Uwarunkowania funkcjonowania ruchów politycznych: Wizji
advertisement
Uwarunkowania funkcjonowania ruchów politycznych: Wizji funkcjonowania politycznego jest bardzo dużo, jednak praktyka jest kulawa. Dlaczego wizje (ideowe w sferze praktycznej) nie chcą funkcjonować w sferze praktycznej? -przekonanie, że nasi poprzednicy w sposób niewłaściwy wprowadzili w życie daną wizję; -wskazanie na siłę przeciwników, którzy stali na drodze do realizacji świetlanej wizji, -wizja może posiadać elementy dysfunkcyjne w praktyce (na dłuższą metę prowadzące do jej zaprzeczenia), -wizje nie przystają do uwarunkowań, w których mają być wprowadzone w życie (nie ma zapotrzebowania na taką wizję), -czynnik ludzki( człowiek nie jest istota racjonalną), nie przewidywalny, może powodować rozłamy, -różnicowanie, rozmienianie danej wizji, - na ile wizja wychodzi naprzeciw oczekiwaniom i problemom teraźniejszości. Ideologia-idea, myśli, zbiór wartości, uporządkowanych tworzących pewny system, Doktryna- 1)poglądy (czyjeś), 2) próba konkretyzacji ogólnej ideologii ( na bazie ideologii może powstać kilka doktryn politycznych), Program polityczny-jest najbardziej skonkretyzowaną wersją ideologii, odnosi się do danego miejsca i czasu, autorami są jednostki lub grupy, Ruch społeczny-na początku niezaspokojona potrzeba, aktywna postawa, chęć zmiany, do realizacji danego celu możliwe jest wykorzystanie takich narzędzi i rozwiązań jakie są dostępne w danym porządku, gdy nie ma takiej możliwości należy dokonań zmiany w rządach. Ruch polityczny jest pomiędzy partią polityczną a ruchem społecznym. Koncepcja wędrówki idei: Ludwik Krzywicki „Idea a życie” a) wędrówka idei w czasie: ponadczasowość idei, jeśli idea zostanie wprowadzona w życie , jeśli zastąpi potrzeby, może obumrzeć, nie będzie wykorzystywana. Może się odrodzić po okresie funkcjonowania w niebycie. Nigdy nie możemy mówić o końcu danej idei, może się zawsze odrodzić b) wędrówka idei w przestrzeni: problem pojawia się, gdy idea wędruje do innego kręgu kulturowego i tam następuje zderzenie. Reakcja: -całkowity opór- brak zgody, zniszczyć, odizolować się, ukazać w negatywnym świetle, -całkowite zawłaszczenie- podkopanie tradycyjnych wizji, na ich miejsce wprowadzenie nowych, W praktyce występuje model pośredni. Funkcjonują różnorodne idee. Wpływ procesów globalizacji na funkcjonowanie ruchów politycznych: -brak sztywnych struktur, -zamach na oporne ruch polityczne, które nie potrafią się zmienić, -obrona formuł tradycyjnych jako odpowiedz na ataki globalizacji. Socjalizm (socius- wspólny, societas- wspólnota)-1)myśl socjalistyczną 2) ruch polityczny powstały na bazie tej myśli, MYŚL SOCJALISTYCZNA-doktryny, teorie, poglądy socjalistyczne, które pojawiły się w życiu umysłowym społeczeństwa w XIX i początku XX wieku (utopijny socjalizm, komunizm), wyrażają się w negatywnym stosunku do ustroju kapitalistycznego oraz afirmacji nowego, lepszego porządku społecznego określonego mianem socjalizmu. Wyróżniono wówczas dwa przeciwstawne sobie ustroje: 1)indywidualizm- porządek liberalny 2)kolektywizm- porządek kolektywny Porządek liberalny Porządek socjalistyczny Wolność Egalitaryzm Własność prywatna Własność społeczna „wolny rynek” Gospodarka planowa Konkurencja Kooperacja Produkcja dóbr Podział dóbr Sukces(na polu Optymizm na przyszłość ekonomicznym) Fazy rozwoju socjalizmu: 1)socjalizm utopijny-początek XIX wiek, kolebka Francja, Anglia 2)socjalizm naukowy-proklamowany w broszurce „manifest komunistyczny” 1848 3)rewizjonizm-publikacja „biblii rewizjonizmu” przez Bernsteina w 1899 roku 4)rewolucja rosyjska i powstanie pierwszego w dziejach państwa „dyktatury proletariatu” (od teorii do praktyki) Rozszerzenie się idei socjalistycznych: a) Z Anglii i Francji rozprzestrzenia się po całej Europie, b) Główny kierunek przenoszenia się z zachodu na wschód, c) Z państw zaawansowanych w rozwoju cywilizacyjnym do państw opóźnionych, Główne idee socjalizmu: 1)egalitaryzm- dążenie do zrównania wszystkich członków społeczeństwa pod względem ekonomicznym, społecznym, prawnym i politycznym. Podstawą jest przekonanie, iż ludzie ze swej natury są sobie równi i mają zasadniczo takie same problemy. Dążenie do zmienienia różnic społecznych uzasadniano racjami moralnymi, poznaniem sprawiedliwości lub prawami rozwoju społecznego. Rozumiany jako : a)zrównanie absolutne-wszyscy mamy jednakowe żołądki, to każdy powinien dostać miskę ryżu (uniformizm) b)zrównanie realne-pod względem społecznym, każdy ma być traktowany jednakowo w sferze teoretycznej, 2)wolność-rozumiana jako wolność polityczna, żądanie równouprawnienia mas plebejsko-ploretariackich przez stanowienie jednego, powszechnego i równego prawa wyborczego oraz przyznania takich praw i swobód obywatelskich, które umożliwią im swobodna działalność w życiu publicznym, 3)braterstwo-marzenie o powszechnym szczęściu i harmonijnym życiu społeczeństw Europy, ludzka solidarność, wezwanie do internacjonalistycznej solidarności socjalistów całego świata socjalistycznego( „Proletariusze wszystkich krajów łączcie się”) Dwie tradycje socjalistyczne: radykalna i umiarkowana 1)różnica sprowadza się do oceny środków, za pomocą których można osiągnąć cel ostateczny, 2)nurt umiarkowany tworzyli ci, którzy opowiadali się za zmianami możliwymi do wykonania w ramach obowiązującego porządku prawnego: reformy społeczne, polityczne i popularyzacja poglądów , 3)nurt radykalny tworzyli ci, którzy dążyli do zdobycia całej władzy w państwie. Marksizm polityczny łączy się tu z utopizmem oraz afirmacją przemocy rewolucyjnej. Strajk generalny-odwołanie się do związków zawodowych Pokosem tradycji umiarkowanej jest współczesny ruch socjalistyczny, który głosi ideologię socjalizmu demokratycznego (ogłoszony w 1931 roku). Pokłosiem ruchu radykalnego było powstanie pierwszego państwa socjalistycznego, bloku państw socjalistycznych ( Chiny, Kambodża, Korea, Kuba). Epoka finalna: zmiana świadomości ludzkości, brak biedy, każdemu wg potrzeb. W państwie socjalistycznym obowiązuje zasada każdemu wg jego pracy. W Polsce rozwinięty socjalizm przypadł na epokę gierkowską. Dwie tradycyjne myśli socjalistyczne: 1)socjalizm umiarkowany Sensymonizm- Cleude- Henri Saint Kimon / Furieryzm- Charls Furier / Doktryna Blanca- Luis Blank / Owenizm- Robert Owen / Fabianizm- Sidney Webb, Bernard Shaw / Labourytanizm 2)socjalizm radykalny Babuwizm- Gracckus Babeuf, Filippo Buonarroti / Blankizm- Auguste Blanqui / Marksizm klasyczny / Marksizm partyjny SOCJALIZM UMIARKOWANY Sensymonizm a) koncepcja radykalnej reorganizacji społeczeństwa rządząca się zasadami nauki, b) max produkcji w celu zapewnienia obfitości dóbr, c) rząd zarządza produkcja oraz decyduje o podziale dóbr, d) prymat ekonomi nad polityką, e) społeczeństwo uradzone na kształt warsztatu produkcyjnego, f) wszyscy mają zapewnioną pracę i od wszystkich wymaga się pracy, g) od każdego wg zdolności, każdemu wg jego zasług, h) nie ma miejsca na wolność indywidualną, demokrację czy egalitaryzm, i) idea rządów fachowców, j) własność prywatna poddana kontroli, h) nowy porządek miał być urzeczywistniony dzięki dobrej woli możnych tego świata. Furieryzm a) falanster jako podstawa porządku społecznego- bezpaństwowa organizacja rolno-przemysłowa złożona z 1620-2000 osób na obszarze kilkuset hektarów, b) życie wspólnotowe gwarantuje pełną wolność, przyjemność i szczęście, c) prawo do lenistwa, a wybór pracy zgodnie z zamiłowaniami i zdolnościami, d) „Motykowanie”- zmiana zajęć co 2 godziny aby uniknąć nudy i zmęczenia, e) wolne związki kobiet i mężczyzn, f) gospodarka towarowo-pieniężna miała przekształcić się w gospodarkę naturalną. Doktryna Blanca a) obowiązkiem państwa jest zapewnienie pracy każdemu, b) obowiązkiem państwa jest tworzenie zakładów wytwórczych aby zapobiegać bezrobociu, c) przedsiębiorstwo społeczne kierowane przez samorząd robotniczy, d) stopniowe likwidowanie gospodarki kapitalistycznej, e) celem jest powstanie wspólnoty wytwórczej (republika socjalna) wsparta na gospodarce społecznej, f) w nowym systemie państwo miało stracić rację bytu, g) pokojowa i stopniowa transformacja społeczeństwa kapitalistycznego na socjalne. Owenizm a) celem wydobycie z nędzy robotników bez obniżenia rentowności fabryk, b) reforma społeczna: podniesienie płac, skrócenie czasu pracy, poprawa warunków pracy, c) umożliwienie robotnikom przejęcie przemysłu i zarządzanie nim, d) gospodarka kolektywna przedstawiona jako wyższa i bardziej samodzielna forma gospodarowania. Socjalizm Fabiański Fabian Society 1848 a) idea gradualizmu (stopniowej reformy społecznej), b) pokojowa transformacja kapitalizmu w socjalizm, c) wykorzystanie instytucji demokratycznych w dążeniu do celu, d) w praktyce wprowadzenie wielu reform: w dziedzinie zdrowia, szkolnictwa (zniesienie nadzoru instytucji kościelnych), zarządzanie przedsiębiorstwami miejskimi, Leburyzm Indepentend Labury Party 1893-organizacja polityczna połączona ze strukturą związków zawodowych w 1900 r wraz z Fabian Society utworzyła Labory Party a) odrzucenie marksistowskiej walki klas, rewolucji socjalnej, dyktatury proletariatu, b) socjalizm ewolucyjny, gradualistyczny, c) odwołanie się do chrześcijańskich wartości: rzetelna praca na rzecz dobra wspólnego, sprawiedliwe wynagrodzenie, współpraca, zasada miłości bliskiego, eliminacja negatywnych aspektów kapitalizmu wolnokonkurencyjnego, SOCJALIZM RADYKALNY Babuwizm Grakchus Babeuf- dziennikarz, teoretyk marksizmu z epoki rewolucji francuskiej a) zdobycie władzy za pomocą środków przemocy w wyniku przewrotu komunistycznego jako dzieło elity rewolucyjnej, b) system komunizmu agrarnego- ustanowienie systemu dyktatury rewolucyjnej, wywłaszczenie prywatnej własności ziemskiej, zniesienie prawa dziedziczenia, utworzenie kolektywnych gospodarstw rolnych, dzielenie dóbr po równo, c) egalitaryzm absolutny- każdy otrzymuje to samo i tyle samo, zasługi i talenty nie są brane pod uwagę przy podziale dóbr, Blankizm a) zasada woluntaryzmu politycznego-chcieć to móc- tylko kwestią woli politycznej jest zdobycie władzy państwowej, b) główną rolę odgrywają zdecydowani na wszystko rewolucjoniści- zawodowi, c) nieufność wobec proletariatu i ugrupowań politycznych, d) koncepcja partii konspiracyjnej, która niezależnie od poparcia społecznego buduje nowy porządek, e) mglista wizja nowego porządku. Marksizm klasyczny Karol Marks (1818-1883) i Fryderyk Engels (1820-1895) – twórcy marksizmu zapoczątkowanego „Manifestem Komunistycznym”, a zakończony „Walką klasową” we Francji (1895) 1. Tezy klasycznej doktryny marksizmu: - teoria wartości dodatkowej – wyjaśnia pochodzenie dochodu wytworzonego przez robotników a niezapracowanego przez kapitalistę - wraz z