ROZWÓJ ONTOGENETYCZNY CZŁOWIEKA

ROZWÓJ
ONTOGENETYCZNY CZŁOWIEKA.
Rozwój:
 Słowo to występuje w różnych naukach, często jest używane w mowie potocznej,
 Używając go mamy najczęściej na myśli proces długotrwały, w toku którego obiekty
ulegają ukierunkowanym zmianom, które następują po sobie prawidłowo, od form
prostszych do wyższych,
Najważniejsze cechy to:
Kierunkowość – oznacza iż dokonujące się zmiany konsekwentnie prowadzą do określonego
stanu końcowego,
Postępowość – rozwoju polega na tym, że każda z kolejnych faz przemian odznacza się
wyższością w stosunku do poprzedniej,
Filogeneza – zajmuje się rozwojem życia psychicznego w całym świecie organicznym,
szukając zaczątków psychiki we wczesnych szczeblach ewolucyjnych i badając jej stopnie
kształtowania się u coraz wyższych gatunków zwierząt.
1
Antropogeneza – bada rozwój życia psychicznego człowieka jako gatunku na przestrzeni
wieków, poczynając od ludzi pierwotnych, aż do dzisiejszych czasów.
Ontogeneza – przedmiotem jej jest rozwój jednostki od stadium zarodkowego do osiągnięcia
dojrzałości.
Geneza aktualna – zmiany, które zachodzą w toku aktualnego przebiegu czynności
psychicznych i sprawiają czynności te w miarę czasu trwania osiągają coraz doskonalszy
poziom.
Interesującym jest fakt zgodności kierunków zmian dokonujących się w różnych
perspektywach czasowych.
Np. niższą rozwojową formą spostrzegania jest całościowe widzenie w którym poszczególne
przedmioty zlewają się z tłem i innymi przedmiotami znajdującymi się w sąsiedztwie; formę
wyższą stanowi spostrzeganie analityczno-syntetyczne, oddzielające poszczególne
przedmioty od tła i wyodrębniające ich elementy składowe
KIERUNKI ROZWOJU PSYCHICZNEGO:
Równoważenie się stosunków jednostki z jej środowiskiem dokonuje się w drodze adaptacji
jest to przystosowanie się jednostki do otoczenia np. niemowlę odwraca głowę w kierunku
źródła dźwięku, jest to zmiana przystosowawcza jak również owe równoważenie następuje
poprzez dokonywanie w środowisku zmian odpowiadających potrzebom człowieka
Człowiek osiąga równowagę z otoczeniem za pośrednictwem zachowań różnego typu, dlatego
można te zachowania w różny sposób klasyfikować.
2 podstawowe kierunki rozwoju to:
Obiektywizacja poznania:
Oznacza że człowiek odzwierciedla rzeczywistość coraz wierniej i dokładniej, w sposób coraz
bardziej niezależny od relacji, w jakich pozostaje z otoczeniem.
Nie przestając być integralną częścią otoczenia, z czasem w coraz większym stopniu potrafi
wyodrębnić się z niego w sensie poznawczym i patrzeć na świat, samego siebie i swoje
relacje ze światem z zachowaniem dystansu właściwego „niezależnemu obserwatorowi”.
Subiektywizm poznania:
W najwcześniejszym okresie poznania jest tak duży, że dziecko widzi przedmioty i ludzi z
otoczenia jedynie jako elementy własnego doświadczenia, nie istniejące poza tym
doświadczeniem. Dalsza obiektywizacja polega na uwalnianiu się poznania od wpływu takich
czynników subiektywnych jak: emocje, zainteresowania, potrzeby, życzenia czy
oczekiwania. Czynniki te mogą ukierunkować czynności poznawcze, powodując, że człowiek
zwraca uwagę tylko na te aspekty rzeczywistości, które mają dla niego znaczenie, a pomija
inne. Mogą też wpływać na zniekształcenie odbieranych informacji, sprawiać że widzi się czy
pamięta rzeczy inaczej, niż wyglądają w istocie.
Początkowym brakiem obiektywizmu odznacza się też sposób widzenia samego siebie. Małe
dziecko, nie uświadamia sobie własnego istnienia jako odrębnego elementu świata.
