funkcjopnowanie człowieka w sytuacjach trudnych

FUNKCJOPNOWANIE CZŁOWIEKA W SYTUACJACH TRUDNYCH
SYTUACJE TRUDNE- takie w których zostaje naruszona równowaga pomiędzy potrzebami, celami,
motywami, a działaniem i warunkami tego działania.
Sytuacje zakłócające syst. samoregulujący czł mogą być obiektywnie trudne ( gdy sytuacja przerasta stopniem
swojej trudności warunki normalne dla tego rodzaju działania oraz możliwości czł) i subiektywne ( gdy czł nie
może zaspokoić swoich potrzeb i nie może poradzić sobie z sytuacją, która innym nie sprawia trudności)
KATEGORIE TRUDNOŚCI DEZORGANIZUJĄCYCH DZIAŁANIE:
1. Trudność zad.
2. Warunki wewn. i zewn.
3. Cechy działającego podmiotu
4 RODZAJE CZYNNIKÓW ZEWN. I WEWN. OBNIŻAJĄCYCH PSYCHOLOGICZNY SYST.
SAMOREGULAVCYJNY CZŁ.:
1. Zakłócenia- elementy sytuacji, które utrudniają, bądź uniemożliwiają czł realizację czynności; np.: brak
przedemiotu lub info niezbędnych do wykonania określonej czynności ; wystąpienie przeszkody zewn.;
zakłócenie sprawności wykonania czynności ; sytuacje nowe, zaskakujące czł.
2. Zagrożenia- niebezpieczeństwa natury fizycznej i społecznej
3. Sytuacja przeciążenia- wymagająca od czł ponadprzeciętnej mobilizacji fiz. i psych.
4. Sytuacja deprywacji- gdy czł nie zaspokoił swoich potrzeb lub nie osiągną zamierzonych celów
CECHY OS. UTRUDNIAJĄCE PODEJMOWANIE TRUDNEGO DZIAŁANIA:
- Brak wprawy
- brak wiary w możliwości powodzenia
- niechęć do wysiłku
- niezgodność zad. z poglądami, przekonaniami, postawami
RODZAJE SYTUACJI TRUDNYCH:
KONFLIKTY MOTYWÓW- czł staje przed koniecznością wyboru pomiędzy różnymi alternatywami (
motywami)=> syt. konfliktowa
3 rodzaje konfliktów motywacyjnych:
- dążenie- dążenie- wyst. pomiędzy 2 pozyt. przyciągającymi motywami lub celami o
podobnym stopniu atrakcyjności. Zdobycie jednego z nich wyklucza zdobycie drugiego.
Konflikt między 2 dążeniami jest przeważnie krótkotrwały i nie wywołuje poważniejszych
negatywnych następstw emocjonalnych
- unikanie- unikanie – czł zmuszony jest do dokonania wyboru pomiędzy 2 motywami lub
celami mającymi dla niego wartość ujemną. Konflikt ten wywołuje negatywne napięcie
emocjonalne
- dążenie- unikanie- jeden i ten sam moty, cel wywołuje nastawienia ambiwalentneprzyciągania i odpychania. Konflikt ten jest podst. żródłem zaburzeń emocjonalnych czł, gdyż
utrudnia a nawet uniemożliwia czł zrealizowanie wzbudzonej emocji. Może prowadzić do
frustracji i niezadowolenia z siebie.
1.
STRES- szczególny rodzaj sytuacji trudnych bądź czynników szkodliwych oddziałujących na czł.
RODZAJE STRESU:
1. BIOLOGICZNY- zespół zmian fizjologicznych organizmu, pojawiających się w odp. na działanie
bodźców szkodliwych
3 fazy przebiegu reakcji fizjologicznej:
-stadium reakcji alarmowej ( faza szoku- np. obniżenie ciśnienia krwi, temp. ciała; faza
przeciwdziałania szokowi- np. podwyższenie ciśnienia krwi, temp. ciała)
- stadium odporności- w tym stadium organizm czł względnie dobrze znosi czynniki szkodliwe.
Jeśli czynnik szkodliwy w dalszym ciągu odziałowuje na organizm dochodzi do kolejnego
stadium
- stadium wyczerpania- ogólne pobudzenie organizmu, które nie służy zwalczaniu czynnika
szkodliwego, ale jest przejawem, że organizm nie daje sobie rady z tym stresorem i że stracił
swe zdolności obronne
2.
