definicja zdrowia w aspekcie filozoficznym i

Zdrowie – największe
dobro każdego z nas! Zachowanie go na długie lata stanowiło poprzez wieki troskę nie tylko
pojedynczego człowieka, ale było również przedmiotem działań różnego typu organizacji,
instytucji i agend zarówno lokalnych, jak ogólnopaństwowych czy światowych. Głównym
celem przedsięwzięć podejmowanych w ramach ochrony zdrowia było i jest takie
kształtowanie świadomości wszystkich członków społeczeństwa, aby mogli wziąć
odpowiedzialność za zdrowie swoje i swoich najbliższych.
Przez termin „zdrowie” rozumie się stan pełnej sprawności fizycznej, psychicznej i
społecznej; w węższym znaczeniu - nieobecność choroby lub kalectwa; z fizjologicznego
punktu widzenia zdrowie to zdolność organizmu do odpowiedniego przystosowania się do
warunków środowiska.
> Zdrowie to stan dobrego samopoczucia fizycznego, psychicznego i społecznego a nie tylko
brak choroby czy niepełnosprawność.
> Zdrowie jest wartością, dzięki której jednostka lub grupa realizuje swoje aspiracje, zmienia
środowisko i radzi sobie w nim.
> Zdrowie jest zasobem( bogactwem) gwarantującym jego rozwój społeczny i ekonomiczny.
Tylko zdrowe społeczeństwo może tworzyć dobra materialne i kulturowe, rozwijać się.
Zdrowie jest środkiem do osiągnięcia lepszej jakości życia.
> Zdrowie jest stanem statycznym. We wszystkich okresach życia należy je:
> -chronić-czyli zapobiegać chorobom(profilaktyka),
1
> -doskonalić je- pomnażać zwiększać jego potencjał (promocja zdrowia),
> -przywracać je, gdy pojawi się choroba (leczenie, rehabilitacja)
Zdrowie psychiczne zaś to zdolność człowieka do rozwoju w kierunku coraz wyższych uczuć
i wartości oraz realizacji twórczych możliwości, czyli kształtowania siebie na coraz wyższym
poziomie i szerszych płaszczyznach (intelektualnej, emocjonalnej, moralnej itp.). W
literaturze pojęcie zdrowia psychicznego jest pojmowane bardzo różnie. Przykładowo
zdrowie to interpretuje się jako:
• brak zaburzeń psychicznych;
• integracja, zespolenie i organizacja struktur oraz funkcji psychicznych;
• rozwój w kierunku coraz wyższej rzeczywistości, a więc rozwój hierarchiczny;
• stan równowagi psychicznej (homeostaza);
• zdolność do działań produktywnych i efektywnych;
• wyraz sprawności zespołowej podstawowych funkcji psychicznych;
• zdolność do współżycia z otoczeniem i do przekształcania tego otoczenia;
• zdolność do przystosowania się do zmieniających się warunków życia;
• pełny dobrostan fizyczny, umysłowy i społeczny, a nie tylko nieobecność choroby, czy
kalectwa (całościowe ujęcie zdrowia somatycznego i psychicznego jednostki przyjęte przez
Światową Organizację Zdrowia).
Według K. Dąbrowskiego zdrowie psychiczne oznacza "zdolność do rozwoju w kierunku
wszechstronnego rozumienia, przeżywania, odkrywania i tworzenia coraz wyższej hierarchii
rzeczywistości i wartości, aż do konkretnego ideału indywidualnego i społecznego", lub
węziej: "zdolność do wielopłaszczyznowego i wielopoziomowego rozwoju psychicznego".
Zdolność ta obejmuje wszystkie zasadnicze funkcje człowieka: intelektualne, dążeniowouczuciowe, intuicyjne i inne, a także wartości moralne, etyczne i społeczne.