Stopniowo odkrywa swoje fizyczne, a potem psychiczne „ja”. Długo nie potrafi samodzielnie
wyodrębnić i ocenić własnych cech jako względnie trwałych właściwości osoby, a nie jedynie
elementów aktualnego doświadczenia.
Rozwój prowadzi
do:
2
obiektywizacji
poznania
autonomizacji
poznania
dokonującej się w miarę wzrostu
abstrakcyjności
dokonującej się w miarę wzrostu
samoświadomości
Doskonalenie się sposobów równoważenia stosunków
jednostki z otoczeniem:
 Wyprzedzenie reakcjami przewidywanych zmian
środowiskowych
 Uwzględnianie w działaniu przewidywanych reakcji
środowiska
Samoświadomość:
*Stopniowe poznawanie siebie przyczynia się do doskonalenia sposobu poznania
rzeczywistości,
*Poznanie własnych potrzeb, uczuć, nastawień, własnych możliwości i ograniczeń pozwala
nam uświadomić sobie, jak owe czynniki wpływają na nasze poznanie, to zaś umożliwia
próby aktywnego przezwyciężania tego wpływu,
*Jest ważnym warunkiem obiektywizacji, pozwala na sprawowanie kontroli nad przebiegiem
własnych czynności poznawczych
H.A.WITKIN określa te zmiany rozwojowe jako postępowanie zróżnicowania
psychologicznego, które przejawia się w 2 podstawowych aspektach:
wyodrębnianiu się jednostki od świata,
i wyodrębnianiu się od siebie poszczególnych funkcji psychicznych.
AUTONOMIZACJA DZIAŁANIA:
*jest to drugi ”produkt „ rozwoju,
*oznacza, iż działanie w większym stopniu sterowane wewnętrznie, uniezależnia się od
czynników zewnętrznych,
*początkowo u dzieci zauważa się jedynie zachowania reaktywne tzn., dziecko reaguje
jedynie na bodźce płynące z zewnątrz lub z własnego organizmu,
*z czasem człowiek zaczyna w coraz większym stopniu w reakcjach uwzględniać swoje
wcześniejsze doświadczenia, z tego wynika iż zachowania reaktywne z czasem przestają
dominować ,
*doświadczenie staje się wewnętrznym czynnikiem decydującym o sposobie reagowania,
*działania celowe są coraz mniej inspirowane z zewnątrz, a podejmowane z „własnej
inicjatywy”, są kierowane wewnętrznym planem,
3
*w toku rozwoju zmniejsza się impulsywność zachowania, jest ono kierowane wolą
człowieka, uzyskuje ono charakter kontrolowany.
Działanie jest formą kontaktu człowieka ze światem, Zaś efektywność działania wymaga
liczenia się z rzeczywistością i postulat ten jest w toku rozwoju coraz pełniej realizowany.
Autonomii zachowania nie można pojmować jako jego całkowitej niezależności od
czynników sytuacyjnych czy środowiskowych.
Wewnętrzne struktury to pewne wyobrażenia, plany czy modele nazywane są schematami
poznawczymi.
 stanowią one odzwierciedlenie rzeczywistości-aktualnej, przeszłej i przyszłej,
 by owe schematy mogły pośredniczyć w kontaktach człowieka ze światem, muszą
odznaczać się wystarczającym stopniem ogólności, pozwalającym na stosowanie ich
w wielu różnych konkretnych sytuacjach.
 W przeciwnym razie konieczne byłoby każdorazowe dostosowanie się do sytuacji bez
możliwości wykorzystania doświadczenia,
 Ogólność schematu poznawczych oznacza abstrakcyjność ujmowania rzeczywistości,
 Autonomia zachowania-jego uniezależnienie się od bezpośrednich wpływów sytuacji
na rzecz zwiększającej się roli wyznaczników wewnętrznych-powinna więc wzrastać
w miarę wzrostu abstrakcyjności
Obiektywizacja poznania i autonomizacja działania stanowią dwa procesy
komplementarne, wzajemnie się wspomagające i równoważące.
Prowadzą one do podniesienia na wyższy poziom równowagi między jednostką a
środowiskiem-doskonalą zarówno proces adaptacji, jak i przekształcenie rzeczywistości.
Sprawiają one, że choć człowiek, w miarę jak działanie jego staje się determinowane przez
pewne struktury te coraz trafniej odzwierciedlają rzeczywistość, coraz lepiej się do tego
dostosowuje.