rozwojem społeczeństwa kapitalistycznego następuje koncentracja i centralizacja przemysłu i kapitału - występują okresowe kryzysy ekonomiczne i szybkie załamanie się gospodarki jest nieuniknione - wzrost liczebny proletariatu i jego ubożenie zaostrza walkę klasową z burżuazją - rewolucja społeczna ma być dziełem klasy robotniczej - stosowanie środków przemocy i wprowadzenie dyktatury proletariatu - „naukowy socjalizm” – nauka włączona w refleksję polityczną (jak zdobyć władzę i zorganizować przyszłe społeczeństwo) - dzieje rodzaju ludzkiego: * wspólnota pierwotna – niewolnictwo – feudalizm – kapitalizm – socjalizm – historyczna nieuchronność upadku kapitalizmu * wymiar materialistyczny – wiara religijna zastąpiona wiedzą naukową i myśleniem zracjonalizowanym 2. Marksizm partyjny - Socjaldemokratyczna Partia Niemiec (SPD) – program erfurcki 1891 - tygodnik „Neue Zenit” – pismo marksistowskie - partie socjalistyczne II Międzynarodówki – krytyka istniejącego porządku społecznego 3. Demokratyczny socjalizm a) Edward Bernstein – główny teoretyk, autor książki „Przesłanki socjalizmu i zadania socjaldemokracji” (1899) zwanej biblią rewolucjonizmu b) rewizja marksizmu na podstawie analizy sytuacji w Niemczech i wskazanie tendencji rewolucyjnych na przyszłość: - odrzucenie teorii wartości dodatkowej - odrzucenie tezy o upadku kapitalizmu i zwycięstwie socjalizmu - rozwój towarzystw akcyjnych przeciwdziała koncentralizacji i centralizacji produkcji i kapitału - kapitalizm jako system ekonomiczny charakteryzujący się elastycznością i adaptacyjnością - wzrost liczebności warstw średnich, a kurczenie się proletariatu - wzrost dobrobytu społeczeństwa w tym proletariatu - osłabienie antagonizmów antagonizmów form walki klasowej - państwo kapitalistyczne przybiera formę demokratyczno-liberalną i służy dobru powszechnemu - zadania socjaldemokracji: * przekształcenie Niemiec w państwo demokratyczne, odrzucenie stanowiska opozycyjnego wobec ustroju kapitalistycznego * współpraca z ugrupowaniami liberalno-demokratycznymi * odrzucenie frazeologii rewolucyjnej - przejście od kapitału do socjalizmu w drodze parlamentarnej - demokracja poprzedza socjalizm i go warunkuje - przeobrażenia socjalistyczne zaczynają się już w kapitalizmie - uspołecznienie własności prywatnej to kwestia przyszłości, a sprawą pilną jest kontrola społeczna nad produkcją kapitalistyczną - formy ustroju socjalistycznego: spółdzielnie wytwórcze i spożywcze, samorządy miejskie i gminne, własność municypalna i państwowa Potępienie doktryny Bernsteina podczas zjazdów SPD (w Dreźnie 288 głosów PRZECIW, 11 głosów ZA) 4. Karol Kautsky (1854-1938) – jako kontynuator myśli E. Bernsteina. Głównw tezy: - rewolucja w Rosji jest rewolucją pozorną, ponieważ nie ma warunków do utrwalania systemu demokratycznego - przykład Rosji to przykład dyktatury - należy potępić dyktaturę jako sposób przekształcenia kapitalizmu w socjalizm - socjalizm jest możliwy jedynie w wyniku przekształcenia się kapitalizmu rozwiniętego demokratycznie - możliwy jedynie demokratyczny sposób zdobycia włądzy politycznej 5. Rozłam w ruchu robotniczym: - nurt rewolucyjny grupujący partie rewolucyjne (międzynarodówka komunistyczna/komintern1919) Warunki przyjęcia do Kominternu: uznanie doktryny proletariatu i dążenie do jej urzeczywistnienia, brak jakiegokolwiek kompromisu z reformistami i wykluczanie ich z partii, uznanie potrzeby nielegalnej działalności, przyjęcie dla tych partii nazwy „komunistyczna”, działalność partii na zasadach centralizmu demokratycznego (brak demokracji wewnątrzpartyjnej) - nurt reformistyczny – działalność pod nazwą socjaldemokracji, trzecia droga między kapitalizmem a rewolucją komunistyczną 6. Deklaracja frankfurcka 1951 r. - krytyka kapitalizmu, jako systemu, który wprawdzie rozwinął siły wytwórcze, ale pozbawił dużą część społeczeństwa wpływu na kształtowanie produkcji, prawa własności stoją ponad prawami człowieka, targany jest kryzysami ekonomicznymi, jego częścią jest masowe bezrobocie - socjaldemokracja – odnosi się do sfery praktyki, odnosi się do partii politycznych / demokratyczny socjalizm: to ideologia - krytyka komunizmu jako narzędzie nowego imperializmu, wsparty jest na militarystycznej biurokracji i policji, tworzy nowe społeczeństwo klasowe, nowe konflikty i przywileje, cechą gospodarki komunistycznej stała się niewolnicza praca, komuniści bezprawnie powołują się na tradycje socjalistyczne, które zniekształcili - socjalizm demokratyczny jako właściwy sposób likwidacji kapitalizmu, dążenie do nowego społeczeństwa wspartego na wolności za pomocą metod demokratycznych - w doktrynie socjalizmu demokratycznego nastąpiło połączenie socjalizmu z demokracją. Demokracja polityczna jest tu nadrzędna nad socjalizmem pojmowanym jako demokracja gospodarcza i społeczna - zasady demokracji politycznej: swobody polityczne (wolność myśli, słowa, stowarzyszeń, zgromadzeń, strajku, wyznania), zasada równości obywatelskiej bez względu na płeć, pochodzenie, religię lub język, zasada rządów wielkości przy poszanowaniu praw mniejszości, zasada przedstawicielstwa, niezależne sądownictwo, ochrona życia osobistego jednostki przed władzą państwową, autonomia kulturalna dla róznych grup językowych, poszanowanie praw człowieka zawartych w powszechnej deklaracji praw człowieka z 1948 r. - socjalizm stanowi rozwinięcie demokracji politycznej w sferze gospodarczej, społecznej oraz międzynarodowej, nie jest ograniczony jedynie do ruchu robotniczego, jest ponadklasowy, rodzi się w łonie kapitalizmu. A uspołecznienie własności nie jest celem samym w sobie, ale środkiem dla osiągniecia publicznej kontroli nad procesem produkcji. - istota socjalizmu: tworzenie ustroju, który kierowałby się potrzebami ogółu oraz likwidowaniem wszelkich nierówności (miasto-wieś, kobieta-mężczyzna, różne warstwy społeczne, między rasami, między różnymi częściami świata, wschód-zachód) za pomocą postępu gospodarczego - środki eliminowania nierówności: rozbudowa zabezpieczenia społecznego, pełne zatrudnienie, sprawiedliwy podział dochodów i majątków dzięki polityce interwencyjnej państwa, zapewnienie prawa pracy, wypoczynku, pomocy lekarskiej, zabezpieczenia na starość, wykształcenia, ochrony macierzyństwa, dachu nad głową - socjalizm stanowi wolność z planowaniem - socjalizm nie jest związany ani z marksizmem ani z określoną grupą społeczną. Nowa trzecia droga jako kanon wartości i narzędzie konkurencji politycznej: a) w dokumencie „Europa: trzecia droga – nowy środek” Tony Blair i Gerard Schreoder głoszą, iż wysokie notowania na europejskiej scenie politycznej zawdzięcza socjaldemokracja odnowie tradycyjnych idei. Ich rzecznikami są nowoczesna ugrupowania socjaldemokratyczne, które określają mianem partii nowego środka (w Niemczech) Niemczech trzeciej drogi (w Wielkiej Brytanii). W istocie starają się w głoszonym manifeście pogodzić wiernośc zasadom i ideom charakterystycznym dla tego nurtu z realistycznym uprawnieniem polityki b) wspólne zadania, z którymi musi się uporać wspólnota europejska: upowszechnienie dobrobytu i dostępu do zatrudnienia, umożliwienie realizacji jej osobistych możliwości, zwalczanie ubóstwa, łączenie postępu materialnego z ochroną środowiska, wspólne zwalczanie zagrożeń dla więzi społecznych. W tych zamierzeniach Unia Europejska jawi się jako wspólna wartość, jako skuteczne narzędzie służące czynieniu dobra. Będzie to jednak możliwe jedynie wtedy, gdy zostaną zrealizowane posunięcia dokonywane w przyszłości, dlatego – jak podkreślają – wierność musi iść w parze ze zmianą starych zapatrywań i tradycyjnych narzędzi realizacji polityki. c) powiadają, iż „dążenie do sprawiedliwości społecznej było czasem mylone z narzucaniem równości”, a „wysiłek i odpowiedzialność nie były odpowiednio nagradzane”. Przypominają oni, iż jako środek urzeczywistnienia sprawiedliwości społecznej traktowano coraz większe wydatki publiczne bez względu na ich efektywność, pochodną przekonania o aktywnej roli państwa w usuwaniu defektów rynku jest nadmierny rozrost instytucji państwa i biurokracji d) jednostka mogła przenosić własną odpowiedzialność na struktury państwowe, prawa były tu traktowane jako istotniejsze od obowiązków. obowiązków odniesieniu do państwa przeceniano jego możliwości, przeceniano zdolność poszczególnych rządów do zapewniania wzrostu gospodarki i przeciwdziałanie bezrobociu w wyniku regulowania gospodarki. Za bardzo wyolbrzymiano słabe strony rynku. e) należy stworzyć nowy sposób sprawowania władzy i roli państwa: sterowania w miejsce wiosłowania niektóre problemy są możliwe do rozwiązania jedynie na forum szerszym niż poszczególne państwa (bezrobocie, które można ograniczyć w wyniku wspólnej lewicowej polityki zwiększenia podaży) f) sposoby realizowania wymienionych zasad: przyjęcie właściwych założeń polityki podatkowej, oznaczające reformy i cięcia podatkowe, wprowadzenie w życie polityki propodażowej i propopytowej, krzewienie szacunku dla gospodarki opartej o wiedzę i kwalifikację. Aktywizacja rządu, poszukującego dla siebie przestrzeni między neoliberalnym leseferyzmem a bezpośrednim interwencjonizmem, popieranie małych i średnich firm. g) idea nowej trzeciej drogi została określona jako połączenie neoliberalnej polityki ekonomicznej z socjaldemokartyczn polityką społeczną. Jak przyznane Tony Blair nowa trzecia droga oznacza zmodernizowaną socjaldemokrację, głęboko przywiązaną do idei sprawiedliwości społecznej i celów centrolewicowych, ale jednocześnie elastyczną, nowatorską i dalekowzroczną w doborze środków ich osiągnięcia. Antony Giddens „Odnowa socjaldemokracji” System wartości nowej trzeciej drogi (tabelka) 1. Klasyczna socjaldemokracja (tradycyjna lewica) - państwo zaangażowane w sferę życia społecznego i gospodarczego - supremacja państwa nad społeczeństwem obywatelskim - zasada kolektywizmu - regulowanie popytu i korporatyzm - zasada gospodarki mieszanej lub społecznej - polityka pełnego zatrudnienia - zasada egalitaryzmu / zasada państwa socjalnego (opieka od narodzin d śmierci) - linearna modernizacja / niska świadomość ekologiczna - internacjonalizm / funkcjonowanie w świecie dwubiegunowym 2. Nowa trzecia droga (odnowiona socjaldemokracja) - radykalne centrum - nowe państwo demokratyczne - odradzanie i aktywizacja społeczeństwa obywatelskiego - demokratyczna rodzina - nowa gospodarka mieszana - równość podejmowana jako włączenie - zasada pozytywnych zabezpieczeń społecznych - państwo inwestycji społecznych / kosmopolityczny naród - pluralizm kulturowy / kosmopolityczna demokracja - filozoficzny konserwatyzm / funkcjonowanie w warunkach globalizacji 3. Neoliberalizm (nowa prawica) - ograniczenie integracji rządu do minimum - prymat