Schemat struktury rynkowej
advertisement
1. Pojęcie i rodzaje rynku. Rynek Sprzedający Kupujący Regulacja procesów gospodarczych Kształtowanie ceny dóbr na rynku Popyt na dobra Podaż dóbr Przepływ pieniądza Schemat struktury rynkowej Rynek to zespół warunków, które doprowadzają do kontaktu pomiędzy kupującymi i sprzedającymi w procesie wymiany dóbr i usług. Rynek jest formą poziomych więzi między różnymi podmiotami gospodarczymi i konsumenckimi próbującymi sprzedać i kupić towar. 1 KRYTERIA KLASYFIKACJI RYNKÓW RYNEK ZE WZGLĘDU ZASIĘG DZIAŁANIA RYNEK ZE WZGLĘDU NA SYTUACJĘ RYNKOWĄ RYNEK ZE WZGLĘDU NA CHARAKTER RYNKU RYNEK ZE WZGLĘDU NA STOPIEŃ ZRÓWNOWAŻENIA CENY RYNEK DÓBR I USŁUG KONSUMPCYJNYCH RYNEK LOKALNY RYNEK NABYWCY RYNEK HOMOGENICZNY (JEDNORODNY) RYNEK DOSKONAŁY RYNEK CZYNNIKÓW PRODUKCJI (PRACY, ZIEMI, KAPITAŁU) RYNEK REGIONALNY RYNEK SPRZEDAWCY RYNEK ZE WZGLĘDU NA PRZEDMIOT OBROTU RYNEK HETEROGENICZNY (NIEJEDNORODNY) RYNEK NIEDOSKONAŁY RYNEK KRAJOWY RYNEK MIĘDZYNARODOWY RYNEK ŚWIATOWY 2 KRYTERIUM ZRÓWNOWAŻENIA CENY WYRÓŻNIA RYNEK DOSKONAŁY, KIERUJĄC SIĘ TRZEMA POSTULATAMI POSTULATEM PRZEJRZYSTOŚCI POSTULATEM RACJONALNOŚCI AKTÓW KUPNA I SPRZEDAŻY POSTULATEM JEDNORODNOŚCI DÓBR OFEROWANYCH NA RYNKU 2. Popyt, podaż i rynek. Popyt to takie zapotrzebowanie na dane dobro, za które nabywca gotowy jest zapłacić ustaloną na rynku cenę, dysponując do tego celu odpowiednią sumą dochodu pieniężnego. Popyt (inaczej mówiąc to) ilość dobra jaka nabywcy są gotowi zakupić przy różnym poziomie ceny. __________________________________________________________________________ POPYT JEST FUNKCJĄ: CENY DOCHODU DOBRA KOMPLEMENTARNE DOBRA SUBSTYTUCYJNE 3 POPYT NA DANY TOWAR JEST WIELKOŚCIĄ WIELU ZMIENNYCH NOSZĄCYCH MIANO DETERMINANT POPYTU: wysokości realnych dochodów, poziomu ceny danego dobra, poziomu ceny dóbr substytucyjnych i komplementarnych, oczekiwań zmian cen i dochodów, indywidualnych preferencji konsumenta, liczby konsumentów itp. _________________________________________________________________________ Prawo popytu to funkcjonalna zależność pomiędzy wysokością popytu na dany towar, Cena jednostkowa towaru (C) a poziomem ceny rynkowej. C1 C2 C3 P 0 q1 q2 q3 popyt na dany towar (P) Rysunek 1. Popyt jako malejąca funkcja ceny (krzywa popytu). 4 W SZCZEGÓLNYCH SYTUACJACH MOŻLIWE JEST ZACHOWANIE JEDNOKIERUNKOWE GDY ROSNĄCEJ CENIE ODPOWIADA ROSNĄCY POPYT. EFEKT GIFFENA tzw. „wyjątki” od reguły prawa popytu EFEKT VEBLENA (tzw. efekt snoba) Cena jednostkowa towaru (C) POPYT SPEKULACYJNY Wzrost popytu Spadek popytu C1 P2 P1 P3 0 q1 q2 q3 popyt na dany towar (P) Rysunek 2. Przesunięcie krzywej popytu pod wpływem czynników innych niż zmiana ceny. Wzrost popytu - graficznie zjawisko to przedstawia się przez przesunięcie krzywej popytu w prawo, na zewnątrz. Spadek popytu - graficznie zjawisko to przedstawia się przez przesunięcie krzywej popytu w lewo, do wewnątrz. 5 Podaż i Prawo podaży. Podaż to zaoferowanie dobra przez producenta lub sprzedawcę na rynku. Podaż to (inaczej mówiąc) ilość dobra jaką sprzedawcy są gotowi zaoferować przy różnym poziomie ceny na rynku. Prawo podaży (w przeciwieństwie do prawa popytu) zwraca uwagę na dodatnią zależność między zmianą ceny, a zmiana wielkości podaży. Inaczej bowiem na zmianę reaguje konsument, a inaczej producent. PRAWO PODAŻY WG. PODMIOTÓW FUNKCJONUJĄCYCH NA RYNKU Uzasadnieniem takiego działania producenta na rynku jest możliwość uzyskania prymatu nad konsumentami poprzez możliwość ustalania ceny dobra na wysokości dogodnej dla producenta PRODUCENT DĄŻY DO MINIMALIZACJI ILOŚCI DÓBR NA RYNKU KONSUMENT RYNEK PRODUCENT KONSUMENT DĄŻY DO MAKSYMALIZACJI ILOŚCI DÓBR NA RYNKU Uzasadnieniem takiego działania konsumenta na rynku jest możliwość nabycia dobra za niższą cenę niż w przypadku kiedy ilość dóbr na rynku jest mała a popyta na nie stosunkowo duży 6 S2 Spadek podaży S1 C2 Cena (C) S3 C1 Wzrost podaży 0 q1 q2 q3 podaż(S) Rysunek 3. Wpływ ceny oraz innych czynników na wzrost podaży (krzywa podaży). 