Wzrastająca umiejętność odrywania się od aktualnej sytuacji pozwala na doskonalszą formę
adaptacji, polegającą na wyprzedzaniu zmian w środowisku własną aktywnością,
Człowiek staje się zdolny do przewidywania zmian, dzięki czemu może nie tylko
dostosowywać swe zachowanie do tego, co się dzieje, ale także do tego, co stanie się w
przyszłości.
Dzięki obiektywizacji poznania człowiek:
potrafi coraz efektywniej przekształcać rzeczywistość, wykorzystując w tym celu coraz
doskonalsza wiedzę o niej,
staje się zdolny do dostrzegania różnorodnych skutków swego działania
Dążenie do coraz doskonalszej równowagi ze środowiskiem jest powszechne w całym świecie
organicznym i tak ogólnie ujmowany kierunek rozwoju należy uznać za uniwersalny. Dlatego
można sądzić, że ze względu na odmienność środowisk, w jakich żyją ludzie, osiąganie
równowagi jest uzyskiwane za pomocą zróżnicowanych sposobów.
To pozwala zakładać, że w odmiennych warunkach środowiskowych odmienne są
szczegółowe kierunki zmian rozwojowych.
OGÓLNA CHARAKTERYSTYKA PRZEBIEGU ZMIAN ROZWOJOWYCH:
Rozwój ontogenetyczny można widzieć jako ciągłe zwiększenie się stopnia organizacji
wewnętrznego świata jednostki, jako bogacenie się życia psychicznego w nieustannym
dążeniu do coraz pełniejszego odzwierciedlenia złożoności świata.
***Na proces rozwoju składają się zmiany dwojakiego rodzaju:
4
**zmiany ilościowe: polegają one na wzrastaniu możliwości funkcjonowania, analogicznych
do wzrostu dokonującego się w zakresie rozwoju fizycznego czy fizjologicznego.
*Traktując rozwój jako proces tworzenia się wewnętrznych struktur odzwierciedlających
rzeczywistość, można zmiany ilościowe widzieć jako swego rodzaju „poszerzanie się” tych
struktur , które polega na włączaniu w nie coraz większej liczby elementów otaczającego
świata, na zwiększaniu ich możliwości asymilacyjnych.
*zmiany ilościowe sprowadzają się do coraz szerszego wykorzystywania zdobytych
możliwości poznania czy działania, przenoszenia ich coraz to nowe fragmenty rzeczywistości.
*mają również ważne znaczenie stanowią niezbędną podstawę przeobrażeń jakościowych,
*nowe możliwości powstają bowiem przez przekształcenie się wcześniejszych, to zaś
dokonuje się w toku funkcjonowania , realizowania posiadanych możliwości działania.
**zmiany jakościowe: one w zasadniczy sposób przekształcają charakter tych kontaktów,
przenosząc je na nowy wyższy poziom,
*stanowią one istotę rozwoju.
Stadia rozwoju następują po sobie w ściśle określonej, stałej kolejności-każde poprzednie jest
warunkiem pojawienia się następnego.
Stadia są kolejnymi przybliżeniami do idealnego stanu końca, ku któremu rozwój zmierza.
Stała kolejność występowania stadiów jest w tym ujęciu efektem istnienia między nimi
związków funkcjonalnych. Znaczy to, że osiągnięcia jednego stadium stanowią nieodzowny
punkt wyjścia dla dalszych zmian, prowadzących do stadium następnego.
Rozwój jako proces strukturalizacji:
Przy tym rozumowaniu trzeba uznać, że osiągnięcia stadiów wcześniejszych stanowią
integralny element dalszych osiągnięć,
Komplikowanie się struktury polega bowiem na tym, że struktury prostsze nie rozpadają się,
lecz ulegają integracji, wchodząc w skład coraz bardziej złożonych całości.
Rozwój nie polega na zastępowaniu jednych właściwości czy możliwości tymi ani na
dołączaniu się nowych owych do wcześniejszych,
Możliwości wcześniejsze, prostsze stają się elementami nowych bardziej skomplikowanych.