PSYCHOLOGICZNY- zmiany występujące w psychologicznych mechanizmach mechanizmach
regulacyjnych (procesy poznawcze i emocjonalno- motywacyjne) pod wpływem trudnych sytuacji.
Sytuacje wywołujące stres psycholog. : 1) niebezpieczeństwa natury fizycznej- katastrofy żywiołowe,
zagrożenia współczesnej cywilizacji; 2) stresory społeczne- sytuacje ośmieszenia, utrata pracy itd.
CECHY CHARAKTERYSTYCZNE DLA STANU STRESU:
wzrost ogólnego poziomu aktywacji organizmu, który objawia się wzrostem aktywacji kory
mózgowej i zmianami w obw.ukł. nerw.
- pojawienie się silnych emocji, przeważnie o zabarwieniu ujemnym
- pojawienie się motywacji do przezwyciężenia sytuacji trudnych. Motywacja ta uruchamia
odpowiednie czynności, których celem może być zwalczanie stresu, bądź wykonanie
czynności zabezpieczających do niedopuszczenia do powstawania stresu
MODEL REAKCJI LUDZI NA STRES PSYCHOLOGICZNY:
1. faza mobilizacji- czł mobilizuje swe siły fiz. i psych. do rozwiązania trudnej sytuacji. Procesy psych.
funkcjonują sprawnie, zgodnie z podjętą aktywnością
2. faza rozstrojenia- wyraźne pogorszenie przebiegu procesów psych., czł zaczyna działać schematycznie,
mało skutecznie. Poziom wykonywanych czynności znacznie się obniża , w zachowaniu pojawia się
dezorganizacja związana z nasilającym się napięciem emocjonalnym
3. faza destrukcji- narasta napięcie emocjonalne, zaburzenia funkcjonowania. Czł nie potrafi już sprostać
wymaganiom sytuacji, w jakiej się znalazł i wykonać w niej określonych sytuacji Zakłócenia procesów
orientacji, rozproszenie uwagi, chaotyczny sposób myślenia. Może dojśc do objawów apatii, rezygnacji,
depresji, histerii, szoku.
ODPORNOŚĆ NA STRES
1) brak reakcji emocjonalnej na sytuacje trudne
2) zdolność do utrzymania uprzedniego kierunku, sprawności i poziomu organizacji zachowania
się, pomimo występowania stresu.
3 KATEGORIE CZYNNIKÓW ODPORNOŚCI NA STRES:
- zadania i czynności wykonywane przez czł są dobrze wyćwiczone=> utrzymiją się na wys.
poziomie organizacji nawet przy b. silnym stresie
- procesy fizjologiczne ( np.. brak snu, zmęczenie=> obniżenie odporności na stres_)
- stałe właściwości jednostki: cechy ukł. nerw., samoocena, struktura potrzeb i siła motywacji,
cechy reagowania emocjonalnego, sposób spostrzegania rzeczywistości, inteligencja,
doświadczenia w okresie dzieciństwa
FRUSTRACJA- 1) Przeszkoda, która pojawiła się na drodze do realizacji celu; 2) bezpośredni efekt wystąpienia
przeszkody – przerwanie ciągu czynności ukierunkowanych na zrealizowanie określonego celu. Frustracja
należy do sytuacji trudnych. Frustracja będąca stanem napięcia może powodować zmianę taktyki działania (
działanie zadaniowe- przeszkodę traktuje jak problem, który należy rozwiązać) lub zmianę celu ( działanie
obronne- czł nie koncentruje się na rozwiązaniu zad lecz na zredukowaniu przykrego napięcia.
O SYTUACJI FRUSTARACYJNEJ MOŻNA MÓWIĆ GDY:
- czł znalazł się w sytuacji nierozwiązalnego problemu
- nie ma możliwości wycofania się z sytuacji
- czł jest silnie umotywowany do reagowania
BEZPOŚREDNIE NASTĘPSTWA FRUSTRACJI:
- agresja- każda frustracja rodzi agresję Dollard, Miller)
- regresja- czł uruchamia zachowania typowe dla wcześniejszych okresów rozwojowych- np.
obniżenie funkcji intelektualnych, sprawności wykonywanych czynności
- represja- usuwanie i niedopuszczenie do świadomości myśli o konfliktach, przykrych
przeżyciach, niepowodzeniach, które wywołują lęk lub niepokój=> czł zapomina o sytuacji
wywołującej frutrację
-
fiksacja- tendencja do stereotypowych, sztywnych form zachowania się pomimo
zmieniających się warunków sytuacji zewn. Fiksacja jest powtarzaniem wcześniej
wyuczonych i utrwalonych reakcji.
