syllabus-fil

SYLLABUS
Kierunek studiów: Filozofia, studia licencjackie
Rok studiów: II, semestr: trzeci i czwarty
Przedmiot: Bioetyka
Forma zajęć: ćwiczenia
Wymiar godzin: 60h
Prowadzący zajęcia: mgr Iwonna Rapałło
Odpowiedzialność za całość zajęć: prof. Kazimierz Szewczyk
Cel nauczania przedmiotu: zapoznanie studentów z najważniejszymi
problemami moralnymi i prawnymi współczesnej medycyny w oparciu o wiedzę
bioetyczną.
Treści programowe:
1. Temat: Wprowadzenie do etyki. Etyka normatywna, zawodowa, lekarska,
bioetyka.
Problemy: Podstawowe terminy i pytania z zakresu etyki normatywnej.
Sposoby uzasadniania sądów moralnych. Podstawowe stanowiska
etyczne: absolutyzm i konsekwencjalizm.
Literatura:
 M. Ossowska, Etyka, w: O człowieku, moralności i nauce.
Miscellanea, PWN, Warszawa 1983, również w: O wartościach,
normach, i problemach moralnych, opr. i wyb M. Środa, PWN,
Warszawa 1994.
 M.Ossowska, Główne modele „systemów” etycznych, w: jw.
 W. Tatarkiewicz, O bezwzględnośći dobra, w: Droga do filozofii i
inne rozprawy filozoficzne, PWN, Warszawa 1971
 L. Kołakowski, Mała etyka, w: Czy diabeł może być zbawiony i 27
innych kazań, „Aneks”, Londyn 1984, również w: O wartościach,
normach, i problemach moralnych, opr. i wyb M. Środa, PWN,
Warszawa 1994.
2. Temat: Podstawowe teorie etyczne: absolutyzm.
Problemy: Etyka katolicka: pojęcie prawa naturalnego, struktura czynu
moralnie słusznego, zasada podwójnego skutku, personalizm
chrześcijański.
Etyka Kanta: racjonalistyczna etyka prawa i wolności. Pojęcie autonomii i
poszanowanie godności osoby ludzkiej.
Filozoficzne uzasadnienie podstawowych praw człowieka.
Literatura:
 E. Gilson, Tomizm. Wprowadzenie do filozofii św. Tomasza z
Akwinu, Instytut Wydawniczy PAX, Warszawa 1998.
 B. Chyrowicz SSpS, Zamiar i skutki. Filozoficzna analiza zasady
podwójnego skutku, TN KUL, Lublin 1997.
 Marek J. Siemek, Dwa światy Immanuela Kanta, w: M. J. Siemek,
W kręgu filozofów, Czytelnik, Warszawa 1984.
 I. Kant, Uzasadnienie metafizyki moralności, PWN Warszawa
1981.
 M. Ossowska, Normy moralne w obronie godności, w: M.
Ossowska, Normy moralne. Próba systematyzacji, PWN,
Warszawa 1985.
 Konwencja o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności ,
Rzym 1950, Dz.U. z 1998 r. nr 147, poz. 962.
3. Temat: Podstawowe teorie etyczne.
Problemy: Utylitaryzm i liberalizm.
Literatura:
 J. St. Mill, Utylitaryzm. O wolności, PWN, Warszawa 1959.
 Berlin, Dwie koncepcje wolności, Res Publica, Warszawa 1991.
 M. Ossowska, Normy moralne w obronie niezależności i
prywatności, w: M. Ossowska, Normy moralne, dz.cyt.
 J. Rawls, Liberalizm polityczny, PWN, Warszawa 1998
 Lazari-Pawłowska, Warunkowe i bezwarunkowe obowiązywanie
norm moralnych, „Etyka” 1986, nr 22, również w: O wartościach,
normach, i problemach moralnych, opr. i wyb M. Środa, PWN,
Warszawa 1994.
4. Temat: Podstawowe współczesne teorie etyczne.
Problemy: Etyka troski, etyka ponowoczesna.
Literatura:
 E. Levinas, Całość i nieskończoność. Esej o zewnętrzności,PWN,
Warszawa 1998, Wstęp: B. Skarga.
 Z. Bauman, Etyka ponowoczesna, PWN,Warszawa 1996.
 L. Kołakowski, Etyka bez kodeksu, w: L. Kołakowski, Kultura i
fetysze, PWN, Warszawa 1967.
5. Temat: Wprowadzenie do bioetyki.
Problemy: Definicje, powstanie i rozwój bioetyki.
Bioetyka jako nauka i dyskurs społeczny.
Bioetyka regulatywna, kulturowa, etyka troski.
Literatura:
 K. Szewczyk, Medycyna z perspektywy bioetyki kulturowej, w:
Dylematy bioetyki, red. A Alichniewicz, A. Szczęsna, UM, Łódź
2001.
 K. Szewczyk, Bioetyka kulturowa jako rozległa doktryna moralna,
w: Narodziny i śmierć. Bioetyka kulturowa wobec stanów
granicznych życia ludzkiego, red. M. Gałuszka, K. Szewczyk,
PWN, Warszawa, 2002.
 K. Szewczyk, Debatujmy, poszukujmy, uprawiajmy. (Uwagi do
wypowiedzi prof. B. Chyrowicz „Bioetyka a metafizyka”) w:
„Diametros. Internetowe Czasopismo Filozoficzne (An Online).
 B. Chyrowicz, Bioetyka i konsens, w: „Prawo i Medycyna” wyd.
specjalne 2004
 R. Gillon, Etyka medyczna – cztery zasady plus zakres, w:
Dylematy bioetyki, dz. cyt.
 Deklaracja Barcelońska: Basic ethical principles in European
bioethics and biolaw: Autonomy, dignity, integrity and
vulnerability – Towards a foundation of bioethics and biolaw,
“Medicine, Health, Care and Philosophy” 2002, nr 5.
Również: Final Report to the European Commission on the Project
“Basic Ethical Principles in Bioethics and Biolaw 1995-1998”
http://ec.europa.eu/research/biosociety/pdf/final_rep_95_0207.pdf
6. Temat: Pacjent jako osoba. Poszanowanie autonomii pacjenta.
Problemy: Definicja pojęcia autonomii, godności, kompetencji. Rodzaje
autonomii.
Etyka zgody, warunki zgody świadomej, niewymuszonej. Rodzaje zgody.
Regulacje bioetyczne i akty prawne chroniące autonomię pacjenta.
Literatura:
 T.L. Beauchamp, J.F. Childress, Zasady etyki medycznej, KiW,
Warszawa 1996, rozdz. 3, Szacunek dla autonomii.
 R. Gillon, Etyka lekarska: problemy filozoficzne, Warszawa 1997,
rozdz. 10, 11, 18, 19
 P. Ramsey, Pacjent jest osobą, PAX 1997, rozdz. 1.