Potocznie zdrowie rozumiane jest jako stan braku choroby, ale to podejście już dawno zostało
uznane za niewystarczające. Podjęto wiele prób określenia czym jest zdrowie, jak do niego
dążyć i jak je utrzymać. Część badaczy ujmuje zdrowie jako stan równowagi pomiędzy
człowiekiem a otoczeniem oraz odpowiadającą jej równowagę wewnętrzną (Hipokrates), inne
traktują je jako zespół pozytywnych cech, pozwalających na wykorzystanie wszelkich
możliwości twórczych oraz osiągnięcie siły i szczęścia (Dubos). Według Światowej
Organizacji Zdrowia (WHO), zdrowie jest stanem pełnego dobrostanu fizycznego,
psychicznego i społecznego, a nie jedynie brakiem choroby. Najnowsze definicje,
nawiązujące do podejścia społeczno – ekologicznego, traktują zdrowie jako poddającą się
zmianom zdolność człowieka zarówno do osiągania szczytu własnych możliwości
fizycznych, psychicznych i społecznych, jaki do pozytywnego reagowania na wyzwania
środowiska. Podobnie Psychologia Zdrowia i Choroby intensywnie podkreśla, że zdrowie nie
jest stanem, lecz procesem. Jest aktywnym poszukiwaniem i utrzymywaniem równowagi
psychofizycznej, rozumianej jako pełnia sił witalnych i obronnych organizmu oraz efektywne
radzenie sobie z wymaganiami codziennego życia. Podsumowując można powiedzieć, że
zachowania normalne czy zdrowotne to takie, które pomagają nam dotrzeć do równowagi
psychofizycznej i ją utrzymać.
„Zdrowie” w świetle definicji Światowej Organizacji Zdrowia rozumie się jako subiektywnie
odczuwaną pełnię sprawności fizycznej, psychicznej i społecznej w wyniku odpowiedniego
przystosowania się do warunków środowiska.
Jak długo nie stwierdza się istotnych zaburzeń w wyglądzie, budowie lub czynnościach
badanego organizmu, tak długo taki osobnik może być uznany za człowieka zdrowego, mimo
że może już toczyć się w jego organizmie nie wykazany badaniami proces chorobowy.
Objawów choroby sam chory jeszcze nie zauważa, a nawet i lekarze często nie są w stanie ich
stwierdzić. Zdrowie w ten sposób rozumiane jest warunkowane m. in. Prawidłowym składem
biochemicznym, harmonią i równowagą zarówno w środowisku wewnętrznym organizmu, jak
2
i otaczającym go przyrodniczym środowisku zewnętrznym, zwanym też naturalnym
środowiskiem człowieka.
W środowisku wewnętrznym człowieka toczą się podstawowe dla zdrowia biochemiczne
procesy wzrostu, namnażania oraz kształtowania czynności poszczególnych komórek, tkanek
i narządów, jak również mechanizmów osobniczej obronności i immunologicznej
reaktywności organizmu. Wspomniane środowisko wewnętrzne jest w swym składzie i
przebiegu reakcji w zasadniczy sposób modelowane przez otaczające człowieka środowisko
zewnętrzne.
Każdy z podstawowych komponentów otaczającego środowiska, a więc zarówno gleba,
woda, powietrze, jak i rośliny, zwierzęta, czy też inni ludzie (indywidualnie lub w
kompleksowym współdziałaniu) zapewniają bezpośrednio lub pośrednio (np. poprzez
poszczególne ogniwa łańcucha pokarmowego) wspominają sprawność psychiczna, fizyczną i
społeczną człowieka, a więc to, co nazywa się zdrowiem.
Podstawą zdrowia jest wspomniana wyżej harmonijna równowaga, korzystne zdrowotne
oddziaływanie człowieka na otaczające go środowisko, oraz tegoż środowiska na organizm
człowieka. Organizm ten w sferze biologicznej wykazuje ścisłą wielokierunkową zależność
ekologiczną. Wszystkie komponenty tego środowiska, a więc rośliny, zwierzęta czy inne
organizmy ludzkie, podobnie jak gleba, woda czy powietrze atmosferyczne, wywierają na
człowieka nie tylko wymieniany wcześniej pośredni czy bezpośredni wpływ, ale także
wzajemnie się modelują (m.in. pod względem składu chemicznego), działają korzystnie lub
niekorzystnie na nasze zdrowie (przy uwzględnieniu różnorakich uwarunkowań genetycznych
i możliwości adaptacyjnych).
Styl życia i zachowania zdrowotne determinują w największym stopniu stan zdrowia
człowieka (50-60%).
Wg Demela: "Zdrowie nie jest darem niebios, danym nam raz na zawsze. Nad zdrowiem
trzeba pracować i wykształcić trwałe nawyki higieniczno-kulturowe oraz odpowiednie
postawy wobec rozwoju fizycznego i psychicznego". Z postawami ściśle wiąże się hierarchia
wartości i poczucie odpowiedzialności za swoje zdrowie. Wartość - to wszystko co jest godne
zabiegania (a nie tylko to czego człowiek pragnie).
