio z zapisów zawartych w opracowaniach sporządzanych w gminie i powiecie łódzkim-wschodnim. Uwzględniono także programy ogólnokrajowe realizowane na terenie powiatu łódzkiego wschodniego (np. program zwiększania lesistości kraju, programy małej retencji, program rolno - środowiskowy). Głównym celem programu jest określenie zakresu zadań przewidzianych do realizacji na terenie gminy możliwych do finansowania ze środków zewnętrznych. Uwzględniono szeroki zakres zadań związanych z ochroną środowiska, za realizację których odpowiedzialne są władze gminy (zadania własne). Równocześnie wskazano bardzo wiele konkretnych zadań dla podmiotów szczebla krajowego, wojewódzkiego i powiatowego, aż po konkretne podmioty gospodarcze mimo, że realizacja tych zadań nie wchodzi w zakres obowiązków samorządu gminnego (zadania koordynowane). Program ochrony środowiska dla gminy nie jest dokumentem prawa miejscowego, lecz opracowaniem o charakterze operacyjnym przeznaczonym do okresowej aktualizacji (nie rzadziej, niż co 2 lata). Zakres celów i zadań dobrano w taki sposób, by z jednej strony były one zbieżne z zapisami przyjętymi w programie powiatowym i wojewódzkim, z drugiej jednak strony – umożliwiały asymilację zewnętrznych środków finansowych w zakresie szerszym niż wynikające z aktualnych możliwości budżetowych gminy. Program Ochrony Środowiska dla Gminy Nowosolna 60 9. Wykaz materiałów źródłowych. [1] Program Ochrony Środowiska Województwa Łódzkiego, Łódź, lipiec 2003r. [2] Strategia Rozwoju Gminy Nowosolna [3] Studium Uwarunkowań i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Nowosolna [4] Program Ochrony Środowiska dla Powiatu łódzkiego wschodniego Materiały otrzymane ze Starostwa Powiatowego w Łodzi, Wojewódzkiego Inspektoratu Ochrony Środowiska, Urzędu Statystycznego w Łodzi, Wojewódzkiego Ośrodka Doradztwa Rolniczego w Bratoszewicach, , Wojewódzkiego Zarządu Melioracji i Urządzeń Wodnych, Wojewódzkiego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej, Dyrekcji Parku Krajobrazowego Wzniesień Łódzkich, przedstawicieli samorządu terytorialnego i władz gminnych. 10. Załączniki 1. Tabela – metodyka pozyskiwania środków w ramach ZPORR 2. Tabela – Harmonogram realizacji zadań na lata 2007 - 2011