społeczeństwa obywatelskiego - autorytaryzm moralny i indywidualizm w sferze gospodarczej - zasada gospodarki rynkowej - dopuszczanie nierówności - tradycyjny nacjonalizm - zasda państwa opiekuńczego jako siatki bezpieczeństwa - linearna modernizacja / niska świadomośc ekologiczna - realistyczna teoria ładu światowego / funkcjonowanie w świcie dwubiegunowym Anthony Giddens: a) polityka nowej trzeciej drogi to pozytywna odpowiedź socjaldemokracji na procesy globalizacyjne i ich konsekwencje. W książce „Trzecia droga. Odnowa socjaldemokracji” wskazuje na pięć dylematów współczesności – globalizację, indywidualizm, problem lewicy i prawicy, praktykę polityczną, kwestie ekologiczne. b) politykę nowej trzeciej drogi postrzega jako sposób przejścia przez rewolucję naszych czasów i ich konsekwencję. Przyświecają jej takie wartości jak: równość, ochrona słabych, wolność pojmowana jako autonomia, przekonanie iż nie ma praw bez obowiązków, idea powiązania autorytetu z demokracją, kosmopolityczny pluralizm, filozoficzny konserwatyzm c) elementy programu noerj trzeciej drogi: radykalne centrum, nowe państwo demokratyczne, aktywne społeczeństwo obywatelskie, demokratyczna rodzina, nowa gospodarka mieszana, pozytywny program świadczeń socjalnych, państwo inwestycji społecznych, kosmopolityczny naród i demokracja. Chiny: Wartości konfuncjackie jako podstawa funkcjonowania systemu małysowskiego: państwo tworzyło piramidę, na czele wódz, którego władza pochodzi od Boga, działa dla dobra systemu. Dla dobra ludności, nie można mu się sprzeciwiać, ponieważ wypełnia on misję boską. Zasady panujące w domu: szacunke i podporządkowanie zalezy od wielu, liczą się mężczyzni nie kobiety Teorie: Podział świata na dwa obszary: światowa wieś i światowe miasto. Kryterium podziału na dwa obszary był potencjał ekonomiczny. Druga teoria: teoria trzech światów: fazy dochodzenia do trzech światów: I faza to dwa systemy, a między nimi pusta przestrzeń (okres zimnej wojny) II faza – wykrystalizowanie sfery pośredniej miedzy dwoma systemami III faza – teoria trzech światów – trzy odrębne systemy: swiat pierwszy: USA i Związek Radziecki (oba państwa imperialistyczne), świat drugi – łączył państwa kapitalistyczne i socjalistyczne, świat trzeci – grupowe państwa postkolonialne. NURT LIBERALNY I NEOLIBERALNY I poziom - postawa – nasz stosunek do otaczającej nas rzeczywistości, tolerancja, wolność, otwartość - zmienna pierwsza postawy zmieniają się pod wpływem uwarunkowań wewnętrznych i zewnętrznych tkwiących w nas samych - potrzeby - im mniej państwa w państwie, państwo nie narzuca żadnych idei - akceptowanie różnorodności, wolna przestrzeń dla różnego rodzaju stowarzyszeń - pluralizm polityczny, własnośc prywatna II poziom - porządek instytucjonalny – działanie różnych instytucji, powołujących się na myśl liberalną - konsekwencje międzynarodowe – zasady i wartości, na których podstawie ma się rozwijać państwo - system prawny istniejący w danym państwie III poziom - poziom filozofi politycznej, poziom idei i wartości - pojęcie liberalizmu w liczbie pojedynczej jest zarezerwowane dla natury teoretycznej i pozwala uchwycić to co jest wspólne w różnych nurtach - liberalizm w liczbie mnogiej oznacza zbliżanie się do rzeczywistości, oznacza okazanie rzeczywistości i występujących w niej nurtów Problemy ze zdefiniowaniem i ocenami liberalizmu: a) rozważania mogą być prowadzone na wysokim szczeblu abstrakcji, w praktyce liberalizm nie jest jest jednolitym zwartym systemem, prezentującym spójną wizję świata. Mamy do czynienia z wieloma różnymi liberalizmami zarówno w ujęciu czasowym jak i przestrzennym. Różnice między liberalizmami w wydaniu kontynentalnym czy na gruncie USA, podobnie występuje zróżnicowanie między poszczególnymi odmianami liberalizmu: klasycznym, ordoliberalizmem czy libertarializmem. Raczej trudno byłoby się porozumiećnp. Myślicielom F.A. vin Hades czy J. Rawls. b) zróżnicowanie liberalizmu w zależności od sfery, do której się odnosi. Mówimy w tym wypadku np. o liberalizmie politycznym czy ekonomicznym. c) na przestrzeni stuleci liberalizm uznawano za antytezę demokracji bezpośredniej, demokracji charakterystycznej dla starożytności d) dyskusja nad kapitalizmem kapitalizmem demokracją nie koncentruje się na zniesieniu kapitalizmu, jest to dyskusja między takimi myślicielami jak Hayek z jedenj strony, który chciałby zabezpieczyć życie, wolność i własność za pomocą ograniczonej interwencji rządu w sprawy społeczeństwa obywatelskiego obywatelskiego grupą społeczną liberałów, z drugiej strony, którzy opowiadają się za koniecznością zreformowania kapitalizmu nie tylko pod względem zmniejszenia nierówności w sprawach politycznych, ale także na płaszczyźnie społecznej i gospodarczej e) utożsamianie liberalizmu z darwinizmem społecznym a więc przekonanie że system ten prowadzi do walki, gdzie zwyciężają najbardziej najsilniejsi. Główne nurty współczesnego liberalizmu: 1) Liberalizm demokratyczny w XX w. – Hans Kelner i Karl Popper 1. Hans Kelner „O istocie istocie wartości demokracji” – Kelsen powiada, że sposobem na zapobieżenie rządom klasowym jest stosowanie parlamentarnej zasady większości, która daje się pogodzić z ochroną mniejszości. Wysuwa on teże, iż pojęcie większości zakłada istnienie pojęcia mniejszości, a co z tego wynika – zakłada prawo mniejszości do funkcjonowania i możliwości jej obrony. Kelsen wyróżnił dwa typy demokracji: formalną, wspartą o zasadę większości oraz społeczną, sformułowaną przez marksistów, zakładającą istnienie porządku społecznego, w którym jednostki korzystają nie tylko z możliwości kształtowania woli zbiorowej, ale także mają zapewnioną równą ilość dóbr gospodarczych. Wg. Kelsena, to nie idea równości, ale idea wolności rozumiana jako równość praw politycznych zajmuje miejsce naczelne w światopoglądzie demokratycznym. Tak więc wg. Kelsena demokracja to „forma, metoda, kształtowania porządku społecznego”, w związku z tym jej wartość stoi pod znakiem zapytania. Wynika to stąd, że przyjęcie określonej formy nie przesądza o sprawach związanych z treścią porządku państwowego, tym samym odrzucił pogląd, że celem demokracji jest urzeczywistnienie zasad równości i sprawiedliwości społecznej. 2. Karl Popper „Społeczeństwo otwarte i jego wrogowie – nędza historyczna” a) wg tego myśliciela panstwo jest traktowane jako zło konieczne. Uprawnienia panstwa nie powinny być mnożone ponad miare. Jest to swoista brzytwa liberalna, odwolujaca się do słynnej brzytwy Ockhama (nie tworzymy bytów ponad miarę). Konieczność istnienia państwa wynika niejako z faktu, iż broni ono praw wszystkich, jednocześnie stanowi ono zagrożenie, ponieważ potrzebuje władzy w celu wypełnienia własnych zobowiązań. Nawet utworzenie instytucji zabezpieczających nie zażegnuje tego niebezpieczeństwa. b) główna różnica między demokracją i tyranią polega na tym, że w demokracji można odwołać rząd bez rozlewu krwi, a w tyrani jest to niemożliwe c) demokracja jest jedyną strukturą, w której mogą działać obywatele demokratycznego państwa. Nie może więc wyświadczyć obywatelowi żadnych dobrodziejstw, sama demokracja nie może absolutnie nic zrobić. d) należy opowiedzieć się za demokracją nie dlatego, że większość ma zawsze rację ale dlatego, że instytucje demokratyczne, jeżeli są zakorzenione w demokratycznych tradycjach są najmniejszym złem jakie znamy np. gdy większość rozstrzyga na rzecz tyrani demokrata nie musi rezygnować ze swoich przekonań, uświadamia sobie natomiast, że instytucje demokratyczne nie były zakorzenione w jego kraju. e) same instytucje nigdy nie wystarczają, muszą być zakorzenione w tradycji f) nie jest możliwa liberalnautopia. Pod tym pojęciem Popper rozumie państwo racjonalistycznie zaplanowane na pozbawionym tradycji gruncie. Większość problemów społecznych jest przecież rozwiązywana na gruncie tradycyjnego poczucia sprawiedliwości. Prawo składa się z zasad ogólnych i musi otrzymywać wykładnię, to odnosi się do abstrakcyjnych zasad liberalizmu g) zasady liberalizmu traktuje on jako te, za pomocą których można oceniać istniejące instytucje, a więc mogą być one ograniczone lub zmieniane. h) do najważniejszych tradycji zaliczamy te, które tworzą ramy moralne. Stają się one niejako podstawą dzięki której można uzyskać sprawiedliwe kompromisy, powiązane jest z wartościami wartościami stanem świadomości obywatelskiej i) istniejące systemy Popper dzieli na systemy otwarte (liberalno-demokratyczne – swoboda obywatelska) i zamknięte (mała swoboda, opowiada), się za systemami zamkniętymi. 2) Liberalizm konserwatywny, ewolucjonistyczny – społeczeństwo jest tu traktowane jako wynik kumulacji doświadczeń w ramach specyficznej tradycji kulturowej-Fredrich August von Hayek i Milion Friedman. 1. F.A. von Hayek (1895-1952) – „Konstytucja wolności”, „Droga do zniewolenia”. a) wolności i wolnośc to inaczej wolnośc i możliwości. Wolność to niepodleganie arbitralnej woli innych, nastąpiło to pomieszanie wolności jako możliwości działania z jej pierwotnym znaczeniem , prowadzi to do identyfikacji wolności z bogactwem, tymczasem wolność nie przesądza o bogactwie. Wolność nie przynosi tylko dobra, nie oznacza też braku jakiegokolwiek zła. Włóczęga bez grosza jest bardziej wolny od rekruta, który ma zabezpieczone utrzymanie. Wolności w liczbie mnogiej pojawiają się wtedy gdy nie ma wolności (przywileje, ulgi). Na przeciwnym biegunie wolności znajduje się przymus. b) przymusu nie da się wyeliminować ani uniknąć. Wolne społeczeństwo rozwiązało ten problem przyznając państwu monopol na stosowanie przymusu c) odpowiedzialność a wolność d) rządy większości (decyzje większości nie muszą być słuszne, to co postanowi większość wcale nie musi być równe) e) równość rozumiena jako równość wobec prawa f) mechanizm rynkowy i wolna konkurencja jako podstawa funkcjonowania ładu gospodarczego 2. Milion Friedman - 1912 – „Wolny wybór”, „Kapitalizm i wolnośc”, „Tyrania status quo”. a) obrona wolnego rynku przed ingerencją pństwa b) największym dobrem jest nie czynić innym tego, co samemu uważamy za dobro, ani nie zmuszać innych aby to czynili. c) realizacji tej zasady służy kapitalizm, wspierający się przecież na dobrowolnej współpracy i wymianie – są one przeciwieństwem przymusu d) państwo ma służyć określeniu reguł rynkowych e) wolnośc oznacza nieobecność przymusu, dzięki przejęciu aktywności panstwa przez rynek następuje poszerzenie sfery wolności f) zagrożeniem dla wolnego rynku jest nie tylko system totalitarny, ale także każdy który oferuje rozwiązania problemów przez państwo, gdy należy je pozostawić rynkowi g) bez wolności gospodarczej nie może istnieć wolność polityczna – prezentuje bezkompromisowe stanowisko 3) Liberalizm liberalny – Isaiah Berlin (1909-1997) – „Dwie koncepcje wolności” a) wolnośc nie może być nieograniczona – zasada „check and balance”(równowagi sił i wartości) – istotniejsza jest od samej zasady wolności b) konflikt i współzawodnictwo idei, wartości, interesów jest normalnym stanem społeczeństw c) obietnica powszechnej szczęśliwości jest kłamstwem czasem zaś groźnym mitem. d) stawia pytanie o granice władzy niezależnie od tego, kto ją sprawuje e) walka z fanatyzmem, oznacza on, że ktoś jest w stanie odkryć prawdziwe potrzeby człowieka, jego powołanie czy przeznaczenie historii f) wyróżnia dwie postawy: radykalny zwolennik równości i liberalnie zorientowany polityk g) liberalizm w ujęciu nie występuje jako ideologia, ale jako kodyfikator zasad, poza które poszczególne partie i programy nie powinny wykraczać (ugrupowania cywilizowane). Zarzucano mu relatywnie, iż stawia wszystkie wartości na równi. 