 Konwencja o Ochronie Praw Człowieka i Godności Istoty Ludzkiej
wobec Zastosowań Biologii i Medycyny, 1996 (Europejska
Konwencja Bioetyczna)
 Ustawa o zawodach lekarza...
 Kodeks Etyki Lekarskiej
7. Temat: Zgoda pacjenta jako fundament etyki lekarskiej.
Problemy: Relacja lekarz – pacjent. Partnerstwo contra paternalizm.
Warunki komunikacji z pacjentem.
Obowiązek informowania pacjenta.
Prawa pacjenta.
Analiza casusów.
Literatura:
 L. Kubicki, Obowiązek udzielenia pomocy lekarskiej, w: „Prawo i
Medycyna” 13, (vol. 5), 2003
 A. Zoll, Brak zgody pacjenta na zabieg, w: „Prawo i Medycyna”
25, (vol. 8), 4/2006
 T. Biesaga, Podmiotowość osobowa i moralna pacjenta, w:
„Medycyna Praktyczna MP OnLine”, na str. www.
mp.pl/etyka/#artykuły
 Karta Praw Pacjenta
8. Temat: Moralne problemy w psychiatrii.
Problemy: Ochrona autonomii pacjentów z zaburzeniami psychicznymi.
Zgoda, przymus, usprawiedliwiony paternalizm, tajemnica lekarska.
Problem zagrożenia ze strony osób z zaburzeniami psychicznymi.
Interpretacja obowiązującego prawodawstwa.
Analiza casusów.
Literatura:
 Deklaracja Hawajska. Dokument przyjęty przez Światową
Federację Psychiatryczną 7 października 1997 roku, w: K.
Szewczyk, Etyka i deontologia lekarska, PAU, Kraków 1994.
 Ustawa z dnia 19 sierpnia 1994r. o ochronie zdrowia psychicznego.
Test jednolity. (Dz. U. z dnia 20 października 1994 r.). Data
modyfikacji: 29 lipca 2005 r.
 Rozporządzenie Ministra Zdrowia i Opieki Społecznej z dnia 23
sierpnia 1995 r. w sprawie sposobu stosowania przymusu
bezpośredniego. (Dz. U. z dnia 8 września 1995 r.)
 A. Kołodziej, Stopień autonomii woli pacjenta na tle ustawy o
zawodzie lekarza i ustawy o ochronie zdrowia psychicznego, w:
„Prawo i Medycyna” nr.11 (vol. 4) 2002
9. Temat: Moralne i prawne zagadnienia stosowania przymusu wobec osób
będącymi zagrożeniem dla zdrowia publicznego – choroby zakaźne.
Problemy: Moralny problem konfliktu między poszanowaniem prawa do
samostanowienia a bezpieczeństwem publicznym. Społeczna zasada całości,
stanowisko liberalne, pojęcie wyższej konieczności.
Moralna problematyka HIV/AIDS .
Zasady postępowania wobec osób będącymi nosicielami (lub będącymi
podejrzewanymi o nosicielstwo) HIV i chorymi na AIDS.
Literatura:
 Ustawa z dnia 6 września 2001 r. o chorobach zakaźnych i
zakażeniach. (Dz. U. z 2001 r. Nr 126, poz. 1384).
 Krajowe Centrum ds. AIDS – www.aids.gov.pl/
 www.hiv.pl/
 T. Dukiet-Nagórska, Uwagi na temat Ustawy z dnia 6 września
2001 r. o chorobach zakaźnych i zakażeniach, w: „Prawo i
Medycyna” 11, (vol. 4) 2002
 M. Wałachowska, Obowiązek lekarza-stomatologa leczenia osób
zakażonych wirusem HIV i chorych na AIDS w systemie prawnym
USA, w: „Prawo i Medycyna” 11, (vol. 4), 2002
10. Temat: Moralna problematyka początków życia ludzkiego.
Problemy: Zagadnienia regulacji urodzin, antykoncepcji i zdrowia
reprodukcyjnego.
Stanowisko Kościoła i liberalizmu (analiza encykliki papieskiej oraz
definicji zdrowia reprodukcyjnego WHO i wynikających z niej praw
reprodukcyjnych).
Literatura:
 Paweł VI, Encyklika Humanae Vitae. O zasadach moralnych w
dziedzinie przekazywania życia ludzkiego, 1968 r.
 Jan Paweł II, Encyklika Evangelium Vitae. O wartości i
nienaruszalności życia ludzkiego, „L`Osservatore Romano”, 1995,
nr 4, (28)
 Katechizm Kościoła Katolickiego
 Zdrowie reprodukcyjne kobiet,
www.federa.org.pl/publikacje/mat_info/zdrrep.htm#1
 Platforma Działania – dokument końcowy IV Światowej
Konferencji w sprawie Kobiet, Pekin 1995, art.94 i in.
 Program Działania Światowej Konferencji ONZ „Ludność i
Rozwój”, Kair 1994
 R. A. Belliotti, Seks, w: Przewodnik po etyce, red. P. Singera,
Książka i Wiedza, Warszawa 2002
11. Temat: Moralna problematyka początków życia ludzkiego.
Problemy: Diagnostyka prenatalna i preimplantacyjna. Problem klauzuli
sumienia.
Zapłodnienie wspomagane (głównie in vitro).
Manipulacja genetyczna, „dziecko na zamówienie”.
Analiza casusów.
Literatura:
 Instrukcja o szacunku dla rodzącego się życia ludzkiego i o
godności jego przekazywania, Kongregacja Nauki Wiary, Rzym
1987 r. w: Refleksje nad etyką lekarską, red. K. Osińska, Wyd.
Archidiecezji Warszawskiej, Warszawa 1990.
 Ustawa z dnia 7 stycznia 1993 r. o planowaniu rodziny, ochronie
płodu ludzkiego i warunkach dopuszczalności przerywania ciąży,
(Dz. U. Z dnia 1 marca 1993 r.)
 Kodeks Etyki Lekarskiej
 P. Singer, D. Wells, Dzieci z probówki. Etyka i praktyka sztucznej
prokreacji, WP, Warszawa 1988
 J. Testart, Przejrzysta komórka, Warszawa 1990
 F. Fukuyama, Koniec człowieka. Konsekwencje rewolucji
biotechnologicznej, Wydawnictwo Znak, Kraków 2004
 J. Habermas. Przyszłość natury ludzkiej. Czy zmierzamy do
eugeniki liberalnej?, Wydawnictwo Naukowe SCHOLAR,
Warszawa 2003
 „Złe urodzenie”, pierwszy w Polsce proces o złe urodzenie p.
Wojnarowskich – liczne artykuły i strony internetowe
 Aktualna debata wokół in vitro:
Ewa Siedlecka, In vitro i bezprawie. Polska terra incognita, czyli in
vitro w pytaniach i odpowiedziach, GW nr 1(5613), 2 stycznia 2008
r.