7 Stan równowagi i nierównowagi poszczególnych dóbr na rynku. Nadwyżka S Cena (C) C1 E CE Niedobór C2 P popyt (P) i podaż (S) 0 Rysunek 4 Popyt i podaż w jednostkach naturalnych q. POPYT I PODAŻ DÓBR NA RYNKU. STAN RÓWNOWAGI DÓBR NA RYNKU Równowaga na rynku jest określana przez cenę CE w punkcie przecięcia się krzywej popytu i podaży E. Oznacza to, że dostępna podaż jest rozdzielona między nabywców, którzy są skłonni i zdolni zapłacić tę cenę CE. Przy cenie CE nie występuje ani nadwyżka, ani niedobór. NADWYŻKA DÓBR NA RYNKU Nadwyżka podaży nad popytem pojawi się przy cenie C1.Wzrost ceny spowoduje ograniczenie popytu ze strony konsumentów, a równocześnie zwiększenie podaży ze strony producentów. Trzy podstawowe „stany” w jakich dobra znajdują się na rynku NIEDOBÓR DÓBR NA RYNKU Niedobór z kolei istnieje tylko dlatego, że cena towaru C2 jest zbyt niska. W rezultacie popyt ze strony konsumentów staje się zbyt duży w stosunku do podaży, jaka producenci są skłonni zaoferować przy tej cenie. 8 S E` S C3 E`` P1 C1 Cena (C) Cena (C) Cena (C) C2 S E C1 S1 E P1 C1 E E`` P P P1 P q1 Popyt (P) i podaż (S) q1 q2 Popyt (P) i podaż (S) q1 q3 Popyt (P) i podaż (S) Rysunek 5. Współzależności popytu, podaży i ceny w krótkim i długim okresie. 9 Cena równowagi a cena maksymalna i minimalna. „A” Cena maksymalna. S E Cena (C) C1 Cmax A B Niedobór P popyt (P) i podaż (S) Rysunek 6 Wyznaczanie ceny maksymalnej. Cenie maksymalnej regulowanej przez państwo towarzyszy zjawisko niedoboru podaży w stosunku do popytu. O dostępie do mieszkania decyduje wówczas nie cena rynkowa lecz kryteria pozarynkowe oparte na stopniu pilności podstawowej potrzeby społecznej. Wprowadza się wówczas określone kryteria racjonalnego dobra rzadkiego. Stosowanie cen maksymalnych leżących poniżej punktu równowagi nie byłoby jednak uzasadnione na szeroką skalę w odniesieniu do innych dóbr. Taka cena powodowałaby brak zainteresowania wzrostem podaży. Rynek regulowany przez państwo może mieć uzasadnienie w szczególnych sytuacjach np. w oknie wojny lub klęsk gospodarczych; W normalnych warunkach gospodarczych może mieć zastosowanie jedynie w odniesieniu do tych nielicznych produktów lub usług gdy występuje ważny interes społeczny. 10 „B” Cena minimalna. S Cmin Nadwyżka Cr E P 0 popyt (P) i podaż (S) Rysunek 7 Wyznaczanie ceny minimalnej. Wskazane wyżej pułapy cen maksymalnych i minimalnych należy traktować jako wyjątki podyktowane pewnymi względami o działaniu bardziej długookresowy. Racjonalna alokacja kapitału i pracy oraz racjonalna struktura spożycia wymagają aby ceny rynkowe były poza nielicznymi wyjątkami, kształtowane przez obiektywne prawo popytu i podaży. 