Document

1.
2.
3.
4.
Definicja i przedmiot badań socjologii.
Funkcje socjologii.
Rozwój społeczny.
Forma państwa.
5. Przedmiot socjologii wg. A. Comte'a.
Wg Comte’a socjologia jest nauką o zjawiskach społecznych, jednakże nie podaje on definicji zjawiska
społecznego, gdyż socjologia w systemie nauk bierze na siebie ciężar badania zjawisk, którymi nie zajmują się
dziedziny ją poprzedzające. Można więc uznać, że granice socjologii zostały zakreślone bardzo szeroko. Celem
jej ma być odkrywanie praw społecznych (rządzących społeczeństwem). Zasadniczo są to cele poznawcze, ale
powinny być one wykorzystane do przebudowy społeczeństwa.
6. Socjologia w systemie nauk wg. A. Comte'a.
Biorąc pod uwagę 2 kryteria- historyczne i logiczne- Comte stworzył następującą hierarchię nauk:
- matematyka (nauka o wszelkich ciałach)  nauka badająca ciała martwe
- astronomia (nauka o ruchu wszelkich ciał)  nauka b.c.m.
- fizyka i chemia (nauki o ciałach ziemskich)  nauka b.c.m.
- biologia (badająca prawa życia)  nauka badająca ciała zorganizowane, ożywione;
- socjologia  nauka b.c.z, o.
Socjologia jest nauką powstałą najpóźniej, najmniej ogólną i najmniej abstrakcyjną, najbardziej złożoną
i bezpośrednio związaną z praktyką. Nie mogłaby ona jednak powstać bez nauk ją poprzedzających, gdyż
korzysta z ich osiągnięć.
7. Teoria statyki społecznej wg. A. Comte'a.
Statyka społeczna to inaczej teoria porządku społecznego, która ma badać prawa współistnienia, akcje
i reakcje zachodzące między różnymi częściami systemu społecznego. Comte traktował społeczeństwo jako
organizm, a co za tym idzie- istnieje wzajemna zależność jego elementów składowych. Rzeczywistością jest
zbiorowość, jednostki ludzkiej nie można zaś traktować inaczej, aniżeli w odniesieniu do społeczeństwa.
Podstawowym elementem społeczeństwa jest wg Comte’a rodzina. Zespół rodzin tworzy państwo. Wtedy
wytwarza się podział pracy. To nie podział pracy stworzył społeczeństwo, lecz było na odwrót. Podział pracy
powinien być regulowany przez rząd, który wyznaczy każdemu zadania, mając na uwadze interesy całego
społeczeństwa.
8. Teoria dynamiki społecznej wg. A. Comte'a.
Dynamika społeczna to inaczej teoria postępu społecznego (przeznaczona dla wszystkich, którzy
oczekują ciągłych zmian). Jej przedmiotem jest badanie praw ciągłego i koniecznego ruchu ludzkości, gdyż
rozwój ten ma charakter prawidłowy. Postęp społeczny zależy od środowiska biologicznego (rasa, gleba, klimat,
miejsce zamieszkania) oraz gęstości zaludnienia i związanego z nim podziału pracy, popytu na żywność itp.
Głównym czynnikiem postępu jest jednak duch ludzki. Najważniejszym prawem rozwoju społecznego jest więc
prawo 3- stadiów wyjaśniania świata. Przemiany świadomości, których to prawo dotyczy, są ściśle skorelowane
z przemianami we wszystkich dziedzinach życia społecznego. Tak więc w zależności od tego, na jakim etapie
znajdowała się ludzka świadomość, taki też był stan obyczajów, mody, ustrojów społecznych. Historia- zdaniem
Comte’a- jest realizacją doskonałego ładu społecznego, zapewniającego ewolucję bez rewolucji. Podmiotem
dziejów jest ludzkość jako całość.
9. Metody badawcze w socjologii wg. A. Comte'a
- metoda obserwacji (obserwacja zewnętrzna);
- metoda eksperymentu (forma pośrednia, doświadczenie dostarczane przez przyrodę, nie zaś „celowo”- np.
rewolucja, zaburzenia wewnętrzne);
- metoda porównawcza (charakterystyczna dla biologii; porównywanie różnych stanów społeczeństwa na
różnych obszarach ziemi);
- metoda historyczna- wg Comte’a główna metoda socjologii; wynika to z tego, iż w zjawiskach społecznych ma
miejsce ciągły wpływ pokoleń na siebie- pokolenia tych, którzy odeszli, stale wpływają na pokolenia następne.
Metoda historyczna ma badać kolejne „stany ludzkości”, a więc okresy organizacyjne, epoki, w których da się
uchwycić ogólne prawo ewolucji.
10. Rodzaje solidarności społecznej wg. E. Durkheima
Durkheim wyróżnia 2 rodzaje solidarności społecznej: mechaniczną i organiczną. Solidarność
mechaniczna występuje w społeczeństwach o przewadze prawa represyjnego. Społeczeństwo nie jest
wewnętrznie zróżnicowane, stąd jego związek z jednostką jest bezpośredni. Nad członkami społeczeństwa
góruje „świadomość zbiorowa”. Zerwanie jej więzi jest przestępstwem, bo moralnie słuszne jest jedynie
//pobrano z umcs.net.pl// strona 1/10
uczestnictwo w życiu zbiorowym. Więź ta ma charakter mechaniczny, jest oparta na podobieństwach.
Solidarność organiczna występuje w społeczeństwach bardziej zróżnicowanych, gdzie przeważa prawo
restytucyjne. Istnieje tam dobrze rozwinięty podział pracy. Ludzie się wzajemnie potrzebują, uzupełniają, każdy
wykonuje swą funkcję z pożytkiem dla innych. Aprobatę uzyskuje indywidualizm, słabnie świadomość
zbiorowa, wykształca się osobowość. Wierzenia i praktyki zatracają charakter religijny na rzecz racjonalnego
myślenia.
