Document
advertisement
1. Przesłanki wyodrębnienia się socjologii Do czasu wyodrębnienia się socjologii jako dyscypliny naukowej zmiany w zainteresowaniu społeczeństwem miały wręcz rewolucyjny charakter. Pierwsza rewolucja dokonuje się, gdy z doświadczanego pierwotnie jako całość porządku przyrodniczego wyodrębniony zostaje porządek ludzki . Druga rewolucja ma miejsce wtedy, gdy następuje wyraźne oddzielenie społeczeństwa od państwa. Trzecią rewolucją było uczynienie ze społeczeństwa przedmiotu systematycznej refleksji a także stworzenie nauki, której zdaniem jest wykrywanie praw i prawidłowości działających w tym społeczeństwie. Ta trzecia rewolucja dokonała się w państwach mających za sobą już rewolucje burżuazyjne- w tym okresie należy szukać genezy socjologii jako dyscypliny naukowej wyodrębnionej z innych nauk społecznych. Można mówić o jeszcze czwartej rewolucji, którą jest unaukowienie refleksji o społeczeństwie , tj. wyznaczenie socjologii b. ścisłych rygorów formalnych, poddanie surowej kontroli danych empirycznych, którymi się posługuje a przede wszystkim oczyszczenie myślenia socjologicznego z pozostałości myślenia religijnego i filozoficznej spekulacji będących domeną filozofii XVIII w. 2. Prawo 3 stadiów wyjaśniania świata wg Augusta Comte’a Jest to prawo historyczne, które wyjaśnia, w jaki sposób ulegał przemianom proces ludzkiego poznania. Comte wyróżnił 3 fazy: teologiczną, metafizyczną i pozytywną. a) w fazie teologicznej człowiek wyjaśniał niezrozumiałe zjawiska działaniem podmiotów nadnaturalnych, człowiek posługiwał się wyobraźnią, a nie rozumem. Wyróżnił tu Comte fetyszyzm(przypisywanie życia ciałom zewnętrznym), politeizm(najbardziej rozpowszechniony w starożytnych Grecji i Rzymie) oraz monoteizm(właściwy dla ery chrześcijaństwa); b) w fazie metafizycznej(abstrakcyjnej) wszelkie zjawiska zaczęto wyjaśniać przez odwołanie się do przyczyn metafizycznych. Bogów zastąpiły abstrakcje w rodzaju Rozumu, Natury. Wzorem tej epoki była reformacja i rewolucja francuska. c) W fazie pozytywnej człowiek odrzuca wszelkie fikcje i opiera swoje poznanie na faktach. Wyjaśnianie faktów polega na ustalaniu związków między zjawiskami szczegółowymi a ogólnymi. Faza ta ma dopiero nastąpić. 3. Socjologia w systemie nauk wg Augusta Comte’a Biorąc pod uwagę 2 kryteria- historyczne i logiczne- Comte stworzył następującą hierarchię nauk: - matematyka(nauka o wszelkich ciałach), - astronomia(nauka o ruchu wszelkich ciał), - fizyka i chemia(nauka o ciałach ziemskich), - biologia(badająca prawa życia), - socjologia. Socjologia jest nauką powstałą najpóźniej, najmniej ogólną i najmniej abstrakcyjną, najbardziej złożoną i bezpośrednio związaną z praktyką. Nie mogłaby ona jednak powstać bez nauk ją poprzedzających, gdyż korzysta z ich osiągnięć. 4. Jaka metoda badawcza i dlaczego jest specyficzna dla socjologii wg Augusta Comte’a? Główną metodą socjologii, wg Comte’a, jest metoda historyczna. Wynika to z tego, iż w zjawiskach społecznych ma miejsce ciągły wpływ pokoleń na siebie. Pokolenia tych, którzy odeszli, stale wpływają na pokolenia następne. Metoda historyczna ma badać kolejne „stany ludzkości”, w więc okresy organizacyjne, epoki, w których da się uchwycić ogólne prawo ewolucji. 5. Przedmiot socjologii wg Augusta Comte’a Wg Comte’a socjologia jest nauką o zjawiskach społecznych, nie podaje on jednak definicji zjawiska społecznego, gdyż socjologia w systemie nauk bierze na siebie ciężar badania zjawisk, którymi nie zajmują się dziedziny ją poprzedzające. Można więc uznać, że granice zostały zakreślone bardzo szeroko. Celem jej ma być odkrywanie praw społecznych. Są to zasadniczo cele poznawcze, ale powinny być wykorzystane do przebudowy społeczeństwa. //pobrano z umcs.net.pl// strona 1/18 6. Teoria statyki społecznej wg Comte’a Statyka społeczna to inaczej teoria porządku społecznego, która ma badać prawa współistnienia, akcje i reakcje zachodzące między różnymi częściami systemu społecznego. Comte traktował społeczeństwo jako organizm, a co za tym idzie, istnieje wzajemna zależność jego elementów składowych. Podstawowym elementem społeczeństwa jest wg Comte’a rodzina. Zespół rodzin tworzy państwo. Wtedy wytwarza się podział pracy. To nie podział pracy stworzył społeczeństwo, lecz jest na odwrót. Podział pracy powinien być regulowany przez rząd, który wyznaczy każdemu zadania mając na uwadze interesy całego społeczeństwa. 7. Teoria dynamiki społecznej wg Augusta Comte’a Dynamika społeczna to inaczej teoria postępu społecznego. Jej przedmiotem jest badanie praw ciągłego i koniecznego ruchu ludzkości, gdyż rozwój ten ma charakter prawidłowy. Postęp społeczny zależy od środowiska biologicznego(rasa, gleba, klimat) oraz gęstości zaludnienia i związanego z nim podziału pracy, popytu na żywność itp. Głównym czynnikiem postępu jest jednak duch ludzki. Najważniejszym prawem rozwoju społecznego jest więc prawo 3 stadiów wyjaśniania świata. Przemiany świadomości, których to prawo dotyczy, są ściśle skorelowane z przemianami we wszystkich dziedzinach życia społecznego. Tak więc w zależności od tego, na jakim etapie znajdowała się ludzka świadomość, taki też był stan obyczajów, mody, ustrojów społecznych. Historia, zdaniem Comte’a, jest realizacją doskonałego ładu społecznego zapewniającego ewolucję bez rewolucji. Podmiotem dziejów jest ludzkość jako całość. 8.Fazy i czynniki ewolucji wg H. Spencera Spencer wyróżnia 3 fazy ewolucji: nieorganiczną, organiczną i ponadorganiczną, zaznaczając, że prawa nimi rządzące są takie same. Spencer nie daje systematycznego wykładu w sferze nieorganicznej(choć podaje przykłady np. z dziedziny fizyki), koncentruje się na trzeciej fazie ewolucji- której efektem są rezultaty wykraczające poza to, co jest osiągalne przez działania jednostkowe. Przejawami ewolucji ponadorganicznej są właśnie zjawiska społeczne. Czynniki ewolucji społecznej podzielił Spencer na dwie kategorie: a) pierwotne: -zewnętrzne(klimat, fauna, flora), -wewnętrzne(fizyczne, emocjonalne i umysłowe cechy jednostek) b) wtórne- są wytworami ponadorganicznymi, wiążą się z uczestnictwem człowieka w życiu społecznym. W miarę postępów cywilizacji odgrywają one coraz większą rolę. 9. Analogia między społeczeństwem a organizmem żywym w ujęciu H. Spencera wspólną cechą organizmów społecznych i organizmów żywych jest ich wzrost. Wprawdzie i rzeczy nieorganiczne, np. kryształy, również rosną, ale w przypadku organizmów żywych i społecznych wzrost ten jest wyraźniejszy i często przekracza stan początkowy; b) w obu przypadkach wzrostowi masy towarzyszy wzrost złożoności struktury; c) w obu przypadkach wzrostowi zróżnicowania struktury towarzyszy różnicowanie się funkcji. Tak jak poszczególne organy mają swoja zadania, tak jedna klasa społ. panuje nad innymi; d) zmiany zachodzące zarówno organizmach żywych jak i w społeczeństwie wzajemnie się określają i wzajemnie od siebie zależą. Ta współzależność rośnie w miarę postępów ewolucji; e) I tu, i tu żywot całości jest niepomiernie dłuższy od niż żywot poszczególnych jednostek. a) 10. Klasyfikacja społeczeństwa wg Spencera Wg kryterium złożoności wyróżnia społeczeństwa proste(tworzą całość nie podlegającą żadnej innej części, współdziałają ze sobą przy lub bez pomocy ośrodka kierowniczego), złożone(wodzowie grup prostych podlegają wodzowi najwyższemu), podwójnie złożone(społeczeństwa o strukturze 3-stopniowej, do ich powstania konieczna jest zmiana trybu życia z wędrownego na osiadły) oraz potrójnie złożone(Spencer zalicza do nich wszystkie współczesne mu ludy cywilizowane oraz starożytnych Asyryjczyków, Egipcjan i Rzymian). Wg kryterium organizacji wewnętrznej wyróżnia typ militarny i industrialny. W tym pierwszym władza jest skoncentrowana w rękach przywódcy wojennego. Głównym celem jest ochrona społeczeństwa przed wrogiem zewnętrznym. Jednostka jest pod ścisłą kontrolą państwa, cechują ją konformizm, lojalność, umiłowanie rutyny, konserwatyzm, kult autorytetów. Społeczeństwo typu industrialnego cechuje daleko posunięta wolność jednostki, rola państwa jest bierna. Ludzie nastawieni na innowacje mają poczucie niezależności i poszanowania innych. Jako przykłady Spencer wymienia tu starożytne Ateny oraz współczesne mu Niderlandy, Anglię i USA. //pobrano z umcs.net.pl// strona 2/18 11. Zasadnicze tendencje w rozwoju socjologii Można, w uproszczeniu, wyróżnić 3 tendencje: a) historyczną- jest to tendencja do budowania historii. Przedstawicielami są Spencer, Marks, Comte. Starali się oni poszukiwać naturalnych przyczyn dokonujących się zmian społecznych. Za punkt wyjścia brali analizę procesów społecznych przeszłości i na tej podstawie starali się formułować wnioski dot. przyszłości; b) analityczną- dominuje trend do tworzenia systematycznych teorii dot. natury i istoty społeczeństwa. Reprezentują ją Durkheim, Weber i Simml. Charakterystyczne jest rozkładanie zjawisk społecznych na części składowe z całkowitym pominięciem ich historycznego kontekstu; c) empiryczną- choć nie neguje potrzeby rozwijania teorii i posługuje się aparatem pojęciowym wypracowanym przez analityków, to jednak jest reakcją na spekulatywny charakter rozważań socjologicznych. Wykorzystuje w badaniach empirycznych np. metody statystyczne. 