4) Orboliberalizm – Walter Eucken (1891-1950), Wilhelm Ropke (1899-1966), Alfred Muller-Armack (1901-1978) oraz praktyk Ludwig Erhard (1897-1977) – kanclerz RFN z ramienia niemieckiej chadecji CDU, współsprawca niemieckiego cudu gospodarczego gospodarczego) a) nurt ten rozwinął się w latach 40-tych ubiegłego stulecia i do połowy lat 60-tych wpływał na politykę rządów chadeckich. Pierwszą cechą charakterystyczną ordoliberalizmu jest próba połączenia liberalizmu (a więc świeckiej organizacji życia zbiorowego z tomistycznym porządkiem – „ordo univers – doskonały i poznawalny porządek rzeczy). Odwołano się do założeń zawartych w encyklikach papieskich Leona XIII (Rerum Noverum) oraz Piusa XI (Qudragessimo) b) podstawy ładu społecznego upatrywano w grupach społecznych, poczynając od rodziny czy wspólnoty lokalnej. Cechowało je wewnętrzne zintegrowanie, samowystarczalność, odpowiedzialność za własne wybory i los swoich członków, zasada solidaryzmu. Uznawali, iż zgodny z prawami naturalnymi porządek może być tworzony jedynie przez jednostki stanowiące integralność społeczności c) występowali przeciwko minimalizacji funkcji państwa. Państwo miało odgrywać rolę porządkującą, tworzyć społeczność na mocy stanowionego przez siebie prawa, gwarantować swobodny rozwój jednostek, przeciwdziałać destrukcji moralnej i duchowej, godzić sprzeczne interesy grupowe, tworzyć warunki do współzawodnictwa. Państwo miało kształtować partnerskie stosunki między obywatelami a państwem oraz regionami i centralnymi organami władzy. Nie powinno zatem wkraczać w te problemy, które mogą być rozwiązane przez społeczności lokalne czy władze samorządowe, jak i same jednostki. d) koncepcja społecznej gospodarki rynkowej jest swego rodzaju chwytem reklamowym, jest postrzegana jako ta, która wzbogaca klasyczny liberalizm ( a więc wolny rynek, czy efektywność gospodarczą) o problemy socjalne i sposoby ich rozwiązywania. e) suwerenem społecznej gospodarki rynkowej staje się konsument. Ma on nie tylko prawo wyboru politycznego, ale także decyduje o wyborze produktu czy usługi. W ten sposób wpływa on na strukturę gospodarczą, jest to tzw. głosowanie nogami. Godzono tutaj ideę wolności przedsiębiorczości z bezpieczeństwem socjalnym obywateli, w warunkach gospodarki rynkowej, ale poddanej zewnętrznej kontroli. 5) Libertarianizm – nie jest nurtem wewnętrznie spójnym. Mamy do czynienia z różnymi koncepcjami: Ayn Rand, Robert Nizick. 1. Liberalizm racjonalistyczny – Ayn Rand (1905-1982) – „Cnota egoizmu” a) u podstaw koncepcji społecznych leży filozofia obiektywistyczna: utożsamienie racjonalizmu z Arystotelesowską zasadą tożsamości. Podstawa racjonalna zakłada, iż rzeczy, zjawiska i wartości pozostają sobą niezależnie od tego, jakie znaczenie im się dowolnie przypisuje. Racjonalna postawa realizuje się na rynku, który stanowi odzwierciedlenie logiki świata. b) prawa rynku to obiektywne prawa rzeczywistości, których człowiek nie może zmienić. Może je natomiast potwierdzić racjonalną postawą i wynikającym z niej działaniem c) zaprzeczenie praw rynku prowadzi do przymusu (np. w działniu państwa) lub mistyki czy iluzji. Państwo i religia stanowią ucieczkę od rzeczywistości, ponieważ zastępują mechanizm rynku regułami własnego autorstwa. d) ideałem jest zatem społeczeństwo zbudowane w oparciu o zasadę wolnego rynku, które jawi się jako realizacja uniwersalnych postulatów rozumu. e) czy zatem rząd jest potrzebny? Odpowiedź brzmi twierdząco. Powiada, iż wyeliminowanie przemocy fizycznej ze stosunków społecznych wymaga istnienia instytucji rządowych. Wykluczenie przemocy jest jedynym zadaniem rządu. Rząd jest narzędziem poddania odwetowego użycia przemocy fizycznej kontroli obiektywnej tzn. kontroli obiektywnie zdefiniowanych praw. f) fundamentalna różnica między działaniem prywatnym a rządowym sprowadza się do faktu, iż rząd posiada monopol na legalne użycie przemocy. Źródłem tej władzy jest przyzwolenie obywateli. Rząd nie jest władcą, ale sługą obywateli. Nie posiada żadnych uprawnień poza tymi, których udzielili mu obywatele w określonym celu g) właściwie funkcje rządu sprowadzają się do trzech kategorii: policja (obrona ludzi przed przestępcami), siły zbrojne (obrona przed najeźdźcami), sądy (kierują się obiektywnymi prawami w celu rozstrzygania spraw spornych między ludźmi) 2. Robert Nozick (1938-XX) – koncepcja państwa ultraminimalnego – „Anarchia, państwo i utopia”. Satnowi ona przeciwwagę dla egalitarnych koncepcji Hojna Rawlsa. a) główna teza Nozicka zawiera się w stwierdzeniu o absolutnych, naturalnych uprawnieniach jednostki jako właściciela i dysponenta własnej osoby. Człowiek nie może być nigdy traktowany jako środek służący do realizacji celów innym osobom. Ludzie są uprawnieni do życia, wolności i własności. Ich istnienie nie nakłada na pozostałych ludzi żadnych obowiązków konkretnego działania np. prawo do życia nie nakazuje innym zapewnienie mu środków do utrzymania. b) proponuje on koncepcję państwa minimalnego. Koncepcja ta zakłada, iż państwo nie powstaje w wyniku świadomego aktu woli jednostek. Przeciwnie, powstaje ono jako efekt działania widzialnej ręki. Uważa on, że w sytuacji bezpaństwowego prawa natury ludzie będący sędziami we własnej sprawie zawsze będą rozstrzygali wątpliwości na własną korzyść. Zniwelowanie tych niedogodności ma postać procesu składającego się z kilku faz: - faza pierwsza: ludzie zakładają towarzystwa wzajemnej ochrony co prowadzi w rezultacie do wykształcenia się profesjonalnych agencji ochroniarskich - faza druga – w wyniku walki konkurencyjnej o klientow agencje te bankrutują lub tez rosną w siłę. W końcu na rynku pozostaje tylko jedna, najsilniejsza, posiada ona monopol na stosowanie przemocy, co stanowi atrybut państwa, wg. Nozicka taka agencja jest państwem ultraminimalnym. Do posiadania pełnego statusu państwa brakuje jej jeszcze monopolu na stosowanie przymusu na danym terytorium - faza trzecia – państwo ultraminimlane starające się o to, by Ci wszyscy, którzy nie upoważnili go do zapewniania sobie ochrony i pozostają niezależni – dobrowolnie oddali się pod ochronę państwa - faza czwarta – państwo ultraminimalne przekształca się w państwo minimalne. Cieszy się ono monopolem na uprawnione stosowanie przymusu na danym terytorium. Panstwo takie cieszy się legitymacją, ponieważ nie narusza naturalnych uprawnień swych obywateli do życia, wolności i własności. Jest ono ograniczone do wąskich funkcji obrony przeciwko gwałtowi, kradzieży, oszustwu, narzucaniu zobowiązań c) koncepcja własności – własność stanowi wyłączenie naturalne uprawnienie właściciela. Jednak jednocześnie stwarza wszystkim pozostałym warunki pomyślności i dobrobytu. Stwierdza on: moje prawo własności do mego noża pozwala mi pozostawić go wszędzie gdzie chce, ale nie w twojej piersi d) koncepcja sprawiedliwości – wszelkie teorie sprawiedliwości są w istocie teoriami sprawiedliwości dystrybutywnej, czyli mówią o sposobie podziału dóbr znajdujących się we władaniu społeczeństwa. Podział jest w nich uważany za sprawiedliwy, jeśli jest zgodny z przyjętą z góry procedurą. Uważa on, że taki podział nie jest możliwy do zastosowania w jego koncepcji państwa minimalnego. e) proponuje on teorię sprawiedliwości udziałów. Jest ona powiązana z dobrowolnością, dlatego powiada, iż wolność wyklucza wszystkie koncepcje równości społecznej. Daje przykład sławnego koszykarza Wilta Chamberlaina, który jako magnez przyciągający publiczność podpisuje z daną drużyną kontrakt, iż z każdej gry na własnym boisku jedna czwarta ceny każdego biletu idzie do jego kieszeni. Jeśli na mecze przyjdą miliony ludzi uzyskuje on dochody znacznie przekraczające dochody kogokolwiek innego. Nozick pyta czy Chamberlain jest uprawniony do takiego dochodu i czy jest to sprawiedliwe? Powiada, że odpowiedź jest twierdząca, mimo że – czy właśnie dlatego, że narusza zasady wszelkich wzorów jakichkolwiek teori sprawiedliwości dystrybutywnej. f) twierdzi on, że dotychczasowe wizje społeczne wspierają się na jakiejś pojedynczej koncepcji jednego stylu życia, który realizowany jest jako model szczęścia, często przy użyciu aparatu przymusu państwa. Nozick podpisuje się pod zasadą pluralizmu. Powiada, że mamy do czynienia z wielkością aspektów natury ludzkiej, wielkością koncepcji dobra i szczęścia. Państwo minimalne jawi się jako to, w którym każdy z nich może spełnić własną utopię. 6) Liberalizm socjalny – Jon Rawls (1921-XX) – „Teoria sprawiedliwości”, „Polityczny liberalizm” 1. Posługuje się koncepcją umowy społecznej, która ma ustalić jakie zasady społeczne i polityczne wybraliśmy jako obywatele, gdybyśmy się nie kierowali wyłącznie własnym interesem, ma to być podstawa do systemu sprawiedliwości społecznej 2. Wymienia dwie zasady: a) każda osoba winna mieć równe prawo do jak najszerszego całościowego systemu równych podstawowych wolności, dającego się pogodzić z podobnym systemem dla wszystkich b) nierówności społeczne i ekonomiczne mają być ułożone tak aby były z największą korzyścią dla najbardziej upośledzonych, pozostając z zasadą sprawiedliwego oszczędzania i jednocześnie aby były związane z dostępnością urzędów i stanowisk dla wszystkich w warunkach autentycznej równości szans. 3. Pierwsza z tych zasad musi być zrealizowana przed urzeczywistnieniem drugiej. Oznacza to tyle, że wolność może być ograniczona tylko dla dobra wolności. A więc tylko w dwóch przypadkach: gdy mniejszy zakres wolności wzmacnia całościowy system wolności, który jest udziałem wszystkich albo wtedy gdy wolność mniej niż równa musi być do przyjęcia dla tych, którzy mają jej mniej. 