11. Prawo jako wskaźnik solidarności społecznej wg. E. Durkheima.
Prawo represyjne[mające za cel ukaranie winnego]
 solidarność mechaniczna
Prawo restytucyjne[ma na celu nie tyle ukaranie winnego, co przywrócenie naruszonego stanu rzeczy; dzieli się
na p. negatywne(człowiek-rzecz) i p. pozytywne(człowiek-człowiek)]
 solidarność organiczna
12. Definicja i przykłady faktów społecznych wg. E. Durkheima.
„Jest faktem społecznym wszelki sposób robienia , utrwalony lub nie, zdolny do wywierania na jednostkę
zewnętrznego przymusu”. Cechami faktów społecznych są zewnętrzność(bezosobowość) oraz przymus.
Człowiek może co prawda postępować niezgodnie z regułami zawartymi w faktach społecznych, ale wtedy musi
liczyć się z konsekwencjami(prawnymi, psychicznymi). Faktami społecznymi są fakty prawne, moralne,
religijne, obyczajowe, np. moda, małżeństwo, język. Jako ważny przykład faktów społecznych podaje Durkheim
religię, gdyż w niej najbardziej odzwierciedla się nadindywidualność i panowanie nad jednostką.
13. Prawo samobójstw i ich rodzaje wg. E. Durkheima.
Prawo samobójstw- liczba samobójstw zmienia się w stosunku odwrotnie proporcjonalnym do stopnia
spójności grupy społecznej, do której należy jednostka. Ograniczeniem dla tego prawa może być np. .stworzenie
warunków nienormalnych, np. Żydzi w III Rzeszy byli spójną grupą, a jednak po dojściu Hitlera do władzy
liczba samobójstw wzrosła.
Durkheim wyróżnia 4 rodzaje samobójstw:
a) egoistyczne- wywołane są odosobnieniem jednostki od grupy i społeczności. Popełniają je ludzie
osamotnieni, wyalienowani, z marginesu społecznego;
b) anomiczne- są najczęściej popełniane podczas przewrotów politycznych, kryzysów ekonomicznych,
ale i przy gwałtownym wzroście dobrobytu. Istotny jest sam fakt zakłócenia porządku, dezorganizacja
grupy- jednostka przestaje być kontrolowana przez społeczeństwo, brakuje jej regulacji, co staje się
dlań źródłem cierpienia;
c) altruistyczne- są wyrazem nadmiernego związku jednostki z grupą, do której należy (zatrata
indywidualności, wchłonięcie jednostki przez grupę). Przykładem mogą być samospalenia po śmierci
męża przez indyjskie wdowy czy zamachy terrorystyczne, w których giną także ich członkowie;
d) fatalistyczne- są spowodowane tragiczną sytuacją człowieka, który nie widzi w niej wyjścia, dlatego
decyduje się na odebranie sobie życia, np. bankructwo, nieuleczalna choroba.
14. Przedmiot socjologii wg. M. Webera.
Przedmiotem socjologii dla Webera jest działanie społeczne. Działanie społeczne (czynności
społeczne) to takie zachowanie jednostki (uzewnętrznione lub nie), które zarówno w swej genezie, jak
i przebiegu jest zorientowane na przeszłe, obecne lub spodziewane zachowanie innych ludzi. Wyróżnił:
czynności tradycjonalne (są wykonywane zgodnie z utrwalonymi nawykami, ale przynajmniej z minimalną
świadomością, że zgodność ta jest zamierzona i pożądana, np. odruchowe zamknięcie drzwi), emocjonalne (ich
podstawą jest uczucie nakazujące zachować się w określony sposób bez względu na mogące z tego wyniknąć
skutki, np. gniew), zasadniczo-racjonalne (charakteryzują się świadomym doborem najskuteczniejszych
środków, bez uświadamiania sobie samego celu) i celowo-racjonalne (maksymalna świadomość zarówno
celów, jak i środków do tego celu prowadzących).
15. Rodzaje rozumienia w teorii M. Webera.
Wyróżnia 2 rodzaje rozumienia (przeżywania stanów psychicznych innych ludzi):
a) bezpośrednie- polega na tym, iż znaczenie ludzkich czynności można ustalić na podstawie pewnych
oczywistości (logicznych, psychologicznych). Jest to elementarny poziom poznania, zmierzający do
ustalenia, co dana czynność znaczy. W taki sposób rozumiemy ludzką mimikę i gesty, np. przytaknięcie
głową;
b) wyjaśniające- jego celem jest poznanie motywów, jakimi kierowała się osoba podejmując określone
działanie; ustalenie, dlaczego tak robi. To rozumowanie reprezentuje wyższy poziom niż rozumowanie
bezpośrednie.
//pobrano z umcs.net.pl// strona 2/10
16. Idealne typy systemów prawnych wg. M. Webera
Weber wyróżnia 4 typy idealne systemów prawnych:
a) formalnie irracjonalny- występuje, gdy wyrokowanie opiera się na magii, wyroczni i objawieniu,
czyli za pomocą środków nie kontrolowanych przez intelekt. Wymiar formalny wyraża się w istnieniu
odpowiednich, stosowanych procedur, a irracjonalność w nieprzewidywalności decyzji;
b) materialnie irracjonalny- ma miejsce tam, gdzie każda konkretna sytuacja determinuje określoną
decyzję. Wymiar materialny wyraża się w tym, że jako podstawę rozstrzygnięć bierze się pod uwagę
różne zewnętrzne wobec systemu prawnego kryteria o charakterze etycznym, politycznym, a nawet
emocjonalnym. Irracjonalność polega na tym, że jednostki znajdujące się w podobnej sytuacji mogą być
różnie potraktowane;
c) materialnie racjonalny- istnieje tam, gdzie stosuje się jakąś jedną zewnętrzną zasadę bądź kryterium,
np. zasada prawdziwej równości dla wszystkich. Zastosowanie prawa w ramach tego systemu jest
bardziej przewidywalne, gdyż wiadomo, jakie zewnętrzne kryterium zostało wybrane i zastosowane;
charakter materialny nie świadczy jednak o równości wszystkich, bowiem zróżnicowanie może
wynikać z różnic pomiędzy zdolnościami i potrzebami ludzi;
d) formalnie racjonalny- występuje, gdy jasno sprecyzowane reguły są stosowane do wszystkich
podobnie usytuowanych przypadków. Nie stosuje się żadnych zewnętrznych kryteriów. Podejmujący
decyzje także są związani normami prawnymi o charakterze generalno-abstrakcyjnym.