H. Bortnowska, Anioły in vitro, „GW” 5-6 stycznia 2008 r.
http://www.gazetawyborcza.pl/1,75248,4805211.html
B. Chyrowicz, Zobacz, jaki cud!, „Tygodnik Powszechny” 1/6
stycznia 2008 r.
http://tygodnik.onet.pl/1546,1460856,dzial.html
.
12. Temat: Moralne i prawne aspekty sporu o przerywanie ciąży.
Problemy: Status moralny płodu, problem „kryterium człowieczeństwa”.
Stanowiska wobec aborcji. Aspekt moralny i prawny. Relacja kobiety
ciężarnej i płodu. Opieka nad dziećmi nieuleczalnie chorymi.
Literatura:
 Jan Paweł II, Encyklika Evangelium Vitae. O wartości i
nienaruszalności życia ludzkiego, „L`Osservatore Romano”, 1995,
nr 4, (28)
 Katechizm Kościoła Katolickiego
 Ustawa z dnia 7 stycznia 1993 r. o planowaniu rodziny, ochronie
płodu ludzkiego i warunkach dopuszczalności przerywania ciąży,
(Dz. U. Z dnia 1 marca 1993 r.)
 Kodeks Etyki Lekarskiej
 Z. Szawarski, Etyka i przerywanie ciąży, „Etyka” 1978, nr 16, w:
W kręgu życia i śmierci. Moralne problemy medycyny
współczesnej, red. Z. Szawarski, Książka i wiedza, Warszawa 1987
oraz w: O wartościach, normach, i problemach moralnych, opr. i
wyb M. Środa, PWN, Warszawa 1994
 K. Szewczyk, Bioetyka kulturowa wobec sporu o aborcję, w: M.
Gałuszka, K. Szewczyk, red. Narodziny i śmierć. Bioetyka
kulturowa wobec stanów granicznych życia ludzkiego, PWN,
Warszawa 2002
 R. J. Cook, B.M.Dickens, Etyczne aspekty prawa aborcyjnego, w:
Alichniewicz, A. Szczęsna, red. Dylematy bioetyki, UM, Łódź
2001
 T. Biesaga, Spór o moralny status człowieka w okresie
prenatalnym, 06.12.2007, w: „Medycyna Praktyczna MP OnLine”
www.mp.pl/etyka/#artykuły
 Z. Szawarski, Moralne problemy dotyczące opieki nad dziećmi
nieuleczalnie chorymi, w: W kręgu życia i śmierci. Moralne
problemy medycyny współczesnej, red. Z. Szawarski, Książka i
wiedza, Warszawa 1987
13. Temat: Moralna problematyka końca życia ludzkiego.
Problemy: Pojęcie stanu terminalnego, opieki terminalnej (paliatywnej).
Medycyna walki i troski. Czy obowiązkiem lekarza jest zawsze ratować
życie pacjenta?
Zasady postępowania wobec pacjentów w stanie terminalnym.
Analiza casusów.
Literatura:
 Deklaracja o eutanazji, Dokument przyjęty przez Kongregację
Wiary w Rzymie 5 maja 1980 roku., w: K. Szewczyk, Etyka i
deontologia lekarska, PAU, Kraków 1994 r.
 Kodeks Etyki Lekarskiej
 A. Alichniewicz, Eutanazja a etyczne podstawy medycyny stanów
terminalnych, w: M. Gałuszka, K. Szewczyk, red. Narodziny i
śmierć. Bioetyka kulturowa wobec stanów granicznych życia
ludzkiego, PWN, Warszawa 2002
 L. M. Kopelman, Pojęciowe i moralne problemy terapii daremnej i
użytecznej, w: Alichniewicz, A. Szczęsna, red. Dylematy bioetyki,
UM, Łódź 2001
 P. Singer, O życiu i śmierci. Upadek etyki tradycyjnej, Warszawa
1997
 J. Kujawska-Ternner, Niektóre problemy etyczne w opiece
paliatywnej, w: Terminalnie chory – Hospicjum, „Prace Komisji
Etyki Medycznej PAU”, red. K. Gibiński, PAU, Kraków 1996
 J. Brehant, Thanatos. Chory i lekarz w obliczu śmierci, Ancher,
Warszawa 1993
 E. Zielińska, Powinności lekarza w przypadku braku zgody na
leczenie oraz wobec pacjenta w stanie terminalnym, „Prawo i
Medycyna” 2000, nr 5
14.Temat: Eutanazja i pomoc w samobójstwie.
Problemy: Definicja, analiza prawa holenderskiego i stanu Oregon.
Argumenty za i przeciw eutanazji.
Literatura:
 Ustawa o zakończeniu życia na żądanie i pomocnictwu w
samobójstwie {Termination of Life on Request and Assisted
Suicide (Review Procedure Act)}, Parlament Holenderski 10
kwietnia 2001 r.
 Ustawa o eutanazji, Belgia 2002.
 Ustawa o godnej śmierci (Death with Dignity Act), stan Oregon
USA z dnia 8 listopada 1994 r.
 R. Fenigsen, Eutanazja. Śmieć z wyboru?, Wydawnictwo „W
drodze”, Poznań 1994
 M. Szeroczyńska, Eutanazja i wspomagane samobójstwo na
świecie. Studium porównawcze, Uniwersitas, Kraków 2004
 A. Szczęsna, Spór o pomoc lekarza w samobójstwie, w: M.
Gałuszka, K. Szewczyk, red. Narodziny i śmierć. Bioetyka
kulturowa wobec stanów granicznych życia ludzkiego, PWN,
Warszawa 2002
15.Temat: Etyczne problemy medycyny paliatywnej i zasady ruchu
hospicyjnego.
Problemy: Prawdomówność w medycynie. Pojęcie przywileju
terapeutycznego.
Potrzeby pacjentów umierających. Skuteczna analgeza.
Literatura:
 E. Kubler-Ross, Rozmowy o śmierci i umieraniu, Poznań 1998
 C. Saunders, Hospicjum św. Krzysztofa, w: Sens choroby, sens
śmierci, sens życia, red. H. Bortnowska, „Znak”, Kraków 1984
 R. G. Ttwycross, Lekarz wobec umierającego, w: Sens choroby,
sens śmierci, sens życia, red. H. Bortnowska, „Znak”, Kraków
1984
 R. G. Twycross, S. A. Lack, Leczenie terminalnej fazy choroby
nowotworowej, PZWL, Warszawa 1991
 J. Łuczak, A. Kotlińska-Lemieszek, E. Bączyk, Lekarz wobec
pacjenta cierpiącego na chorobę nowotworową,
http://www.hospicjum.wagrowiec.wlkp.pl
 K. De Walden-Gałuszko, Psychospołeczne aspekty opieki
paliatywej, w: Podstawy opieki paliatywnej w chorobach
nowotworowych, red. Zbiorowa, Wydawnictwo Lekarskie PZWL,
Warszawa 1998
 S. B. Nuland, Jak umieramy. Refleksje na temat ostatnich chwil
naszego życia, Wyd. PRIMA, Warszawa 1996