4. Teoria sprawiedliwości jest tworem idealnym, jest ona możliwa do realizacji w warunkach istnienia odpowiednich instytucji. Wymienia 4 fazy tworzenia pożadanego systemu społecznego: - wybór dwóch zasad sprawiedliwości - przyjęcie konstytucji - wybór zalecanej przez Rawlsa polityki państwa opiekuńczego - zastosowanie zasad sprawiedliwości do życia publicznego 5. W realizacji zasady wolności konstytucja stanowi, iż państwo to związek wolnych obywateli, a więc reguluje ono dążenie jednostek do realizacji ich moralnych i duchowych interesów. Wolnośc można ograniczyć tylko w imię wolności, a to oznacza, że np. wolność sumienia nie może zostać ograniczona nigdy, ale w imię wolności można ograniczyć władzę rządu dzięki np. podziałowi władz. 6. Sprawiedliwe rozwiązania społeczne i gospodarcze realizują zasadę drugą sprawiedliwości. Opowiada się za realizacją przez rząd autentycznej równości szans w miejsce formalnej. Jest to koncepcja sprawiedliwości dystrybutywnej. Rząd dysponuje tu aparatem korygującym wolną grę sił rynkowych. Jako państwo sprawiedliwe jawi się w tej wizji jedynie państwo opiekuńcze, mimo, że sam Rawls nie mówi w ten sposób. Uznaje natomiast, iż przedstawiona przez niego koncepcja jest zgodna z naturą ludzką. 7. Rawls powiada, że liberalizm jest doktryną liberalną. Stabilność systemu nie zapewniają jedynie instytucje liberalnego państwa, potrzebne są natomiast powszechnie akceptowane standardy, zapewniające głębszą jedność społeczną. KANON WARTOŚCI LIBERALIZMU: Indywidualistyczna koncepcja człowieka (indywidualizm i człowiek) Podstawą jest przyjęcie założenia, że ludzie są z natury dobrzy. Skąd zatem bierze się zło obecne w świecie? Odpowiedź brzmi, iż zło stanowi pochodną wadliwego działania instytucji i rozwiązań społecznych. Należy zatem ograniczyć działalnośc instytucji oraz przynależne im prawa, pozostawić swobodę działania jednostkom. Podstawą systemu liberalnego jest jednostka. Jest ona postrzegana jako dobro najwyższe. Jest traktowana jako wartość najwyższa. Dlatego celem istnienia systemu społecznego jest realizacja jej dobra. Jak powiada choćby Tokarczyk jednostka jest zamknięta w swojej subiektywności, tzn. samodzielnie podejmuje decyzje o własnych losach. Nie jest ona powiązana z innymi jednostkami , nie jest arbitralnie podporządkowana instytucjom świeckim ani religijnym. Nie ma zatem żadnych obowiązków społecznych zagrożonych sankcją. Podstawowym motywem działalności jednostki jest jej dobro (tylko ona jest w stanie rozpoznać co jest dla niej dobre) i tylko ona jest w stanie zdecydować się na społeczne uczestnictwo (nie można jej tego narzucać). Jest to powiązane z racjonalistyczną koncepcją człowieka, z wiarą w rozsądek jednostki. W literaturze pokreśla się fakt, że indywidualistyczna koncepcja człowieka może prowadzić do samolubstwa, do braku zainteresowania losem słabszych jednostek. Należy zwrócić uwagę na fakt, że w procesie ewolucji liberalizm przeszedł metamorfozę wyraźnie odchodząc od skrajnego indywidualizmu na rzecz indywidualizmu uspołecznionego. W każdym razie z pewnością ideałem czy wzorem liberalizmu jest jednostka aktywna, przedsiębiorcza, otwarta na świat i zachodzące w nim zmiany nie obawiające się podejmowania ryzyka, pokładająca wiarę we własne możliwości. Koncepcja wolności – obok indywidualizmu wolność stoi na czele kanonu wartości liberalizmu. Stanowi niejako dopełnienie koncepcji indywidualistycznej. Należy zgodzić się ze stwierdzeniem, iż wolność jako zasada stanowi podstawę liberalizmu. Nie ma jednak zgodności wśród liberałów odnośnie jej konkretyzacji co więcej, liberalna koncepcja wolności stoi w sprzeczności z koncepcją absolutnej wolności wysuwaną przez anarchistów anarchistów neoanarchistów. Dla anarchistów wolność nie może być ograniczona, ponieważ przestaje być wolnością, natomiast liberalizm podpisuje się raczje za wolnością ograniczoną różnymi ramami (np. rozwiązaniami konstytucyjnymi czy prawnymi jak również konwencjami międzynarodowymi). W obrębie samego liberalizmu można wzmocnić dwa rodzaje wolności: negatywną i pozytywną: Wolność negatywna – głoszona jest przez zwolenników klasycznego liberalizmu. Oznacza zniesienie przymusu i ograniczeń pochodzących ze sfery publicznej. Domaga się ona niczym nie ograniczonego rozwoju własności prywatnej Wolność pozytywna – jest głoszona przede wszystkim przez zwolenników liberalizmu demokratycznego i socjalnego. Zawiera się w pozytywnie ocenianej aktywności państwa. Podkreśla się tytaj, że nie każda działalność państwa niesie ze sobą ograniczenia. Rozróżniane są tutaj ograniczenia uzasadnione (np. zabezpieczenia społeczne) i nieuzasadnione. Głównym uzasadnieniem ograniczeń wolności jednostki pozostaje konieczność jej współistnienia z innymi jednostkami. Zauważamy jednak, iż pierwotna dla liberalizmu jest koncepcja wolności negatywnej ( a więc wolności od przymusu zewnętrznego) Atomistyczna koncepcja społeczeństwa – przejawia się tu koncepcja, że takie pojęcia jak wspólnota, społeczeństwo czy państwo to różne sposoby oznaczania prostej sumy jednostek. Nie są one organizacjami naturalnymi. Nie mają więc żadnych praw ponad te, które przekazały im suwerenne jednostki. Harmonia społeczna wyłania się niejako samorzutnie, wtedy, gdy pozwoli się każdemu działać w celu osiągnięcia własnych zysków. Taka atomistyczna koncepcja społeczeństwa jest charakterystyczna dla liberalizmu klasycznego. W koncepcjach liberalizmu demokratycznego czy socjalnego zmiania się istota społeczeństwa, podkreśla się tutaj wzajemne powiązania jednostek tworzących społeczeństwo. Wspólne natomiast dla wszystkich nurtów jest przekonanie, że społeczeństwo jest jedynie środkiem do rozwoju i samorealizacji jednostek. Teoria ograniczenia funkcji państwa – wszystkie nurty są zgodne co do tego, że funkcje państwa należy raczej ograniczać niż zwiększać. Różnią się natomiast ty, ile funkcji można nałożyć na barki państwa. Przedstawiciele nurtu klasycznego odmawiają państwu prawa do jakichkolwiek akcji pozytywnej, nawet w dziedzinie oświaty czy opieki zdrowotnej. Natomiast zwolennicy interwencji państwa dopuszczają wiele przypadków, w których rząd ma prawo a nawet obowiązek interweniowania. Najwięcej wątpliwości i kontrowersji budzi kwestia interwencji rządu w kwestie ekonomiczne. Za domenę działania rządu są uznawane dziłania „negatywne” – czyli ochrona obywateli przed zamachami współobywateli (w tym ochrona własności prywatnej) oraz ochrona państwa przed agresją zewnętrzną. Natomiast ograniczenie pozytywnej działalności państwa jest najczęściej związane z odrzuceniem ideału sprawiedliwości dystrybutywnej i zarazem wszelkich poczynań redystrybucjonistycznych (odrzucana jest np. świadoma polityka ustalania płac i cen, podatków progresywnych, rozbudowany system opieki społecznej). Wysuwane są argumenty, że przyjęcie zasady redystrybucji i sprawiedliwości społecznej oznacza konieczność akceptacji świadomego i arbitralnego kształtowania systemu społecznego. W rezultacie prowadzi to do kształtowania się społeczeństw, w których władza decyduje, co jednostka ma robić i jak robić. Koncepcja własności – podstawą systemu jest własność prywatna. Dlatego tak duży nacisk kładziony jest na uwolnienie własności prywatnej od wszelkich ograniczeń, wynikających z reglamentacji państwowej. Odzwierciedla to niejako genezę liberalizmu ekonomicznego, ekonomicznego więc wyraża postulaty własnościowe wczesnje burżuazji. Tak więc z jednej strony własność prywatna jest wspierana ze względu na rację ekonomiczne, czy też racje związane z rachunkiem ekonomicznym, natomiast z drugiej strony stanowi własność konieczną gwarancji osobistej. Sta wynika niechętny stosunek do ideału równości społecznej. Liberalizm tworzy szerokie uzasadnienie dla celowości zachowania nierówności społecznych, wskazuje że jest ona podstawowym źródłem postępu ekonomicznego. Wiara w postęp – liberałowie żywią przekonanie o nieuchronności postępu. Jest on postrzegany jako rozwój dobrobytu materialnego i rozwój świadomości wolnościowej. Rozwój techniczny i ekonomiczny są uznawane za przesłanki wszechstronnego postępu moralnego i społecznego. Chodzi tutaj o rozszerzenie sfery wolności osobistej obywateli. Mamy tu do czynienia z wiarą w rozwój nauki i techniki, chyba zachwiane w XX wieku co zostału ukazane m.in. w raportach tzw. Klubu Rzymskiego. Prawa naturalne – liberałowie żywią przekonanie o istnieniu obiektywnych i niezmiennych praw i norm. Zasady te mają charakter absolutny. tzn. że muszą być przestrzegane bez względu na konsekwencje w konkretnych sytuacjach. Normy te determinują treść prawa pozytywnego. Poczynania rządu muszą być zgodne z zasadami i prawami obiektywnymi, a nie z postulatami aktualnej większości. Są to prawa: do życia, wolności, własności prywatnej, bezpieczeństwa, oporu przeciwko tyrani władzy. Początkowo w liberalizmie klasycznym prawa naturalne były używane w walce przeciwko systemowi feudalnemu a po zwycięstwie systemu kapitalistycznego stały się elementem jego nienaruszalności. Były one kwestionowane przez najsłabszych i najuboższych, co jak się wydaje zostało uwzględnione przez nurt liberalizmu socjalnego. NURT KONSERWATYWNY 1. Konserwatyzm (łac. Conservare-zachowywać) a) myśl polityczna, typ ideologii wspierającej teoretycznie istniejący porządek społeczny b) postawa społeczno-polityczna raczej niechętna nagłym zmianom (tradycjonalizm) c) ruch polityczny skupiający partie konserwatywne i związane z nimi ugrupowania (Partia Republikańska w USA 1857, Partia konserwatywna w Anglii 1870, Partia konserwatywna w Norwegii 1889, Umiarkowana Partia koalicyjna w Szwecji – w latach 1904-1964, Partia konserwatywna, konserwatywna Partia Dani 1915, zaliczane są też ugrupowania chadeckiego: CDU/CSU w Niemczech, Włoska Partia Ludowa czy Partia Nacjonalistyczna na Malcie, Sojusz Ludowy w Hiszpanii) d) Pojęcie rozpowszechnione przez francusa F.R. Chateaubrianda. Od 1832 zaczęła nim się posługiwać Brytyjska Partia Torysów. Początki konserwatyzmu jako ideologi sięgają XVIII w. i krytyki idei oświeceniowych, oświeceniowych zwłaszcza rewolucji francuskiej. Głowni myśliciele to Edmund Burke (1729-1797), Beniamin Disraeli (1804-1881) 2. Główne nurty konserwatyzmu brytyjskiego: a) paterialistyczny (wspólnotowy) – jako reakcja na rozwój myśli socjalistycznej. Nacisk na wątek jedności narodowej, strategii narodowej, narodowego charakteru, narodowego przywództwa, lojalność wobec państwa, harmonię społeczną, równowagę wewnątrz społeczeństwa. Przedstawiciele: Beniamin Disaeli, Joseph Chamberlain, Randolph Churchill, Herold Macmillan, Richard Austen Butler b) libertarliański (indywidualistyczny) – szacunek dla XIX wiecznych doświadczeń i idei liberalnych, naciski na ograniczenie roli państwa, akcentowanie zalet gospodarki wolnorynkowej oraz wolnej i odpiewiadzialnego społeczeństwa. Dzieli się na zwolenników leseferyzmu oraz zwolenników zmodyfikowanego stanowiska (dopuszczają interwencje państwa w sprawy socjalne, ale odrzucają interwencjonizm gospodarczy). Przedstawiecieel: Stafford Northcote, lord Hugo Cecil, sir Ernest Benn, Noech Powell. 