Pogląd ten pozostaje w zgodzie z danymi empirycznymi, które świadczą o tym, że mimo
pojawienia się nowych, wyższych jakościowo sposobów funkcjonowania wcześniejsze
utrzymują się w repertuarze możliwości człowieka i niejednokrotnie są stosowane, okazując
się w pewnych sytuacjach wystarczającymi czy nawet optymalnymi.
Np. mimo pojawienia się zdolności do logicznego zapamiętywania utrzymuje się pamięć
mechaniczna.
Twierdzenie o stopniowym charakterze rozwoju:
*o stosunkowo łagodnym przechodzeniu z jednego stadium do drugiego, przygotowanego
przez to wcześniejsze
Zmiany jakościowe nie pojawiają się więc skokowo, ale między kolejnymi stadiami
występują okresy przejściowe.
Np. Piaget wyróżnia w każdym stadium trzy etapy: etap kształtowania się nowej struktury,
etap jej stabilizacji i etap, na którym pojawiają się zaczątki struktury, jaka ukształtuję się
dopiero na następnym stadium
Często można też się spotkać z poglądem, że przechodzenie z jednego stadium do następnego
jest-w związku ze skokowym charakterem zmian-burzliwe, nosi znamiona kryzysu
polegającego na załamaniu się linii rozwoju czy wręcz na czasowym regresie.
5
Kryzys ten miałby powodować nieuchronne pojawienie się zakłóceń w kontaktach z
otoczeniem-wywoływać poważne zaburzenia równowagi wzajemnych stosunków.
Owy pogląd reprezentuje między innymi K.Dąbrowski – twórca teorii dezintegracji
pozytywnej która wiąże rozwój z zaburzeniami faktu, że przeorganizowanie się struktur
leżące u podłoża zmian jakościowych jest procesem, który czasowo zmniejsza integrację
funkcjonowania i wymaga od organizmu wydatkowania znacznej energii.
Kryzysowość rozwoju jest raczej produktem pewnych niekorzystnych warunków
środowiskowych i wychowawczych aniżeli nieuchronną koniecznością.
Ogólność stadiów:
Można się spotkać z poglądami, w myśl których nie da się dokonać periodyzacji rozwoju
ponieważ tempo zmian w tych różnych zakresach jest niejednakowe i brak w nich
równoległości osiągnięć rozwojowych
We współczesnej psychologii przyjmuje się stanowisko przeciwne. Wynika ono z
przekonania, że psychika nie jest mozaiką nie związanych lub luźno związanych ze sobą cech,
lecz całościową strukturą, której elementy są współzależne-zarówno funkcjonują, jak i
rozwijają się we wzajemnych interakcjach.
Rozwój został tu przedstawiony jako stadialny proces organizacji wewnętrznych struktur
odzwierciedlających rzeczywistość, której integralną częścią jest rozwijająca się jednostka.
Kolejne stadia wiążą się z zasadniczymi jakościowymi zmianami, które dotyczą struktury
psychicznej jako całości, mają więc charakter ogólny.
Osiągnięcia wcześniej stadiów stanowią warunek przejścia do stadiów następnych.
Kolejność stadiów jest więc stała, a zmiany pojawiają się stopniowo. Występowanie
nierównomierności rozwojowych oraz burzliwe kryzysy przy wchodzeniu w nowe stadia są
spowodowane niekorzystni warunkami rozwoju.
STADIA ROZWOJU:
We współczesnej psychologii dominuje pogląd, że rozwój polega na doskonaleniu się
sposobu odzwierciedlania rzeczywistości poprzez poznanie oraz działanie i dokonuje się w
toku aktywnych kontaktów ze światem, pod wpływem oddziaływań środowiskowowychowawczych, które określają charakter tych kontaktów.
Kryteria wyodrębniania stadiów rozwojowych:
*sposób i poziom poznawania i uświadamiania sobie przez dziecko otaczającej
rzeczywistości,
*dominujący rodzaj działalności dziecka,
*specyficzne formy i metody oddziaływania wychowawczego na dziecko
Zachodzenie istotnych zmian jakościowych w tych trzech zakresach stanowi o przechodzeniu
rozwoju do następnego stadium. Zmiany te wzajemnie się warunkują-poziom poznawania
wpływa na działanie dziecka, ale zarazem w toku tego działania doskonali się sposób
odzwierciedlania rzeczywistości, co podnosi poznanie na wyższy poziom; działanie zależy od
warunków i możliwości tworzonych przez wychowanie.