Przewidywalność jest wysoka, przy podejmowaniu decyzji bierze się pod uwagę jedynie cechy mające
znaczenie prawne (określone w Kodeksie).
17. Rodzaje legitymizacji porządku prawnego wg. M. Webera.
18. Stratyfikacja społeczna wg. M. Webera.
Stratyfikacja jest układem, w którym każda ze zbiorowości do niego wchodzących zajmuje w stosunku
do zbiorowości innych pozycję niższą lub wyższą. Wg Webera istnieją 3 sposoby hierarchicznego grupowania
się jednostek w społeczeństwie:
a) klasa- jest zdeterminowana ekonomicznie i dzieli się na 3 podklasy: posiadania, zysków i dochodów;
b) stan- opiera się na wyznaczniku kulturowym. Z przynależnością do określonego stanu łączy się
określony styl życia;
c) partia- zrzeszenie o charakterze celowym- celem jest zdobycie i utrzymanie władzy. Partie nie muszą
być wyłącznie klasowe lub wyłącznie stanowe.
19. Struktura społeczna.
20. Grupa społeczna - jej cechy i składniki.
Grupa społeczne wg Abla jest rodzajem zbiorowości społecznej o następujących cechach:
a) trwałość- w przeciwieństwie do zbiorowości o charakterze chwilowym, np. tłum;
b) jest to zrzeszenie zorganizowane i strukturalizowane, nie zaś „spontaniczne”- tłum);
c) w ramach grupy społecznej dochodzi do interakcji i stosunków między członkami grupy. Ta cecha
odróżnia grupę społeczną od grup w sensie statystycznym, klasyfikujących jednostki wg jakichś
wspólnych cech, np. wiek;
d) składa się z wybranej i ograniczonej liczny uczestników, przy czym mają oni prawo do korzyści, jakie
niesie ze sobą członkostwo.
Abel wymienia następujące składniki grupy:
a) wytwór grupy- coś, co powstaje dzięki współpracy większej liczby osób, np. zbudowane boisko;
b) obraz grupy- istniejąca w wyobraźni członków grupy świadomość istoty grupy, przynależności do niej
(np. członkowie rodziny);
c) normy- dzięki nim możliwe jest właściwe funkcjonowanie grupy, są one konieczne i wiążące.
21.
22.
23.
24.
Rodzaje grup społecznych i kryteria ich klasyfikacji.
Główne założenia teorii elit - C. Mosca i V. Pareto.
Definicja i podział kultury.
Metody badań socjologiczno-prawnych i ich klasyfikacja.
38. Ankieta i wywiad w badaniach socjologiczno-prawnych
25. Metoda ankiety i wywiadu.
W wywiadzie biorą udział co najmniej 2 osoby: prowadzący wywiad i respondent; badający ma za
zadanie skłonić respondenta do odpowiedzi na pytanie dotyczące przedmiotu badań. Można wyróżnić kilka
typów wywiadów:
//pobrano z umcs.net.pl// strona 3/10
a) ustny (rozmowa) i pisemny (pisane pyt. I odp.);
b) kategoryzowany (kwestionariuszowy- kolejność jak w kwestionariuszu, niezmienna), częściowo
skategoryzowany (korzystanie z wykazu pytań, ale niekoniecznie z takiej samej kolejności, możliwość
na ich podstawie formułowania własnych) i nieskategoryzowany (prowadzony w sposób swobodny,
nakierowany na osiągnięcie celu badań);
c) jawny (gdy respondent wie, że rozmowa ma charakter wywiadu) oraz ukryty (gdy nie wie);
d) indywidualny i zbiorowy (prowadzony z więcej niż jedną osobą);
e) panelowy (gdy pytania są zadawane przez kilku badających jednemu respondentowi lub przez jednego
badającego kilku respondentom- na co najmniej 2 kolejnych spotkaniach rozdzielonych przerwą).
Aby wywiad był przeprowadzony właściwie należy spełnić warunki dot.:
- organizacji wywiadu (w odpowiedni sposób zaprezentować charakter i cel badań, wzbudzić zaufanie, nie
narzucać własnego zdania; odpowiednie miejsce, nie krępujące respondenta);
- stawianych pytań (nie zaczynać od „czy”- zniechęca to do szerszych odpowiedzi, raczej używać formy „co”…;
pytania zrozumiałe; okazywać cierpliwość i takt, nie polemizować, nie podpowiadać; taktownie ingerować, gdy
respondent zbacza z tematu; podziękować za wywiad, jeśli badany nie przejawia chęci poważnej współpracy); - rejestrowania odpowiedzi (odzwierciedlające rzeczywistość- np. magnetofon; uwzględnić zachowanie
respondenta, przypuszczenia odnośnie prawdomówności i miejsce wywiadu);
- interpretacji wywiadu (brać pod uwagę nie tylko dosłowność, ale i okoliczności związane z respondentem, jak i
jego obawy czy trudności wyrażania myśli).