Wartości są ważnymi regulatorami ludzkich dążeń i zachowań, są cenione przez jednostkę
jako silny bodziec do działania obok potrzeb i motywacji pełnią one istotną rolę w
wyznaczaniu zachowań. Pojęcie zdrowia jako wartości, dzięki której jednostka lub grupa
może realizować swoje aspiracje, zmieniać środowisko i radzić sobie w nim, nabiera w
ostatnich latach szczególnej wymowy, gdyż coraz więcej młodych ludzi, przekonuje się, iż
dobre zdrowie to dobry interes. Ludzie młodzi zdają sobie sprawę z faktu, iż w zasięgu
możliwości każdego z nich, leży zmiana stylu życia i jego zachowań zdrowotnych, które w
największym stopniu wpływają na stan jego zdrowia. Zachowania zdrowotne kształtują się
już od wczesnego dzieciństwa, w procesie socjalizacji pod wpływem różnych czynników : w
domu, w szkole, czy w grupie rówieśników, pod wpływem reklamy, informacji w środkach
masowego przekazu, czy też obserwacji ludzi w najbliższym otoczeniu.
Zachowania zdrowotne to wskaźniki postaw wobec zdrowia, wynikające z przyjętych przez
jednostkę wartości, dlatego wskazują na potrzebę doradzania, wsparcia i pomocy ludziom
młodym w kształtowaniu swojego stylu życia.
Umiejscowienie zdrowia w hierarchii wyznawanych przez młodzież wartości i poczucia
odpowiedzialności za swoje losy zależy od ich wiedzy, postaw, poziomu motywacji, które są
niezbędne dla kształtowania i utrzymywania zachowań sprzyjających zdrowiu.
Poznanie zachowań zdrowotnych wybranej grupy dzieci i młodzieży umożliwi opracowanie
programów profilaktycznych, których celem będzie modyfikacja zachowań zdrowotnych.
Wiedza o zachowaniach zdrowotnych dzieci i młodzieży powinna stanowić podstawę
programowania i ewaluacji edukacji zdrowotnej.
3
Chyba każdy z nas ma świadomość jak wielką wartością jest nasze zdrowie. Żyjemy jednak w
takim pędzie i pośpiechu, że zwykle nie znajdujemy czasu na zastanowienie się nad stylem
naszego życia na zachowaniu optymalnych warunków do jego zachowania. Modnym stał się
zwrot "żyję w stresie", a co się z tym wiąże to brak dostatecznego wypoczynku, nałogi,
wyczerpanie organizmu. Możemy na co dzień obserwować jak gwałtownie wzrasta liczba
chorób cywilizacyjnych, a współczesny człowiek staje się coraz mniej odporny na szkodliwy
wpływ środowiska determinujący nasz styl życia.
Przyzwyczailiśmy się, że winę za nasze złe samopoczucie, chorobę czy brak uśmiechu
zadowolenia na co dzień zrzucamy na przypadek, złośliwość losu. Jednak dzieje się tak, że
właśnie decyzje podejmowane przez nas każdego dnia bezpośrednio wpływają na sposób w
jaki żyjemy, a ten z kolei na nasze zdrowie.
Nasuwa nam się tu pytanie, czy istnieją jeszcze szanse na zachowanie optymalnego stanu
zdrowia skoro współczesny świat niesie za sobą tyle zagrożeń?
Jedynym sposobem wydaje się być świadomość szkodliwych czynników niszczących zdrowie
i dążenie do ich eliminacji wszędzie tam gdzie to jest możliwe zanim pojawią się pierwsze
oznaki choroby. Aby osiągnąć sukces niezbędna jest jednak konsekwencja w działaniu.
Jeżeli człowiek rodzi się zdrowy, bez żadnych obciążeń genetycznych, to przy zachowaniu
zdrowego stylu życia nigdy nie powinien chorować. Przyczyna choroby nie tkwi w
organizmie jako takim, ale zawsze spowodowana jest czynnikami niszczącymi,
pochodzącymi z zewnątrz.
Organizm człowieka jest cudownym tworem i w wielu przypadkach jest w stanie eliminować
skutki działania czynników chorobotwórczych ciągle walcząc o zdrowie i życie.
Jeżeli zdarzy się jednak, że zbyt go nadwerężymy, bo pojawi się ich zbyt wiele, organizm
załamuje się i zaczyna chorować.