12. Stan anomii wg Durkheima i Mertona Anomia, słowo pochodzenia greckiego, oznacza „brak prawa, postępowanie niezgodne z prawem. Wg Durkheima społeczeństwo doświadcza anomii w czasie głębokich przemian społecznych, politycznych, gospodarczych. Gwałtowne zmiany powodują rozluźnienie moralne. Anomię widzi Durkheim w 3 aspektach: a) oznacza ona stan „moralnej próżni”(„pustki etycznej”), b) psychiczne położenie jednostki, która traci motywację do postępowania zgodnie z normami, c) reakcje jednostki na stan anomii. Jednym z nich jest samobójstwo. Robert Merton, jeden z teoretyków dewiacji, w przeciwieństwie do Durkheima uważa, że dewiacja jest normalną reakcją na pewną sytuację społeczną, a nie wynikiem zaniku kontroli społecznej. Jeśli społeczeństwo jest właściwie zorganizowane, to istnieje harmonia pomiędzy celami a środkami do ich realizacji. Gdy tej harmonii brak, to społeczeństwo może doznać stanu anomii, tj. rozbieżności między normami i celami kulturowymi a uznanymi społecznie możliwościami działania zgodnie z tymi normami. 13. Definicja i przykłady faktów społecznych wg Durkheima „Jest faktem społecznym wszelki sposób robienia , utrwalony lub nie, zdolny do wywierania na jednostkę zewnętrznego przymusu”. Cechami faktów społecznych są zewnętrzność(bezosobowość) oraz przymus. Człowiek może co prawda postępować niezgodnie z regułami zawartymi w faktach społecznych, ale wtedy musi liczyć się z konsekwencjami(prawnymi, psychicznymi). Faktami społecznymi są fakty prawne, moralne, religijne, obyczajowe, np. moda, małżeństwo, język. Jako ważny przykład faktów społecznych podaje Durkheim religię, gdyż w niej najbardziej odzwierciedla się nadindywidualność i panowanie nad jednostką. 14. Świadomość zbiorowa wg Durkheimea Wg Durkheima na świadomość zbiorową składa się ogół wierzeń i uczuć wspólnych dla członków danego społeczeństwa. Istnieje ona poza psychiką jednostki i jest niematerialna. Nią zajmuje się socjologia a nie psychologia. Stany świadomości zbiorowej są składnikami faktów społecznych. Dla socjologa bezużyteczne są materiały wyrażające jedynie świadomość jednostkową, np. listy, pamiętniki. On korzysta z przejawów świadomości zbiorowej, np. kodeksów prawnych, dogmatów religijnych, norm etycznych. 15. Rodzaje solidarności społecznej wg Durkheima Wyróżnia 2 rodzaje: mechaniczną i organiczną. Solidarność mechaniczna występuje w społeczeństwach o przewadze prawa represyjnego. Społeczeństwo nie jest wewnętrznie zróżnicowane, stąd jego związek z jednostką jest bezpośredni. Nad członkami społeczeństwa góruje „świadomość zbiorowa”. Solidarność mechaniczna jest odwrotnie proporcjonalna do stopnia zróżnicowania i ujednostkowienia społeczeństwa. Zerwanie jej więzi jest przestępstwem, bo moralnie słuszne jest jedynie uczestnictwo w życiu zbiorowym. Solidarność organiczna występuje w społeczeństwach zróżnicowanych, gdzie przeważa prawo restytucyjne. Istnieje tam dobrze rozwinięty podział pracy. Ludzie się wzajemnie potrzebują. Aprobatę uzyskuje indywidualizm. Wierzenia i praktyki zatracają charakter religijny ba rzecz racjonalnego myślenia. 16. Prawo jako wskaźnik solidarności społecznej wg Durkheima Prawo represyjne[mające za cel ukaranie winnego] solidarność mechaniczna Prawo restytucyjne[ma na celu nie tyle ukaranie winnego, co przywrócenie naruszonego stanu rzeczy; dzieli się na p. negatywne(człowiek-rzecz) i p. pozytywne(człowiek-człowiek)] solidarność organiczna //pobrano z umcs.net.pl// strona 3/18 17. Prawo samobójstw i ich rodzaje wg Durkheima Liczba samobójstw zmienia się w stosunku odwrotnie proporcjonalnym do stopnia spójności grupy społecznej, do której należy jednostka. Ograniczeniem dla tego prawa może być np. .stworzenie warunków nienormalnych, np. Żydzi w III Rzeszy byli spójną grupą, a jednak liczba samobójstw wzrosła. Wyróżnia 4 rodzaje samobójstw: a) egoistyczne- wywołane są odosobnieniem jednostki od grupy i społeczności. Popełniają je ludzie osamotnieni, z marginesu społecznego; b) anomiczne- są najczęściej popełniane podczas przewrotów politycznych, kryzysów gospodarczych, ale i przy gwałtownym wzroście dobrobytu. Istotny jest sam fakt zakłócenia porządku; c) altruistyczne- są wyrazem nadmiernego związku jednostki z grupą. Przykładem mogą być samospalenia po śmierci męża przez indyjskie wdowy czy zamachy Hamasu; d) fatalistyczne- są spowodowane tragiczną sytuacją człowieka, np. przez bankrutów. 18. Idealne typy systemów prawnych wg Webera Wyróżnia 4 typy idealne systemów prawnych: a) formalnie irracjonalny- występuje, gdy wyrokowanie opiera się na magii, wyroczni i objawieniu, czyli środków nie kontrolowanych przez intelekt. Wymiar formalny wyraża się w istnieniu odpowiednich procedur a irracjonalność wyraża się w nieprzewidywalności decyzji; b) materialnie irracjonalny- ma miejsce tam, gdzie każda konkretna sytuacja determinuje określoną decyzję. Wymiar materialny wyraża się w tym, że jako podstawę rozstrzygnięć bierze się pod uwagę różne zewn. wobec systemu prawnego kryteria o charakterze etycznym, polit. a nawet emocjonalnym. Irracjonalność polega na tym, że jednostki w podobnej sytuacji mogą być różnie potraktowane; c) materialnie racjonalny- istnieje tam, gdzie stosuje się jakąś jedną zewn. zasadę bądź kryterium, np. zasada prawdziwej równości dla wszystkich. Zastosowanie prawa w ramach tego systemu jest bardziej przewidywalne, gdyż wiadomo, jakie zewnętrzne kryterium zostało wybrane i zastosowane; d) formalnie racjonalny- występuje, gdy jasno sprecyzowane reguły są stosowane do wszystkich podobnie usytuowanych przypadków. Nie stosuje się żadnych zewn. kryteriów. Podejmujący decyzje także są związani normami prawnymi o charakterze generalno- abstrakcyjnym. Przewidywalność jesy wysoka. 19. Rodzaje akceptacji władzy państwowej wg Webera Wyróżnia 3 rodzaje akceptacji: a. tradycjonalistyczną b. charyzmatyczną c. racjonalistyczną 20. Stratyfikacja społeczna wg Webera Stratyfikacja jest układem, w którym każda ze zbiorowości do niego wchodząca zajmuje do zbiorowości innej pozycję niższą lub wyższą. Wg Webera istnieją 3 sposoby hierarchicznego grupowania się jednostek: a) klasa- jest zdeterminowana ekonomicznie i dzieli się na 3 podklasy: posiadania, zysków i dochodów; b) stan- opiera się na wyznaczniku kulturowym. Z przynależnością do określonego stanu łączy się określony styl życia; c) partia- zrzeszenie o charakterze celowym, celem jest zdobycie i utrzymanie władzy. Partie nie muszą być wyłącznie celowe lub wyłącznie klasowe. 21. Rodzaje rozumienia w teorii Webera Wyróżnia 2 rodzaje rozumienia: a) bezpośrednie- polega na tym, iż znaczenie ludzkich czynności można ustalić na podstawie pewnych oczywistości(logicznych, psychologicznych). Jest to elementarny poziom poznania zmierzający do ustalenia, co dana czynność znaczy. W taki sposób rozumiemy np. przytaknięcie głową; b) wyjaśniające- jego celem jest poznanie motywów, jakimi kierowała się osoba podejmując określone zadania. To rozumowanie reprezentuje wyższy poziom niż rozumowanie bezpośrednie. //pobrano z umcs.net.pl// strona 4/18 22. Przedmiot socjologii wg Webera Przedmiotem socjologii dla Webera są działanie społeczne. Działania społeczne=czynności społeczne to takie zachowania jednostki(uzewnętrznione lub nie), które zarówno w swej genezie jak i przebiegu są zorientowana na przeszłe, obecne lub spodziewane zachowania innych ludzi. Wyróżnił czynności tradycjonalne(są wykonywane zgodnie z utrwalonymi nawykami, ale przynajmniej z minimalną świadomością, że zgodność ta jest zamierzona i pożądana, np. odruchowe zamknięcie drzwi), emocjonalne(ich podstawą jest uczucie nakazujące zachować się w określony sposób bez względu na mogące z tego wyniknąć skutki, np. gniew), zasadniczoracjonalne(charakteryzują się świadomym doborem najskuteczniejszych środków, bez uświadamiania sobie samego celu) i celowo-racjonalne(maksymalna świadomość zarówno celów, jak i środków do tego celu prowadzących). 23. Na czym polega metoda typu idealnego wg Webera? Typy idealne to pewne hipotetyczne formy, jakie uczony narzuca na płynną rzeczywistość społecznohistoryczną, aby nadać jej czytelne kontury. Weber uważał, że uczeni od dawna posługiwali się konstrukcją typów idealnych. Typy idealne mogą mieć szereg funkcji, np. klasyfikacja zjawisk, ułatwianie analizy teoretycznej zjawisk. Wygłosił postulaty wobec typów idealnych. Wg niego nie powinny one zwłaszcza mieć charakteru wartościującego. 24. Wyjaśnianie dewiacji społecznej wg teorii zróżnicowanych powiązań Eudina Sutherlanda Teoria zróżnicowanych powiązań przedstawiona w r. 1939 opiera się na 9 założeniach: a) „zachowanie przestępcze jest wyuczone”. Jednostka nie ma żadnych wrodzonych predyspozycji do przestępstwa, sama go nie wymyśli; b) „uczenie się zachowania przestępczego następuje w toku interakcji z innymi osobami w procesie komunikowania”. Mogą mieć postać zwerbalizowaną albo gestów; c) „główna część procesu uczenia się zachować przestępczych zachodzi w obrębie grup pierwotnych”, np. rodzina, sąsiedzi, rówieśnicy. Stąd wniosek, że środki masowego przekazu takiej roli nie odgrywają; d) „uczenie się zachowania przestępczego obejmuje zarówno techniki popełniania przestępstw(...), jak i konkretne kierunki motywacji, dążeń, racjonalizacji i postaw”; e) „uczenie się konkretnych motywacji i dążeń jest wynikiem takiego sposobu definiowania norm prawnych, który sprzyja bądź nie sprzyja ich naruszaniu”; f) „jednostka staje się przestępcą wskutek nadwyżki definicji(określeń) sprzyjających naruszaniu prawa nad definicjami nie sprzyjającymi naruszaniu prawa”. Oznacza to, iż jednostki stają się przestępcami na skutek przewagi kontaktów z wzorami przestępczymi nad kontaktami z wzorami nieprzestępczymi; g) „zróżnicowane powiązania mogą różnić się częstotliwością, czasem trwania, uprzedniością i intens.”; h) „proces uczenia się zachowania przestępczego przez powiązanie w wzorami zachowań przestępczych i nieprzestępczych obejmuje te same mechanizmy, co każde inne uczenie się”; i) „chociaż zachowanie przestępcze jest wyrazem ogólnych potrzeb i wartości, nie można go nimi wyjaśnić, gdyż zachowanie nieprzestępcze jest wyrazem tych samych potrzeb i wartości”. 