Ankieta (zbieranie materiałów w terenie) tym różni się od wywiadu, że polega na pośredniej formie
komunikowania się badacza z respondentem (jedynie rozdaje i zbiera on ankiety, nie uczestniczy w akcie jej
wypełnienia). Wg kryterium rozprowadzania ankiet wyróżnia się ankiety: pocztowe (wysyłane i odsyłane
pocztą), prasowe (drukowane w prasie, odsyłane przez respondenta do organizatora poczta), dołączane do
towarów konsumpcyjnych (odsyłane pocztą), radiowe/telefoniczne/telewizyjne (media podają pytania, my
odsyłamy odpowiedzi), rozdawane (badacz rozdaje, następnie zbiera), audytoryjne (rozdawane określonej
zbiorowości, np. studentów; wypełniane i oddawane w obecności badacza) , ogólnie dostępne ( gdzieś
wykładane (np. gmach uczelnii) i w konkretnym miejscu zwracane).
26. Definicja i funkcje socjologii prawa.
79. Miejsce socjologii prawa w naukach prawnych
27. Miejsce socjologii prawa w naukach społecznych.
Miejsce socjologii prawa w naukach prawnych jest różnie sytuowane przez badaczy. Jedni uważają socjologię
prawa jako dyscyplinę socjologiczną, inni odwrotnie- prawniczą. Stąd socjologią prawa miałby się zajmować
albo socjolog, albo prawnik. Z kolei G. L. Seidler twierdził, iż socjologia prawa to po prostu zastosowanie metod
socjologicznych do zjawisk prawnych. Są też różne stanowiska co do stosunku socjologii prawa do
prawoznawstwa. Pierwsze traktuje ją jako część prawoznawstwa(takie stanowisko głosili naukowcy rzadzieccy)sprzyja mu koncepcja wielopłaszczyznowego badania prawa, drugie głosi odrębność od prawoznawstwa, a
trzecie, najbardziej kontrowersyjne, reprezentowane przez Podgóreckiego, postuluje zastąpienie teorii państwa i
prawa przez socjologię prawa, gdyż teoria państwa i prawa nie ujmuje prawa jako rzeczywistości społecznej.
28. Tworzenie, stosowanie, przestrzeganie prawa.
29. Kultura prawna.
30. Świadomość prawna i jej elementy składowe.
Są 4 stanowiska co do przedmiotu świadomości prawnej. Pierwsze czyni przedmiotem jedynie prawo
pozytywne. Drugie poszerza go o poglądy na władzę państwową. Borucka-Arctowa prezentuje stanowisko
pośrednie uznając za przedmiot świadomości prawnej normy prawne oraz instytucje polityczne, pod warunkiem
że są one uregulowane normami prawnymi; przedmiotem tym mogą też być zachowania, a w szczególności
decyzje podmiotów stosujących prawo. Czwarte stanowisko, najszerzej ujmujące przedmiot świadomości
prawnej reprezentuje Burda, który obejmuje nim nie tylko powinności prawne, ale i poglądy moralne,
polityczne, obyczajowe, i inne bezpośrednio z nimi związane. Następujące elementy wchodzą w skład
świadomości prawnej: wiedza o prawie, ocena prawa, postawy wobec prawa oraz(co jest sporne) postulaty
wobec prawa.
//pobrano z umcs.net.pl// strona 4/10
31. Czynniki kształtowania się świadomości prawnej.
Wyróżniamy 5 zmiennych niezależnych kształtowania się świadomości prawnej:
a) zmienne struktury społecznej- są to cechy związane z przynależnością do poszczególnych grup
społecznych (warstw, klas i grup społ.-zawodowych). Wyznaczają je takie czynniki jak wykształcenie,
zawód;
b) zmienne socjodemograficzne- takie jak wiek, płeć, stan rodzinny, miejsce zamieszkania, okres
zamieszkiwania gdzieś, staż pracy;
c) uznawane wartości i normy pozaprawne, np. religijne, obyczajowe, moralne. Ważne są ich relacje
w stosunku do norm prawnych (zbieżność, rozbieżność, indyferentność-obojętność);
d) doświadczenia i kontakty z prawem, a zwłaszcza organami je stosującymi- doświadczenia, rozważane
z pryzmatu (bezpośredni bądź pośredni) styczności z prawem i jej charakteru- np. oskarżony, biegły,
świadek; znajomość i ocena prawa kształtuje się poprzez pryzmat prawa stosownego;
e) zmienne sytuacyjne- wszelkie, nie dające się wyliczyć okoliczności, które w danym momencie mogą
wpływać na świadomość prawną, np. tocząca się w danym czasie dyskusja nad projektem ustawy.
Poza tym- celowo pominięte-zmienne osobowościowe (np. tolerancja, rygoryzm).
32. Model kształtowania się świadomości prawnej.
Model kształtowania się świadomości prawnej został skonstruowany przez M. Borucką-Arctową jako pewien proces,
przebiegający od prostego, 3-elementowego schematu do schematu coraz bardziej wewnętrznie złożonego. Początkiem tego
procesu i punktem wyjścia jest aktualny stan regulacji prawnej. Kolejnym elementem schematu jest zespół czynników
kształtowania się świadomości prawnej(zmienne struktury społecznej, socjode-mograficzne, uznawane normy,
doświadczenia i kontakty z prawem, zmienne sytuacyjne). Model kształtowania się świadomości prawnej wygląda w ten
sposób, że wychodząc od aktualnego stanu regulacji prawnej, którą dzielimy na poszczególne gałęzie prawa, przechodzimy
przez zespół czynników kształtowania się świadomości prawnej aż do bloku określanego jako świadomość prawna. Blok ten
to zespół poglądów odnoszących się do prawa jako całości bądź stanowiących ogólną ocenę organów stosujących prawo.
Wejście do bloku świadomości prawnej może nastąpić jedynie przez tę część schematu, która obrazuje znajomość prawa.