Nie należy jednak zbytnio ufać w cudowne możliwości współczesnej medycyny, której
postęp jest niezaprzeczalny. Są one ogromne, ale to my przede wszystkim musimy zadbać o
swoje zdrowie podejmując wysiłek w wypracowaniu zdrowego stylu życia, konsekwentnym
wprowadzaniu zmian, które będą początkiem drogi ku lepszemu życiu- zdrowszemu życiu.
Możemy i powinniśmy, niezależnie od naszego wieku żyć zdrowo, aktywnie, pozostać
sprawnymi w całej swojej strukturze, zarówno fizycznej jak i duchowej. Znana polska
fundacja Źródła Życia propagująca zasady zdrowego stylu życia zwraca szczególną uwagę na
sposób naszego odżywiania się. Wielu różnych producentów systematycznie zasypuje nasz
rynek coraz to nowymi produktami spożywczymi. Patrząc na szereg modernizacji w branży
spożywczej należałoby się spodziewać ogromnego postępu w dziedzinie trwałości naszego
zdrowia, a tym czasem skutek jej jest zupełnie odwrotny.
Choroby z początku XX wieku, które nie były tak wielkim problemem, stają się
rozprzestrzeniającymi się chorobami cywilizacyjnymi, a które w przeważającej mierze są
wynikiem nieprzestrzegania podstawowych praw zdrowia, niewiedzy a także trwaniu w
błędzie.
Wśród czynników ekologicznych warunkujących zdrowie uwzględnić należy także wpływ
dokonywanej przez człowieka- świadomie lub nieświadomie, często technokratycznie i
bezkrytycznie- degradacji i zanieczyszczenia otaczającego go środowiska, które powodują m.
in. Niekorzystne zmiany jego składu chemicznego, oraz toksyczność różnorodnych
komponentów i środowisk pracy, a ponad to zmiany kulturowe, zwyczajowe i żywieniowe,
oraz styl życia, uzależnienia i zakażenia różnorakimi drobnoustrojami chorobotwórczymi.
Pośród ważniejszych czynników warunkujących zdrowie uwzględnić należy:
1. Genetyczne i adaptacyjne uwarunkowania zdrowia, rozumiane jako predyspozycja
dziedziczno- rodzinna, czyli rodzinnie warunkowana odporność lub podatność osobnicza na
określone stany chorobowe.
2. Środowiskowe uwarunkowania zdrowia związane m.in. z:
a) środowiskiem wewnętrznym
4
b) środowiskiem zewnętrznym (w tym również z czynnikami klimatyczno- pogodowymi)
c) środowiskiem zawodowym.
3. Uwarunkowania zdrowia związane z poziomem świadomości i oświaty zdrowotnej, stylem
życia oraz leczniczo- profilaktyczną działalnością służby zdrowia, których wyrazem są:
a) zwyczaje i styl życia
b) nawyki i używki
c) uzależnienia
d) higiena życia codziennego
e) racjonalna profilaktyka ekologiczna
f) racjonalna profilaktyka żywieniowa
4. Inne czynniki warunkujące zdrowie.
Środowiskowe uwarunkowania zdrowia- Oprócz uwarunkowań genetycznych i zdolności
adaptacyjnych, podstawowymi czynnikami warunkującymi zdrowie są korzystne (a nie
szkodliwe) wpływy tegoż środowiska. Niezbędną dla życia i rozwoju energię otrzymuje
organizm przez dowóz i spalanie w procesach metabolicznych przede wszystkim
węglowodanów i tłuszczów, gdyż białka są głównie materiałem budulcowym. Aby w
organizmie człowieka mogły w sposób prawidłowy dokonywać się procesy wzrostu i
rozwoju, rozwijać fizjologiczne funkcje i czynności narządów potrzebuje on- oprócz
materiałów energetycznych i budulcowych- nadto odpowiednich regulatorów w postaci
hormonów, oraz nie wytwarzanych przez organizm biopierwiastków i witamin, spełniających
najczęściej rolę biokatalizatorów wielu reakcji, przyspieszających zazwyczaj ich przebieg i
tym samym umożliwiających m.in. wykorzystanie energii zawartej w pożywieniu. Ich
niedobory bądź braki powodują powstawanie określonych zmian chorobowych, bądź
predyspozycję do nich.