3. Trwały kościół konserwatyzmu brytyjskiego a) podkreślenie powagi i znaczenia religii i kościoła anglikańskiego jako fundament więzi społecznej b) dążący do zachowania ciągłości społeczeństwa tradycjonalizm c) postulująca ewolucyjny typ rozwoju społeczeństwa zasada gradualizmu d) określająca hierarchiczną strukturę społeczeństwa idea organicyzmu e) ustrojowy etos określający prymat tradycyjnych instytucji politycznych f) popularyzująca mocarstwową doktrynę polityki zagranicznej zasada imperialna g) własność prywatna jako podstawa stosunków społecznych 4. Flaczeryzm – mamy do czynienia z przewagą tych elementów, które są charakterystyczne dla nurtu indywidualistycznego Cechy charakterystyczne: - krytyczny stosunek żywiony wobec państwa opiekuńczego - opowiadanie się za wizją państwa, które redukuje interwencjonizm (ekonomiczny, społeczny) – zmniejszenie funkcji społecznych państwa oraz zmniejszenie aparatu urzędniczego - obniżenie wydatków rządu centralnego, ograniczenie wydatków władz terenowych, zmniejszenie podatków - przywrócenie wolności jednostki i jej odpowiedzialność za podejmowane decyzje. Przywrócenie to łączy się z kolejnym zadaniem stawianym przed systemem czyli obrona wolności i odpowiedzialności jednostki (ochrona przed nadmierną ingerencją państwa) - próba połaczenia części elementów konserwatywnych konserwatywnych niektórymi elementami liberalizmu Wartości liberalne: podkreślenie znaczenia jednostki funkcjonującej w społeczeństwie, wolność wyboru, zasada ograniczenia praw rządu, bezpieczeństwo rynku Wartości konserwatywne: koncepcja silnego państwa, zdyscyplinowane społeczeństwo, społeczny autorytaryzm, hierarchia, podporządkowanie, naród, autorytet. Kanon wartości konserwatywnych a) organicyzm – właściwe funkcjonowanie każdego elementu w organiźmie b) shierarchizowany porządek społeczny – stosunki nierówności są usprawiedliwiane ponieważ są naturalne(dwojaki stosunek konserwatystów do życia społecznego) c) solidaryzm społeczny: przyjęcie tezy, że każda komórka żywego organizmu ma przypisane sobie miejsce i swoje zadania, wspólnota celów i wartości, wspólnota jako główne pojęcie, koncepcja dobrego narodu – zakłada, że mniejszą rangę mają interesy grupowe. Zasada solidaryzmu społecznego jest przeciwnym biegunem do koncepcji walki klas. Występuje we wszystkich wizjach świta gdzie wspólnota odgrywa dużą rolę. Jednostka nie jest pozostawiona sama sobie, stanowi część wspólnoty. d) rola religi i kościoła – integrowanie społeczeństwa w dorobek społecznego nauczania kościoła, inspirowanie rozwiązań, które znajdą swoje odzwierciedlenie w programach partii, instrumentalne potraktowanie kościoła i religi e) zasada gradualizmu – sposób, w jaki będzie dokonywał się rozwój społeczny, stopniowo, ewolucyjnie, zgodnie z prawami natury. Zmiany powinny być dowolne, stopniowe i częściowe f) ochrona własności prywatnej – racje moralne, racje ustrojowo-polityczne: zagwarantowanie wolności jednostki, hamulec dominacji państwa i władzy politycznej, własność prywatna jest czynnikiem zwiększającym możliwość wyboru człowieka, najbardziej efektywna forma własności g) rola państwa – koncepcja subsydiaryzmu (zasada pomocniczości państwa), koncepcja silnego państwa Rozważając koncepcje kapitalizmu Bristol podkreśla, by nie mylić go z handlem czy biznesem. Jest to bowiem cały odrębny system. W swoich pracach Bristol przeciwstawia dwa wspomniane typy tradycji oświeceniowej. To z tej tradycji wywodzi się myśl socjalistyczna, u jej podstaw tkwiło przekonanie, że poprawa ludzkiego losu jest bezpośrednio związana z koniecznością przestawienia drabiny społecznej, w tym porządku religijnego. Taki stosunek do rzeczywistości i dróg prowadzących do jego naprawy zaowocował przekonaniem o posiadaniu przez grupę wybranych gnozy a więc władzy tajemnej, dzięki której rozbudzone zostaje dążenie do społeczeństwa idealnego. Grupa ta zmierza w kierunku wzrostu świadomości społecznej oraz zmiany warunków bytowych społeczeństwa. Z kolei z tradycji oświecenia anglo-szkockiego wyłonił się kapitalizm. Tradycja ta nie byłą antyreligijna w praktyce i to jest – zdaniem Kristola – główna cecha różniąca oba oświecenia. W tradycji anglo-szkockiej istniało przekonanie, iż religia instytucjonalna jest niezbędna jako czynnik zapewniający społeczeństwu kierownictwo duchowe. W ten sposób tradycja Judeo – chrześcijańska stała się częścią tradycji liberalnego kapitalizmu. Przyczyn destabilizacji kontynentu europejskiego upatruje Bristol w odrzuceniu potrzeby kierownictwa duchowego i próbach dyskredytacji tradycji Judeochrześcijańskiej przez liberalizm radykalno-racjonalistyczny. OŚWIECENIE FRANCUSKIE 1. Dążenie do powszechnej odnowy ludzkości, co zaowocowało rewolucją francuską, która zakończyła się niepowodzeniem i despotyzmem 2. Nadzieje pokładane w przyszłości 3. Wsparcie się na entuzjazmie 4. Podzielnie dogmatycznych pewników o ludzkiej naturze i znaczeniu historii 5. Przekonanie o zdolności grupy wybranej (posiadającej dostęp do władzy tajemnej) do czynienia dobra w interesie społeczeństwa 6. Dążenie do budowy społeczeństwa świeckiego, w którym funkcjonujące religie miały być zastąpione religią obywatelską, racjonalnym humanizmem 7. Idea człowieka jako istoty podlegającej zachciankom i okolicznościom aby poddać się odkupicielskiej działalności „cnotliwej” elity, która tworzy odpowiednie warunki do zaistnienia dobrego społeczeństwa 8. Idea postępu rozumiana jako misja wypełniana mimo oporu stawianego przez tradycję, zwyczaje, nawyki; rekonstrukcja porządku społecznego 9. Znaczenie przypisywana sile, a nie wolności i przekonanie iż postęp jest intelektualną właściwością elity OŚWIECENIE ANGLO-SZKOCKIE 1. Dążenie do stopniowej poprawy warunków życia, jednostka ponosi tu część odpowedzilaności za końcowy wynik, co zaowocowało rewolucją amerykańska, która zakończyła się sukcesem, powstał trwału ustrój polityczny 2. Sceptycyzm wobec przyszłości 3. Wrogość żywiona wobec wszelkich form entuzjazmu 4. Nieufność Nieufność stosunku do dogmatów dogmatów ludzkiej naturze i znaczeniu histori 5. Podejrzliwość odnośnie zdolności lub chęci sprawujących władzę do czynienia dobra 6. Dążenie do ustanowienia systemu tolerancji religijnej, przekształcenie religi w „sprawę osobistą” i w ten sposób włączenie jej do społeczeństwa swieckiego 7. Modyfikacja nowoczesnej idei człowieka dzięki umieszczaniu inklinacji do cnoty w nim samym, stworzenie społeczeństwa odbiegającego od ideału „prawego i cnotliwego społeczeństwa” 8. Idea postępu rozumiana jako postęp społeczny; rozwój handlu, stopniowa poprawa obyczajów obyczajów moralności, wzrost wiedzy 9. Znaczenie przypisywane wolności osobistej i bardziej „liberalnemu” społeczeństwu. Burżuazyjny sposób życia wywodzi się z tradycji anglo-szkockiej. Kristol wymienia kilka cech charakterystycznych dla tego sposobu zycia. Są to: racjonalny stosunek do rzeczywistości i instytucji społecznych oraz szacunek wobec tradycji religijnych wywodzący się z przekonania, iż religia jest niezbędnym czynnikiem harmonijnego harmonijnego moralnego funkcjonowania wspólnoty ludzi. Bristol odwołuje się do początków funkcjonowania Stanów Zjednoczonych. Podkresla znaczenie faktu, iż nawet jeśli w konstytucji jest mowa o oddzieleniu dwóch instytucji: państwa i kościoła, to w praktyce nie ma mowy o oddzieleniu panstwa i religi. - Nie możemy – wg. Kristola – spodziewac się zbyt wiele po kapitalistycznym porządku społecznym i gospodarczym. Nie jest to najbardziej pozadana wizja jaką stworzono w dzijach rodzaju ludzkiego. Przeciwnie, jest to wizja przyziemna. Zadaniem rządu jest obrona moralności publicznej oraz stworzenie warunków do wzrostu gospodarczego, dzieki któremu polepszą się warunki zycia obywateli. Jest to możliwe dzieki odwolaniu się do zasady korzyści wlasnej postrzeganje jako motyw ludzkich działań. Przyjmowane jest tu zatem założenie, w mysl którego obywatele będą poprawiac warunki bytu wówczas, gdy będą mieli w tym interes. Nie jest natomiast zadaniem razu przedstawianie obywatelom racji czy celów transcendentalnych. Ta dziedzina życia pozostaje we władaniu kościołow krzewiących tradycję judeo-chrzescijanska. - Kristol dostrzega kryzys tego co nazywamy etosem burżuazyjnym. Wg. niego za wspomniany kryzys odpowiedzialność ponoszą zarówno jego apologeci, jak i krytycy. Błędem jest – wg. Kristola – określenie kapitalizmu jako sytemu opierającego się na chciwości, w którym rządzi prawo dżungli, a przetrwać mogą tylko najsilniejsi. Taki obraz kapitalizmu pozostaje w sprzeczności zarówno zarówno burżuazyjnokapitalistycznym światopoglądem, jak także z tradycją Judeo-chrzesciajanska. Idealem czloweika jest dobry obywatel, dobry rodzic zarabiający na utrzymanie rodziny i przestrzegający prawaa. Funkcjonowanie tego idealu jest scisle związane z zasadami współczesnego kapitalizmu demokratycznego. - Demokracje liberalne tworza stabilne reżimy, w których masy nie muszą podejmować wysiłków w celu wywłaszczania bogatszych warstw w celu podniesienia się z nędzy. Przeciwnie – jak podkresla Kristol – systemy te dostarczaja możliwości stalego wzrostu ekonomicznego. W praktyce natomiast mamy do czynienia z procesem stopniowego odchodzenia od etosu burżuazyjnego i podążania w kierunku wzorców hedonistycznych. - Współczesny kryzys społeczeństwa kapitalistycznego jest u niego bezpośrednią pochodną faktu, iż części tego społeczeństwa nie wystarczają dotychczasowe wzorce uznawane za zbyt prozaiczne. Dostrzegany przez niego kryzys kapitalizmu wiąże się z kryzysem w obrębie wiary, a nie w sferze ekonomicznej. W jego przekonaniu kapitalizm nie może zaspokajać potrzeb obywateli bez wsparcia ze strony religi, bez wsparcia udzilaego przez tradycję Judeo-chrzescijanska. - tymczasem pod adresem kapitalizmu wysuwane są utopijne żądania i jeśli będzie próbował je spełnić, wówczas ulegnie załamaniu. Myśliciel ten przypomina, ze kapitalizm starał się kształtować wzór człowieka rozsądnego, nie wysuwającego utopijnych żądań, zwracającego się po szczęscie i pociechę do religi. - Kristol wyróżnia dwie postawy wobec rzeczywistości, które okresla mianem gnostycyzmu i ortodoksji - gnostycyzm – przekonanie, iż bunt jest jedyną właściwą reakcją człowieka na zróżnicowany, pełen niesprawiedliwości świat, takie podejście – wg. Kristola – funkcjonuje w łonie wielkich religi współczesnego świata: judaizmu, islamu, chrześcijaństwa. Postawa gnostycka przejawia się w tendencjach antynomistycznych i millenarystycznych. Te pierwsze oznaczają wrogość żywioną