PIĘĆ PODSTAWOWYCH STADIÓW :
1.niemowlęctwo obejmuje pierwszy rok życia
2.wiek poniemowlęcy obejmuje lata 1-3
3.wiek przedszkolny obejmuje lata 3-7
4.młodszy wiek szkolny obejmuje lata 7 –11,12
6
5.wiek młodzieńczy obejmuje lata 11,12-17,18
Stopniowość zmian rozwojowych sprawia, że w obrębie poszczególnych okresów można
poszukiwać drobniejszych stadiów.
Należy zwrócić uwagę na to, ze granice wiekowe oddzielające od siebie poszczególne stadia
są określone w sposób przybliżony. Istnieją znaczne różnice indywidualne w tempie rozwoju,
co powoduje, że jedne dzieci mogą wkraczać w poszczególne stadia wcześniej, a inne
później. Różnice te albo w sposób dość stały ujawniają się w toku całego rozwoju, albo
występują tylko w pewnych okresach. Przyczyny owych różnic mogą tkwić zarówno w
warunkach środowiskowo-wychowawczych jak i w indywidualnych właściwościach dziecka.
Oprócz zróżnicowania indywidualnego tempo rozwoju jest zależne w pewnych okresach od
płci. W szczególności dotyczy to wieku dorastania.
Jeszcze ważnym powodem do tego by traktować granice wiekowe w przybliżeniu, jest
zjawisko akceleracji. Polega ono na tym że kolejne pokolenia młodzieży coraz wcześniej
dochodzą do poszczególnych osiągnięć, w coraz młodszym wieku uzyskują określone
poziomy dojrzałości. Takie przyspieszanie się rozwoju dobrze udokumentowano w zakresie
rozwoju fizycznego.
Np. stwierdza się u dzieci dzisiejszych dzieci wcześniejsze niż u ich rówieśników sprzed
kilkudziesięciu lat ząbkowanie, szybszy postęp procesów kostnienia, intensywniejszy wzrost,
wcześniejsze dojrzewanie.
Hipoteza o akceleracji rozwoju psychicznego wydaje się dalece prawdopodobna.
Nie należy zapominać o znacznych możliwościach stymulowania rozwoju, jakie tkwią w
odpowiednio organizowanych oddziaływaniach wychowawczych. Reformy systemu
wychowania, programów i metod nauczania mogą znacznie zmienić tempo rozwoju.
CZYNNIKI ROZWOJU:
Tzn. w jakich warunkach proces rozwoju zachodzi i co wpływa na jego przebieg.
Jest to problematyka o podstawowym znaczeniu dla teorii rozwoju. Z tego powodu należy on
do historycznie najwcześniejszych problemów psychologii rozwojowej, od dawna był w
znaczny stopniu nadal jest przedmiotem dyskusji i sporów tak w nauce, jak i poza nią.
I. Mamy tu dwa skrajne stanowiska, wokół których grupują się poglądy na temat czynników
rozwoju, są następujące:
Dziedziczenie: w myśl pierwszego stanowiska odgrywa dominującą rolę.
 Rozwój polega na stopniowym ujawnianiu właściwości zaprogramowanych
genetycznie, jest w swym zasadniczym kształcie przesądzony już przed urodzeniem
się dziecka,
 Zmiany w zachowaniu zachodzą wraz z wiekiem w drodze dojrzewania-dokonują się
w wyniku „interakcji genów z warunkami wewnętrznego środowiska organizmu”, nie
wymagają ćwiczenia, są w znacznym stopniu niezależne od doświadczenia.
 Poglądy te wywodzą się z biologistycznych czyli natywistycznych koncepcji
rozwoju, ku którym skłaniało się wielu psychologów z końca XIX i początków XX w.
II. Drugie stanowisko jest związane z tradycjami filozoficznego empiryzmu.
Rozwój jest determinowany przez środowisko, w szczególności środowisko społeczne,
które tworzy doświadczenie dziecka.
 następuję to za pośrednictwem procesu uczenia się, przebiegającego w sposób ściśle
zależny od tych od tych doświadczeń,
7

pogląd ten zaczął szczególnie silnie ujawniać się w psychologii z początkiem XX w.
W tym wszystkim jest niezmiernie najważniejsza aktywność
własna!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!
