OSOBOWOŚĆ-stosunkowo stałe cechy, dyspozycje i właściwoci czł, które nadają względną spójność jego zachowaniu TEORIE OSOBOWOŚCI: 1. PSYCHODYNAMICZNA- czł. jako złożony syst.źródeł energii psych., które ukierunkowują i energetyzują jego zachow. Zachow. czł. zależy od nieświadomych sił i wewn. konfliktów 2. PSYCHOANALITYCZNA Z. FREUDA- psychika czł funkcjonuje na 2 poziomach: świadomym i podświadomym. Freud wyróżnił 3 sfery osobowości czł.: - id- sfera nieświadomych i irracjonalnyh popędów sexualnych i agresywnych, domagających się natychmiastowego zaspokojenia - ego- pośredniczy między id i światem zewn. To świadoma sfera osobowości. Reguluje życie, postępowanie czł. - superego- kontroluje, czy czł postępuje zgodnie z zasadami moralnymi i normami społecznymi. Składa się z sumienia i ja idealnego. MECHANIZMY OBRONNE ( wg Freuda)- próba obrony ego przed info i sytuacjami wzbudzającymi lęk: Represja (wyparcie)usuwanie ze świadomości sytuacji, zdarzeń, wspomnień przykrych, budzących lęk, ból, poczucie winy. Cel- zmniejszenie/wyeliminowanie lęku. Projekcja (rzutowanie) – przypisanie innym ludziom cech i właściwości, których czł sam u siebie nie akceptuje. Cel- chroni czł przed przyznaniem się do swoich wad, co wpływa na wzrost jego samooceny. Projekcja zniekształca percepcję innych ludzi Zaprzeczenie – udawanie, że sytuacja wzbudzająca lęk nie istnieje Racjonalizacja- dobudowywanie „ideologii” , którą czł tłumaczy swój czyn. Zawadzki wyróżnia 2 rodzaje racjonalizacji: 1. „kwaśne winogrona”- czł nie mogąc osiągnąć ważnego celu uznaje, że nie ma on dla niego znaczenia; 2. „słodkie cytryny”- czł wmawia sobie, że zdarzenia i sytuacje, których w rzeczywistości nie znosi, są dla niego korzystne i przyjemne („ dobrze jest jak jest, mogło być jeszcze gorzej”) Przemieszczenie – przeniesienie uczuć, zachowań uznanych za nieodpowiednie, z jednej os na drugą (np. wyładowanie konfliktów z pracy w domu, na domownikach) Sublimacja- czł swoje nieakceptowane popędy lub niemożliwe do osiągnięcia cele wyraża w formie akceptowanej przez społeczeństwo lub niego samego ( np. niezaspokojony malarz maluje akty kobiece) Reakcja upozorowana- wytworzenie postawy przeciwnej w stosunku do rzeczywistych uczuć jednostki względem drugiego czł. (np. przesadna uprzejmość dla os której się nienawidzi) Regresja- powrót do sposobu zachowania się charakterystycznego dla wcześniejszego okresu rozwojowego ( np. dziecko, któremu urodziło się młodsze rodzeństwo zachowuje się jak niemowlę) Dysocjacja (izolacja wewn.)- odseparowanie myśli od działań, traktowanie własnych sądów i wypowiedzi jako czegoś niepowiązanego z czynami, co pozwala podejmować działania wyraźnie niezgodne z przekonaniami czł. bez narażanie go na przeżywanie przykrego konfliktu wewn. PGLĄDY UCZNÓW I NASTĘPCÓW FREUDA: Alfred Adler- zał. że ludźmi kierują przede wszystkim motywy społeczne, ponieważ z natury są istotami społecznymi. Uważał, że każdy czł dąży do uzyskania przewagi nad innymi poprzez posiadanie możliwie najwyższych kompetencji. jednak w realizacji tego dążenia napotyka na niepowodzenia, które daja podstawę do tworzenia się tzw. kompleksu niższości. W odróżnieniu od Freuda twierdził, że na funkcjonowanie czł decydujący wpływ mają kształtowane przez niego oczekiwania dotyczące przyszłości i cele, które pragnie realizować, niż przeszłość. Eryk Erikson- w odróżnieniu od Freuda twierdził, że ‘ego’ stanowi samo w sobie źródło energii czł. , nie zaleźży od ‘id’. Harry Stack Sullivan- osobowość rozwija się nie tylko przez działanie wewn. sił psychicznych jednostki, ale przede wszystkim relacje interpersonalne. Carl Jung- psychika czł składa się z części świadomej i podświadomej. 