25. Nominalizm i realizm społeczny(2 sposoby ujęcia zbiorowości społecznej) Nominalizm społeczny w swojej skrajnej postaci charakteryzuje się tym, iż używając słowa „grupa” mamy na myśli jedynie wzajemne oddziaływania jednostek. Grupy nie można zmierzyć, zbadać jako całość, gdyż jest oa jedynie sumą jednostek. Nominalizm w postaci umiarkowanej nie zaprzecza, że grupa rzeczywiście istnieje i że istnieją zjawiska grupowe jako przedmiot badań, uważa jednak, iż nie można mówić o właściwościach grupowych nie określając ich w kategoriach odnoszących się do zachowania jednostek. Realizm społeczny w postaci skrajnej sprowadza się do traktowania grupy jako organicznej całości. Natomiast realizm społeczny w postaci umiarkowanej zakłada, iż grupa jest w pełni rzeczywista. Rzeczywistość grupy jest różna od sumy jednostek w stanie izolacji. 26. Wyjaśnianie dewiacji społecznej wg teorii Travisa Hirschy’ego Teoria ta stawia sobie pytanie, dlaczego ludzie zdając sobie sprawę, że zachowania dewiacyjne mogą przynosić pożytki, powstrzymują się od nich. U jej podstaw leży stwierdzenie: „jednostka może dokonywać czynów przestępczych, ponieważ jej więzi zostały w jakiś sposób zerwane”. Hirschy wyróżnia 4 składniki więzi jednostki ze społeczeństwem: przywiązanie(im mocniejsze przywiązanie do rodziny, przyjaciół, tym mniejsze prawdopodobieństwo dewiacji;), zaangażowanie(jeśli człowiek zaangażował się w działalność zgodną z //pobrano z umcs.net.pl// strona 5/18 normami, to żal mu będzie teraz to „zepsuć”), zaabsorbowanie(jak człowiek jest zaabsorbowany różną działalnością, to nie ma czasu na dewiacje), przekonanie(że obowiązujące normy są wiążące). 27. Aspekty historii socjologii(historii myśli i analizy) Mówiąc o historii socjologii interesujemy się tym, jak dokonywał się rozwój aktywności poznawczej dyscypliny naukowej zwanej socjologią i pokazujemy, czym zajmowali się „socjologowie”, a więc osoby, które za socjologów się uważały lub tak je postrzegano. Mówiąc o historii myśli socjologicznej ustalamy katalog problemów badawczych, które są lub były przedmiotem zainteresowań socjologii. To podejście przezwycięża wady pierwszego, bo przedstawia problemy socjologiczne niezależnie od tego, przez kogo były podejmowane. Natomiast w przypadku historii analizy socjologicznej patrzymy, jak kształtowała się naukowa metoda badania zjawisk społecznych. 28. Podział socjologii na ogólną i szczegółową S. Kosiński wyróżnia socjologię ogólną i szczegółową. Rola socjologii ogólnej polega na tworzeniu teorii i aparatu pojęciowego oraz opracowywaniu metod badawczych, co służyć ma socjologii szczegółowej. Składa się z 4 elementów: a) struktur społecznych, b) zmian społecznych, c) zachowania społecznego jednostki, d) zachowania społecznego jednostki. Natomiast zadanie socjologii szczegółowej polega na badaniu realnie istniejącej rzeczywistości społecznej. Badania terenowe dotyczą określonego fragmentu rzeczywistości, stąd wyodrębnić można takie subdyscypliny jak socjologia miasta, s. medycyny, s. s. religii, s. prawa. 29. Prekursorzy socjologii prawa ze strony przedstawicieli nauk prawnych - Friedrich Karol von Savigny: szkoła historyczna; Jeremy Bentham: utylitaryzm(jak najwięcej szczęścia dla jak największej liczby ludzi); Rudolf Ihering: teoria interesu(prawo ma za zadanie ochraniać interesy jednotki i społeczeństwa); Eugene Ehrlich: wyróżniał prawo pozytywne i „prawo żywe”, które kształtuje się spontanicznie; funkcjonalizm prawniczy: skupienie się na tym, jak prawo działa. Przedstawiciele: Pound, Llewellyn. 30. Teoria podkultur dewiacyjnych Alberta Cohena Cohen był dyrektorem zakładu dla nieletnich, myśli swoje przedstawił w pracy „Deliquent boys”. Uważa, że kultura amerykańska jest kulturą warstw średnich, którą charakteryzują ambicja, indywidualna odpowiedzialność, szacunek dla osiągnięć,, umiejętność rezygnowania z natychmiastowych gratyfikacji. Młodzież klas niższych zdaje sobie sprawę ze swojego gorszego położenia. Też chce się bogacić, osiągnąć wyższą pozycję, ale wychowanie domowe utrudnia im to. Możliwe są 3 sposoby rozwiązania problemu: a) jedni(zwani „chłopcami z collegu”) w pełni przyswajają wartości klasy średniej i przez edukację podejmują trud zmiany położenia; b) drudzy(„chłopcy z rogu ulicy”) świadomi ograniczeń nie podejmują wyzwania, lecz konsekwentnie stają w obronie wartości klas niższych. Decydują się legalnie osiągnąć to, co najlepsze, ale w ramach stylu życia swojej klasy; c) trzeci typ(„chłopcy z gangu”) mając poczucie zablokowania awansu, stają się przestępcami. Tak więc nie cała młodzież z klas niższych będzie należała do podkultur dewiacyjnych. Cohen skupia uwagę na trzeciej grupie i wymienia jej cechy: bezcelowość, złośliwość, negatywizm, życie dniem dzisiejszym. 31. Optymalny stan nasycenia społeczeństwa wiadomościami o normach prawnych wg Studnickiego Wg Studnickiego dorosła osoba o normalnym poziomie umysłowym powinna dyspon. 3 rodzajami informacji: a) informacjami podstawowymi- czyli o normach kształtujących ustrój państwa, zasady ważniejszych działów prawa, o podstawowych procedurach i sposobach dotarcia do informacji szczegółowych; b) informacjami niezbędnymi z uwagi na wymagania określonych grup społecznych- co innego musi wiedzieć sędzia, co innego dziennikarz; c) informacje potrzebne do bieżącego podejmowania decyzji- sięga się do nich w miarę potrzeby. //pobrano z umcs.net.pl// strona 6/18 32. Charakterystyka głównych szkół socjologii prawa na świecie Szkoła skandynawska za swoich prekursorów uznaje głównych przedstawicieli realizmu prawniczego. W państwach skandynawskich prowadzone były badania empiryczne w różnych zagadnieniach socjologii prawa. Wymienić tu można badania nad poczuciem sprawiedliwości wśród dzieci szkolnych, nad przestrzeganiem prawa pracy w stosunku do różnych grup zawodowych, nad kierowcami pod wpływem alkoholu. Szkoła włoska zawdzięczają w dużej mierze swoje istnienie znajdowaniu się siedziby Komitetu Badawczego Socjologii Prawa w Mediolanie prowadziła badania głównie dot. sędziów, administracji wymiaru sprawiedliwości oraz stosunku opinii publicznej do wymiaru sprawiedliwości. W szkole amerykańskiej podejmowano badania ławy przysięgłych(z wykorzystaniem nagrań jej obrad, co było skandalem), czynników, od których zależy podjęcie określonej decyzji sędziowskiej(tzw. "prawoznawstwo gastronomiczne”), stylów zachowania się policji w zależności od postrzegania przez nią zatrzymanego. W nauce radzieckiej badano głównie instytucje polityczne, zagadnienia prawa pracy i prawa rodzinnego. W nauce francuskiej skupiono się na badaniu instytucji małżeństwa, rozwodów i rodziny. 33. Tradycje socjologii prawa w Polsce: nurt petrażycjański i badania z zakresu kryminologii Początków socjologii prawa należy szukać już w epoce Odrodzenia, kiedy działali A. F. Modrzewski i Jan Ostroróg- obaj podkreślali szczególną rolę prawa w życiu społecznym. Postulaty reformy prawa formułował w okresie Oświecenia np. Hugo Kołłątaj. Refleksja nad miejscem prawa w społeczeństwie odżyła dopiero po odzyskaniu przez Polskę niepodległości. Najwybitniejszą postacią był Leon Petrażycki. Choć nie posługiwał się terminem „socjologia prawa”, to wiele przez niego sformułowanych tez zaliczanych jest dziś do kanonu tej dyscypliny, np. rozważania dot. genezy prawa i moralności czy polityki prawa. Terminem tym posługiwali się natomiast jego uczniowie: Jerzy Lande i Henryk Piętka, którzy przyczynili się do uporządkowania i interpretacji jego poglądów. Okres międzywojenny obfitował w badania z zakresu kryminologii, np. badania w r. 1937 Wróblewskiego i Świdy nad sędziowskim wymiarem kary czy badania Horoszkowskiego nad zabójstwem w afekcie. Po II wojnie światowej badania socjologiczno- prawne podjęto na nowo dopiero w drugiej połowie lat 50-tych. Z przedstawicieli(piszących w latach 60-tych) wymienić tu należy M. Borucką-Arctową, A. Podgóreckiego, F. Studnickiego. W 1963 r. powstała Sekcja Socjologii Prawa Towarzystwa Socjologicznego. W latach 70-tych rozwijały się 2 nurty: socjocentryczny i prawnocentryczny. 34. Ograniczenia metod w badaniach Jedną z przyczyn ograniczeń w stosowaniu metod socjologicznych w badaniach nad prawem może być obawa o niewyłącznie naukowy charakter badań. Rodzić się może ona wśród respondentów pytanych o poglądy na temat prawa, gdyż prawo jest instrumentem władzy państwowej, wiąże się więc z polityką, ideologią. Innym problemem jest możliwa niedostateczna znajomość instytucji prawnych przez respondentów. Z kolei jeśli chodzi o metodę eksperymentu to pojawia się tu problem natury moralnej: jak daleko badacz może ingerować w życie społeczne i życie poszczególnych jednostek. Eksperymenty w warunkach laboratoryjnych napotykają też na problemy metodologiczne., np. uczestnicy pozorowanej rozprawy zdają sobie sprawę, że to tylko „gra”. 