Otaczające człowieka środowisko może wywierać na niego wpływ:
a) jako źródło czynników odżywczych, budulcowych, energetycznych
b) jako źródło pierwiastków i witamin niezbędnych do normalnego przebiegania procesów
metabolicznych w organizmie, oraz różnych substancji chemicznych (często toksycznych)
oraz rezerwuar i źródło czynników infekcyjnych natury bakteryjnej, wirusowej, bądź
pasożytniczej.
Przez swój skład chemiczny, zwłaszcza wody i pokarmów, kształtuje ono środowisko
wewnętrzne organizmu, przez różnorakie ich niedobory, substancje toksyczne i mutacje
zakłóca metabolizm, oraz warunkuje omówioną wcześniej predyspozycję genetyczną i
podatność albo odporność na określone choroby w danym lub późniejszych pokoleniach.
Na osobowość człowieka składa się wiele czynników, m.in. sposób wyznaczania i
realizowania celów, układania relacji z innymi ludźmi, radzenia sobie ze stresem. To
wszystko tworzy bardziej lub mniej spójny styl funkcjonowania, który odnosi się również do
spraw zdrowotnych i pozostaje względnie stały przez całe życie. Tak więc troska o stan
własnego zdrowia, zapobieganie chorobom, sposób reagowania w momencie pojawienia się
objawów, stosowanie się do zaleceń lekarskich, itp., są bardzo indywidualne i niewątpliwie
stanowią pewną predyspozycję do zachowania zdrowia lub chorowania.
Stres jako wróg zdrowia.
Stres, zwłaszcza gdy jest silny i przewlekły, powoduje zmianę funkcjonowania psycho –
fizycznego całego organizmu, a nierzadko doprowadza również do trwałego uszkodzenia
konkretnych obszarów w ciele. Zdecydowanie osłabia odporność i sprawia, że stajemy się
bardziej podatni na czynniki chorobotwórcze oraz uaktywnienie się niekorzystnych
mechanizmów. Np. obciążająca, odpowiedzialna i nerwowa praca może przyczynić się do
wzrostu ciśnienia tętniczego krwi, konflikt z inną osobą doprowadzić do uporczywych bólów
głowy, a śmierć życiowego partnera wyzwolić proces nowotworowy.
5
Medycyna dokonuje wielkich postępów, lekarze są w stanie pomóc coraz większej rzeszy
pacjentów. My sami też więcej wiemy o swoim zdrowiu, fizjologii, anatomii. A jednak...
Wciąż funkcjonuje wiele szkodliwych mitów i przekłamań.
Badając kwestię medycyny niekonwencjonalnej należy powiedzieć, że podział na medycynę
naukową i alternatywną jest odbiciem bardziej ogólnych rozważań, sporów
i stanowisk wobec rzeczywistości – np. stanowisk epistemologicznych i ontycznych.
W obszarze epistemologicznym (dotyczącym teorii poznania) w dziejach myśli europejskiej
przeważało zaczerpnięte od Greków stanowisko racjonalistyczne – widzące drogę do
poznania w rozumowym namyśle nad rzeczywistością (np. Arystoteles poznaje świat i Boga
na drodze rozumowania).
Drugim ważnym trendem epistemologicznym był empiryzm sięgający korzeniami do Rogera
Bacona w średniowieczu i Franciszka Bacona w wiekach XVI/XVII, a rozwinięty przez Johna
Locke’a i po części Davida Hume’a. Kierunek ten wyeksponował doświadczenie naukowe
(eksperyment) jako podstawę do rozważań teoretycznych, nadając ton naukom
przyrodniczym, a więc także medycznym.
Jednak obok tych dwóch postaw poznawczych część myślicieli i naukowców opowiadało się
za trzecim rodzajem poznawania rzeczywistości: poznaniem intuicyjnym (duchowym,
poprzez “serce”, poprzez wiarę).
Klasykiem może być tutaj św. Augustyn mówiący o takim poznaniu intuicyjnym, kiedy to
umysł poprzez kontemplację dochodzi do prawdy wprost – bez rozumowania. Jego słynne
stwierdzenie brzmiało: “wejdź w samego siebie, we wnętrzu człowieka mieszka prawda”
Dalekiego Wschodu, w ich holistycznym podejściu do zdrowia.
Coraz bardziej żywe są obecnie postawy, że zdrowie jest wartością uniwersalną, ponad
kulturową i ponadnarodową, i że dla jego zachowania warto czerpać z wielowiekowego
dorobku wszystkich kultur.