1. nieświadomość indywidualna( zaw. wyparte wspomnienia i doświadczenia rejestrowane na poziomie podświadomym) wynik własnych doświadczeń jednstki; 2. nieświadomość zbiorowa-wspomnienia i predyspozycje zachowań odziedziczonych po przodkach- archetypy Karen Horney- podst. znaczenie dla rozw. osobowości mają czynniki kulturowe, przewyższające biologiczne uwarunkowania. Lęk podst.- powstaje na skutek zakłócenia poczucia bezpieczeństwa dziecka w stosunku do rodziców. 3 kategorie potrzeb: dążenie ku ludziom; odsuwanie się od ludzi; występowanie przeciw ludziom. Stanowią one podłoże wewn. konfliktu, które przeżywa każdy czł. 3. BEHAWIORYSTYCZNA ( Watson, Thorndike, Skinner)- czł. jako istota bierna, której zachowanie pozostaje pod wyłączną kontrolą środowiska. Odrzuca wpływ wewn. czynników na zachowanie jednostki. Watson- prekursor psychologii S-R (bodziec- reakcja), która bada bodźce widzialne, przyczyniające się do powstania, utrzymania i zmiany zachowania. Skinner- zachowanie czł jest uzależnione od wyposażenia genetycznego oraz środowiska fizycznego i społecznego.. Struktura zachowania kopią struktury środowiska. Środowisko może sterować zachowaniem czł przez wzmocnienia pozytywne ( nagrody) i negatywne ( kary) Procedury nagradzania: 1. stałych odstępów czasowych; 2. stałych proporcji; 3. zmiennych odstępów czasowych; 4. zmiennych proporcji.. Kara pozytywnie wpływa na zmianę zachowania czł pod warunkiem że jest stosowana razem z nagrodą. Kara nie eliminuje zachowań niezgodnych z normami społecznymi lecz tłumi je i zahamowuje na pewien okres czasu. NIEPOŻĄDANE ZJAWISKA WYWOŁYWANE PRZEZ KARĘ: 1. generalizacja hamowania- kara tłumi nie tylko reakcje niepożądane ale także zachowania pozytywne. 2. zaburzenia emocjonalne- efekt stosowania silnych i nieadekwatnych kar do przewinień . powstają wówczas reakcje lękowe, unikania, gniewu i agresji. 3. unikanie źródła karania- ludzie unikają osób i instytucji, które wymierzają im kary 4. system karania dostarcza negatywnych wzorców zachowania Pomimo wielu zasług behawiorystów w dziedzinie psychologii stworzyli oni mechanistyczny obraz czł, którego zachowanie zależy od sekwencji kar i nagród stosowanych przez otoczenie=> czł istotą niesamodzielną, reaktywną, niepotrafiącą współtworzyć siebie samego. 4. HUMANISTYCZNA I EGZYSTENCJALNA ( Carl Rogers, Abraham Maslow) Teoria ta zorientowana jest na czł, jego związki z innymi ludźmi, zainteresowania i trwałe wartości. Czł= jednostka nastawiona na rozwój własnego ‘ja’, realizująca cele, nastawiona na przyszłość. C.Rogers- czl unikalna całość, która składa się z 2 integralnych podsystemów: ‘ja’ i ‘organizmu’. 5 właściwości os. w pełni samorealizującej się : - otwartość na doświadczenie - stały rozwój i doskonalenie się - zufanie do swojego organizmu - zrównoważone relacje z innymi - życie zgodne z zasadą ‘ tu i teraz’= os nie rozpamiętuje przeszłości ani nie myśli wyłącznie o przyszłości A. Maslow- czł jest z natury dobry. Osobowość czł. rozwija się w wyniku dojrzewania w przyjaznym środowisku oraz dzięki aktywnym wysiłkom ze str. danej os. Ludzie są nieszczęśliwi bo społeczeństwo uczyniło ich takimi przez ignorancę, w skutek patologii społ. Potrzeby czł są ułożone hierarchicznie ( piramida potrzeb Maslowa). Cechy ludzi samorealizujących się ( w odróżnieniu od ludzi przeciętnych): 1. są nastawieni realistycznie 2. akceptują samych siebie, innych, naturę 3. są spontaniczni 4. koncentrują się na problemach a nie na sobie 5. cechuje ich pewien dystans i potrzeba odosobnienia 6. są niezależni i autonomiczni 7. oceniają ludzi i rzeczy niekonwencjonalnie, a nie stereotypowo 8. większość z nich miała doznania mistyczne lub duchowe 9. identyfikują się z ludzkością 10. Tworzą związki głęboko uczuciowe 11. ich wartości i postawy są demokratyczne 12. nie mylą środków z celami 13. mają poczucie humoru, w którym nie ma złośliwości 14. maja wielki zasób zdolności twórczych 15. są odporni na wpływy kulturowe, które nie harmonizują z ich hierarchią