M. De Hennezel, Śmierć z bliska, SIW ZNAK, Kraków 1998
M. Górecki, Hospicjum w służbie umierającym, Wydawnictwo
Akademickie „Żak”, Warszawa 2000
 Ks. A. Bartoszek, Człowiek w obliczu cierpienia i umierania.
Moralne aspekty opieki paliatywnej, Księgarnia św. Wojciecha,
Katowice 2000
 J. Kujawska-Ternner, Niektóre problemy etyczne w opiece
paliatywnej, w: Terminalnie chory – Hospicjum, „Prace Komisji
Etyki Medycznej PAU”, red. K. Gibiński, PAU, Kraków 1996
 J. Brehant, Thanatos. Chory i lekarz w obliczu śmierci, Ancher,
Warszawa 1993
16. Temat: Sprawiedliwość w medycynie.
Problemy: Moralne problemy wyboru w sytuacji ograniczonych
możliwości leczniczych.
Kryteria selekcji pacjentów do usług wysoko-wyspecjalizowanych,
kosztownych i deficytowych: medyczne (potrzeby, rokowań),
użyteczności społecznej, losowe (równości szans), indywidualnej
odpowiedzialności.
Etyka troski ograniczona sprawiedliwością.
Literatura:
 P. Ramsey, Pacjent jest osobą, Warszawa 1977, rozdz. VII
 Sprawiedliwość i etyka lekarska, w: R. Gillon, Etyka lekarska.
Problemy filozoficzne, Wydawnictwo Lekarskie PZWL ,
Warszawa 1997.
 Sprawiedliwość i podział środków medycznych, w: jw.
 Sprawiedliwość, rozdz. 6, w: T. Beauchamp, J. Childress, Zasady
etyki medycznej, Książka i Wiedza, Warszawa1996.
17. Temat: Sprawiedliwość dystrybutywna (zarządzanie dobrami
społecznymi i ich podział).
Problemy: Definicja i teorie sprawiedliwości. Prawa rynku i zasada
solidarności.
Moralna strona racjonowania świadczeń medycznych – cele, formy,
poziomy i główne zasady.
Kryteria potrzeb, korzyści, wydajności (skuteczności i efektywności
kosztowej). Teoria QALY – metoda obliczania korzyści zdrowotnej
świadczeń.
Literatura:
 Sprawiedliwość i etyka lekarska, w: R. Gillon, Etyka lekarska.
Problemy filozoficzne, Wydawnictwo Lekarskie PZWL ,
Warszawa 1997.
 Sprawiedliwość i podział środków medycznych, w: jw.
 Sprawiedliwość, rozdz. 6, w: T. Beauchamp, J. Childress, Zasady
etyki medycznej, Książka i Wiedza, Warszawa1996
 J. Payne, Czy usługi medyczne mają być darem czy towarem? w:
Dylematy Bioetyki, red. A. Alichniewicz, A. Szczęsna, Łódź 2001.
18. Temat: Modele sprawiedliwej opieki zdrowotnej.
Problemy: Poziom systemowy, ustalanie priorytetów, zasady tworzenia
tzw. koszyka świadczeń gwarantowanych.
Przykłady rozwiązań systemowych: Plan Usług Zdrowotnych stanu
Oregon,
Wybory w Opiece Zdrowotnej w Holandii (Raport Dunninga).
Raport Włodarczyka i projekty reform ochrony zdrowia w Polsce.
Literatura:
 Jak powinno się rozdzielać nie wystarczające środki medyczne?, w:
Dylematy Bioetyki, red. A. Alichniewicz, A. Szczęsna, Łódź 2001.
 J. Hołówka, Modele normatywne opieki zdrowotnej, w: „Prawo i
Medycyna” nr. 6-7 (vol. 2) 2000 r.