33. Elementy składowe postaw wobec prawa i ich wzajemna zależność.
Są 3 elementy składowe postaw wobec prawa: znajomość prawa, ocena i element behawioralny. Znajomość
prawa to czynnik poznawczy a ocena to czynnik emocjonalny. Wszystkie 3 składniki są ze sobą powiązane i
uzupełniają się wzajemnie. Element poznawczy zakreśla pole działania postawy, element emocjonalny prezentuje oceną tak zakreślonego przedmiotu postawy oraz określa kierunek emocjonalnego nań reagowania poprzez
emocje pozytywne i negatywne a także stopień natężenia uczuć. Element poznawczy w pewnym stopniu determinuje element afektywny, ponieważ nasze oceny są uzależnione od rozległości wiedzy w przedmiocie postawy.
Natomiast na podstawie ocen powstaje pewien program działania.
34. Postawy wobec prawa - zasadnicze i celowościowe.
35. Legalizm i legalizm krytyczny jako postawy wobec prawa.
Legalizm to postawa akceptacji wzorów zachowania zawartych w normach prawnych z uwagi na ich
charakter- na to, że zostały one ustanowione przez kompetentny i uprawiony do ich ustanawiania organ
państwowy
z zachowaniem właściwej procedury oraz z uwagi na to, że normy te należycie realizują cele, dla których zostały
ustanowione. Wiąże się ona z uznaniem obowiązującego prawa bez względu na istniejący w nim element
przymusu. Postawę legalizmu wyraża zasada „dura lex, sed lex”, mówiąca o konieczności bezwzględnego
podporządkowania się przepisom prawnym. Wyróżnić można legalizm materialny (akceptacja prawa ze względu
na jego słuszność, sprawiedliwość), legalizm instrumentalny (wzgląd skuteczności istotny w ocenie prawa)
i legalizm formalny (przestrzeganie prawa spowodowane jego obowiązywaniem, bez oceniania jego słuszności,
bowiem wyraża ją sam autorytet ustawodawcy).
Legalizm krytyczny polega na sprzeciwie w stosunku do nakazów i zakazów prawnych niezgodnych
z uznawanymi w społeczeństwie normami moralnymi. Nie polega to bowiem na „ślepym” przestrzeganiu nawet
najbardziej „godzących” i niesłusznych przepisów, ale na realnej ocenie ich podstaw, racjonalności
i sprawiedliwości.
36. Konformizm jako postawa wobec prawa.
//pobrano z umcs.net.pl// strona 5/10
Jest to postawa ścisłego podporządkowania, choć w rzeczywistości często się tych norm nie akceptuje. Gdy
człowiek postępuje zgodnie z wzorem zawartym w normie prawnej, ale jej nie akceptuje, mamy do czynienia z
konformizmem zewnętrznym. W sytuacji odwrotnej- konformizmem wewnętrznym. Konformizm
wewnętrzny jest uważany za bardziej pozytywny. Przeciwieństwem jest nonkonformizm polegający na
świadomym i ostentacyjnym łamaniu norm w przeciwieństwie do przestępcy robiącego to ukrycie.
37. Oportunizm jako postawa wobec prawa.
Oportunizm- łączący się niekiedy z konformizmem- polega na przestrzeganiu prawa dlatego, że to się
opłaca (bilans zysków i strat- to, co daje większą korzyść- jest respektowane). Oportunista nie ma stałych zasad,
kieruje się celem- doraźnym bądź odległym., względami praktycznymi (korzyści).
38. Postawy antyprawne.
39. Postawa rygoryzmu i tolerancji.
40. Teoria anomii wg. R. Mertona.
Anomia, słowo pochodzenia greckiego, oznacza „brak prawa, postępowanie niezgodne z prawem”. Robert
Merton, jeden z teoretyków dewiacji, w przeciwieństwie do Durkheima uważa, że dewiacja jest normalną
reakcją na pewną sytuację społeczną, a nie wynikiem zaniku kontroli społecznej. Jeśli społeczeństwo jest
właściwie zorganizowane, to istnieje harmonia pomiędzy celami a środkami do ich realizacji. Gdy tej harmonii
brak, to społeczeństwo może doznać stanu anomii, tj. rozbieżności między normami i celami kulturowymi a
uznanymi społecznie możliwościami działania zgodnie z tymi normami.
41. Teoria zróżnicowanych powiązań E. H. Sutherlanda.
Teoria zróżnicowanych powiązań przedstawiona w r. 1939 opiera się na 9 twierdzeniach, których istotą
jest zrozumienie procesu dojścia jednostki do zachowania przestępczego:
1) „zachowanie przestępcze jest wyuczone”- jednostka nie ma żadnych wrodzonych predyspozycji do
przestępstwa, sama go nie wymyśli, musi się go nauczyć zachowanie przestępcze jako rezultat
procesu nauczania;
2) „uczenie się zachowania przestępczego następuje w toku interakcji z innymi osobami w procesie
komunikowania” – uczenie się przestępczości poprzez integrację z ludźmi; mogą mieć postać
zwerbalizowaną albo gestów uczenie w toku interakcji;
3) „główna część procesu uczenia się zachowania przestępczego zachodzi w obrębie grup pierwotnych”np. rodzina, sąsiedzi, rówieśnicy. Stąd wniosek, że środki masowego przekazu nie odgrywają takiej roli,
jaką im przypisujemy; mogą być jedynie potencjałem rola grup pierwotnych;
4) „uczenie się zachowania przestępczego obejmuje zarówno techniki popełniania przestępstw- (proste,
skomplikowane), jak i konkretne kierunki motywacji, dążeń, racjonalizacji i postaw” nauka technik
oraz motywacji i dążeń;
5) „uczenie się konkretnych motywacji i dążeń jest wynikiem takiego sposobu definiowania norm
prawnych, który sprzyja bądź nie sprzyja ich naruszaniu” (niektóre normy trzeba przestrzegać, inne zaś
sprzyjają ich naruszaniu- różni ludzie, różne poglądy, stąp i rzeczywistość związana
i z przestrzeganiem, i z naruszaniem) normy podejścia do naruszania prawa;
6) „jednostka staje się przestępcą wskutek nadwyżki definicji (określeń) sprzyjających naruszaniu prawa
nad definicjami nie sprzyjającymi naruszaniu prawa”. Oznacza to, iż jednostki stają się przestępcami
na skutek przewagi kontaktów z wzorami przestępczymi nad kontaktami z wzorami
nieprzestępczymi zróżnicowane powiązania;
7) „zróżnicowane powiązania mogą różnić się częstotliwością, czasem trwania, uprzedniością
i intensywnością” czynniki mające wpływ na nadwyżkę zachowań określonego rodzaju;
8) „proces uczenia się zachowania przestępczego przez powiązanie w wzorami zachowań przestępczych
i nieprzestępczych obejmuje te same mechanizmy, co każde inne uczenie się” mechanizm uczenia się
zachowania przestępczego;
9) „chociaż zachowanie przestępcze jest wyrazem ogólnych potrzeb i wartości, nie można go nimi
wyjaśnić, gdyż zachowanie nieprzestępcze jest wyrazem tych samych potrzeb i wartości”- np. chęć
zdobycia bogactwa- kradzież lub praca- motyw wspólny, ale różne środki działania zachowanie
przestępcze i nieprzestępcze jako środki realizacji tych samych potrzeb i wartości.
