stawonogi i mięczaki.

2.11. Poznajemy
mięczaki
i stawonogi
Opracowała Bożena Smolik
Konsultant Arleta Poręba-Konopczyńska
MIĘCZAKI
Mięczaki




W miękkim ciele mięczaków wyróżniamy głowę,
nogę i worek trzewiowy, okryty płaszczem. W
worku trzewiowym znajdują się narządy
wewnętrzne.
U większości gatunków płaszcz wytwarza
wapienną muszlę.
Muszla stanowi szkielet zewnętrzny tych
organizmów.
Żyją głownie w wodach morskich, ale także w
wodach słodkich i na lądzie.
Podział mięczaków
Ślimaki
Małże
Głowonogi
ślimak winniczek
pomrów wielki
stożek królewski
szczeżuja wielka
omułek jadalny
ostryga wielka
ośmiornica pospolita
kałamarnica olbrzymia
mątwa zwyczajna
Ślimaki






Żyją na lądzie i w wodzie
Mają niesymetryczne
ciało, najczęściej okryte
spiralnie zwiniętą muszlą
Na głowie znajdują się
czułki i oczy
Na ogół są roślinożerne
W jamie gębowej, na
języku znajduje się
rogowa płytka z ząbkami,
zwana tarką, która służy
do zdrapywania i
rozcierania pokarmu
Do poruszania służy im
noga
Ślimak winniczek
Błotniarka stawowa
Małże






Żyją w wodzie. Na ogół są
zagrzebane w pisku lub mule.
Ich ciało jest otoczone muszlą
złożoną z dwóch połączonych
więzadłem części, które mogą
się zamykać.
Muszle poszczególnych
gatunków różnią się kształtem i
wielkością.
Noga służy im do rycia w
piasku lub poruszania się.
Dzięki specjalnej substancji
mogą się przyczepiać do
podłoża.
Większość gatunków nie ma
oczu.
Głowonogi






Głowonogi są drapieżnymi,
sprawnie pływającymi, dużymi
zwierzętami morskimi
Mają duże oczy i silne rogowe
szczęki do rozszarpywania
zdobyczy.
Noga jest przekształcona
w długie i rozgałęzione ramiona.
Ramiona są rozmieszczone wokół
otworu gębowego.
Muszla może być wielokomorowa
zewnętrzna (łodzik) lub wewnętrzna,
zredukowana (kałamarnica)
Mają zdolność zmiany barwy ciała
w celu ochrony lub odstraszenia
przeciwnika. Zmiana barwy ciała służy im też do
porozumiewania się.
Porównanie czynności życiowych
Cecha
Ślimaki
Małże
Głowonogi
środowisko
życia
ląd, wody słodkie
i słone
wody słodkie
i słone
wody słone
odżywianie
się
roślinożerne,
drapieżne,
padlinożerne
filtratory
drapieżne
oddychanie
płuca lub skrzela
skrzela
skrzela
płciowe:
rozdzielnopłciowoś
ć lub obojnactwo
płciowe:
rozdzielnopłciowoś
ć lub obojnactwo
płciowe:
rozdzielnopłciowoś
ć lub obojnactwo
pełzanie
większość
prowadzi osiadły
tryb życia
pływanie
rozmnażanie
się
poruszanie się
Znaczenie mięczaków






Są pokarmem dla innych zwierząt i człowieka
Niszczą urządzenia portowe i łodzie (świdrak okrętowy)
Są szkodnikami upraw, np. truskawek
Muszle są wykorzystywane jako dekoracje albo
kolekcjonowane.
Używa się ich w jubilerstwie (perły).
Są bioindykatorami (wskaźnikami) czystości wód
STAWONOGI
Charakterystyka stawonogów
Stawonogi to najliczniejsza grupa zwierząt, żyjąca we wszystkich
środowiskach:

w wodzie,

na lądzie,

w powietrzu.
Ciało podzielone jest na części (segmenty) i pokryte szkieletem
zewnętrznym zbudowanym z chityny.
Odnóża składają się z elementów połączonych ruchomo, stawami (stąd
nazwa całej grupy zwierząt).
Podział stawonogów
Skorupiak
i
rak rzeczny, pąkle, kiełż
zdrojowy
Wije
wij drewniak, krocionóg
piaskowy
Owady
Pajęczaki
mucha domowa, biedronka
siedmiokropka, paź królowej
pająk krzyżak, kosarz ścienny,
kleszcz pastwiskowy, skorpion
czarny
cecha
Porównanie budowy
zewnętrznej
skorupia
ki
owady
pajęczaki
przedstawici
el
rak rzeczny
mucha domowa
pająk krzyżak
części ciała
głowotułów
odwłok
głowa
tułów
odwłok
głowotułów
odwłok
czułki
2 pary
1 para
brak
odnóża
kroczne
różna liczba par
3 pary
4 pary
Aparaty gębowe stawonogów



Aparat gębowy stawonogów jest zbudowany z odnóży,
znajdujących się ma segmentach głowowych. Jest
przystosowany do pobierania pożywienia.
Skorupiaki: aparat gębowy składa się z 6 par odnóży:
żuwaczki-1 para,
szczęki 2 pary,
szczękonóża 3 pary.
Pajęczaki: aparat gębowy składa się z dwóch par
odnóży: szczękoczułki 1 para,
nogogłaszczki 1 para.
Ostatni człon szczękoczułek jest wykształcony w formie kolca, do
którego ma ujście przewód gruczołu jadowego. Wydzielina z tego
gruczołu paraliżuje ofiarę a następnie ją trawi.

Owady: aparat gębowy składa się z trzech par odnóży:
żuwaczki 1 para,
szczęki 2 pary.
Aparaty gębowe owadów
Rodzaje aparatów gębowych
Aparat gryzący
do pobieranie pokarmu twardego i płynnego,
np. konik polny
Aparat ssący
do pobierania pokarmu wyłącznie płynnego,
np. trąbka u motyla – do pobierania nektaru
Aparat kłująco ssący
do pobierania pokarmu płynnego zawartego
wewnątrz tkanek żywego organizmu, np.
komar – do pobierania krwi
Aparat gryząco ssący
zbudowany ze szczęk z ssawką, np. u osy do pobierania nektaru, a żuwaczki zbierają i
rozgniatają pyłek, ugniatają wosk
Aparat liżący
Do zlizywania płynnego pokarmu np. mucha
Aparaty gębowe owadów
Oczy owadów



Oczy owadów są złożone. Składają się czasami nawet
z kilkudziesięciu tysięcy pojedynczych „oczek” ,
zwanych ommatidiami. Powstający w nich obraz jest
mozaikowy. Owady reagują na najmniejszy nawet
ruch . Pole widzenia oczu złożonych jest bardzo
szerokie i może dochodzić nawet do 360 o.
Owady mogą widzieć kolory, których człowiek nie
ostrzega. Pszczoła widzi w ultrafiolecie, a część
motyli również
w podczerwieni.
Szybko latające owady mogą przetwarzać 300
obrazów na sekundę.
Oczy owadów
Skrzydła owadów


Owady mogą mieć 1 lub 2 pary skrzydeł
Skrzydła mogą być:
-przezroczyste, z widocznymi żyłkami, np. mucha,
ważka;
-kolorowe, płaskie, pokryte włoskami i łuskami, np.
motyl;
-okrywowe, grube, twarde, chroniące skrzydła
błoniaste, np. biedronka.
Rodzaje odnóży u owadów





Odnóża pływne – głównie tylne,
spłaszczone, ze sztywnymi włoskami,
działają jak wiosła, np. pływak
żółtobrzeżek.
Odnóża skoczne – tylne, są
wydłużone, mają grubszą górną część i
cienką dolną, np. pasikonik zielony,
pchła ludzka.
Odnóża chwytne – przednie, są
masywne, wydłużone, z licznymi
ząbkami, umożliwiają przytrzymanie
zdobyczy, np. modliszka zwyczajna.
Odnóża grzebne – głównie przednie,
są spłaszczone, z ząbkami i kolcami,
służą do kopania nor i korytarzy, np.
turkuć podjadek
Odnóża służące do zbierania pyłku
– trzecia para jest wyposażona w
koszyczek pokryty sztywnymi i długimi
włoskami, co umożliwia zbieranie pyłku
zgarnianego przednimi odnóżami do
koszyczka, np. pszczoła miodna
Odnóża owadów
Rozwój stawonogów