Zespół ds. Rozwiązań Systemowych w Ochronie Zdrowia,
Strategia zmian w systemie opieki zdrowotnej. Szansa przezwyciężenia
kryzysu, Ministerstwo Zdrowia, Warszawa 2004,
http://www.mz.gov.pl/wwwfiles/ma_struktura/docs/szwsoz_220304.pd
f

A. Gielewska, Załozenia do nowej ustawy o Funduszu, „Służba
Zdrowia” nr 21-25, 2004.

K. Bukiel, O prawdziwej naturze kolejki, „Służba Zdrowia”, 2004,
nr 26-30.

Streszczenie Raportu pt. „Projekt reformy systemu ochrony
zdrowia w Polsce”, 2005, w: http://www.casedoradcy.com.pl/index.php?pID=4643
19. Temat: Eksperyment biomedyczny.
Problemy: Prawda i dobro w medycynie. Moralne usprawiedliwienie
eksperymentowania na ludziach.
Pojęcie medycyny wiarygodnej.
Dokumenty etyczne i regulacje prawne dotyczące badań naukowych w
medycynie i ich źródła.
Rodzaje eksperymentów (naukowy, terapeutyczny).
Problem zacierania różnicy między badaniami naukowymi a
świadczeniami medycznymi.
Literatura:
 R. Smith, The Ethics of Ignorance, „Journal of Medical Ethics” 1992,
nr 3
 G. Guyatt, J. Cairus, D. Churchill i wsp., Evidence-Based Medicine, A
New Approach to Teaching the Practice of Medicine, “Journal of
American Medical Association”, 1992, nr 4

Kodeks Norymberski , Amerykański Trybunał Wojskowy, 1947

Raport z Belmont 1979 przyjęty przez Narodową Komisję dla
Ochrony Osób w Badaniach Biomedycznych i Behawioralnych

Deklaracja helsińska przyjęta przez Światowe Towarzystwo
Medyczne (WMA) w 1964, wielokrotnie modyfikowana, ostatnia
redakcja 2000 r.

Zasady dobrej praktyki badań klinicznych wydane przez
Międzynarodową Konferencję ds. Harmonizacji (International
Conference on Harmonization – ICH) w 1996

Rozporządzenie Ministerstwa Zdrowia w sprawie szczegółowych
wymagań Dobrej Praktyki Klinicznej z 2005 roku (Dz. U. 2005, nr 57,
poz. 500)

Ustawa Prawo farmaceutyczne 2001, nowelizacja 2004 r. (Dz. U.,
nr 92, poz. 882)

Rozporządzenie Ministra Zdrowia i opieki społecznej w sprawie
szczegółowych zasad powoływania i finansowania oraz trybu działania
komisji bioetycznych, 1999

Dyrektywa Komisji 2005/28/WE z dnia 8 kwietnia 2005 r.

Konwencja o Ochronie Praw Człowieka i Godności Istoty Ludzkiej
wobec Zastosowań Biologii i Medycyny, (Konwencja o prawach
człowieka i biomedycynie) 1996, „Prawo i Medycyna” 3, (vol. 1),
1999.w: http://www.coe.org.pl/re_konw/ETS_164.pdf

Ustawa z dnia 5 grudnia 1996 o zawodach lekarza i lekarza
dentysty, (1997 r. Dz. U. Nr 28, poz. 152), tekst ujednolicony z dnia 2
listopada 2005 r. (Dz. U. Nr 226, poz. 1943, załącznik). –
www.lex.pl8. Ustawa o Zakładach Opieki Zdrowotnej –
www.medilex.pl

Kodeks Etyki Lekarskiej, tekst jednolity z dnia 2 stycznia 2004,
Warszawa 2004.-www.oil.org.pl

S. Raszeja, Ocena eksperymentu medycznego, „Gazeta Lekarska”
1999-02, w:
http://www.gazetalekarska.pl/xml/nil/gazeta/numery/n1999/n199902/n
19990221
 E. Wojtasik, Z. Retkowska- Mika, Badania kliniczne – historia i
rozwój. Zasady etyki i prawa,
http://www.urpl.gov.pl/konferencje/konf_20080308/2_2.pdf
20. Temat: Etyka zgody i eksperyment medyczny.
Problemy: Etyczne i prawne wymogi prowadzenia badań medycznych z
wykorzystaniem ludzi. Deklaracja Helsińska, Ustawa o zawodach
lekarza..
Charakter zgody i problem dopuszczalności braku zgody w wyjątkowych
sytuacjach.
Ochrona osób niekompetentnych w badaniach naukowych.
Dostępność probantów do rezultatów badań.
Literatura:
 jw.
 Henry K. Beecher, Ethics and Clinical Research, “The New England
Journal of Medicine”, 1966, vol. 274, s. 1354-1360
 A. Barchnicka, Świadoma zgoda pacjenta w standardach polskich i
europejskich,
http://www.gcppl.org.pl/index/archiwum/213,%B6wiadoma,zgoda,pac
jenta.html
21. Temat: Etyka badań naukowych w medycynie.
Problemy: Zasady i etapy badań medycznych. Zasady Dobrej Praktyki
Klinicznej.
Problemy stosowania placebo w badaniach medycznych połączonych z
opieką zdrowotną (próby kliniczne).
Problem konfliktu interesów w badaniach klinicznych.
Literatura:
 Z. Szawarski, Placebo i sztuka badań naukowych, w: Z. Szawarski,
Mądrość i sztuka leczenia,
 T. Brzeziński, Etyka badań naukowych, w: Brzeziński, Etyka
lekarska, Wydawnictwo Lekarskie PZWL Warszawa 2002 r.
 Testowanie leków – rozmowa z lek. Med. R. Feldmanem, :Żyjmy
dłużej” 2 (luty) 2000 r.
http://www.resmedica.pl/zdart2002.html