//pobrano z umcs.net.pl// strona 6/10
Tak więc nie da się wyjaśnić przestępczości jako zjawiska masowego bez poznania zachowań przestępczych
jednostki, skoro rozmiary przestępczości to suma przestępstw popełnianych przez jednostki w danej grupie.
Geneza przestępczości tkwi w złej organizacji społecznej, a jej wzrost wiąże się ze społeczną dezorganizacją.
42. Teoria podkultur dewiacyjnych A. K. Cohena.
Cohen był dyrektorem zakładu dla nieletnich, myśli swoje przedstawił w pracy „Deliquent boys”. Uważa, że
kultura amerykańska jest kulturą warstw średnich, którą charakteryzują ambicja, indywidualna
odpowiedzialność, szacunek dla osiągnięć, umiejętność rezygnowania z natychmiastowych gratyfikacji.
Młodzież klas niższych zdaje sobie sprawę ze swojego gorszego położenia. Też chce się bogacić, osiągnąć
wyższą pozycję, ale wychowanie domowe utrudnia im to. Możliwe są 3 sposoby rozwiązania problemu:
a) jedni(zwani „chłopcami z collegu”) w pełni przyswajają wartości klasy średniej i przez edukację
podejmują trud zmiany położenia;
b) drudzy(„chłopcy z rogu ulicy”) świadomi ograniczeń nie podejmują wyzwania, lecz konsekwentnie
stają w obronie wartości klas niższych. Decydują się legalnie osiągnąć to, co najlepsze, ale w ramach
stylu życia swojej klasy;
c) trzeci typ(„chłopcy z gangu”) mając poczucie zablokowania awansu, stają się przestępcami.
Tak więc nie cała młodzież z klas niższych będzie należała do podkultur dewiacyjnych. Cohen skupia uwagę na
trzeciej grupie i wymienia jej cechy: bezcelowość, złośliwość, negatywizm, życie dniem dzisiejszym.
43. Wyjaśnianie dewiacji społecznej wg. teorii T Hirschiego.
Teoria ta stawia sobie pytanie, dlaczego ludzie zdając sobie sprawę, że zachowania dewiacyjne mogą
przynosić pożytki, powstrzymują się od nich. U jej podstaw leży stwierdzenie: „jednostka może dokonywać
czynów przestępczych, ponieważ jej więzi z porządkiem konformistycznym zostały w jakiś sposób zerwane”.
Hirschi wyróżnia 4 składniki więzi jednostki ze społeczeństwem:
-przywiązanie (im mocniejsze przywiązanie do rodziny, przyjaciół, rówieśników- tym mniejsze
prawdopodobieństwo przestępstwa- przywiązanie jest „sumieniem”, kontrolą wewnętrzną);
-zaangażowanie (jeśli człowiek zaangażował się w działalność zgodną z normami, to żal mu będzie teraz to
zniweczyć- z rozsądku; kalkulacja zysków i strat- postępowanie zg. z prawem musi się opłacać. Im wyższy jest
stopień ludzkich aspiracji, tym prawdopodobieństwo dewiacji maleje; ludzie, którzy nie mają nic do straceniamają większe skłonności do działań dewiacyjnych);
-zaabsorbowanie (jeśli człowiek jest zaabsorbowany różnymi zadaniami- zgodnymi z normami- nie ma czasu
na dewiacje- odpowiednie zorganizowanie czasu młodzieży może uchronić przed dewiacjami);
- przekonanie, że obowiązujące normy są wiążące.
44. Teoria naznaczania (etykietkowania) E. Lemerta.
45. Postawa rygoryzmu i tolerancji prawnej.
Rygoryzm i tolerancja są typologią dokonywaną przede wszystkim na podstawie reakcji otoczenia
wobec naruszycieli norm prawnych. Rygoryzm polega na uznaniu, że nie istnieją (lub zdarzają się wyjątkowe)
okoliczności usprawiedliwiające działania naruszycieli prawa- w związku z tym przekonanie o niezbędności
częstego stosowania surowych sankcji i celowości kontrolowania normatywnego ludzi Tolerancja to postawa
wyrozumiałości dla naruszycieli norm prawnych. Może ona dot. poglądów, postaw i zachowań ludzkich, wyraża
się w poszukiwaniu przyczyn łamania prawa nie w złej woli ludzkiej, a okolicznościach obiektywnie
utrudniających ich przestrzeganie. Stąd niechęć do ostrych kar przez tolerantów. Zagadnienie tolerancji
i rygoryzmu odnosi się także do prawodawcy- kryterium: rodzaj sankcji, którymi się on posługuje (najlżejsze
bądź najcięższe z możliwych). Postawa rygorystyczna ma charakter motywacji zasadniczej, tolerancja zaśmotywacji celowościowej. Rygoryzmowi sprzyjają uwarunkowania obiektywno- społeczne (niższe
wykształcenie, wykonywanie pracy społecznej) i subiektywno- społeczne (poczucie zagrożenia, izolacja
społeczna, surowe wychowanie, nieprzystosowanie społeczne). Tolerancji sprzyjają zaś- jako uwarunkowania
obiektywno społeczne- wyższe i średnie wykształcenie, praca umysłowa i subiektywno- społecznezaangażowanie w działalność społeczną, kontakty z innymi ludźmi, brak poczucia zagrożenia, łagodne
wychowanie, dobre przystosowanie społeczne, brak frustracji.