Dzisiejszy model medycyny naukowej czerpie w swojej genezie zarówno
z Hipokratesa, Arystotelesa, Kartezjusza i innych uczonych, ale nade wszystko jest modelem
bazującym na neopozytywistycznym paradygmacie naukowym i jego założeniach
metodologicznych. Zatem metodami niekonwencjonalnymi można by nazwać każdą formę
podejścia do zdrowia nie osadzoną na modelu neopozytywistycznym, który to w swoich
założeniach bazował na pozytywizmie, empiryzmie i materializmie.
ZNANI POLITYCY KONSERWATYŚCI MEŻOWIE STANU:
Otto Bismarck – premier Prus, później kanclerz Rzeszy, aktywnie zwalczający ruchy
socjalistyczne w Niemczech
–
twórca ubezpieczeniowego systemu ochrony zdrowia i regulacji prawnych
dotyczących zdrowia publicznego.
Edwin Chadwick
–
współtwórca pierwszej ustawy o zdrowiu publicznym w Wielkiej Brytanii w 1848 r.
Benjamin Disraeli
–
premier Wielkiej Brytanii, współtwórca ustawy o zdrowiu publicznym z 1875 r.,
–
autor stwierdzenia:
„Zdrowie publiczne jest fundamentem, na którym spoczywa dobrobyt ludności i potęga kraju.
Troska o zdrowie publiczne jest pierwszym obowiązkiem męża stanu”.
W Polsce:
Józef Polak (1857-1928)
–
W 1885 r. założył czasopismo „Zdrowie Publiczne” ukazujące się do dziś.
–
Wraz z Bolesławem Prusem był współzałożycielem Warszawskiego Towarzystwa
Higienicznego (1898 r.), przekształconego następnie w Polskie Towarzystwo Higieniczne.
6
Zdrowie publiczne to dyscyplina naukowa obejmująca zagadnienia zdrowia społeczeństwa,
współzależność stanu zdrowia od warunków życia i form troski o zdrowie, w odniesieniu do
społeczności.
Kluczowym słowem jest tu „zdrowie”, a nie „medycyna”, a słowo „publiczne” podkreśla, że
działania mające zapewnić i umocnić zdrowie ludzi oparte są o zorganizowany wysiłek
społeczności, a nie o indywidualne starania i zabiegi.
Definicje zdrowia publicznego:
J.P. Frank – prekursor koncepcji zdrowia publicznego, określił je (1779 r.) jako:
„sztukę ochrony zdrowia (..) Przed konsekwencjami zagęszczenia na ziemi (...), A w
szczególności jako sztukę umacniania większych odporności, żeby móc bez chorób z powodu
złych fizycznych mocy, odsuwając je jak najdalej od siebie, możliwie najpóźniej ulegać ich
działaniu”.
C.E. Winslow – prof. zdrowia publicznego Uniwersytetu w Yale, podał w 1920 r. bardzo
trafną i do dzisiaj aktualną definicję:
„zdrowie publiczne to nauka i sztuka zapobiegania chorobom, przedłużania życia i promocji
zdrowia fizycznego, poprzez wysiłek społeczności
… ukierunkowany na:
-higienę środowiska, kontrolę zakażeń, nauczanie zasad higieny indywidualnej,
-organizację służb medycznych i pielęgniarskich,
-ukierunkowana na zapobieganie chorobom i wczesną diagnozę,
rozwój mechanizmów społecznych zapewniających każdemu indywidualnie i społeczności
warunki życia pozwalające na utrzymanie zdrowia”.
Wyniki wieloletnich badań epidemiologicznych wskazują niezbicie, że postęp medycyny ma
mniejszy wpływ na przeciętną długość ludzkiego życia, niż czynniki środowiskowe, a przede
wszystkim style życia i zachowania zdrowotne ludzi. Wiemy o tym od dawna, a mimo to o
zdrowie troszczymy się głównie wówczas, gdy zaczyna go nam brakować. Na leczeniu a nie
na profilaktyce koncentrują się działania instytucji składających się na system opieki
zdrowotnej, a kształtowanie zachowań prozdrowotnych, które znajdować się powinno w
sferze zainteresowań co najmniej kilku resortów (zdrowia, edukacji, ochrony środowiska, itd.)
oraz licznych organizacji pozarządowych nie znajduje prężnego gestora.
Literatura
1.H. Kuński Ruch i zdrowie Warszawa 1987
2. A. Ostrowska Styl życia a zdrowie
7
3.Adamczyk
G.,
„Edukacja
prozdrowotna”,
WSiP,
Warszawa
1999.x60
8