wartości lub poglądami 16. wznoszą się ponad swoje środowisko, a nie tylko borykają się z nim EGZYSTENCJALIZM- świat nie jest ani dobry, ani zły. Każdy czł. jest odpowiedzialny za podjęte decyzje i za ich skutki. Koncentrował się na samotnym istnieniu jednostki w otoczeniu Rollo May- czł musi uświadomić sobie zagrożenie własnej egzystencji, jakie niesie śmierć i zdać sobie sprawę, że to właśnie ona w dużej mierze nadaje życiu sens V.E. Frankl- czł może realizować swe możliwości w pełni się aktualizować i być zadowolonym z siebiei swej egzystencji tylko wtedy, gdy znajdzie sens swego życia POZNAWCZA (Bruner, Kelly, Simon, Tomaszewski)- żaden czł nie jest ukł całkowicie autonomicznym, niezależnym od wpływów zewn. i własnej hist. życia. Czynności czł są sterowane przez informacje. To struktura info decyduje o tym, do czego ludzie dążą i czego unikają. Informacje pochodzą z: - aktualnie działającego na czł. środowiska fizyczno- społecznego ( rodzina, koledzy, środki masowego przekazu) sterowanie zewn. - ludzkie doświadczenie, syst. wiedzy, którą jednostka zdobyła w przeszłości, dzięki uczeniu się, myśleniu i działaniu sterowanie wewn. 5. Podstawą regulacji wewn. są struktury poznawcze ( syst. info o świecie zewn. i o własnej os., które są zakodowane w pamięci czł i które regulują jego zachowanie) Systemy struktur poznawczych stanowią względnie trwałe cechy czł i są gł składnikiem osobowości OSOBOWOŚĆ- organizacja info zakodowanych w pamięci czł, całokształt doświadczenia jednostki. Struktury poznawcze to źródło informacji o otoczeniu, własnym ‘ja’ , o programach działania, które umożliwiaja osiągnięcie planowanych celów. Info zawarte w strukturach poznawczych dają czł: - poczucie tożsamości - ułatwiają orientację w świecie - daja info o samym sobie ( samowiedza) - ułatwiają czł ocenę wartości rzeczy i zdarzeń - ułatwiają precyzowanie i realizację celów Struktury poznawcze można scharakteryzować na - proste- złożone - konkretne- abstrakcyjne - zamknięte- otwarte - bierne- aktywne Sterowanie zewn.-info znajdujące się w środowisku. Jeśli czł jest zbombardowany nadmiarem info, powstaje zjawisko przeciążenia informacyjnego. Dlatego czł musi stoować selekcję info. Jeśli nastąpoi deficyt info, wówczas czł aktywnie ich poszukuje w środowisku. Proces orientacyjny- zdobywanie, przetwarzanie nowych info . Do procesów oreintacyjnych należą: percepcja, tworzenie wyobrażeń, myślenie, rozwiązywanie problemów. Działanie czł jest zdeterminowane przez jego przeszłość i przyszłość- to co przewiduje, antycypuje i i to czego oczekuje ( 2 rodzaje oczekiwań: 1. przewidywanie zdarzeń niezależnych od działania podmiotu-np. pogoda; 2. przewidywanie konsekwencji własnego działania-np. prawdopodobieństwo osiągnięcia sukcesu. Szczególną rolę w działaniu i funkcjonowaniu czł odgrywają procesy wartościowania. 5 kategorii wartościowania: 1. wartości dionizyjskie- życie będzie miało wartość, gdy czł osiągnie luksus, bogactwo, obfitość 2. wartości heraklesowe- dązenie do dominacji nad innymi, do zdobycia władzy i sławy 3. wartości prometejskie- podejmowanie działań altruistycznych, uslugowe i społeczne.Walka z cierpieniem, złem, okrucieństwem=> wartość nadrzędna 4. wartości apollińskie- najwyższe znaczenie ma sztuka, twórczość, poznanie świata, rozwój nauki 5. wartości sokratyczne- najwyższym dobrem czł jest poznawanie i rozumienie samego siebie + doskonalenie własnej os. Wartości wpływają na wybory , cele, decyzje dokonywane przez ludzi. Koncepcja poznawcza ujmuje czł jako podmiot ukierunkowany na osiąganie pewnych wartości ( celów) i stara się odp. na pyt. jakie sa siły napędowe ludzkiego działania. TEORIE OSOBOWOŚCI OPARTE NA POJĘCIU CECHY CECHA- stała właściwość charakteryzująca os. , która jest wyznaczona przez dziedziczność i środowisko. 