46. Bezpośredni i pośredni adresat normy prawnej.
Sporne jest, kto jest bezpośrednim adresatem normy prawnej. Formalnie rzecz biorąc ustawodawca zwraca się
do organu stosującego prawo(„kto zabija człowieka...”). Jeśli jednak pominiemy strukturę normy prawnej i
sposób jej zapisu a spojrzymy z punktu widzenia motywacyjnego działania prawa, uznać powinniśmy, że
bezpośrednimi adresatami normy prawnej są obywatele lub wyodrębnione grupy podmiotów.
//pobrano z umcs.net.pl// strona 7/10
47. Informacyjne działanie normy prawnej.
31. Optymalny stan nasycenia społeczeństwa wiadomościami o normach prawnych wg Studnickiego
48. Optymalny stan „nasycenia” społeczeństwa wiadomościami o normach prawnych.
Wg Studnieckiego dorosła osoba o normalnym poziomie umysłowym powinna dyspon. 3 rodzajami informacji:
a) informacjami podstawowymi- czyli o normach kształtujących ustrój państwa, zasady ważniejszych
działów prawa, o podstawowych procedurach i sposobach dotarcia do informacji szczegółowych;
b) informacjami niezbędnymi z uwagi na wymagania określonych grup społecznych- co innego musi
wiedzieć sędzia, co innego dziennikarz;
c) informacje potrzebne do bieżącego podejmowania decyzji- sięga się do nich w miarę potrzeby.
77. Motywacyjne i skierowujące działanie normy prawnej
49. Motywacyjne a celowościowe działanie normy prawnej.
Z motywacyjnym działaniem normy prawnej mamy do czynienia, gdy norma prawna jest bezpośrednim
motywem naszego działania. Np. płacimy podatki, bo prawo nakłada na nas taki obowiązek. Inaczej jest w
przypadku norm regulujących sposób dokonania pewnych czynności, np. formy zawarcia związku małżeńskiego. W tym przypadku to nie norma bezpośrednio motywuje nas do, np. zawarcia małżeństwa. W tym wypadku mamy do czynienia ze skierowującym działaniem normy. Można mówić o jeszcze innej postaci skierowującego działania normy prawnej. Jeśli np. zakazuje się sprzedaży alkoholu w okolicach szkół, to ma to zmotywować młodzież do niepicia, bo niezależnie od tego młodzież nie może pić, a jednocześnie brak jest ogólnego zakazu picia.
50. Motywacja zasadnicza a motywacja techniczna.
Motywacja zasadnicza sprowadza się do stwierdzenia, że tak, a nie inaczej należy postąpić- stwierdzenia
popartego autorytetem prawodawcy i zabezpieczonego sankcją. Natomiast motywacja techniczna zawiera w
sobie racjonalne argumenty uzasadniające zalecony wybór postępowania. Obecnie coraz więcej norm prawnych
zawiera takie właśnie techniczne wzory postępowania. Są one formułowane w takich obszarach życia jak:
zdrowie, higiena, oświata, rolnictwo, budownictwo.
51. Kontrolne działanie normy prawnej.
Mówiąc o kontrolnej funkcji norm prawnych, mamy na myśli pewien szczególny proces oddziaływania prawa na
społeczeństwo. Jego szczególność polega na tym, że wzory zachowań zawarte w dyspozycjach norm prawnych
stają się pewnym układem odniesienia, w oparciu o który kwalifikujemy zachowania jako dozwolone lub
niedozwolone. W ten sposób kontrolna funkcja norm prawnych staje się jedną z postaci kontroli społecznej.
Kontrola ta może być realizowana przez przymus(to jest domeną państwa) lub przekonywanie. Może być
wykonywana przez oficjalnie powołanych do tego kontrolerów(sądy) lub zwykłych obywateli. Kontrola przez
zwykłych obywateli może mieć charakter sformalizowany(np. złożenie zawiadomienia o popełnieniu
przestępstwa do prokuratury) lub niesformalizowany(społeczne napiętnowanie).
78. Hipoteza 3-stopniowego działania prawa wg Podgóreckiego
52. Hipoteza trójstopniowego działania prawa.
Wg Podgóreckiego mamy 3 płaszczyzny między przepisem prawnym a zachowaniem prawnym:
a) typ ustroju społeczno-gospodarczego: przepis prawny funkcjonuje w określonej rzeczywistości
społeczno-gospodarczej, która nadaje mu określoną treść. Wiąże się to z wykładnią prawa;
b) typ podkultury prawnej: Podgórecki wymienia podkulturę negatywną(cechuje np. przestępców),
pozytywną i neutralną;
c) typ osobowości- różne uwarunkowania psychospołeczne powodujące różne nastawienie do prawa.