Żadne z podanych stanowisk nie jest już raczej przyjmowane dziś w krańcowej formie.
DZIŚ powszechnie uważa się, że procesy dojrzewania i uczenia się współuczestniczą w
rozwoju, że przebieg a on zarówno pod wpływem czynników środowiskowych, jak i
genetycznych. Owy pogląd sformułowano już na początku naszego wieku. Jednak nadal
prowadzi się dyskusje na owy temat. Sądzi się, że rola czynników środowiskowych wzrasta w
miarę wzrastania wieku dziecka i stopnia złożoności zachowań.
Zarazem coraz częściej i silniej akcentuje się kwestie podmiotowości rozwoju-roli, jaką
odgrywa tu sama rozwijająca się jednostka.
Rozpatrywane z tego punktu widzenia poglądy natywistyczne i socjologistyczne przy całej
swej odmienności mają ze sobą wiele wspólnego. Traktują bowiem dziecko nie jako podmiot,
lecz jako przedmiot zmian, zakładają jego bierność w procesie rozwoju.
AKTYWNOŚĆ:
 jest motorem rozwoju, jego bezpośrednią przyczyną,
 zarazem jest ona najbardziej podstawową potrzebą człowieka,
 Teza ta jest zawarta w wielu różnych współczesnych koncepcjach rozwoju.
Np. wynika ona z twierdzenia psychologii materialistycznej o ścisłym związku między
strukturą i funkcjami układu nerwowego, jest zgodna z cybernetycznymi modelami psychiki,
stanowi istotny element wspomnianej już teorii rozwoju proponowanej przez PIAGETA.
Dla każdej z tych koncepcji aktywność jest nieodłączną cechą człowieka już od
najwcześniejszego etapu rozwoju, wszelkie bowiem struktury mogą istnieć jedynie pod
warunkiem funkcjonowania, w przeciwnym zaś przypadku ulegają dezorganizacji.
Funkcjonowanie = szeroko rozumiana aktywność
TEORIA PIAGETA:
Traktuje on rozwój jako proces konstruowania struktur umysłowych dokonujących się w toku
interakcji człowieka z otaczającym go światem.
Owa interakcja polega na „wcielaniu elementów zewnętrznych we własną aktywność
podmiotu”, czyli na włączaniu ich w struktury wewnętrzne.
W toku tego procesu ujawniają się jednak coraz to nowe elementy czy aspekty
rzeczywistości, których asymilacja wykracza poza posiadane możliwości. Proces ten nazywa
Piaget AKOMODACJĄ stanowi ona istotę rozwoju.
Akomodacja nie występuje bez asymilacji dlatego koniecznym warunkiem jest aktywność.
Posiadane możliwości rozwijają się jedynie poprzez ich aktywne wykorzystywanie w
kontaktach z rzeczywistością.
Dziecko rozwija się
Czynniki wpływające na aktywność można podzielić na warunki zewnętrzne mające swe
źródło w środowisku, w którym przebiega aktywność i wewnętrzne tkwiące w określonych
właściwościach podmiotu.
ZEWNĘTRZNE WARUNKI AKTYWNOŚCI.
Należą do nich te czynniki, które określają zewnętrzne możliwości funkcjonowania.
Pojawienie się określonych form aktywności jest uzależnione od dostępu dziecka do
odpowiednich obiektów-przedmiotów, osób, informacji.
8
Aktywność emocjonalna jest uruchamiana przez stymulujące poznawczo zdarzenia czy
sytuacje problemowe, reakcje emocjonalne maja związek z określonymi stanami
rzeczywistości itd.
Możliwości działania są też określane przez obecność lub brak czynników zakłócających
względnie ułatwiających tok czynności.
Do warunków wyznaczających możliwości działania należą też czynniki, od których zależy
prawidłowość fizjologicznego funkcjonowania organizmu, takie jak: temp., skład i wilgotność
powietrza, natężenie hałasu, rodzaj powietrza itd.
Wymagania środowiskowe:
Ich głównym źródłem jest środowisko społeczne, które pewne rodzaje aktywności uważa za
po/żądane i usiłuje skłonić do nich dziecko, inne zaś stara się wyeliminować. Posługuje się
przy tym szeroko rozumianymi karami i nagrodami.