Rozwój prosty ma miejsce wtedy, kiedy z jaja wylęga się
postać młodociana, podobna do postaci dorosłej.
Rozwój prosty występuje u większości skorupiaków i
pajęczaków.
Rozwój złożony ma miejsce wtedy, kiedy z jaja wylęga
się postać larwalna. Larwa jest inaczej zbudowana,
inaczej się odżywia, a czasami nawet żyje w innym
środowisku niż postać dorosła. Tak jest u niektórych
skorupiaków, pajęczaków i wszytkich owadów.
Rozwój złożony może przebiegać na dwa różne sposoby:
z przeobrażeniem zupełnym, albo niezupełnym.
Rozwój złożony owadów

Rozwój złożony z
przeobrażeniem niezupełnym
1.Jaja
2.Postać młodociana
3.Kolejne linienia
4.Postać
dorosła

Rozwój złożony z
przeobrażeniem zupełnym
Larwy owadów
Poczwarka
czerw-larwa pszczoły
gąsienica-larwa motyla
pędrak-larwa chrabąszcza
Znaczenie skorupiaków



Są składnikiem
zooplanktonu – stanowią
pokarm dla wielu zwierząt
wodnych.
Regulują liczebność
zwierząt- wiele gatunków
skorupiaków to pasożyty
Są pokarmem dla
człowieka – uznaje się je
za rarytas kulinarny
Znaczenie pajęczaków





Niszczą wiele szkodliwych gatunków owadów,
np. zaleszczotek pospolity żywi się larwami moli
oraz roztoczami.
Regulują liczebność zwierząt (skorpiony,
jadowite pająki).
Niszczą drzewa, krzewy i inne uprawy roślin.
Wywołują choroby, np. : świerzbowiec ludzki,
kleszcze przenoszą boreliozę, wirusowe
zapalenie mózgu.
Są źródłem alergenów kurzu domowego,
np. roztocza.
Znaczenie owadów











Zapylają kwiaty.
Rozsiewają nasiona.
Regulują liczebność zwierząt.
Przyspieszają rozkład materii organicznej.
Stanowią pokarm dla zwierząt.
Są szkodnikami wielu upraw, drzew
i krzewów.
Pomagają człowiekowi w walce ze
szkodnikami (biegacze, biedronki, gąsieniczniki).
Niszczą przedmioty codziennego użytku (mole, korniki).
Przenoszą drobnoustroje chorobotwórcze (wesz ludzka- tyfus, komar
widliszek- malaria, mucha tse-tse-śpiączka afrykańska, pchła –dżuma).
Produkują miód, mleczko pszczele, kit pszczeli, wosk pszczeli, jedwab.
Dostarczają substancji leczniczych (kantarydyna z majki kantarydy),
barwników (czerwiec meksykański), taniny, żywic, wosku.
Zadania
1. Wymień typy larw owadów.
2. Przyjrzyj się uważnie ilustracji obok i wybierz jedną z
odpowiedzi. Jest to:
a. owad
b. skorupiak
c. pajęczak
Podaj jedną cechę budowy, która zadecydowała o twoim
wyborze.
3. Wyjaśnij, co jest charakterystyczne w budowie oczu owadów.
4. Człowiek wykorzystuje stawonogi dla własnych celów.
Wymień 3 takie przypadki.
5. Tyfus jest bardzo niebezpieczną chorobą przenoszoną przez
zwierzęta. Podaj nazwę tych zwierząt.
Źródła









J. Loritz-Dobrowolska i wsp.,Biologia 1,Operon,2009r.
E. Kłos i wsp., Ciekawa biologia1,WSiP, 2002r.
B.Klimuszko, Żak, 2009r.
B.Klimuszko, Żak,2001r.
H.Lach,J.Ślósarczyk, Nowa Era, 1994r.
Z.Sendecka i wsp., Vademecum, Operon, 2008r.
E.Pyłka-Gutowska,E.Jastrzębska, Bliżej biologii 1,
WSiP, 2009r.
D.Cichy,I.Żeber-Dzikowska, Biologia 1, DEBIT, 1999r.
B.Potocka,W.Górski, Biologia 1, MAC Edukacja
S.A.,2002r.