11 MODEL PAJĘCZYNY: MODEL GOSPODARKI RYNKOWEJ MODEL „PAJĘCZYNY” MODEL RÓWNOWAGI RYNKOWEJ W modelu równowagi rynkowej przyjęliśmy Są jednak pewne rodzaje rynków których podaż założenie o natychmiastowej reakcji podaży na dóbr podąża za ceną z pewnym opóźnieniem zmieniającą się cenę. natomiast ceny dostrajają się niemal natychmiastowo. Jeżeli przedstawilibyśmy taki model w poszczególnych następujących po sobie okresach czasu zaobserwowalibyśmy jego specyficzny wygląd podobny do pajęczyny i stąd jego nazwa „model pajęczyny.” _______________________________________________________ ZAŁOŻENIE STANOWIĄCE O ISTOCIE „MODELU PAJĘCZYNY”: Wyprodukowanie określonej ilości dobra przedsiębiorcy upływa pewien okres czasu. Decyzję o wielkości produkcji podejmuje on na podstawie warunków (poziom cen i wielkość podaży i popytu) z okresu to natomiast wprowadza towary na rynek w okresie t1 i dopiero na podstawie warunków z okresu t1 jest on w stanie odpowiedzieć na pytanie czy ta decyzja była słuszna. Opóźniona reakcja producentów zmusza ich do ciągłego dostosowywania wielkości produkcji do poziomu cen. ________________________________________________________ SCHEMAT PROCESU: OD PODJĘCIA DECYZJI O PRODUKCJI DO WPROWADZENIA WYROBU NA RYNEK: PODJĘCIE DECYZJI O PRODUKCJI DOBRA „X” to DŁUGOTRWAŁY PROCES PRODUKCJI DOBRA „X” NP. W ROLNICTWIE WPROWADZENIE NA RYNEK DOBRA „X” t1 12 „MODEL PAJĘCZYNY” OBEJMUJE TRZY PRZYPADKI 1. OSCYLACJA GASNĄCA 3. OSCYLACJA PERIODYCZNA 2. OSCYLACJA WYBUCHOWA ________________________________________________________ TO Z KTÓRYM PRZYPADKIEM MODELU PAJĘCZYNY BĘDZIEMY MIEĆ DO CZYNIENIA ZALEŻY OD NACHYLENIA KRZYWYCH POPYTU I PODAŻY. 1. Malejącą amplitudę wahań obserwujemy wtedy gdy nachylenie krzywej popytu jest większe od nachylenia krzywej podaży. Mamy wtedy do czynienia z oscylacją gasnącą. 2. Jeżeli krzywa popytu ma nachylenie mniejsze od krzywej podaży to występują oscylacje wybuchowe, czyli te odchylenia są coraz to większe. 3. Kiedy obie krzywe mają takie samo nachylenie. Odchylenia są takie same i występuje oscylacja periodyczna. ________________________________________________________ 13 OSCYLACJE GASNĄCE (TŁUMIONE) P S P0 E0 P2 PE P1 E D Q0 t Q2 QE Q1 Q Model jest stabilny ponieważ Nachylenie krzywej popytu jest większe od nachylenia krzywej wielkości podaży. Czyli stabilność zachodzi wtedy gdy relacja nachyleń popytu do podaży jest większa od jedności. Relacja nachylenia wielkości Popytu „D” do nachylenia wielkości podaży „S” jest większa od 1 _______________________________________________ Dla uproszczenia analizy przyjąć należy, że funkcje popytu i podaży mają charakter liniowy. Cena popytu jest wyznaczana w każdym roku przez punkt równowagi w którym QDt QSt . Przyjmijmy zatem, że funkcja popytu ma postać: QDt a b Pt Przyjmijmy zatem, że funkcja podaży ma postać: QSt c d Pt 1 14 Jeżeli zatem QDt QSt to: a b Pt c d Pt 1 Pt ac d Pt 1 b b _______________________________________________ Opisując zależność ceny w modelu pajęczyny zaznaczyć należy, że cena w okresie t jest liniową funkcją ceny w okresie t-1 cena zaś w okresie t+1 jest liniową funkcją ceny w okresie t. Zmiana ceny z okresu na okres zależy od stosunku w jakim pozostają wobec siebie bezwzględne wartości nachylenia linii podaży i linii popytu d . b Załóżmy ponadto, że w okresie t -1 na rynku zaszły jakieś zmiany, które wytrąciły rynek z pierwotnej równowagi E – do punktu E0 . W punkcie E0 cena wzrośnie do poziomu P0 . Przy takiej cenie producenci rolni podejmą decyzję o zwiększeniu produkcji do poziomu Q1 który nastąpi po upływie roku. W okresie t pojawi się więc nadwyżka ilości towaru oferowanej na sprzedaż co spowoduje spadek ceny do poziomu P1. Cena P1. spowoduje zmianę decyzji producentów, która po roku spowoduje spadek ilości oferowanej na sprzedaż do Q2. Wówczas pojawi się