35. Metody doboru prób reprezentatywnej(pojęcie, rola i metody doboru, rachunek prawdopodobieństwa) Ponieważ rzadko istnieje możliwość objęcia badaniem całego interesującego nas zbioru z uwagi na jego liczebność, częściej stosuje się próbę reprezentatywną. Do jej zalet należą: mniejsze koszty, mniejszy czas zbierania danych, możliwość dokładniejszego i przeprowadzenia. Metodę reprezentatywną stosuje m.in. Instytut Gallupa zajmujący się badaniami opinii publicznej. Generalnie podstawą obliczania wielkości próbki reprezentatywnej jest rachunek statystyczny. Próba może być oparta o: a) przekonanie badającego(wybór może być celowy lub kwotowy), b) rachunek prawdopodobieństwa. Tu możliwy jest wybór losowy(np. na zasadzie loterii), warstwowy(gdy badana zbiorowość dzieli się na podzbiory i z każdego z nich wybieramy losowo próbę), proporcjonalny(gdy nie można ściśle wyodrębnić elementów zbiorowości), wielowarstwowy(stosowany, gdy istnieje konieczność badania wielkich zbiorowisk, np. ludność Polski: najpierw losuje się województwa, potem powiaty itd.). 36. Klasyfikacja metod badawczych stosowanych w badaniach prawa(Ziembińskiego i Podgóreckiego) Podgórecki wyróżnia następujące metody: //pobrano z umcs.net.pl// strona 7/18 historyczno-opisową: bierze pod uwagę historyczny punkt widzenia. Uwzględnia ona rozmaite dokumenty utrwalone nie tylko pismem. Posługiwanie się tą metodą wymaga umiejętności korzystania ze źródeł z pierwszej ręki i krytycznego spojrzenia na dane z drugiej ręki; b) metodę etnograficzno- porównawczą: zbliżona do metody historycznej, polega na badaniu funkcjonowania rozmaitych tworów kultury w tzw. społeczeństwach prymitywnych, szczególnie korzystną techniką badawczą jest obserwacja uczestnicząca; c) metodę ankiety i wywiadu: dzieli się na dwie odrębne metody lub może stanowić jedną. Większe znaczenie przywiązuje Podgórecki do wywiadu, której zaletą jest bezpośredni kontakt z respondentem; d) metodę analizy materiałów prawnych aktualnie istniejących: polega na badaniu materiałów sądowych, administracyjnych, protokołów. Podgórecki ma wątpliwości, czy jest to metoda, czy technika badawcza; e) metody monograficzne: stanowią połączenie metody opisu zachowania z techniką wywiadu; f) metodę eksperymentalną, czyli np. wydanie aktu normatywnego celem sprawdzenia jego skutków; g) metody statystyczne: mają liczbowo przedstawić procesy społeczne. Ziembiński krytykował klasyfikację Podgóreckiego zarzucając jej m.in. oparcie na niejednorodnym kryterium. Przedstawił własny podział metod na 2 zasadnicze grupy: a) metody gromadzenia podstawowego materiału empirycznego; b) metody opracowania podstawowego materiału empirycznego. a) 37. Eksperyment w socjologii prawa Eksperyment jako metoda badawcza w naukach społecznych od początku budził kontrowersje. A. Comte sugerował jedynie „eksperyment naturalny”, np. klęskę żywiołową. Stopniowo jednak zaczęto odwoływać się i do eksperymentów powstałych z inicjatywy badacza. Wyróżnić można eksperyment projektowany w terenie, gdy badany zespół ludzi znajduje się w swoim naturalnym środowisku oraz eksperyment laboratoryjny, gdy badacz tworzy wyizolowaną sytuację dla danego zbioru ludzi. Eksperyment w naukach społecznych łączy się z problemami natury metodologicznej i moralnej. 38. Ankieta i wywiad w badaniach socjologiczno-prawnych W wywiadzie biorą udział co najmniej 2 osoby: prowadzący wywiad i respondent. Można wyróżnić kilka typów wywiadów: a) ustny i pisemny; b) kategoryzowany(kwestionariuszowy) i nieskategoryzowany; c) jawny(gdy respondent wie, że rozmowa ma charakter wywiadu) oraz ukryty; d) indywidualny i zbiorowy; e) panelowy(gdy pytania są zadawane na co najmniej 2 kolejnych spotkaniach rozdzielonych przerwą). Aby wywiad był przeprowadzony właściwie należy spełnić warunki dot. organizacji wywiadu, stawianych pytań, rejestrowania odpowiedzi, interpretacji wywiadu. Ankieta tym różni się od wywiadu, że polega na pośredniej formie komunikowania się badacza z respondentem. Wg kryterium rozprowadzania ankiet wyróżnia się ankiety: pocztowe, prasowe, dołączane do towarów, radiowe/telefoniczne/telewizyjne, rozdawane, audytoryjne, ogólnie dostępne. 2 podstawowe rodzaje pytań to zamknięte, półotwarte i otwarte(tu np. faktualne, o sugestię, o opinię). 39. Metoda obserwacji i jej rodzaje Obserwacja jest to celowe, tzn. ukierunkowane i zamierzone oraz systematyczne postrzeganie badanego zjawiska, przedmiotu lub procesu. Przedmiotem obserwacji mogą być jedynie zewnętrzne zachowania ludzi. Można wyróżnić obserwację: a) bezpośrednią(wykonywana przez samego badacza) i pośrednią(badacza wykorzystuje dane już zebrane); b) jawną(gdy badani wiedzą, że są przedmiotem badań), ukrytą(gdy nie wiedzą), uczestniczącą(obserwator wchodzi do badanej zbiorowości). 40. Rodzaje dokumentów wykorzystywanych w badaniach socjologiczno-prawnych Za dokument można uznać wszystko to, co jest źródłem danych o faktach i zjawiskach społecznych niezależnie od postaci. Wyróżnić można dokumenty publiczne(np. akta sądowe- mogą z jednej strony dostarczać informacji o samym postępowaniu, z drugiej dostarczają materiału do badania zjawisk, których to postępowanie dotyczy, np. określonego rodzaju przestępstwa), okolicznościowe(mają subiektywny charakter), przekazy //pobrano z umcs.net.pl// strona 8/18 publicystyczne(np. artykuły w prasie, także mogą mieć subiektywny charakter) oraz dokumenty osobiste(np. listy, autobiografie, pamiętniki; dokumenty te należy traktować z dużą ostrożnością). 41. Dewiacja pierwotna i wtórna w teorii naznaczenia. Która z nich ma większe znaczenie? E. Lemert wyróżnia 2 rodzaje dewiacji: a) pierwotną- to zachowanie odbiegające od norm, ale nie napotykające reakcji społecznych. Przez sam fakt popełnienia przestępstwa , np. zabójstwa, człowiek nie staje się staje się dewiantem. Dzieje się tak dopiero w procesie interakcji prowadzącej do interakcji wtórnej a rozpoczyna się ono z chwilą społecznej reakcji na zachowanie przekraczające normy. Dlatego ta dewiacja ma dla Lemerta znaczenie drugoplanowe; b) wtórną- spowodowana jest dezaprobatą społeczeństwa, degradacją i izolacją osoby przekraczającej normy. Końcowym etapem jest przyłączenie się dewianta do grupy ludzi do niego podobnych. 42. Klasy konstrukcji pojęciowej socjologii(ogólne prawa i inne typy generalizacji) Wg T. Abla można wyróżnić 3 klasy konstrukcji pojęciowych, które stanowią teoretyczną treść każdej nauki: a) pojęcia ogólne, które dzielą się na określenia i kategorie(ich zadaniem jest porządkowanie i klasyfikacja nauk) oraz pojęcia analityczne(są to twory, które występują jako zmienne w twierdzeniach ogólnych). b) prawa i inne typy generalizacji- są to pewne prawidłowości. Abel wyróżnił tu 5 kategorii praw socjologicznych, np. prawa stwierdzające lub sugerujące związek przyczynowy pomiędzy faktami społecznymi; c) teorie socjologiczne- jest to pojęcie niejednoznaczne, generalnie próbuje odpowiedzieć na pytanie: „dlaczego?” Wg Abla teorie socjolog. to schematy pojęciowe, z których da się wyprowadzić prawa. 43. Potrzeba nauki o społeczeństwie wg Vico i Saint Simona Vico podkreślał znaczenie poznawania historii jako wiedzy ważniejszej i bardziej dostępnej ludzkiemu poznaniu niż nauki przyrodnicze- przyrodę może poznać tylko Bóg, natomiast historię także człowiek, bo jest uczestnikiem historii i jej twórcą. Historia składa się z cyklicznie powtarzających się obrotów. Można poznać prawa nimi rządzące, gdyż są to prawa „powszechne i wieczne”. Zadanie ich odkrycia stawia przed nową nauką. Z kolei Saint Simon był początkowo zafascynowany naukami przyrodniczymi, lecz doszedł do wniosku, że chociaż najbardziej rozwinięte, nie są one wystarczające do przebudowy społeczeństwa. Należy więc stworzyć nową naukę, nazwaną przez niego fizjologią społeczną. Nazwa ta nie była przypadkowa, gdyż początkowo Simon uważał, że zjawiska społeczne mają naturę fizjologiczną a społeczeństwo jest organizmem. Człowiek może poznać prawo postępu, ale nie jest jego aktywnym kreatorem, nie ma na niego wpływu. 44. Grupa społeczna- jej cechy i składniki Grupa społeczne wg Abla jest rodzajem zbiorowości społecznej o następujących cechach: a) trwałość- w przeciwieństwie do zbiorowości o charakterze chwilowym, np. tłum; b) jest to zrzeszenie zorganizowane i ustrukturalizowane; c) w ramach grupy społ. dochodzi do interakcji i stosunków między członkami grupy. Ta cecha odróżnia grupę od w sensie statystycznym, klasyfikujących jednostki wg jakichś wspólnych cech, np. wiek; d) składa się z wybranej i ograniczonej liczny uczestników, przy czym mają oni prawo do korzyści, jakie niesie ze sobą członkostwo. Abel wymienia następujące składniki grupy: a) wytwór grupy- coś, co powstaje dzięki współpracy większej liczby osób, np. zbudowane boisko; b) obraz grupy- istniejąca w wyobraźni członków grupy świadomość istoty grupy; c) normy- dzięki nim możliwe jest właściwe funkcjonowanie grupy. 