Oprócz bezpośrednich następstw frustracji , które zależą od sposobu traktowania przeszkody istnieją następstwa
odległe: nastawienia lękowe, nastawienia rezygnacyjne, nastawienia odnoszące ( odnoszenie do siebie wydarzeń
i sytuacji nie związanych ze sobą=> nadmierna podejrzliwość i poczucie zagrożenia ze str. innych ludzi) ,
agresja, ukształtowanie się wadliwych postaw w kontaktach interpersonalnych oraz nerwice.
KONFLIKTY INTERPERSONALNE
Ich istotą jest zderzenie przeciwstawnych dążeń między stronami konfliktu wykluczających się nawzajem.
Warunki konieczne do wystąpienia konfliktu interpers.: Uczestnictwo min. 2 os, os. te muszą być ze sobą w
kontakcie-muszą mieć możliwość wywierania nawzajem na siebie wpływu, wpływ wywierany przez 1 os.
interakcji jest niekorzystny dla partnera, tzn. może zagrażać poziomowi jego egzystencji, powodzeniu,
dobrobytowi, dobremu mniemaniu o sobie, hierarchii wartości itd. Konflikt interp. jest procesem, który trwa w
czasie.
Wg D.R. Petersona konflikt występuje, gdy działanie 1 os przeszkadza w działaniu 2 os. # czynniki inicjujące
powstanie konfliktu: 1) specyficzne zachowanie się jednostkilub gr os będących w interakcji, o które inni mają
pretensje; 2)nieprzestrzeganie norm, które odnoszą się do pewnych klas zachowań; 3) indywidualne skłonności 1
z os. , których 2 os. nie akceptuje.
Wzajemne oddziaływania uczestników interakcji stwarzają zagrożenie dla ich interesów i wymagają podjęcia
działań w ich obronie. Następujący po sobie ukł. wzajemnych sprzężeń generujących coraz silniejsze negatywne
oddziaływania partnerów na siebie może zostać przerwany przez:
-wycofanie się 1 str. lub obu z interakcji
-zdominowanie 1 str. przez drugą i zgodę drugiej na uległość
-przełamanie złej tradycji „ oddawania” negatywnych reakcji =+ podjęcie próby pozytywnych kroków na drodze
porozumienia=> zaprzestanie negatywnych działań
Typologie konfliktów: terytorialne, celów, przedmiotowe, wpływów, ekonomiczne, socjalne, związane z
własnymi uczuciami, o pierszeństwo własnych racji.
Konflikt interp. rozgrywa się na 3 płaszczyznach aktywności czł:
1. wymiar intrapsychiczny ( wewn. przeżycia uczestników konfliktowej sytuacji)
2. wymiar interakcyjny ( relacje ze str. przeciwną )
3. wymiar społeczny ( relacje, postawy, stanowiska i oceny otoczenia społecznego wobec konfliktu i jego
uczestników
STRATEGIE, TYPOLOGIE ZACHOWAŃ W KONFLIKCIE:
1. kooperacja (pozyt. współzalezność celów uczestników sporu) i rywalizacja (negat. współzależność)
M. Deutsch
2. zainteresowanie realizacją własnych interesów i zainteresowanie kontaktami z ludźmi:
-dominowanie- zainteresowanie własnymi interesami, a małe ludźmi
-łagodzenie- małe zainteresowanie własnymi interesami, a duże ludźmi
-rozwiązywanie problemów- duże zainteresowanie własnymi i cudzymi interesami
-unikanie- małe zainteresowanie własnymi i cudzymi interesami
-kompromis- umiarkowane zainteresowanie własnymi interesami i ludźmi
 R.B. Blake, J.S. Mouton
3. Rozw. konfliktu= zderzenie 2 pragnień: zaspokojenia własnych życzeń i usatysfakcjonowania interesów
przeciwnika:
-rywalizacja- realizacja własnych pragnień kosztem interesów 2 str. konfliktu
-uleganie- pragnienie usatysfakcjonowania partnera
-unikanie-brak chęci do obrony własnych interesów i interesów partnera
-kompromis- umiarkowane pragnienie zaspokojenia własnych interesów jak i chęci usatysfakcjonowania
partnera sporu
-współpraca- silne pragnienie zaspokojenie własnych życzeńprzy równoczesnej chęci usatysfakcjonowania
partnera
 K. Thomas
4. Rozw. konfliktu = zmiana zachowań, postaw:
-dominacja-1 str zmusza 2 do ustąpienia stosując nacisk psycholog. i fiz.