Rozporządzenie Ministerstwa Zdrowia i opieki społecznej w sprawach
szczegółowych wymagań Dobrej Praktyki Klinicznej, 2005 r. (Dz. U.
2005, nr 57, poz. 500).
http://www.slam.katowice.pl/bwm/kom_bioetyczna/rozp11_03_2005_
dzunr57_poz500.pdf
22. Temat: Granice eksperymentów biomedycznych.
Problemy: Najnowsze osiągnięcia w biotechnologii i inżynierii
genetycznej.
Problem pozyskiwania komórek macierzystych z zarodków ludzkich.
Klonowanie w celach terapeutycznym i reprodukcyjnym.
Granice interwencji nowych biotechnologii w naturę ludzką.
Literatura:
 Powszechna Deklaracja o genomie ludzkim i prawach człowieka
przyjęta przez UNESCO w 1997 r., w:
http://www.novomedica.pl/aktyetyczne,ae,1.html
 Konwencja o Ochronie Praw Człowieka i Godności Istoty Ludzkiej
wobec Zastosowań Biologii i Medycyny, (Konwencja o prawach
człowieka i biomedycynie) 1996, „Prawo i Medycyna” 3, (vol. 1),
1999,
 Kodeks Etyki Lekarskiej,
 J. Zaremba, Klonowanie – zagrożenie czy szansa?, „Puls” OIL, nr
2003-09, w:
http://www.oil.org.pl/xml/oil/oil68/gazeta/numery/n2003/n200309/n20
030916
 A. Przyłuska-Fiszer, Etyczne problemy genetyki – zarys problematyki,
http://64.233.183.104/search?q=cache:_CYKUExf54cJ:www.sciaga.pl
/prace/getattach.html%3Faid%3D14632+Powszechna+deklaracja+o+g
enomie&hl=pl&ct=clnk&cd=20&gl=pl&client=firefox-a
 C. Mik, Wspólnota Europejska wobec zagadnienia klonowania
człowieka, „Prawo i Medycyna” 9, (vol. 3), 2001
 Świat na krawędzi, rozmowa ze Stanisławem Lemem, Wydawnictwo
Literackie, Kraków 2000 r.
 F. Fukuyama, Koniec człowieka. Konsekwencje rewolucji
biotechnologicznej, Wydawnictwo Znak, Kraków 2004
 J. Habermas. Przyszłość natury ludzkiej. Czy zmierzamy do eugeniki
liberalnej?, Wydawnictwo Naukowe SCHOLAR, Warszawa 2003
23. Temat: Etyka transplantacji.
Problemy: Transplantologia jako społecznie wrażliwa specjalizacja
medyczna.
Pobieranie narządów ex vivo. Etyczne uzgodnienie z podstawowym
moralnym nakazem lekarskim. Rozszerzona zasada całości.
Charakter zgody na pobranie narządu w celu przeszczepienia.
Etyczna ocena „rodzinnego dawstwa” nerek – stanowisko J. Bogusza.
Handel nerkami.
Literatura:
 J. Bogusz, Przeszczepianie nerki ze zwłok czy od żyjącego dawcy?
„Przegląd Lekarski” 1989, nr 9, t. 46
 M. Nowacka, Etyka a transplantacje, PWN, Warszawa2003 r.
 Ustawa z dnia 1 lipca 2005 r. o pobieraniu, przeszczepianiu komórek,
tkanek i narządów. (Dz. U. z dnia 6 września 2005 r.).
http://www.uniatransplantacyjna.pl/index.php?option=com_content&ta
sk=view&id=46&Itemid=91
 6. Paul Ramsey, Pacjent jest osobą, Warszawa 1977.
24. Temat: Transplantologia – problemy moralno-prawne.
Problemy: Definicja śmierci jako dyskurs społeczny.
Pobieranie narządów ex mortuo - Modele pozyskiwania narządów. Zgoda
na dawstwo narządów: wyrażona i domniemana.
Moralne problemy alokacji narządów.
Konsekwencje dla kultury – neokanibalizm medyczny.
Perspektywy transplantacji.
Literatura:
 M. Nowacka, Etyka a transplantacje, PWN, Warszawa2003 r.
 Kryteria i sposób stwierdzenia trwałego i nieodwracalnego ustania
czynności mózgu ustalone przez specjalistów z dziedzin medycyny:
anestezjologii i intensywnej terapii, neurologii, neurochirurgii oraz
medycyny sądowej – dokument zamieszczony jako załącznik do
wydanego 18 kwietnia 2007 r. przez Ministra Zdrowia Obwieszczenia
w sprawie kryteriów i sposobu stwierdzania nieodwracalnego i
trwałego ustania czynności mózgu.
 A. Szczęsna „Wokół medycznej definicji śmierci”. w: Umierać bez
lęku. red. M. Gałuszka, K. Szewczyk, Warszawa 1994.
 http://www.poltransplant.pl/Download/Biuletyn_3_1998.pdf
 http://www.poltransplant.org.pl/ow.html
 http://www.poltransplant.pl/Download/BIULETYN2005.pdf
 http://www.poltransplant.org.pl/QA.html
 http://www.mp.pl/artykuly/index.php?aid=27742&_tc=B41F2FB8557
941828522E453CE6BF11A
 http://www.poltransplant.org.pl/obw_new.html
 http://www.p-tt.org/index.php?option=com_content&task=view&id=67&Itemid=65
 B.Wolniewicz, Neokanibalizm, „Res Publica” 1991, nr 9-10
 6. Paul Ramsey, Pacjent jest osobą, Warszawa 1977.
 Ustawa z dnia 1 lipca 2005 r. o pobieraniu, przeszczepianiu komórek,
tkanek i narządów. (Dz. U. z dnia 6 września 2005 r.).