wobec istniejących praw i instytucji, drugie zaś – wiarę, iż w sposób radykalny można zmienić istniejący świat. - ortodoksyjność – uświęcenie codziennego porządku, do funkcjonowania jednostki w ramach zastanego porządku, dlatego można tu przywołać przykład stoików. - postawa gnostyczna jest widoczna w przekonaniu Kristola zarówno w odniesieniu do chrześcijan jak i myśli socjalistycznej - Dużo miejsca w swoich rozważaniach Bristol poświęca zwolennikom nurtów nowej lewicy i kontrkultury. Traktuje je jako gnostyczny bunt skierowany przeciwko liberalnemu etosowi burżuazyjnemu. Bunt ten dotyczy przede wszystkim sfery kulturowej, ale obejmuje także płaszczyznę życia politycznego. Bristol występuje przeciwko temu radykalnego egalitaryzmowi, egalitaryzmowi jego zwolennikow ocenia jako nielojalnych wobec swojego społeczeństwa - W przekonaniu Krostola istnieje ścisly związek między demokracją i kapitalizmem. Nowoczesna demokracja, zachęcająca obywateli do zaspokajania swoich dążeń, nie bylaby zrozumiana bez kapitalistycznej podbudowy. W społeczeństwie demokratycznym - jak podkresla Bristol – cnoty, podobnie jak religia, są możliwe do osiągnięcia dzieki sektorowi prywatnemu: rodzinie, kościołowi czy innym dobrowolnym stowarzyszeniom. Natomiast Natomiast sektorze publicznym wymagane jest jedynie minimalne zaangażowanie obywateli. Nowoczesna demokracja jest postrzegana przez Kristola jako specyficzna idea samorządu. Robert Nisbet („Zmierzch autorytu”, „Tradycja i bunt”) - Gówne wątki jakie pojawiają się w pracach Nisbeta: rozbicie więzów społecznych, lokalnej wspólnoty, wielkiej rodziny, wyeliminowanie z życia ludzkiego i nieracjonalnych elementów, zastąpienie tradycyjnej organizacji społecznej wspólnotą polityczną - Przeciwstawia teorie wolności i teorie wyzwolenia. Współczesnym myślicielom zarzuca zdradę ideałów wolności. Uważa, że w imię fałszywie pojętej idei wyzwolenia człowieka, postawienia w centrum myśli jednostki, przyjecia nieprawdziwej mysli człowieka zagrożona została przestrzeń niezbędna dla zachowania wolności. Ta nowa wolność przeniosła stany anemii i alienacji - Totalitaryzm powstaje wówczas, gdy proces indywidualizacji doprowadza do rozbicia wszelkich więzów pośrednich, a społeczeństwo staje się złożone z samotnych i niezależnych jednostek. Wówczas obyczaje, normy i autorytety tracą znaczenie. Pojawia się wtedy rozpacz mas. - Myślenie życia powinno się rozpoczynać od zrozumienia jego podstawowych potrzeb: niezmiennych i obecnych we wszystkich kulturach. Niesbet wymienia następujące potrzeby: zakorzenienie, przynależności, tożsamości, sensu, bezpieczeństwa, identyfikacji. W przeciwnym razie pojawiają się różne formy alienacji: od przeszłości, od miejsc, od rzeczy, od siebie samego. - Społeczeństwo masowe, nastawione na rozwój techniki pada ofiarą złudzenia, że można stworzyć takie środowisko, by człowiek żyjący we względem dostatku, wolny od nacisków, wspólnoty i kultury, samowystarczalny, mógł się w pełni rozwinąć - Ideologia równości bezpośrednio się łączy z rozrostem władzy centralnej. Ideologowie równości odwoływali się zawsze do władzy centralnej, która ma likwidować istniejący system zależności rozbijając panujące podziały, więzy, niszczy się wspólnoty, dzięki którym jednostki uzyskują swoją tożsamości, uczą się współrządzenia i współodpowiedzialności. Encykliki: 1864 – wydanie encykliki Quanta Cura+Syllabus – ma pokazać konserwatyzm kościoła i papieża Syllabus – dokument dołączony do w/w encykliki: potępiana jest ingerencja państwa w życie kościoła, istnienie wolności pracy, potępia równość wyznań wobec prawa, wolnośc sumienia, potępiane są twierdzenia ze kościół nie ma prawa korzystać ze środków przymusu i władzy doczesnej, potępienie monopolu naszkolnictwo, niezbędny jest rozdział kościoła od panstwa. Negatywnie odnosi się do przekonania ze religie są sobie równe, niepowinna istniec wolność prasy. Po opublikowaniu encykliki podniosły się głosy krytyki nawet we wspólnocie kościoła. 1891 – Encyklika Rerum novarum – przyzwolenie na funkcjonowanie kościoła w wartwie kapitalizmu (Leon XIII) – stwierdzenie istnienia kwesti robotniczej, fakt istnienia walki społecznej. Przyczyną kwesti robotniczej jest błędny ustrój społeczno-gospodarczy. Robotnik czuje się samotny i bezbronny wobec mechanizmów, których nie rozumie. Rozwiązania lewicowe są wg. papieża nie do przyjęcia. Należy pomóc robotnikowi, wziąć go w obronę. Nie ma współpracy między kościołem a władzą – ązenie rozwiązania socjalistycznego do zniesienia własności prywatnej, byłoby to sprzeczne z prawem naturalnym. Zdrowa polityka społeczna miałaby opierać się na kościle, państwie i stowarzyszeniach zawodowych robotników. W przekonaniu papieża związki zawodowe mają kształtować stosunki społeczne oraz polepszać byt robotników. Encyklika „Qwozdragesino anno” – o odnawianiu ustroju społecznego - koncepcja dobra wspólnego – podstawa właściwie funkcjonującego porządku społecznego: - uprawnienie człowieka do posiadania, zada ta powiązana jest z koncepcją władzy - płaca rodzinna – miała wystraczyć na utrzymanie robotników i jego rodziny, nie jest oderwana od rzeczywistości. Przy ustaleniu jej wysokości należy brać pod uwagę sytuację przedsiębiorstwa, gdzie robotnik jest zatrudniony. Poza tym ważnym czynnikiem jest sytuacja gospodarcza danego państwa - problem odnowu ustroju – dwa poziomy odnowy, pierwszy poziom dotyczy reformy instytucji społecznej (reforma ustrojowa), poziom drugi to reforma obyczajowa, bez której reforma ustrojowa byłaby nieskuteczna. Potrzebna jest odnowa instytucji pośrednich między państwem a społeczeństwem. Nowy ustrój miałby łączyć ludzi nie wedle ich funkcji na rynku pracy tylko wg. różnych gałęzi działalności gospodarczej. Ustrój ten został nazwany ustrojem korporacyjnym. Czuwanie nad wspólnymi interesami zawodu i kierowanie tych interesów ku dobru wspólnemu. Jan XXIII – zasada adcirnamento II sobór watykański – 1962-1965 - 1961 – encyklika „Mater et Magistra” - 1963 – „Pacem In terris”: zajęcie się problemami globalnymi, przedstawienie dysproporcji rozwojowych ówczesnego świta, poszukiwanie przyczyn takiego stanu rzeczy (papież twierdzi, że przyczyną jest problem moralny) Paweł VI – kontynuator założeń Jana XXIII – encyklika „Populorum Progrestio” – 1967 – dotyczy problemów globalnych, próba wzniesienia się ponad podziały we współczesnym świecie: niski poziom oświaty, brak inwestycji podstawowych, brak infrastruktury gospodarczej, niedostosowana struktura społeczna, niekorzystna sytuacja w handlu narodowym. To są te reformy które trzeba zmienić, aby wynieść państwo z biedy, państwa północy są za to odpowiedzialne. Jan Paweł II 1981 – encyklika „Laboren Exercens” – encyklika o pracy ludzkiej (wyadana w 90 rocznice rerum novarum)pierwsza encyklika poświęcona pracy ludzkiej. Papież mówi o pracy w znaczeniu przedmiotowym, pod tym pojęciem kryje się cała technika i to w jej skład wchodz,i w znaczeniu podmiotowym papież wskazuje na człowieka i powiada że często dochodzi do zamian tych dwóch podmiotów. - godność osoby ludzkiej, podstawą pogwałcenia godności jest potraktowanie go w sposób przedmiotowy - zwraca uwagę na relacje między pracą a kapitałem , zajmuje się problemami ludzi pracy, wskazuje na duchowość pracy (właściwe warunki pracy, zadowolenie z pracy) 1982 – „Solicitudo rei socialis” – problem globalny - papież ocenia ówczesną sytuację w świecie jako negatywną. Ta ocena wynika z przekonania, że nadal utrzymuje się podział na bogatą północ i biedne południe (nędza, analfabetyzm, wyzysk materialny, dyskryminacje) - negatywne prawa do inicjatywy gospodarczej w imię równości wszystkich wszystkich społeczeństwie. Wg papieża takie działanie niszczy przedsiębiorczość, dlatego rodzi się wierność zależność i podporządkowanie wg. aparatu hierarchicznego - żadna grupa społeczna nie ma prawa uzurpować sobie jednego przewodnika (niszczy to prawdziwą podmiotowość społeczeństwa) - społeczna nauka kościoła jest krytyczna wg. kolektywizmu marksistowskiego - przyczyny zła: złe decyzje moralne (rządza zysku, pragnienie władzy) „Centesinus Annus” – 1991 Teologia wyzwolenia: - lata 60-te XX wieku - nurty radykalne i naturalne - jednym z elementów mających wpływ na teorię wyzwolenia to decyzje Sobory Watykańskiego II, druga przyczyna to teologia która rozwinęła się na kontynencie latyno-amerykańskim – trzecia przyczyna to róznego rodzaju zróżnicowanie duchowieństwa (jest to odpowiedź na pytanie jaką rolę ma odgrywać kościół kościół kościele latyno-amerykańskim?) - powołuje się na encyklikę „Mater et Magistra”. Jan XXIII stwierdzał w niej, że największym czynnikiem współczesnego świata są stosunki między państwami biednymi ibogatymiBogaci powinni wspierać biednych. - powołują się na konstytucje „Gaudium et spes” – we wstępie do konstytucji papież stwierdza, że dokument skierowany jest do wszystkich wiernych, ale dotyczy również wszystkich tych, którzy chcą się dowiedzieć jakie miejsce zajmuje papież we współczesnych czasach. - globalny wymiar kwesti społecznej i sposoby jej rozwiązania - stanowiska papieża przeciwko niesprawiedliwości wynikającej z funkcjonowania doktryny liberalizmu - Pawł VI – odrzuca możliwość odwoływania się do siły, przemocy ale należy przeprowadzić ziany radykalne i kościół powien odegrac z tych przemianach ogromną rolę. - kościół powinien funkcjonować na gruncie amerykańskim, w niezmienionej formie. Rzecznicy takiego stanowiska nie mają potrzeby zmian na kontynencie amerykańskim, jest to stanowisko typowe dla tradycjonalistów - drugie stanowisko to potrzeba do wprowadzenia zmian i potrzeba nowego kształtu kościoła Konferencja biskupów latynoamerykańskich latynoamerykańskich Mediolanie: - obrady dotyczyły przeobrażenia Ameryki Łacińskiej w świetle II soboru watykańskiego, podpisali się pod tym biskupi, którzy byli za szanowaniem godności człowieka. Jednym z najważniejszych czynników był stosunek do przemocy, który zwykle powoduje powstawanie nowych krzywd, uznają oni, że należy wyrzec się przemocy - biskupi odwołali się do zasad o których kościół tradycyjny zapomniał: * zaspokojenie potrzeb duchowieństwa. * stawiano na aktywna uczestnictwo wiernych. * wskazywanie na polityczny wymiar wiary. * odwoływanie się do wartości własnego chrześcijaństwa. * potraktowanie księdza jako doradcy i koordynatora wiary. * wyzwolenie potraktowane bardzo szeroko, rozszerzenie na płaszczyznę polityczna, ekonomiczną i społeczną. * odrzucono nurty teologii tradycyjnej. Wymiary Konferencji w Medellin: -nowy nurt myślowy jako adekwatny do latino amerykańskiego społeczeństwa, -w praktyce jej osiągnięcia spowodowały że pojawiły się różnorodne interpretacje jej dokonań, -zmodyfikowano stanowisko II Soboru Watykańskiego. 