-kapitulacja- 1 str pozwala odnieść zwycięstwo 2
-bezczynność- 1 ze str nic nie robi dla rozw. konfliktu
-wycofanie się- 1 ze str odmawia uczestnictwa w konflikcie
-negocjacje- obie str są zaangażowane w rozw, konfliktu
-interwencja trzeciej str- ktoś inny podejmuje wysiłki by ułatwić str osiągnięcie porozumienia
 J.Z Rubin ( sądzi, że tylko negocjacje i interw. 3 os. są prawidłowymi i konstruktywnymi rozw.
konfliktu)
5.konflikt interp= wymiana negatywnych oddziaływań między uczestnikami sporu:
-atak- ma na celu wyegzekwowanie własnego stanowiska mimo lub wbrew woli str przeciwnej
-obrona- realizacja własnych zamierzeń, domaganie się uznania własnego stanowiska, mimo trudności
stwarzanych przez partnera
-uleganie- usatysfakcjonowanie partnera przez poddanie się niekorzystnym dla siebie oddziaływaniom
partnera
współpraca-partnerzy wzajemnie pozyt. wpływają na siebie i wspólnie poszukują możliwości zaspokojenia
własnych stanowisk
 K.Balawajder (jedynie współpraca eliminuje lub ogranicza konflikt)
4 ETAPY ROZWIĄZYWANIA KONFLIKTÓW (S.Chełpa, T.Witkowski)
1.
2.
3.
4.
PRZYGOTOWANIE DO SPORU-obniżenie napięcia emocjonalnego, przeanalizowanie własnego
stanowiska i str przeciwnej, przećwiczenie rozmowy z przeciwnikiem
ZAINICJOWANIE INTERAKCJI- wybranie odpowiedniego momentu do podjęcia rozmowy
SPÓR- w przypadku negatywnych emocji należy o nich mówić. Ustalenie reguł rozmowy. Wspólne
dokonanie analizy konfliktu i poszukanie rozwiazania
WYJŚCIE ZE SPORU- pojednanie wyrażone w słowach i gestach+ przeprosiny partnera
KONFLIKT INTEGRUJĄCY- przedmiotem sporu są konkretne fakty. Zadawane ciosy nie urażają godności i
wartości str przeciwnej. Obie str są jednakowo zaangażowane., potrafią panować nad swoimi emocjami i jasno i
szczerze o nich mówić=> rozwiazywanie konfliktu wpłynęło na zwiększenie więzi i integracji między
partnerami.
KONFLIKT DEZINTEGRUJĄCY- jego przedmiotem są domysły i przypuszczenia. Partnerzy ranią się
nawzajem używając obraźliwych epitetów. Zaangażowanie partnerów nie jest jednakowe=> partnerzy
dostrzegają bolene różnice między nimi, odchodzą od siebie z poczuciem krzywdy, żalu i nieporozumienia.
ZASADY ROZWIĄZYWANIA KONFLIKTÓW:
- traktowanie uczestników konfliktu jako osób równych sobie
poszanowanie godności i wartości str przeciwnej
- uświadamianie sobie własnych uczuć i emocji w związku z zaistniałym konfliktem i
przekazywanie ich str przeciwnej
- uważne słuchanie ze zrozumieniem komunikatów partnera
- zwracanie uwagi na działania partnera i rewidowanie własnego przekonania na temat jego os i
postępowania
- pozostawienie partnerowi możliwości bycia sobą, posiadania innych przekonań
- autentyczne poszukiwanie rozwiązań konfliktu mające na celu dobro wspólne partnerów, z
uwzględnieniem interesów obu str, a nie tylko jednej z nich
- branie odpowiedzialności za zdarzenia konfliktowe i tok ich rozwiązywania
- pojednanie i przebaczenie
- wypełnienie postanowień wynikających z rozstrzygnięć konfliktu