niedobór podaży w którego wyniku cena wzrośnie do poziomu P2. W kolejnych latach amplituda wahań będzie z każdym rokiem maleć aż do ustalenia się równowagi w punkcie E. ________________________________________________________ Oscylacje ceny i produkcji w modelu przedstawionym powyżej maja charakter tłumiony ponieważ bezwzględna wartość nachylenia linii popytu jest większa od bezwzględnej wartości nachylenia linii podaży. Model ten jest więc stabilny, ponieważ podejmowane decyzje doprowadzają do osiągnięcia równowagi rynkowej (oczywiście w dłuższym spektrum czasu). 15 OSCYLACJE PERIODYCZNE (DOSKONAŁE WAHANIA CYKLICZNE): P P0 S E0 E PE P1 D t Q0 QE Q1 Q Model jest niestabilny. Cena stale oscyluje pomiędzy P1. a P2. ilość zaś oferowana na sprzedaż waha się pomiędzy Q1 a Q2 .Mamy tu do czynienia z doskonałymi wahaniami cyklicznymi ceny i podaży ponieważ bezwzględne wartości nachylenia linii popytu i podaży są jednakowe. Równowaga w tym modelu nie jest więc stabilna. Relacja nachylenia wielkości Popytu „D” do nachylenia wielkości podaży „S” jest sobie równa. _______________________________________________ CHARAKTERYSTYKA OSCYLACJI PERIODYCZNYCH: 1. Pewne działanie wytrąciło popyt i podaż ze stanu równowagi E do nowego stanu obrazowanego przez punkt E0. 2. Nowy, przejściowy stan równowagi to punkt E0 czyli relacja P0 i Q0. 16 3. Rolnik zakłada, że za rok od chwili kiedy dokonuje analizę, podaż dobra będzie wynosić nie Q0 tylko Q1 co oznacza, ze nastąpi jej wzrost wskutek rosnącego popytu na produkowane przez rolników dobra. 4. W związku z tym w przyszłym roku zwiększa on podaż dóbr na rynku do poziomu Q1 zakładając, że za oferowane na rynku dobro otrzyma cenę P0 czyli cenę na poziomie której w roku poprzedzającym analizę kształtował się dany towar. 5. Jednakże w roku następującym po roku w którym dokonywaliśmy analizę na rynku pojawiła się duża podaż dóbr, których produkcję i nasz rolnik planował zwiększyć. W związku z powyższym sytuacja ta spowodowała, że na rynku pojawiła się nadwyżka podaży wspomnianych dóbr. Sytuacja ta wymusiła na naszym rolniku konieczność obniżenia ceny sprzedawanego dobra. Jedynie bowiem niższa cena zapewniała możliwość sprzedaży całości dobra wyprodukowanego przez producenta. 6. Rolnik obniżył zatem cenę z zakładanej początkowo wartości P0 do poziomu P1 która ukształtowała się na poziomie znacznie niższym niż cena równowagi rynkowej. Jedynie w takiej sytuacji dobra oferowane przez rolnika znalazły nabywców na rynku. 7. Pouczony tegorocznymi doświadczeniami związanymi ze sprzedażą oferowanego przez niego dobra postanawia w następnym roku zmniejszyć ilość wytwarzanych dóbr (zmniejszyć tym samym ich podaż na rynku) do wartości równej Q0 . 8. Dlaczego zatem obniża wartość produkcji do poziomu Q0 ? Czyni tak ponieważ jest przekonany, że jeżeli w tym roku miała miejsce sytuacja, przy której podaż dóbr na rynku była zbyt wysoka to w roku następnych powinien stanowczo zmniejszyć ilość produkowanego dobra, ponieważ w takiej sytuacji może on uzyskać nabywców na oferowany przez siebie towar. 9. Obniża wartość produkcji do poziomu Q0 i zakłada, że sprzedawał będzie dobra po niższej cenie czyli cenie P1 która umożliwi mu znalezienie nabywców na oferowane przez niego dobra (taka cena jest według niego przystępna). 10. Zmniejsza on zatem ilość dóbr oferowanych na rynku i przyjmuje, ze będzie je sprzedawała po cenie P1. Jednocześnie okazuje się, że na rynku wystąpił niedobór dóbr, których producentem jest nasz rolnik i dzięki temu oferowane przez niego dobra mogły być sprzedane po wyższej cenie równej P0. 