1.problem zacofania poddano pod uwagę z punktu widzenia krajów biednych, 2.wskazanie na fakt że świat w którym funkcjonuje Kościół latino amerykański jest światem rewolucyjnym, 3.wprowadzenie uwrażliwienia na kwestie nędzy i niesprawiedliwości na Kontynencie L. Boff – Wyzwania społeczne: bezrobocie, analfabetyzm, głód, sytuacja wyzysku. Za ubóstwem kryje się problem sprawiedliwości, braterstwa i solidarności. Konferencja w Meksyku w 1979 r. - głównym tematem rozmów była kwestia ewangelizacji, wskazywanao również na ewolucję sytuaw Ameryce łacińskiej. Pierwsza płaszczyzna podkreślała znaczenie wspólnot podstawowych i ich roli. Drugą płaszczyzną było rosnące znaczenie środowisk, religijności ludowej: powrót do wiary przodków, pozostawanie przy wierze chrześcijańskiej, łaczenie obu nurtów Stosunke teologi wyzwolenia do teologi tradycyjnej: - E. Dussel – odrzuca przekonanie o uniwersalnym charakterze teologi, w jego przekonaniu teologia powinna odnosić się do rzeczywistości. Obowiązkiem teologów jest wspieranie ruchu wyzwoleńczego - pomoc kościoła nie może ograniczać się do wzywania bogatych w postaci jałmużny. - opcja kościoła oznacza zaangażowanie się wraz z ludem w wyzwolenie kościoła narodowego - teologia wyzwolenia stanowi element ewolucji teologi w szerszym tego słowa znaczeniu: teologia religi chrześcijańskiej, teologia nowożytna, teologia wyzwolenia, teologia dominacji – jest zbliżona do teologi racjonalizmu, nie odrzuca teologi centrum, to dobre rozwiązanie na gruncie latyno-amerykańskim G. Gutierez, H. Assmann – zgadzają się co do tego, że walka w obronie ubogiego nie może ograniczać się do wspierania moralnego L. Boff – kościół wg. niego na kontynencie latyno-amerykańskim stanął na straży dwóch wyznań społecznych: analfabetyzm, głód, ucisk, ubóstwo i kościelnych: wyzwania kościelne – nowe formy obecności kościoła w społeczeństwie, szczególnie warstw ubogich, stąd wynika potrzeba wypracowania nowych form ewangelizacji. Pojęcia: Wyzwolenie- w teorii tradycyjnej „zbawienie”, Pojecie Ubogiego- pojawia się u wszystkich, Praksis- przejście od moralności do swej praktyki, Postać Chrystusa- jako pierwszy rewolucjonista (wypędzenie kupców ze świątyni), zmiana istniejącego porządku. Zmieniona rola kościoła- przestaje być krzewicielem chrześcijaństwa, ma do odegrania jeszcze inne kwestie. STOSUNEK WATYKANU WOBEC TEOLOGII WYZWOLENIA Instrukcja o niektórych aspektach Teologii wyzwolenia (1984r.) 1986 r. Instrukcja o chrześcijańskiej wartości i wyzwoleniu. Spotkały się te Instrukcje z wielkim zainteresowaniem w świecie i wywołały szerokie dyskusje. Ad1) Niweluje z powaga instytucji która ją wydala (Kościół). Powstała pod wpływem wzburzenia emocjonalnego np. stawia teologów wyzwolenia na wrogiej pozycji od razu. Przestrzega przez dywinacjami poglądów, teologia wyzwolenia jest godna tylko potępienia. Inne tez nie zasługują na aprobatę, przede wszystkim nie możliwa jest do przyjęcia myśl Marksistowska. Mówiła ona co prawda tez o niesprawiedliwości, ale po dojściu do władzy jej przedstawiciele zaniechali działań. Wyzwolenie- uwolnienie sytuacji grzechu. Watykan twierdził, że nie one są inaczej interpretowane. Sytuacja grzechu to strefa moralna a teologia wyzwolenia traktowała grzech jako całość była to wersja rozszerzona. Zaatakowani zostali ci którzy odwoływali się do Marksizmu i nie znali chrześcijanizmu. Watykan zgadza się z oglądem teorii wyzwolenia czyli nie równością, brakiem poczucia solidarności. Pokłosie kolonializmu- problemy te to pożywka polityczna w celu dokonania radykalnych zmian. Ubóstwo w Instrukcji- Kościół zaleca bo uspołecznia postać Jezusa, uwrażliwia solidarność z ubogimi ale nie angażuje się bezpośrednio. Ad2) Wolność w świecie współczesnym, ograniczenia w powołaniu człowieka do wolności, wyzwolenie jest misja kościoła odnosząca się tez do wymiaru społecznego. Poszukiwanie wolności mają swoje uzasadnienie w podstawach wartości chrześcijańskich, niebezpieczeństwo pochodzi z władzy technologicznej, chodziło głównie o zagrożenie liberalizmem (indywidualizm) samo wyzwolenie nie przesądza o wolności człowieka, rewolucyjne rozwiązanie to wspomaganie utworzenia totalitaryzmu. Jeżeli zaś chcemy budować system demokratyczny to stosujemy go od początku. Negowani przez Watykan Ci biskupi którzy angażowali się w teorię wyzwolenia. GANDYZM Myśl filozoficzna, polityczna, ale tez ruch polityczny na bazie którego powstały inne ruchy. Poglądy na system społeczny- nie można oddzielić systemu społecznego od moralnego, ahimsa-ahinsa; zasada nie zadawania cierpienia wszelkim istotom żywym, dotyczyło to nie tylko przemocy. Zasada powszechnej życzliwości (natomiast himsa – zadawanie cierpienia) Oznacza obronę i walkę bez użycia przemocy (jeżeli chodzi o system społeczny ahimsy). Dopuszczalny opór, wystrzeganie się motywacji nienawistnej. Dopuszczenie metody w trakcie walki. Nie wykonywanie określonych zarządzeń, demonstracje, strajki, wiece, pochody, manifestacje, marsze, bojkot wyborów, bojkot szkół państwowych, sądów, porzucenie stanowisk państwowych, nie płacenie podatków, głodówka. SAFIAGRAHA – wierność prawdzie, poszukiwanie prawdy. Wg. Gandiego różni się to od oporu, dla niego jest to broń stosowana przez ludzi silnych (bez użycia broni), jedyną formą sprzeciwiania się jest przerwanie współpracy z rządem , który zawiódł nasze nadzieje. Idee ascetyzmu – splendor spływa na ludzi którzy sławią swoją duszę Dharma (dhamma) - w sensie ogólnym to prawidła prowadzące do wyzwolenia, w węższym ujęciu to swoisty kastowy obowiązek moralny, pierwszym aspektem jest kierowanie życiem zgodnie z określonymi wartościami, drugi aspekt to konieczność modyfikacji ideałów zgodnych z ideałami. Jest to postępowanie wg. norm moralnych. Podział na 4 stany: kapłani i uczeni, wojownicy i władcy, kupcy, radni i rzemieślnicy, służba i niewolnicy. Ci którzy byli członkami trzech pierwszych stanów byli rytualnie czyści, Ci czwarci byli pozbawieni rytuałów rytuałów mieli służyć innym. Byli jeszcze biedacy (dzieci boże), są to ludzie skalani rytualnie, mogli wykonywać zawody, uznawane za nieczyste. Podstawy ustroju, systemu państwowego: wiara w dobro natury ludzkiej, zobiektywizowane pojęcie prawdy, zaniechanie gwałtu, wolność człowieka. Ghandi starła się wywalczyć niepodległośc albo autonomię dla Indii. Funkcjonowanie państwa i prawa: - ustrój budowany etapami, dwa etapy. Pierwszym etapem jest państwo w przeważającej części wolnej od przemocy (państwo częściowo oparcie na gwałcie). Drugi etap to idealne społeczeństwo (bezpaństwowa wspólnota i miłości) Pierwszy etap to czas przejściowy – ograniczone funkcje władcze zostają przyjętę przez wspólnoty wiejskie, likwidacja armi, używając metod satiagralnych, trójczłonowa struktura władz na szczeblu centralnym. Na szczeblu lokalnym opowiadał się za funkcjonowaniem demokracji bezpośredniej, poza tymwymóg wykonywania pracy fizycznej jako warunek pracy fizycznej. Społeczeństwo – eliminacja przemocy ze stosunków społecznych i politycznych, wprowadzenie w życie prawdy jako regulatora tych stosunków. Taki system można wprowadzić w przypadku decentralizacji społeczeństwa. Krytycznie wypowiadał się na temat rządów większości, nie zastosowania odnośnie wielu problemów. Gandi opowiadał się za koncepcją prawdziwej demokracji : wolność jednostki i społeczeństwa, funkcjonowanie elit, które znają nadzieję i aspirację społeczeństwa, krytykował system partyjny. Płaszczyzan ekonomiczna: niechętny stosunek do zachodniej cywilizacji przemysłowej, gospodarczej. Nie jest ona Indiom potrzebna. Wskazywał na odrodzenie wspólnot wiejskich, odwoływał się do tradycyjnych metod produkcji. Należy w taki sposób przeciwstawić się złu modernizacji. Indie nie mogą sobie pozwolić na uprzemysłowienie ponieważ posiadają dużo ludzi zdolnych do pracy, którzy powinni zastąpić maszyny. Idealna wieś wg. Ghandiego: wspólnota rozwijająca rolnictwo i rzemiosło, utrzymywanie szkoły, domu kultury, zabezpieczenia maszyn, które umożliwiają otrzymywanie źródła czystej wody. SYJONIZM – odnosi się do żydowskiego ruchu narodowego, który pojawił się w Europie Europie drugiej połowie XIX w. i rozprzestrzenił się po całym świecie. Wymiernym efektem działania tego ruchu było wyprowadzenie państwa palestyńskiego na ziemię Izraela 2000 lat po tym jak państwo to przestało istnieć. Do drugiej połowy XIX w. zainteresowanie Żydów Palestyną miało charakter indywidualny. Pierwsze koncepcje syjonistyczne: Uwarunkowania: problem statusu osób życjących w diasporze. Nacjonalizm żydowski – koncepcja przedstawiona w Rosji w latach 80-tych przez Leona Pinskera znalazła odzwierciedlenie w książce pt. „Emancypacja”. Za ojca syjonizmu uznawany jest Teodor Herze, stworzył on odrębny system. Napisał książkę w 1897 r. pt. „Państwo żydowskie”, przedstawia w niej koncepcję państwa żydowskiego. Był nie tylko myślicielem ale i praktykiem, zorganizował pierwszy kongres syjonistyczny w 1897 r. Wtedy też powstała pierwsza organizacja syjonistyczna. Nie mówiono wprost o państwie żydowskim. Działalność poityczna Herzla: podejmował próby zezwolenia na osiedlanie się żydów w Palestynie, nie zakończyło się to pozytywnie ponieważ musieliby przyjąc otomańskie obywatelstwo. Sytuacja zmieniła się na początku XIX w., kiedy utwierdziło się przeświadczenie, że ofiary antysemityzmu nie będą nigdy wykorzenione. Hertz brał pod uwagę kilka miejsc dla Żydów np. egipski Synaj, Argentyna, Kenia. Podczas 7 kongresu syjonistycznego odrzucono inne miejsca niż Palestyna. Koncepcje Herzla Akcja afirmatywna – miała zadość uczynić za zeszłe krzywdy. Podstawowym celem działalności Herzla było utworzenie państwa dla ofiar antysemityzmu. Żądania opozycji (syjonistów duchowych) – wyrażali sprzeciw przeciw syjonizmowi politycznemu. Im nie zależało na utworzeniu państwa tylko na odnowie duchowej. Twierdzi, że jeżeli ma powstać państwo żydowskie to tylko w Palestynie. Czołowym ideologiem Syjonizmu był A. Ginzberg – uważal, że wspolnota powinna opierać się na religi, odrzuca koncepcję państwa żydowskiego. Koncepcje Herzla nie zostały zrealizowane, natomiast koncepcje Ginzberga były realizowane. Wybór religijny przesądzający o wyborze tego miejsca na to własnie panstwo zdecydował o osamotnieniu tego państwa wśród państw sąsiadujących. Nurt neoanarchistyczny: - nurt przemocy – odwołuje się do przemocy - nurt kontestacyjny – kulturowy – Ci, którzy podpisują się pod pacyfizmem: pacyfizmem etap: kontestowanie zasad kulturowych kulturowych etap II czyli tworzenie społeczeństw alternatywnych - ruch kabuterystów (dobrych duszków) – powstał w Holandii z niego wyodrębniła się partia dobrych duszków - krystiania - mniejsze lub większe grupy hipisowskie