Część wymagań ma charakter wyraźnie zwerbalizowanych nakazów i zakazów,
określających, co i jak dziecko powinno robić, a czego mu nie wolno. Są one zwykle
egzekwowane za pomocą celowo stosowanych, wyraźnie wyodrębnionych kar czy nagród
różnego rodzaju.
Oprócz jawnych wymagań istnieją jednak takie, o których otoczenie społeczne informuje
jedynie za pośrednictwem wzmocnień pozytywnych czy negatywnych.
Nagradzamy dzieci np. przejawami aprobaty, czułością, dobrym nastrojem.
Karzemy dzieci np. chłodem, obojętnością, zniecierpliwieniem, złym humorem.
Stąd dziecko czerpie informacje o tym, w jakim stopniu różne przejawy jego aktywności są
pożądane lub niepożądane społecznie, a tym samym korzystne lub niekorzystne z punktu
widzenia określonych potrzeb, które otoczenie społeczne zaspokaja..
Nie zawsze rozpoznawanie wartości własnych zachowań ma charakter świadomy, często
utrwalanie jednych, a eliminowanie innych dokonuje się za pośrednictwem mechanizmów
odruchowo-warunkowych.
Wzorce środowiskowe
Są specyficzną grupą czynników zewnętrznych,
Zachowanie innych ludzi stanowi dla dziecka wzór do naśladowania.
Naśladowanie
Tendencja do naśladowania jest u dzieci bardzo duża , ujawnia się wcześnie i można
przypuszczać, że dziecko ma wrodzony, odruchowy charakter.
Zmienia się ono wyraźnie w toku rozwoju, w większym stopniu staje się dowolne i celowe,
ukierunkowane na odtworzenie wzorca.
Modelowanie
Jego istotą jest koncentracja na znaczeniu naśladowanych zachowań, podczas gdy ich
konkretna forma jest mniej istotna i może być zmieniona.
CO NADAJE ZACHOWANIOM WYSTĘPUJĄCYM W OTOCZENIU CHARAKTER
WZORÓW?
Odpowiedzi na powyższe pytanie są różne. Zwraca się uwagę na informacyjne znaczenie
wzorców: obserwując innych ludzi, dziecko dowiaduje się jakie zachowania prowadzą do
jakich skutków i naśladuje te, które są zgodnie z rozeznaniem są efektywne dla realizacji
określonych celów.
Identyfikacja
Tym mechanizmem tłumaczy się naśladownictwo,
Jest to tendencja często nieświadoma, do utożsamiania się z inną osobą lub grupą
Tendencja ta występuje wobec osób, z którymi jednostkę łączy silna pozytywna wieź
emocjonalna
9
Środowisko stwarza określone możliwości działania dziecka, stawia pewne wymagania oraz
dostarcza wzorców aktywności.
Czynniki zewnętrzne nie działają w sposób izolowany i przypadkowy, lecz tworzą względnie
zwarte i trwałe układy wyznaczone rodzajem środowiska biogeograficznego i społecznoekonomicznego, w jakim dziecko żyje.
Ważniejsze aspekty środowiska społeczno-ekonomicznego:
 Właściwości środowiska rodzinnego,
 Typ środowiska lokalnego,
 Rodzaj szkoły, do jakiej dziecko chodzi
Osoby znaczące:
Odgrywają szczególną rolę w kształtowaniu układu oddziałujących na dziecko czynników,
Są to osoby, które przebywają z dzieckiem dłuższy czas, z racji pełnionej funkcji lub
posiadanej przewagi mają nad nim pewną władzę i są obiektem silnych emocji,
Mogą one organizować warunki aktywności,
Mogą być dawcami nagród i kar, oraz źródłem wzorców.
Omówione warunki aktywności mogą istnieć i wpływać na dziecko niezależnie od intencji
otoczenia społecznego.
Mogą być również tworzone świadomie i celowo w procesie wychowania, są wówczas w
sposób zamierzony ukierunkowane na wywołanie określonego rodzaju aktywności dziecka, a
w konsekwencji na pobudzenie jego rozwoju.
Celowo organizowane możliwości działania, świadomie stawiane wymagania i wzory
pozwalają na zamierzoną ingerencję w przebieg rozwoju. Mogą one mieć znacznie większą
moc oddziaływania na dziecko niż czynniki niezamierzone.