11. Rolnik zadowolony z obrotu sprawy w roku następnym postanowił zwiększyć podaż dóbr na rynku i sprzedawać je po wyższej cenie, jednakże po upływie roku czasu sytuacja się powieliła na rynku była bardzo duża podaż tego dobra, mało chętnych do jego nabycia co zmusiło rolnika do obniżenia ceny oferowanego dobra. 17 12. Za rok założył sobie, że zmniejszy ilość produkowanych dóbr i sytuacja znowu się powtórzyła. 13. W związku z powyższym model ten obrazuje taką sytuację w której zależność o której wspomniano powyżej będzie się powtarzać nie zapewniając nigdy możliwości osiągnięcia równowagi popytu i podaży. ________________________________________________________ OSCYLACJE WYBUCHOWE: P S P2 P0 PE P1 E E0 D t Q2 Q0 QE Q1 Q3 Q Niestabilność rynku występuje również w sytuacji wystąpienia oscylacji wybuchowych o wzrastającej amplitudzie wahań. Zatem w przypadku modelu pajęczyny o charakterze oscylacji wybuchowych mamy do czynienia z modelem niestabilnym. Relacja nachylenia wielkości Popytu „D” jest mniejsza od nachylenia wielkości podaży „S” względem osi ceny. 18 Jeżeli krzywa popytu ma nachylenie mniejsze od krzywej podaży to występują oscylacje wybuchowe, czyli te odchylenia są coraz to większe. Oznacza to, że owe oscylacje za każdym razem oddalają następujące po sobie kombinacje od punktu równowagi rynkowej. Oznacza to, że model ten będzie za pośrednictwem każdej następnej kombinacji oddalał się od równowagi rynkowej a nie przybliżał do niej. CHARAKTERYSTYKA OSCYLACJI WYBUCHOWYCH: 1. Punktem wyjścia jest wytrącenie rynku ze stanu równowagi co obrazuje przesunięcie punktu równowagi z położenia E do położenia E0. 2. Owo wytrącenie równowagi z rynku stanowi impuls dla naszego rolnika. Podejmuje on bowiem decyzję o produkcji w następnym roku kalendarzowym większych ilości danego dobra do poziomu Q1 przy założonym poziomie ceny równej P0. 3. Po upływie roku czasu, kiedy nasz rolnik wprowadził na rynek pewną ilość dóbr okazało się, że na rynku panuje ich znaczna nadwyżka. W konsekwencji takiego stanu rzeczy, aby rolnik mógł sprzedać wytworzone przez niego dobra musi znacznie obniżyć cenę. Dlatego też podejmuje decyzję o obniżeniu ceny do poziomu P1 co gwarantuje mu możliwość sprzedaży produkowanych przez niego dóbr. 4. W planach na rok następny stwierdził, że będzie dążył do tego aby na rynku znalazło się mniej produkowanych przez niego dóbr. Dlatego też postanowił zmniejszyć podaż produkowanych w przyszłym roku dóbr do poziomu Q2 licząc tym samym na powtórzenie sytuacji z tego roku. Założył jednocześnie, że poziom ceny będzie wynosił P1. 5. W roku następnym sytuacja pokazała co innego, a mianowicie, wskutek niedoboru dóbr na rynku cena za jaka rolnik mógł sprzedać wyprodukowane przez siebie dobra znacznie wzrosła osiągając pułap nie P1 tak jak zakładano lecz P2 . Sytuacja ta była niezwykle opłacalna dla naszego rolnika. 6. Postanowił zatem w roku następnym wyprodukować znacznie większą ilość dóbr niż w roku ubiegłym. Określił, że przy poziomie ceny, który osiągnął w tym roku i zwiększonej ilości podaży zaplanowanej w przyszłym roku na Q3 osiągnie znacznie większe zyski. 7. Jednakże w roku następnym sytuacja znowu się powtórzyła rynek przepełniony był produktami oferowanymi przez rolników co spowodowało znaczną nadwyżkę tychże dóbr. W związku z tym nasz rolnik był znowu zmuszony do zmniejszenia ceny dobra aby upłynnić jego koleją partię na rynku. 19