2 rodzaje teorii cech: - teorie nometyczne-( R.Cattela, H. Eysencka, „Wielka Piątka” Costy i Mc Crae) wszyscy ludzie mają takie same cechy. Różnią się jedynie ich nasileniem. - Teorie idiograficzne- ( G. Allport) każdy czł charakteryzuje się niepowtarzalnym zestawem cech. KONCEPCJA R. CATTELLA Cechy( o których wnioskujemy na podst. obserwacji zachowania) stanowią strukturę psychiczną osobowości. Cechy powierzchniowe- obserwowalne na zewn. Cechy źródłowe- zmienne, z których zbudowana jest osobowość. Dzieląsie na dynamiczne, zdolnościowe i temperamentalne. Cechy zdolnościowe- określaja jak czł radzi sobie z rozwiązywaniem zad. (np. inteligencja) Cechy temperamentalne- charakteryzują tempo i ogólny styl, w jakim czł wykonuje czynności Cechy dynamiczne- napędzają jednostkę do działania, motywują ją. SFERA MOTYWACYJNA SKŁADA SIĘ Z 3 KATEGORII: ERGI- wrodzone psychofizyczne tendencje, mające składnik percepcyjny, afektywny i dążeniowy (m.in. bezpieczeństwo, seks, ciekawość, głód, gniew, dbałość o siebie) SENTYMENTY- kształtują się pod wpływem oddziaływań środowiskowych i własnych doświadczeń czł.. Wyrażają stosunek jednostki do poszczególnych klas obiektów. (m.in. religia, kariera, sport, sentyment własnego JA) O ergach i sentymentach oraz wzajemnych relacjach między nimi dowiadujemy się z obserwowalnych przejawów zachowania wyrażanych w postaci POSTAW- Można je scharakteryzować poprzez opis 3 elementów postawy: siły zainteresowań, kierunku działania i obiektu. KONCEPCJA H. EYSENCKA 3 wymiary osobowości: 1. Ekstrawersja- introwersja Ekstrawersja charakteryzuje ludzi aktywnych, towarzyskich, pełnych życia, ukierunkowanych na zewnętrzny świat i innych ludzi Introwertycy- rezerwa w kontaktach z innymi, bierność i postawa wycofywania się. 2. Neurotyczność- zrównoważenie emocjonalne Os. neurotyczne są lękliwe, depresyjne, nerwowe, spięte. Mają obniżoną samoocenę i tendencję do wahań nastroju. Os. zrównoważone emocjonalnie cechuje stabilność, pewność siebie i stałość w swoich reakcjach 3. Psychotyzm Charakteryzuje ludzi aspołecznych, chłodnych emocjonalnie, niezdolnych do empatii, egocentrycznychi agresywnych „WIELKA PIĄTKA” COSTY I MC CRAE 5 czynników osobowości : 1. Neurotyczność- czł nerwowy, nieprzewidywalny emocjonalnie, nadwrażliwy, impulsywny, nieśmiały, napięty i strapiony 2. Ekstrawersja- czł towarzyski, otwarty, wesoły, asertywny, aktywny, zainteresowany relacjami z innymi 3. Otwartość na doświadczenia- czł obdarzony wyobraźnią i wrażliwością estetyczną, inteligentny, twórczy, ciekawy, niekonwencjonalny 4. Ugodowość- czł zgodny, przyjazny, ustępliwy, skromny, empatyczny, prostolinijny 5. Sumiennośc- czł. rzetelny, pracowity, punktualny, obowiązkowy, wytrwale dazy do celu, nie zrażający się niepowodzeniami. KONCEPCJA G. ALLPORTA Ludzie oprócz cech wspólnych posiadają cechy niepowtarzalne 3 rodzaje cech niepowtarzalnych: 1. cecha dominująca- ta, która tak przeważa w osobowości czł, że wiąże on z nią niemal wszystko co robinie u wszystkich cecha ta występuje 2. Cechy zasadnicze- najbardziej podst. cechy i dyspozycje, występujące u wszystkich ludzi 3. Cechy wtórne- czasem ujawniają się w zachowaniu jednostki, ale nie mają centralnego znaczenia dla opisu osobowości danego czł. „JA” czyli proprium, które stanowi coś unikalnego i niepowtarzalnego dla każdej os. Unikalność wyraż się m.in. w stosunku czł do własnej osoby. Proprium rozwija się szczególnie w dzieciństwie. „JA” stanowi podst. do rozw. zdrowej, dojrzałej osobowości. KRYTERIA DOJRZAŁEJ OSOBOWOŚCI: 1. Udzielanie się na zewnątrz 2. Okazywanie ciepła w relacjach z innymi 3. poczucie emocjonalnego bezpieczeństwa 4. realistyczne spostrzeganie rzeczywistości 5. Rozwijanie potrzeby posiadania kompetencji-nabywanie/doskonalenie umiejętności 6. Otwartość na opinie innych ludzi 7. Umiejętność budowania własnej filozofii życia- kształtowanie własnego syst. wartości