http://www.uniatransplantacyjna.pl/index.php?option=com_content&ta
http://www.poltransplant.org.pl/QA.htmlsk=view&id=46&Itemid=91
25, 26. Moralno-prawne aspekty błędów w medycynie
27. Podsumowanie zajęć
Lektury:
Literatura ogólno-etyczna:
1. W. Tatarkiewicz, Historia filozofii, wiele wydań
2. F. Copleston, Historia filozofii, Instytut Wydawniczy PAX, Warszawa
1989-1994
3. Mała encyklopedia filozofii, praca zbiorowa, Oficyna Wydawnicza
Branta, Bydgoszcz 1996
4. W. Tyburski, A. Wachowiak, R. Wiśniewski, Historia filozofii i etyki do
współczesności, Toruń 2002
5. Przewodnik po etyce, red. P. Singer, KiW, Warszawa 1998, 2002
6. P. Vardy, P. Grosch, Etyka. Poglądy i problemy, Zysk i S-ka
Wydawnictwo s.c. Poznan 1995
7. M. Ossowska, Normy moralne. Próba systematyzacji, PWN, Warszawa
1985
8. O wartościach, normach, i problemach moralnych, opr. i wyb M. Środa,
PWN, Warszawa 1994
Literatura bioetyczna:
1. Szewczyk, Etyka i deontologia lekarska, Polska Akademia Umiejętności,
Kraków1994
2. K. Szewczyk, Dobro, zło i medycyna. Filozoficzne podstawy bioetyki
kulturowej, PWN, Warszawa 2001
3. T.L. Beauchamp, J.F. Childress, Zasady etyki medycznej, KiW,
Warszawa 1996
4. R. Gillon, Etyka lekarska. Problemy filozoficzne, Warszawa 1997
5. T. Brzeziński, Etyka lekarska, Wydawnictwo lekarskie PZWL, Warszawa
2002.
6. W kręgu życia i śmierci. Moralne problemy medycyny współczesnej, red.
Z. Szawarski, Książka i wiedza, Warszawa 1987
7. M. Gałuszka, K. Szewczyk, red. Umierać bez lęku. Wstęp do bioetyki
kulturowej, PWN 1996
8. M. Gałuszka, K. Szewczyk, red. Narodziny i śmierć. Bioetyka kulturowa
wobec stanów granicznych życia ludzkiego, PWN, Warszawa 2002
9. P. Ramsey, Pacjent jest osobą, PAX, Warszawa 1997
10.Alichniewicz, A. Szczęsna, red. Dylematy bioetyki, UM, Łódź 2001
11. P. Singer, O życiu i śmierci. Upadek etyki tradycyjnej, Warszawa 1997
12. J. Testart, Przejrzysta komórka, Warszawa 1990
13. F. Fukuyama, Koniec człowieka. Konsekwencje rewolucji
biotechnologicznej, Wydawnictwo Znak, Kraków 2004
14. J. Habermas. Przyszłość natury ludzkiej. Czy zmierzamy do eugeniki
liberalnej?, Wydawnictwo Naukowe SCHOLAR, Warszawa 2003
15. E. Kubler-Ross, Rozmowy o śmierci i umieraniu, Poznań 1998
16.R. G. Twycross, S. A. Lack, Leczenie terminalnej fazy choroby
nowotworowej, PZWL, Warszawa 1991
17. R. Fenigsen, Eutanazja. Śmieć z wyboru?, Wydawnictwo „W drodze”,
Poznań 1994
18. S. B. Nuland, Jak umieramy. Refleksje na temat ostatnich chwil naszego
życia, Wyd. PRIMA, Warszawa 1996
19. M. De Hennezel, Śmierć z bliska, SIW ZNAK, Kraków 1998
20. M. Górecki, Hospicjum w służbie umierającym, Wydawnictwo
Akademickie „Żak”, Warszawa 2000
21. M. Szeroczyńska, Eutanazja i wspomagane samobójstwo na świecie.
Studium porównawcze, Uniwersitas, Kraków 2004
22. Ks. A. Bartoszek, Człowiek w obliczu cierpienia i umierania. Moralne
aspekty opieki paliatywnej, Księgarnia św. Wojciecha, Katowice 2000
23. J. Kujawska-Ternner, Niektóre problemy etyczne w opiece paliatywnej,
w: Terminalnie chory – Hospicjum, „Prace Komisji Etyki Medycznej
PAU”, red. K. Gibiński, PAU, Kraków 1996
24. J. Brehant, Thanatos. Chory i lekarz w obliczu śmierci, Ancher,
Warszawa 1993
25. E. Zielińska, Powinności lekarza w przypadku braku zgody na leczenie
oraz wobec pacjenta w stanie terminalnym, „Prawo i Medycyna” 2000, nr
5
26. J. Łuczak, A. Kotlińska-Lemieszek, E. Bączyk, Lekarz wobec pacjenta
cierpiącego na chorobę nowotworową,
http://www.hospicjum.wagrowiec.wlkp.pl
27. C. Saunders, Hospicjum św. Krzysztofa, w: Sens choroby, sens śmierci,
sens życia, red. H. Bortnowska, „Znak”, Kraków 1984
28. R. G. Ttwycross, Lekarz wobec umierającego, w: Sens choroby, sens
śmierci, sens życia, red. H. Bortnowska, „Znak”, Kraków 1984
29. K. De Walden-Gałuszko, Psychospołeczne aspekty opieki paliatywej, w:
Podstawy opieki paliatywnej w chorobach nowotworowych, red.
Zbiorowa, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 1998
30.Internetowe Czasopismo Filozoficzne „Diametros”
http://www.diametros.iphils.uj.edu.pl
31.Bioethics Forum
http://bioethicsforum.org
32.“Hastings Center”
http://thehastingscenter.org
Regulacje etyczne i akty prawne dotyczące kolejnych tematów:
o Konwencja o Ochronie Praw Człowieka i Godności Istoty Ludzkiej
wobec Zastosowań Biologii i Medycyny, (Konwencja o prawach
człowieka i biomedycynie) 1996, „Prawo i Medycyna” 3, (vol. 1),
1999,
w: http://www.coe.org.pl/re_konw/ETS_164.pdf
o Deklaracja Barcelońska: Basic ethical principles in European
bioethics and biolaw: Autonomy, dignity, integrity and
vulnerability – Towards a foundation of bioethics and biolaw,
“Medicine, Health, Care and Philosophy” 2002, nr 5.
Również: Final Report to the European Commission on the Project
“Basic Ethical Principles in Bioethics and Biolaw 1995-1998”
http://ec.europa.eu/research/biosociety/pdf/final_rep_95_0207.pdf
o Ustawa z dnia 5 grudnia 1996 o zawodach lekarza i lekarza
dentysty, (1997 r. Dz. U. Nr 28, poz. 152), tekst ujednolicony z
dnia 2 listopada 2005 r. (Dz. U. Nr 226, poz. 1943, załącznik).
o Kodeks Etyki Lekarskiej, tekst jednolity z dnia 2 stycznia 2004,
Warszawa 2004.
o Deklaracja Hawajska. Dokument przyjęty przez Światową
Federację Psychiatryczną 7 października 1997 roku, w: K.
Szewczyk, Etyka i deontologia lekarska, PAU, Kraków 1994.
o Ustawa z dnia 19 sierpnia 1994r. o ochronie zdrowia psychicznego.
(Dz. U. z dnia 20 października 1994 r. Nr 111, poz. 535). Zmiana
ustawy (Dz. U. z dnia 29 lipca 2005 r.)
o Rozporządzenie Ministra Zdrowia i Opieki Społecznej z dnia 23
sierpnia 1995 r. w sprawie sposobu stosowania przymusu
bezpośredniego. (Dz. U. z dnia 8 września 1995 r.)
o Ustawa z dnia 6 września 2001 r. o chorobach zakaźnych i
zakażeniach. (Dz. U. z 2001 r. Nr 126, poz. 1384).
o Paweł VI, Encyklika Humanae Vitae. O zasadach moralnych w
dziedzinie przekazywania życia ludzkiego, 1968 r.
o Jan Paweł II, Encyklika Evangelium Vitae. O wartości i
nienaruszalności życia ludzkiego, „L`Osservatore Romano”, 1995,
nr 4, (28)
o Katechizm Kościoła Katolickiego
o Ustawa z dnia 7 stycznia 1993 r. o planowaniu rodziny, ochronie
płodu ludzkiego i warunkach dopuszczalności przerywania ciąży,
(Dz. U. Z dnia 1 marca 1993 r.)
o Instrukcja o szacunku dla rodzącego się życia ludzkiego i o
godności jego przekazywania, Kongregacja Nauki Wiary, Rzym
1987 r. w: Refleksje nad etyką lekarską, red. K. Osińska, Wyd.
Archidiecezji Warszawskiej, Warszawa 1990.
o Deklaracja o eutanazji, Dokument przyjęty przez Kongregację
Wiary w Rzymie 5 maja 1980 roku., w: K. Szewczyk, Etyka i
deontologia lekarska, PAU, Kraków 1994 r.
o Ustawa o zakończeniu życia na żądanie i pomocnictwu w
samobójstwie {Termination of Life on Request and Assisted
Suicide (Review Procedure Act)}, Parlament Holenderski 10
kwietnia 2001 r.
o Ustawa o eutanazji, Belgia 2002.
o Ustawa o godnej śmierci (Death with Dignity Act), stan Oregon
USA z dnia 8 listopada 1994 r.
o Światowa Organizacja Zdrowia, Leczenie bólu w chorobach
nowotworowych i opieka paliatywna, tłum. Z.Żylicz, Fundacja
Pomoc Krakowskiemu Hospicjum, Kraków 1993
o Deklaracja z Helsinek – Deklaracja Światowej Organizacji
Medycznej (WMA) z Helsinek, 2000 r.
http://www.nil.org.pl/xml/nil/tematy/prawo_nil/inne/stbioetyka helsinska
o Rozporządzenie Ministerstwa Zdrowia i opieki społecznej w
sprawach szczegółowych wymagań Dobrej Praktyki Klinicznej,
2005 r. (Dz. U. 2005, nr 57, poz. 500).
http://www.slam.katowice.pl/bwm/kom_bioetyczna/rozp11_03_20
05_dzunr57_poz500.pdf
o Ustawa z dnia 1 lipca 2005 r. o pobieraniu, przeszczepianiu
komórek, tkanek i narządów. (Dz. U. z dnia 6 września 2005 r.).
http://www.uniatransplantacyjna.pl/index.php?option=com_content
&task=view&id=46&Itemid=91
o Kryteria i sposób stwierdzenia trwałego i nieodwracalnego ustania
czynności mózgu ustalone przez specjalistów z dziedzin medycyny:
anestezjologii i intensywnej terapii, neurologii, neurochirurgii oraz
medycyny sądowej – dokument zamieszczony jako załącznik do
wydanego 18 kwietnia 2007 r. przez Ministra Zdrowia
Obwieszczenia w sprawie kryteriów i sposobu stwierdzania
nieodwracalnego i trwałego ustania czynności mózgu.
Forma zaliczenia: zaliczenie na ocenę na podstawie obecności,
aktywności i wygłaszanych referatów. Końcowe kolokwium.
Wymagania: aktywne uczestnictwo na zajęciach, udział w dyskusjach,
znajomość dokumentów i wskazanej literatury.