45.Przeżycia prawne a przeżycia moralne wg Petrażyckiego Petrażycki dzieli przeżycia etyczne na przeżycia prawne i moralne. Przeżycie prawne ma miejsce wtedy, gdy istnieje wyobrażenie pewnych podmiotów, którym przysługuje domaganie się wykonania określonego zobowiązania. To, co traktujemy jako obowiązek, uważamy za coś przypadające komuś innemu jako jego należność, Rezultatem przeżycia prawnego jest norma mająca dwustronny charakter: imperatywno-atrybutywny. W przeżyciu moralnym natomiast istnieje jedynie odczucie obowiązku. Norma moralna ma charakter jednostronny- wyłącznie imperatywny. //pobrano z umcs.net.pl// strona 9/18 46. Rodzaje przystosowań wg Petrażyckiego Petrażycki wyróżnia 3 rodzaje przystosowań społecznych: a) gatunkowe(filocentryczne)- polega ono na takim przystosowaniu się gatunku do życia zbiorowego, aby mógł on przetrwać w warunkach walki o byt. Emocja nakazują rodzicom chronić własne dzieci; b) osobiste(egocentryczne)- dotyczy ono poszczególnych osobników podlegających temu procesowi tak, aby mogli oni egzystować przy minimalnej liczbie kar i maksymalnej liczbie nagród; c) społeczne(socjocentryczne)- polega na eliminacji tych wartości i ocen, które są nieodpowiednie z punktu widzenia grupy a pozostawianie jedynie tych, które są pożyteczne społecznie. Doświadczenia wymieniane są w drodze „zarażania się” emocjonalnego; ma miejsce także między grupami. To przystosowanie jest najważniejsze z punktu widzenia socjocentrycznego. 47. Przeżycie prawa pozytywnego a prawa intuicyjnego wg Petrażyckiego Kryterium tego podziału jest skład intelektualny owych przeżyć, tzn. czy w odpowiednich przeżyciach imperatywno-atrybutywnych występuje powołanie się na fakty pozanormatywne. W przypadku przeżyć prawa pozytywnego człowiek ma wyobrażenie, że norma prawna jest rezultatem decyzji zewnętrznej, faktu normatywnego, np. Koranu, Ewangelii, ustawy. W przeżyciach prawa intuicyjnego brak wyobrażenia zewnętrznych źródeł. Jest ono rezultatem jakby wewn. przekonania, utożsamianego z pojęciem sprawiedliwości. 48. Tendencje w rozwoju prawa wg Petrażyckiego Ogólna tendencja w rozwoju prawa, którą Petrażycki nazywa „prawem rozwoju prawa” dzieli się na 3 tendencje specjalne. Pierwsza to tendencja wzrostu wymagań prawnych polegająca na tym, iż następujące po sobie kolejne systemy normatywne żądają od obywateli coraz więcej. Wzrost wymagań prawnych ma charakter zarówno ilościowy, jak i jakościowy. Druga to tendencja do zmiany pobudek motywacyjnych postępowania ludzi. Prawo poszukuje coraz wznioślejszych motywów dla określonego zachowania(np. nie zmuszanie do pracy, ale swoboda gospodarcza motywująca do zysku). Trzecia to tendencja do zmniejszenia presji motywacyjnej na działanie zgodne z prawem. Ponieważ człowiek jest coraz lepiej psychicznie przystosowany do życia społecznego, potrzebny jest coraz słabszy nacisk na wywołanie pożądanych zachowań. 49. Podział elementów życia psychicznego wg Petrażyckiego Zarówno prawo, jak i moralność umieścił Petrażycki w sferze zjawisk psychicznych. Krytykował jednak współczesną mu psychologię, gdyż uważał za niewystarczający podział elementów życia psychicznego. Wg niego na zjawiska psychiczne nie składają się jedynie: poznanie(wiedza i wyobrażenia), uczucia(przyjemności i przykrości) i akty woli. 2 pierwsze mają jedynie pasywny charakter, zaś akty woli są ze swej istoty aktywne. Petrażycki uważał, że są takie zjawiska psychiczne, które mają mieszany bierno-czynny charakter. Np. głód to z jednej strony doznawanie, z drugiej zaś pewien apetyt, pożądanie. Takie zjawiska o podwójnej naturze nazwał Petrażycki emocjami(impulsjami). To właśnie one, wg niego, stanowiły pierwotną podstawę rozwoju psychiki. 50. Rodzaje przeżyć prawnych wg Petrażyckiego PATRZ: PYTANIE NR 47 51. Nauka polityki prawa wg Petrażyckiego W klasyfikacji Petrażyckiego polityka prawa miała być jedną z 5 nauk o prawie obok teorii prawa, prawoznawstwa opisowego, historii prawa, normatywnej jurysprudencji. Przed polityką prawa miały stać 2 podstawowe zadania: w sposób racjonalny kierować indywidualnym i masowym postępowaniem za pomocą odpowiedniej motywacji prawnej; doskonalić ludzką psychikę poprzez uczynienie jej wolną od antyspołecznych skłonności i bogatą w dobre nawyki. Polityka prawa miałaby być nauką praktyczną złożoną z wypowiedzi i sądów zalecających lub odrzucających pewne zachowania jako środek do określonego celu. Dyrektywy celowościowe, jego zdaniem, mają charakter względny, bo do każdego społeczeństwa odnosi się inna dyrektywa 52. Prawo patologiczne i niepatologiczne wg Petrażyckiego Z działaniem patologicznym prawa mamy do czynienia wszędzie tam, gdzie są rozpoznawane spory prawne, a więc w sądach, urzędach, wtedy gdy zostaną naruszone reguły zachowania wyznaczone normami prawnymi. Z //pobrano z umcs.net.pl// strona 10/18 prawem niepatologicznym mamy do czynienia niemal w każdej chwili, w różnych kontekstach społecznych, np. dokonując jakichś transakcji, zawierając ugodę czy przechodząc prawidłowo przez ulicę. Polega ono na determinowaniu prawem uporządkowanego zachowania ludzi. 53. Typologia procesów idealnego przystosowania anomii wg Mertona Do anomii jednostki przystosowują się w bardzo różnorodny sposób. Merton wyróżnia 5 rodzajów adaptacji; a) konformizm- polega na akceptacji celów kulturowych wyznaczanych przez społeczeństwo, jak i zinstytucjonalizowanych środków do realizacji tych celów. Jako jedyny sposób nie ma charakteru dewiacyjnego; b) innowacja- polega na dążeniu do celów usankcjonowanych kulturowo przy wykorzystaniu nielegalnych środków. Innowacja ma miejsce także w warstwach wyższych(przestępcy „w białych kołnierzykach”) c) rytualizm- to rodzaj akceptacji cechującej ludzi ostrożnych, dla których ważniejsze są bezpieczeństwo i spokój niż osiąganie celów, na które społeczeństwo kładzie nacisk. Cele te są przez rytualistów odrzucane, jednak akceptują oni instytucjonalne środki ich realizacji. Rytualista pozostaje wierny społecznym wzorcom zachowania kosztem własnych ambicji; d) wycofanie- polega na odrzuceniu celów kulturowych i zinstytucjonalizowanych środków ich realizacji. Jako przykłady podać można włóczęgów, alkoholików, narkomanów. Najbardziej potępiany rodzaj; e) bunt- tym różni się od wycofania, że w miejsce kulturowo wyznaczonych celów i zinstytucjonalizowanych środków proponuje nowe, przyniesione ze sobą cele i normy. 54. Fikcja powszechnej znajomości prawa Fikcję powszechnej znajomości prawa można streścić w zasadzie ignorantia iuris nocet. Instytucja ta, choć kontrowersyjna, jest nieodłącznym i niezbędnym elementem porządku prawnego gwarantującym formalną równość wobec prawa. Stała się szczególnie istotna na gruncie prawa cywilnego i karnego. Z drugiej strony nałożenie przez państwo na obywateli wymogu znajomości prawa tworzy po stronie państwa obowiązek zapewnienia obywatelom dostępu do informacji o prawie obowiązującym. 55. Idealne sformułowanie tekstów aktów prawnych Można wysunąć hipotezę, że sformułowanie idealne tekstów aktów prawnych to takie, które byłoby zrozumiałe dla adresatów należących do wszystkich grup społecznych. Jednak w niektórych sytuacjach, kosztem ograniczenia kręgu adresatów, dla których tekst aktu normatywnego jest dostatecznie zrozumiały, normodawca może przywiązywać większą wagę do zrozumiałości tekstu prawnego przez poszczególne grupy społeczne. Prawodawca zyskuje wtedy na precyzji sformułowań, zwięzłości tekstu, dokładności. 56. Świadomość prawna i jej elementy składowe Są 4 stanowiska co do przedmiotu świadomości prawnej. Pierwsze czyni przedmiotem jedynie prawo pozytywne. Drugie poszerza go o poglądy na władzę państwową. Borucka-Arctowa prezentuje stanowisko pośrednie uznając za przedmiot świadomości prawnej normy prawne oraz instytucje polityczne, pod warunkiem że są one uregulowane normami prawnymi; przedmiotem tym mogą też być zachowania, a w szczególności decyzje podmiotów stosujących prawo. Czwarte stanowisko, najszerzej ujmujące przedmiot świadomości prawnej reprezentuje Burda, który obejmuje nim nie tylko powinności prawne, ale i poglądy moralne, polityczne, obyczajowe, i inne bezpośrednio z nimi związane. Następujące elementy wchodzą w skład świadomości prawnej: wiedza o prawie, ocena prawa, postawy wobec prawa oraz(co jest sporne) postulaty wobec prawa. 57. Czynniki kształtowania się świadomości prawnej Wyróżniamy 5 zmiennych niezależnych kształtowania się świadomości prawnej: a) zmienne struktury społecznej- są to cechy związane z przynależnością do poszczególnych grup społecznych. Wyznaczają je takie czynniki jak wykształcenie, zawód; b) zmienne socjodemograficzne- takie jak wiek, płeć, stan rodzinny, miejsce zamieszkania; c) społecznie uznawane i preferowane normy, np. religijne, obyczajowe. Ważne są ich relacje do norm prawnych(zbieżność, rozbieżność, indyferentność); d) doświadczenia i kontakty z prawem a zwłaszcza organami je stosującymi; //pobrano z umcs.net.pl// strona 11/18 e) zmienne sytuacyjne- wszelkie nie dające się wyliczyć okoliczności, które w danym momencie mogą wpływać na świadomość prawną, np. tocząca się w danym czasie dyskusja nad projektem ustawy. 58. Świadomość prawna normatywna a świadomość prawna rzeczywista Świadomość prawa normatywna(ś. w. w węższym znaczeniu) to pewien pożądany stan akceptacji przez adresatów podstawowych wartości moralnych reprezentowanych przez porządek prawny. W jej skład wchodzi jedynie wiedza o prawie obowiązującym oraz prawdziwa wiedza o wartościach moralnych porządku prawnego połączona z aprobatą tych wartości. W skład świadomości prawnej w szerszym znaczeniu- rzeczywistejwchodzi zarówno prawdziwa, jak i fałszywa wiedza o prawie obowiązującym, zarówno pozytywne, jak i negatywne postawy w stosunku do podstawowych wartości moralnych porządku prawnego. 