WEWNĘTRZNE WARUNKI AKTYWNOŚCI
Właściwości organiczne
 Wpływają na przebieg funkcjonowania fizjologicznego, a pośrednio na aktywność
dziecka i jego rozwój psychiczny,
Np. ogólny stan zdrowia i sprawność fizyczna itd. Określają w pewnym stopniu charakter
jego aktywności.
Na aktywność mają również wpływ defekty narządów zmysłów, np. wady wzroku i słuchu,
lub kalectwo ruchowe.
W zależności od stanu zdrowia, siły, sprawności fizycznej i ruchowej dziecko może spotkać
się z odmiennego typu postawami ze strony otoczenia społecznego, to może decydować o
charakterze zewnętrznych czynników wpływających na rozwój.
Organiczne zadatki1 właściwości funkcjonowania psychicznego:
1) Najczęściej wymienia się tu właściwości układu nerwowego,
 Decydują one na przykład o ruchliwości procesów nerwowych,2co może prowadzić na
cechy zachowania takie jak: plastyczność, łatwość przystosowania się do zmian w
otoczeniu ,itd.
2) Ważną właściwością układu nerwowego jest jego siła3,
 Sądzi się, że warunkuje ona między innymi zdolność do koncentracji i wysiłku,
odporność na porażki, stopień wrażliwości zmysłowej i emocjonalnej.
Termin ten oznacza, że nie są one gotowymi cechami.
Szybkości ich powstawania, zaniku oraz zmiany.
3
Zdolność do pracy.
1
2
10
3
Cechy układu nerwowego są przez wielu badaczy traktowane jako podstawa
kształtowania się temperamentu, podobnie zresztą jak właściwości układu hormonalnego.
Zadatki organiczne są wrodzone4, powstają na podstawie cech genetycznych, stanowiących
dziedziczne wyposażenie jednostki, ulegających rozwojowi i ewentualnym modyfikacjom w
toku życia płodowego.
Ważny wewnętrzny czynnik warunkujący dalszy rozwój należy uznać za Osiągnięty poziom
rozwoju.
Preferencje:
*Są to istotne przejawy podmiotowości rozwoju,
*Są one przejawami kształtującego się w toku rozwoju indywidualnego systemu wartości,
*Wpływ preferencji na aktywność oznacza, że jest ona w znacznym stopniu zależna od
potrzeb jednostki, jej zainteresowań i zamiłowań, indywidualnej wiedzy dotyczącej tego, co
złe a co dobre itd.
*mogą dotyczyć zarówno form aktywności jak i jej poziomu, rozumianego jako stopień
trudności.
Preferencje jako istotny modyfikator wpływów zewnętrznych.
*określają stopień podatności jednostki na oddziaływania,
*w zależności od swoich preferencji jednostka, którą potencjalnie oddziałuje przecież bardzo
wiele różnych wpływów, często sprzecznych pod względem kierunku, wybiera te
oddziaływania, którym jest skłonna się poddać.
Wpływ preferencji indywidualnych na oddziaływania z zewnątrz, jakim podlega jednostka,
stanowi dobrą ilustracje współzależności między różnymi czynnikami rozwoju.
PODSUMOWUJĄC:
Ponieważ bezpośrednią przyczyną wszelkiego rozwoju jest aktywność, proces ten zachodzi
pod wpływem czynników, które aktywność tę kształtują.
Można wśród nich wyróżnić zewnętrzne i wewnętrzne warunki aktywności, wzajemnie na
siebie oddziaływujące.
Do warunków zewnętrznych należą oferowane przez środowisko możliwości działania,
stawiane dziecku wymagania oraz wzorce.
Szczególne znaczenie mają te warunki zewnętrzne, które są w sposób zamierzony
organizowane w procesie wychowania.
Do warunków wewnętrznych należą możliwości jednostki oraz jej preferencje. Zmieniają się
same w toku rozwoju, a zarazem stanowią istotny wyznacznik efektywności oddziaływań
zewnętrznych.
Warunki
Warunki
zewnętrzne:
wewnętrzne:
 Możliwości,
 Możliwości
 Wymagania,
 preferencje
 Wzorce,
4
Lecz mogą w pewnym stopniu przekształcać się w toku dalszego rozwoju.
Aktywność
dziecka
11
wyznaczają
rozwój
x60
12