59. Model kształtowania się świadomości prawnej Model kształtowania się świadomości prawnej został skonstruowany przez Borucką-Arctową jako pewien proces przebiegający od prostego, 3-elementowego schematu do schematu coraz bardziej wewnętrznie złożonego. Początkiem tego procesu i punktem wyjścia jest aktualny stan regulacji prawnej. Kolejnym elementem schematu jest zespół czynników kształtowania się świadomości prawnej(zmienne struktury społecznej, socjode-mograficzne, uznawane normy, doświadczenia i kontakty z prawem, zmienne sytuacyjne). Model kształtowania się świadomości prawnej wygląda w ten sposób, że wychodząc od aktualnego stanu regulacji prawnej, którą dzielimy na poszczególne gałęzie prawa, przechodzimy przez zespół czynników kształtowania się świadomości prawnej aż do bloku określanego jako świadomość prawna. Blok ten to zespół poglądów odnoszących się do prawa jako całości bądź stanowiących ogólną ocenę organów stosujących prawo. Wejście do bloku świadomości prawnej może nastąpić jedynie przez tę część schematu, która obrazuje znajomość prawa. 60. Postulaty wobec prawa jako element świadomości prawnej Dyskusyjne jest, czy postulaty wobec prawa można w ogóle zaliczyć do elementów świadomości prawnej. Wyróżnić można 2 przeciwstawne stanowiska. Pierwsze, reprezentowane przez Borucką-Arctową, zakłady, iż postulaty de lege ferenda są odrębnym elementem świadomości prawnej. Nie mieszczą się w ocenie prawa, bo niektórzy ludzie nie wychodzi poza ocenę prawa.-oceniają je, ale nie potrafią nic zaproponować. Drugie stanowisko, reprezentowane przez A. Gryniuk, neguje samodzielność postulatów wobec prawa. Jej zdaniem postulaty pojawiają się automatycznie, gdy ocena obowiązujących przepisów wypadnie niegatywnie. 61. Ocena prawa jako element świadomości prawnej Ocena prawa wiążę się z aksjologią. Brane są pod uwagę najczęściej wartości moralne, religijne, polityczne. Rodzaj oceny prawa(pozytywna bądź negatywna) jest bardzo ważny, bo w dużej mierze wpływa na zachowanie się adresata normy prawnej. Oceny prawa są różne u zwykłych obywateli i różne u specjalistów-prawników a nawet między przedstawicielami poszczególnych zawodów prawn. Na ocenę prawa w dużym stopniu wpływają doświadczenia z organami stosującymi prawo(głównie nie treść orzeczenia, a jego uzasadnieni-tak uważa A. Gryniuk) oraz proces socjalizacji. Dla prawnika istotne są także studia prawnicze i praktyka zawodowa. 62. Znajomość prawa jako element świadomości prawnej Znajomość prawa pełni wśród elementów świadomości prawnej rolę szczególną, gdyż warunkuje występowanie pozostałych. Wg A. Gryniuk wiedza laików jest determinowana przez takie czynniki jak: sposoby funkcjonowania porządku prawnego, rodzaj dziedziny prawa, sieć obiegu informacji o prawie, cechy społeczne i osobiste oraz sytuacja życiowa adresatów prawa. Są 2 hipotezy co do wystarczającego „nasycenia” społeczeństwa wiadomościami o normach prawnych: Studniego(maksymalistyczna) i Podgóreckiego (minimalistyczna) sprowadzająca wiedzę społeczną o prawie do znajomości zasad prawnych. Ignorantia iuris nocet. 63. Elementy składowe postaw wobec prawa i ich wzajemna zależność Są 3 elementy składowe postaw wobec prawa: znajomość prawa, ocena i element behawioralny. Znajomość prawa to czynnik poznawczy a ocena to czynnik emocjonalny. Wszystkie 3 składniki są ze sobą powiązane i uzupełniają się wzajemnie. Element poznawczy zakreśla pole działania postawy, element emocjonalny prezentuje oceną tak zakreślonego przedmiotu postawy oraz określa kierunek emocjonalnego nań reagowania poprzez emocje pozytywne i negatywne a także stopień natężenia uczuć. Element poznawczy w pewnym stopniu determinuje element afektywny, ponieważ nasze oceny są uzależnione od rozległości wiedzy w przedmiocie postawy. Natomiast na podstawie ocen powstaje pewien program działania. //pobrano z umcs.net.pl// strona 12/18 64. Maksymalistyczne i minimalistyczne ujęcie polityki prawa. Maksymalistyczne ujęcie polityki prawa widzi ją jako dyscyplinę, zajmującą się zarówno określaniem celów, do jakich powinien dążyć ustawodawca, jak też doborem określonych środków do ich realizacji. W ujęciu minima-listycznym polityka prawa sprowadza się do technologii prawa, która koncentruje się na problemie, jak dobrać środki prawne, aby zrealizować wyznaczony cel. W wersji maksymalistycznej polityka prawa wiąże się z ko-niecznością wskazywania celów prawa, dokonywania pewnych wartościowań i przyjęcia określonych założeń fi-lozoficznych. Ujęcie minimalistyczne natomiast wyłącza natomiast poza obręb polityki prawa zagadnienie ce-lów, w tym sensie, iż nie nadają się do naukowego uzasadnienia.One są po prostu kwestią wyboru ustawodawcy. 65. Postawa rygoryzmu i tolerancji prawnej Rygoryzm i tolerancja są typologią dokonaną przede wszystkim na podstawie reakcji otoczenia wobec naruszycieli norm prawnych. Rygoryzm polega na uznaniu, że nie istnieją okoliczności usprawiedliwiające działa naruszycieli prawa. W związku z tym przekonanie o niezbędności stosowania surowych sankcji. Tolerancja to postawa wyrozumiałości dla naruszycieli prawa. Wyraża się w poszukiwaniu przyczyn łamania prawa nie w złej woli ludzkiej, a okolicznościach utrudniających jego przestrzeganie. Stąd niechęć do penalizacji przez tolerantów. Zagadnienie tolerancji i rygoryzmu odnosi się także do prawodawcy- kryterium rodzaj sankcji. 66. Oportunizm jako postawa wobec prawa Oportunizm, łączący się niekiedy z konformizmem polega na przestrzeganiu prawa, dlatego że to się opłaca. Oportunista nie ma stałych zasad, kieruje się celem- doraźnym bądź odległym. 67. Konformizm jako postawa wobec prawa Jest to postawa ścisłego podporządkowania, choć w rzeczywistości często się tych norm nie akceptuje. Gdy człowiek postępuje zgodnie z wzorem zawartym w normie prawnej, ale jej nie akceptuje, mamy do czynienia z konformizmem zewnętrznym. W sytuacji odwrotnej- konformizmem wewnętrznym. Konformizm wewnętrzny jest uważany za bardziej pozytywny. Przeciwieństwem jest nonkonformizm polegający na świadomym i ostentacyjnym łamaniu norm w przeciwieństwie do przestępcy robiącego to ukrycie. 68. Legalizm jako postawa wobec prawa Legalizm to postawa akceptacji norm ze względu na ich charakter- na to, że zostały ustanowione przez kompetentny organ z zachowaniem właściwej procedury. Jest to więc kryterium formalne. Można też dodać kryterium materialne- ocenę norm ze względu na ich słuszność, ale zasadniczo legalizm wyraża się w dura lex sed lex. 69. Pojęcie społecznych funkcji prawa i ich kwalifikacje Za funkcję prawa możemy uznać zarówno zadania stawiane obowiązującemu prawu(są to wtedy funkcje założone), jak i następstwa działania prawa(są to wtedy funkcje realizowane). Można wyróżnić następujące kwalifikacje funkcji prawa: a) z punktu widzenia procesu podejmowania przez adresata decyzji wyróżniamy funkcje: informacyjną, motywacyjną i kontrolną; b) z punktu widzenia adresata można mówić o funkcji bezpośredniej(gdy adresat dowiaduje się o treści normy prawnej i na nią reaguje) oraz pośredniej(gdy mówimy o oddziaływaniu na adresata); c) z punktu widzenia metafunkcji- czyli organizacji społeczeństwa- wyróżniamy funkcję stabilizującą(wiążącą się z zapewnieniem ładu, usuwaniem naruszeń norm) i dynamizującą(polegającą na wprowadzaniu zmian w stosunkach społecznych); Poza tym wyróżniamy jeszcze następujące funkcje prawa: ochronną (w tym gwarancyjną i opiekuńczą), organizacyjną innowacyjną, wychowawczą(w tym prewencyjną i resocjalizacyjną), promocyjną, rozstrzygania konfliktów. 70. Od czego zależy skuteczność informacyjnego działania prawa? Skuteczność informacyjnego działania prawa zależy od osoby informatora(może on wzbudzać zaufanie lub nie), treści komunikatu(jakich argumentów używa się wobec norm prawnych), audytorium(mają tu znaczenie takie czynniki jak: wiek, płeć, wykształc.; osoby mogą się różnić podatnością na perswazję, stopniem konformizmu). //pobrano z umcs.net.pl// strona 13/18 71. Funkcja organizacyjna i ochronna prawa Funkcja organizacyjna polega na tworzeniu pewnych form życia zbiorowego i określaniu ich struktury. Zapewnia ład i porządek, gdyż wskazuje miejsce określonych podmiotów w strukturze społecznej, ustanawia tok czynności, jakie się podejmuje celem dochodzenia swoich praw. Funkcja ochronna polega na zapewnieniu przestrzegania prawa poprzez środki przymusu oraz na ochronie wartości uznanych za ważne. Dzieli się na funkcję gwarancyjną(kładącą nacisk na prawa podmiotowe) i opiekuńczą(chroni podmioty uważane za słabsze). 72. Funkcja społeczno-wychowawcza prawa Funkcja wychowawcza prawa polega na kształtowaniu pozytywnych postaw wobec prawa, wyrabianiu nawyku jego przestrzegania, zarówno rozumianym jako wartość sama w sobie, jak i system norm niosących pewne wartości. Funkcję wychowawczą możemy podzielić na prewencyjną i represyjną. 73. Metafunkcja prawa i jej aspekty Prawo obok funkcji bardziej szczegółowych spełnia funkcję naczelną, którą należy wynieść jakby „przed nawias”, gdyż przenika ona zarówno system prawa jako całość, jak też poszczególne jego dziedziny. BoruckaArctowa określa ją jako metafunkcję. Jej rola polega na organizacji społeczeństwa, tworzeniu różnych form życia zbiorowego, tworzeniu ich struktury, regulacji różnych sfer życia zbiorowego. Metafunkcja ma 2 funkcje: Stabilizującą(wiążącą się z zapewnieniem ładu, usuwaniem naruszeń norm) i dynamizującą(wprowadzającą zmiany w stosunkach społecznych). 74. Bezpośrednie i pośrednie informacyjne działanie prawa O bezpośrednim działaniu informacyjnym prawa mówimy wtedy, gdy adresat normy prawnej dowiaduje się o jej treści za pośrednictwem dzienników, w których publikuje się akty normatywne a więc z Dz.U., Monitora Polskiego, kodeksów, komunikatów w prasie, telewizji, o ile przekazują akt normatywny literalnie. Natomiast pośrednie inform. działanie prawa dokonuje się wtedy, gdy o normie prawnej dowiadujemy się z porady adwokata, dyskusji, artykułu, sprawozdania z procesu. 75. Bezpośredni i pośredni adresat normy prawnej Sporne jest, kto jest bezpośrednim adresatem normy prawnej. Formalnie rzecz biorąc ustawodawca zwraca się do organu stosującego prawo(„kto zabija człowieka...”). Jeśli jednak pominiemy strukturę normy prawnej i sposób jej zapisu a spojrzymy z punktu widzenia motywacyjnego działania prawa, uznać powinniśmy, że bezpośrednimi adresatami normy prawnej są obywatele lub wyodrębnione grupy podmiotów. 76. Motywacja zasadnicza a motywacja techniczna Motywacja zasadnicza sprowadza się do stwierdzenia, że tak, a nie inaczej należy postąpić- stwierdzenia popartego autorytetem prawodawcy i zabezpieczonego sankcją. Natomiast motywacja techniczna zawiera w sobie racjonalne argumenty uzasadniające zalecony wybór postępowania. Obecnie coraz więcej norm prawnych zawiera takie właśnie techniczne wzory postępowania. Są one formułowane w takich obszarach życia jak: zdrowie, higiena, oświata, rolnictwo, budownictwo. 77. Motywacyjne i skierowujące działanie normy prawnej Z motywacyjnym działaniem normy prawnej mamy do czynienia, gdy norma prawna jest bezpośrednim motywem naszego działania. Np. płacimy podatki, bo prawo nakłada na nas taki obowiązek. Inaczej jest w przypadku norm regulujących sposób dokonania pewnych czynności, np. formy zawarcia związku małżeńskiego. W tym przypadku to nie norma bezpośrednio motywuje nas do, np. zawarcia małżeństwa. W tym wypadku mamy do czynienia ze skierowującym działaniem normy. Można mówić o jeszcze innej postaci skierowującego działania normy prawnej. Jeśli np. zakazuje się sprzedaży alkoholu w okolicach szkół, to ma to zmotywować młodzież do niepicia, bo niezależnie od tego młodzież nie może pić, a jednocześnie brak jest ogólnego zakazu picia. 78. Hipoteza 3-stopniowego działania prawa wg Podgóreckiego Wg Podgóreckiego mamy 3 płaszczyzny między przepisem prawnym a zachowaniem prawnym: //pobrano z umcs.net.pl// strona 14/18 typ ustroju społeczno-gospodarczego: przepis prawny funkcjonuje w określonej rzeczywistości społeczno-gospodarczej, która nadaje mu określoną treść. Wiąże się to z wykładnią prawa; b) typ podkultury prawnej: Podgórecki wymienia podkulturę negatywną(cechuje np. przestępców), pozytywną i neutralną; c) typ osobowości- różne uwarunkowania psychospołeczne powodujące różne nastawienie do prawa. a) 79. Miejsce socjologii prawa w naukach prawnych Miejsce socjologii prawa w naukach prawnych jest różnie sytuowane przez badaczy. Jedni uważają socjologię prawa jako dyscyplinę socjologiczną, inni odwrotnie- prawniczą. Stąd socjologią prawa miałby się zajmować albo socjolog, albo prawnik. Z kolei G. L. Seidler twierdził, iż socjologia prawa to po prostu zastosowanie metod socjologicznych do zjawisk prawnych. Są też różne stanowiska co do stosunku socjologii prawa do prawoznawstwa. Pierwsze traktuje ją jako część prawoznawstwa(takie stanowisko głosili naukowcy rzadzieccy)sprzyja mu koncepcja wielopłaszczyznowego badania prawa, drugie głosi odrębność od prawoznawstwa, a trzecie, najbardziej kontrowersyjne, reprezentowane przez Podgóreckiego, postuluje zastąpienie teorii państwa i prawa przez socjologię prawa, gdyż teoria państwa i prawa nie ujmuje prawa jako rzeczywistości społecznej. 80. Pojęcie skutków prawa i ich rodzaje O skutkach zamierzonych można mówić wówczas, gdy da się je przewidzieć w związku z wprowadzeniem nowego prawa w życie. Skutki niezamierzone to te, które występują, choć nie zostały przewidziane- mają najczęściej charakter negatywny, ale niekoniecznie. Natomiast skutki wtórne to takie, które prawodawca przewiduje, ale nie w pełni się na nie godzi. 81. Koncepcje woluntaryzmu prawodawczego państwa Koncepcje woluntaryzmu opierają się na omnipotencji państwa w zakresie tworzenia prawa. Prawo obowiązujące, wg tych koncepcji, jest rezultatem realizacji kompetencji państwa do tworzenia prawa, woli organów państwowych. Doktryny te biorą początek z pozytywizmu prawniczego(Austin; rozkaz, sankcja, obowiązek wykonania, suwerenność władzy).Ograniczony pozytywizm reprezentuje Bentham, który docenia politykę prawa oraz dostrzega ograniczoną skuteczność oddziaływania prawa. Ograniczenia suwerena dostrzega też Hart, który uważa, że są tymi ograniczeniami właściwości natury człowieka. Z kolei doktryna marksistowska ograniczenia prawodawcy widzi w panującym systemie wartości ideologicznych, politycznych, ekonomicznych. 82. Koncepcje ograniczające rolę organów państwowych Koncepcje te widzą treść prawa poza procesem prawotwórczym, zadania prawodawcy upatrując tylko w technicznych czynnościach formułowania reguł. Szkoła prawa natury, szkoła historyczna, solidaryzm prawniczy. 83. Opinia publiczna a polityka tworzenia prawa Opinia publiczna to wszelkie przejawy opinii społecznej wyrażone w taki sposób, że można je przypisać całemu społeczeństwu lub grupom społecznym. Może być wyrażona w sposób bardziej lub mniej sformalizowany. W ramach polityki tworzenia prawa można rolę opinii publicznej można rozpatrywać od strony proceduralnej lub merytorycznej. Od strony proceduralnej chodzi o formy udziału adresatów prawa w polityce tworzenia prawa. Taką formą może być np. referendum. Od strony merytorycznej rola opinii publicznej w polityce tworzenia prawa wyraża się w możliwości oddziaływania opinii publicznej na politykę tworzenia prawa, niezależnie od istnienia procedur takiego wpływu. Dla prawodawcy opinia publiczna powinna być ważna i znana. 84. Opinia publiczna a polityka stosowania prawa Od strony proceduralnej wpływ opinii publicznej w stosowaniu prawa wyraża się w uczestnictwie czynnika społecznego w stosowaniu prawa, przykładem mogą być ławnicy, którzy z założenia są reprezentantami opinii publicznej. Od strony merytorycznej wpływ opinii publicznej na politykę stosowania prawa przejawić się może w znajomości przez sędziego opinii publicznej. Jednak sędzia nie może ulegać naciskom, bo jest niezawisły. 85. Prestiż prawa i prestiż zawodów prawniczych Pojęcie prestiżu prawa jest wieloznaczne. Można bowiem mówić o prestiżu prawa w ogóle, prestiżu poszczególnych działów prawa oraz respekcie, jakim powinno prawo cieszyć się w abstrakcji. Respekt dla prawa //pobrano z umcs.net.pl// strona 15/18 może wyrastać ze strachu przed sankcją, być efektem kalkulacji, konformizmu czy uznania prawa jako całości. W ramach prestiżu wyróżniamy 2 procesy: indukowanie prestiżu(sumowanie się prestiżów w różnych dziedzinach życia społecznego), radiacja prestiżu(przenoszenie się całościowego prestiżu z jego elementów na te dziedziny prawa, które jeszcze go nie uzyskały lub już utraciły). Prawodawca może osiągnąć prestiż prawa albo poprzez uzgodnienie prawa pozytywnego z wartościami społecznymi, albo poprzez wydanie go przez autorytet cieszący się respektem. 86. Kontrolne działanie normy prawnej Mówiąc o kontrolnej funkcji norm prawnych, mamy na myśli pewien szczególny proces oddziaływania prawa na społeczeństwo. Jego szczególność polega na tym, że wzory zachowań zawarte w dyspozycjach norm prawnych stają się pewnym układem odniesienia, w oparciu o który kwalifikujemy zachowania jako dozwolone lub niedozwolone. W ten sposób kontrolna funkcja norm prawnych staje się jedną z postaci kontroli społecznej. Kontrola ta może być realizowana przez przymus(to jest domeną państwa) lub przekonywanie. Może być wykonywana przez oficjalnie powołanych do tego kontrolerów(sądy) lub zwykłych obywateli. Kontrola przez zwykłych obywateli może mieć charakter sformalizowany(np. złożenie zawiadomienia o popełnieniu przestępstwa do prokuratury) lub niesformalizowany(społeczne napiętnowanie). 87. Koncepcje racjonalnych działań prawodawczych Koncepcje racjonalnych działań prawodawczych wysuwają pewne warunki, które muszą być spełnione przy tworzeniu prawa. Do tych koncepcji można zaliczyć politykę prawa Petrażyckiego, inżynierię społeczną Pounda, w której tworzenie prawa to działanie świadome służące realizacji interesów ogólnospołecznych. Racjonalność tworzenia prawa to formułowanie warunków, jakie prawodawca winien spełniać, aby jego postępowanie dało się zakwalifikować jako racjonalne. Tak więc racjonalne jest takie działanie, które dąży do realizacji określonych celów przy możliwości wykazania zasadności sposobu realizacji tego celu. W modelu racjonalnego tworzenia prawa wyróżnia się zwykle 5 działań: a) opis rzeczywistości społecznej, b) opis dotychczasowej regulacji prawnej, c) kwalifikacja rezultatów opisu rzeczywistości społecznej i dotychczasowej regulacji prawnej (prowadzi do 2 wniosków: stan dotychczasowej regulacji prawnej wymaga zmiany albo nie), c) decyzja polityczna, d) faza opracowywania projektu aktu prawnego(z przewidzeniem możliwych skutków prawa). 89. Rodzaje skuteczności prawa skuteczność behawioralna- polega na realizacji celu bezpośredniego czyli zachowaniu się adresata zgodnie z normą; b) skuteczność finitystyczna- polega na realizacji celu pośredniego, tzn. osiągnięciu określonego stanu rzeczy, np. niepicia na koncercie wynikłego z celu bezpośredniego- zakazu sprzedaży alkoholu w tym miejscu; c) skuteczność psychologiczna- ma miejsce, gdy norma wywiera wpływa na przeżycia adresata. Ta skuteczność jest osiągana, nawet jeśli adresat postępuje niezgodnie z normą, ale ma wyrzuty sumienia; d) skuteczność społeczno-wychowawcza- polega na wytworzeniu się określonych postaw u adresatów, zwłaszcza w skali społecznej. a) 90. Pojęcie stosowania prawa i jego rodzaje W polskiej nauce prawa dominuje pogląd rozgraniczający dwa rodzaje działalności-stanowienia i stosowania prawa. Jest to więc wąskie ujęcie stosowania prawa. Stosowanie prawa to działanie kompetentnych organów władzy publicznej, które na podstawie norm generalno-abstrakcyjnych określają skutki prawne danego faktu, wydając decyzje indywidualno-konkretne. Wyróżnia się 2 typy stosowania prawa: sądowy i kierowniczy. Kryterium podziału nie jest rodzaj organów stosujących prawo, lecz margines luzu decyzyjnego przyznany organowi. Najwięcej luzu ma organ w typie kierowniczym, gdyż czasami ma swobodę nie tylko co do treści decyzji, ale także czy i kiedy może podjąć działanie- dotyczyć to może np. działań o charakterze organizatorskim. W typie sądowym organ ma większą lub mniejszą swobodę tylko co do treści decyzji. 91. Różna ujęcie przedmiotu i zadań socjologii prawa Wyróżniamy szerokie i wąskie ujęcie zadań socjologii prawa. Szerokie ujęcie zakłada zastosowanie metod i technik socjologicznych do badania prawa oraz wskazanie na to, co socjologia ma do powiedzenia o prawie. Wąskie ujęcie reprezentowane przez Ziembińskiego traktuje socjologię prawa jako dyscyplinę prawniczą lub socjologiczną. Gdy traktujemy ją jako dyscyplinę socjologiczną, zadania socjologii, wg Ziembńskiego, polegają //pobrano z umcs.net.pl// strona 16/18 na badaniu: cech odróżniających prawo od innych norm społecznych, społecznej genezy prawa, podstawowych funkcji społecznych prawa, kierunków rozwoju prawa, społecznych funkcji zawodów prawniczych, ideologii i doktryn prawnych. Zwolennikiem socjologicznej wersji był też Podgórecki, traktujący socjologię prawa jako naukę ogólną i teoretyczną, który do problemów socjologii prawa zaliczył: zagadnienie znajomości prawa, normy moralne a normy prawne, działanie prawa oficjalnego i intuicyjnego, rygoryzm i tolerancja prawna, prestiż prawa. Z kolei prawnicze rozumienie socjologii prawa to, wg Ziembińskiego, „zespół twierdzeń generalizujących(...) obserwacje dot. zjawisk prawnych w ich aspekcie społecznym. Z kolei G. L. Seidler traktuje socjologię prawa jako zastosowanie metod socjologicznych do zjawisk prawnych. Jego zdaniem socjologia prawa ma się zajmować następującymi problemami: wyobrażenie społeczeństwa o prawie, społeczna znajomość prawa, zachowanie aparatu władzy w procesie stosowania prawa. 92. Etapy procesu stosowania prawa a) ustalenie stanu faktycznego, b) ustalenie podstawy prawnej, c) wykładnia, d) subsumpcja, e) decyzja, f) uzasadnienie decyzji. 93. Tradycje socjologii prawa w Polsce PATRZ: PYTANIE NR 33 94. Społeczeństwo militarne i industrialne wg Spencera Wg kryterium organizacji wewnętrznej wyróżnia typ militarny i industrialny. W tym pierwszym władza jest skoncentrowana w rękach przywódcy wojennego. Głównym celem jest ochrona społeczeństwa przed wrogiem zewnętrznym. Jednostka jest pod ścisłą kontrolą państwa, cechują ją konformizm, lojalność, umiłowanie rutyny, konserwatyzm, kult autorytetów. Społeczeństwo typu industrialnego cechuje daleko posunięta wolność jednostki, rola państwa jest bierna. Ludzie nastawieni na innowacje mają poczucie niezależności i poszanowania innych. Jako przykłady Spencer wymienia tu starożytne Ateny oraz współczesne mu Niderlandy, Anglię i USA. 95. Poglądy społeczeństwa polskiego na temat sądów Badania na próbie ogólnopolskiej, w której przeważali chłopi i inteligencja, prowadzono w latach 1974-1975. Pytano o to, czy przepisy równo traktują ludzi, o bezstronność sądów, dostępność do sądów. Ujawniły się wtedy stereotypy niekorzystnie postrzegające wspomniane zagadnienia. Badania nad postawami wobec sądu podjęli w r. 1987 pracownicy Zakładu Socjologii Prawa UJ pod kierunkiem Boruckiej- Arctowej. Pytano o bezstronność sądów, niezawisłość sędziowską, ocenę słuszności decyzji sądowych, dostępności do sądów. Badania prowadzono metodą obserwacji 114 rozpraw sądowych oraz metodą wywiadu. Zasadniczo krytycyzm ocen wzrósł. 96. Instytucje społeczne i ich rola wg Spencera Wg Spencera tak jak organizm posiada narządy umożliwiające procesy życiowe, tak społeczeństwo tworzy system instytucji umożliwiających mu życie zbiorowe. Dzięki nim następuje przystosowanie się niespołecznego z natury człowieka do współdziałania z innymi ludźmi. Wyróżnia następujące rodzaje instytucji: a) domowe- utożsamiał je z rodziną; b) obrzędowe- tj. zwyczaje, obyczaje, ceremonie; ich celem jest kontrolowanie jednostek; c) polityczne- Spencer był zwolennikiem państwa liberalnego nieingerującego w życie człowieka; d) kościelne- rozumiane nie jako religia, lecz hierarchia kościelna, jej rolą jest podtrzymywanie więzi w społeczeństwie; e) zawodowe- obejmują, zdaniem Spencera, jedynie wolne zawody, wywodzą się z funkcji kapłana, szamana; rolą jest wzbudzanie uczuć; f) przemysłowe- powstały na skutek pogłębiającego się podziału pracy. 97. Ława przysięgłych(rodowód, skład, cele, wady); Występuje w: Wielkiej Bryt., USA, Danii, Austrii, niektórych kantonach Szwajcarii. Powstała w Anglii. W USA umocowana konstytucyjnie (art.3, popr. 6.), liczba przysięgłych: sąd federalny – 12, stanowy – 12 lub 6. Jednomyślność, ale od lat 70. dopuszczalna większość (zdecydowana). Wybór przysięgłych – z list wyborców //pobrano z umcs.net.pl// strona 17/18 lub mających prawo jazdy. Jest to obowiązek obywatelski, niestawienie się jest karane jako obraza sądu. Sędzia może unieważnić proces, ale tylko jeśli ława uznała za winnego. 98. Ławnicy w Polsce- badanie, zalety i wady instytucji Badania: 1964-66, Zawadzki; metoda: obserwacja z ukrycia i ankieta; wyniki: ławnicy samozadowoleni ze swojej roli, prawnicy są niechętni ławnikom Badania: 1994, Andrzej Siemaszko; wyniki: takie same; efekt: ograniczenie spraw z udziałem ławników, podniesienie wieku do 70, ławnik musi mieć średnie wykształcenie 99. Socjalizacja- pojęcie, rola, modele Socjalizacja wg Szczepańskiego to „część całkowitego wpływu środowiska, która wprowadza jednostkę do udziału w życiu społecznym, uczy ją zachowania wg przyjętych wzorów, uczy ją rozumienia kultury, czyni ją zdolną do utrzymywania się i wykonywania określonych ról społecznych”. Mieści się w tym pojęciu wychowanie. Rola socjalizacji polega, zdaniem Szczepańskiego na: a) uczeniu dyscypliny, panowania nad sobą; b) pokazywaniu, do czego powinni ludzie dążyć; c) uczeniu, jak grać określone role społeczne; d) daniu kwalifikacji i sprawności zawodowych do życia w danej cywilizacji. Są 2 modele socjalizacji: a) normatywno-deterministyczny- wiąże się z całkowitym przystosowywaniem jednostki do obowiązującego systemu norm i wartości. Dużą rolę jako narzędzie odgrywa prawo. Jeśli wpajane normy nie są przestrzegane, to zachowanie takie określa się jako dewiację i uruchamia mechanizmy mające przywrócić jednostkę na właściwą drogę; b) poznawczo-interakcyjny- charakteryzuje się stałą interakcją między jednostką a otoczeniem. Jednostka nie zostaje wchłonięta przez system, lecz nawet sama wnosi swoje wartości do otaczającego systemu . POZYTYWIZM A. COMTE EWOLUCJONIZM H. SPENCER PSYCHOLOGIZM V.PARETO SOCJOLOGIZM E.DURKHEIM SOCJOLOGIA HUMANISTYCZNA MAX WEBER & F. ZNANIECKI *Naturalizm*Socjologia nauką o *Przedmiotem *Uważany za *AntynaturalizmNauką wzorcową jest społeczeństwie, jego socjologii prekursora społeczeństwo nie przyrodoznawstwo strukturze, zachowania ludzkie, socjologii prawa jest częścią przyrody (exper. +obserw) instytucjach przy czym *Wyrósł na gruncie *Społeczeństwo i *Świat społeczny jest społecznych i ich większość tych pozytywizmu jednostka nie są niezależny od funkcjach zachowań jest *Zjawiska społ. czymś gotowym, obserwatora, badany *Społeczeństwo jest alogiczna podlegają prawom powstają dopiero w od zewnątrz częścią przyrody i *Chciał stworzyć przyrody ale mają toku interakcji *Badanie faktów polega jej prawom specyficzny język też cechy swoiste społecznych społecznych bez ich *Zjawiska należy *Twórca teorii elit, *Wiedza o *Społeczeństwo nie wartościowania wyjaśniać poprzez ludzie nie są równi rzeczywistości nie jest ani sumą *Nauka ma wskazanie ich *Ludzie dzielą się może być jednostek, ani nastawienie genezy na elity i masy (w wyprowadzana z swoistą praktyczne (ma *Pojęcia kategoriach wiedzy o życiu rzeczywistością umożliwić charakterystyczne: dziedziczenia poszczególnych *Socjologia przewidywanie i zmiana, ruch, ludzkiej jednostek humanistyczna kontrolę procesów postęp, rozwój działalności) *Socjologia jest powinna się społecznych *W społeczeństwie *Proces krążenia elit nauką samodzielną, zajmować trzeba szukać tego *Ideolog faszyzmu nie musi korzystać z interpretacją ludzkich co trwałe dorobku innych działań *Społeczeństwo to (psychologii) *Socjologia nie jest organizm->zmiany *Socjologiczny zorientowana w 1 części odbijają imperializm – soc. praktyczni. Nie się na drugiej powinna chodzi o praktykę *Zmiany=postęp podporządkować lecz o wiedzę. *ewolucja tak, sobie inne nauki o rewolucja nie człowieku //pobrano z umcs.net.pl// strona 18/18