53. Teoria działania prawa L. Petrażyckiego.
54. Autorytet prawa (prestiż prawa i respekt wobec prawa).
Pojęcie „prestiżu prawa” jest wieloznaczne. Można bowiem mówić o prestiżu prawa w ogóle, prestiżu
poszczególnych działów prawa oraz respekcie, jakim prawo cieszy się w abstrakcji i w praktyce. Respekt dla
//pobrano z umcs.net.pl// strona 8/10
prawa może wyrastać ze strachu przed sankcją, być efektem kalkulacji- analizy zysków i strat, konformizmu czy
uznania prawa jako całości, bądź też jego elementów składowych. W ramach respektu wyróżniamy 2 procesy:
indukowanie respektu dla prawa (sumowanie się respektu w różnych dziedzinach życia społecznego), radiacja
prestiżu prawa (przenoszenie się elementów całościowego prestiżu prawa na te dziedziny prawa, które jeszcze
go nie uzyskały lub już utraciły). Prawodawca może osiągnąć prestiż prawa albo poprzez uzgodnienie prawa
pozytywnego, zgodnego z wartościami społecznymi jego adresatów, albo gdy wydający prawo ustawodawca jest
autorytetem, cieszącym się respektem. Wtedy uznanie władzy zostaje przeniesione na uznanie prawa.
55. Pojęcie i rodzaje skutków prawa.
Tworzonemu prawu winno towarzyszyć przewidywanie społecznych skutków, jakie wywoła
wprowadzenie jego przepisów w życie. Skutki prawne są w realiach potwierdzeniem dotkliwości, czyli
i skuteczności prawa. O skutkach zamierzonych można mówić wówczas, gdy da się przewidzieć wszystkie
skutki w związku z wprowadzeniem nowego prawa w życie. Skutki niezamierzone to te, które występują, choć
nie zostały przewidziane- mają najczęściej charakter negatywny, ale niekoniecznie. Natomiast skutki wtórne to
takie, które prawodawca przewiduje i godzi się na nie, ale w pełni ich nie akceptuje.
89. Rodzaje skuteczności prawa(finitystyczna, psychologiczna, wychowawcza)
56. Skuteczność prawa.
skuteczność behawioralna- polega na realizacji celu bezpośredniego czyli zachowaniu się adresata
zgodnie z normą;
b) skuteczność finitystyczna- polega na realizacji celu pośredniego, tzn. osiągnięciu określonego stanu
rzeczy, np. niepicia na koncercie wynikłego z celu bezpośredniego- zakazu sprzedaży alkoholu w tym
miejscu;
c) skuteczność psychologiczna- ma miejsce, gdy norma wywiera wpływa na przeżycia adresata. Ta
skuteczność jest osiągana, nawet jeśli adresat postępuje niezgodnie z normą, ale ma wyrzuty sumienia;
d) skuteczność społeczno-wychowawcza- polega na wytworzeniu się określonych postaw u adresatów,
zwłaszcza w skali społecznej.
a)
57. Pojęcie społecznych funkcji prawa i ich klasyfikacja.
Za funkcję prawa możemy uznać zarówno zadania stawiane obowiązującemu prawu(są to wtedy funkcje
założone), jak i następstwa działania prawa(są to wtedy funkcje realizowane). Można wyróżnić następujące
kwalifikacje funkcji prawa:
a) z punktu widzenia procesu podejmowania przez adresata decyzji wyróżniamy funkcje: informacyjną,
motywacyjną i kontrolną;
b) z punktu widzenia adresata można mówić o funkcji bezpośredniej(gdy adresat dowiaduje się o treści
normy prawnej i na nią reaguje) oraz pośredniej(gdy mówimy o oddziaływaniu na adresata);
c) z punktu widzenia metafunkcji- czyli organizacji społeczeństwa- wyróżniamy funkcję
stabilizującą(wiążącą się z zapewnieniem ładu, usuwaniem naruszeń norm)
i dynamizującą(polegającą na wprowadzaniu zmian w stosunkach społecznych);
Poza tym wyróżniamy jeszcze następujące funkcje prawa: ochronną, gwarancyjną, opiekuńczą, organizacyjną
innowacyjną, wychowawczą(w tym prewencyjną i resocjalizacyjną), promocyjną, rozstrzygania konfliktów .
64. Maksymalistyczne i minimalistyczne ujęcie polityki prawa.
58. Polityka prawa.
Maksymalistyczne ujęcie polityki prawa widzi ją jako dyscyplinę, zajmującą się zarówno określaniem celów, do
jakich powinien dążyć ustawodawca, jak też doborem określonych środków do ich realizacji. W ujęciu minimalistycznym polityka prawa sprowadza się do technologii prawa, która koncentruje się na problemie, jak dobrać
środki prawne, aby zrealizować wyznaczony cel. W wersji maksymalistycznej polityka prawa wiąże się z koniecznością wskazywania celów prawa, dokonywania pewnych wartościowań i przyjęcia określonych założeń filozoficznych. Ujęcie minimalistyczne natomiast wyłącza natomiast poza obręb polityki prawa zagadnienie celów, w tym sensie, iż nie nadają się do naukowego uzasadnienia.One są po prostu kwestią wyboru ustawodawcy.
59. Opinia publiczna a polityka tworzenia i stosowania prawa.
//pobrano z umcs.net.pl// strona 9/10
Opinia publiczna to wszelkie przejawy opinii społecznej, wyrażonej w taki sposób, że można je
przypisać całemu społeczeństwu lub grupom społecznym. Może być wyrażona w postaci bardziej lub mniej
sformalizowanej. W ramach polityki tworzenia prawa można rolę opinii publicznej rozpatrywać od strony
proceduralnej lub merytorycznej. Od strony proceduralnej chodzi o formy udziału adresatów prawa w polityce
tworzenia prawa (np. referendum). Od strony merytorycznej rola opinii publicznej w polityce tworzenia prawa
wyraża się w możliwości oddziaływania opinii publicznej na politykę tworzenia prawa, niezależnie od istnienia
procedur takiego wpływu. Dla prawodawcy opinia publiczna powinna być ważna i znana, powinien znać ją
przed ustanowieniem prawa, nawet jeśli nie ma zamiaru jej uwzględniać w całości.
W ramach polityki stosowania prawa, od strony proceduralnej wpływ opinii publicznej wyraża się
w uczestnictwie czynnika społecznego w stosowaniu prawa (np. ławnicy, którzy z założenia są reprezentantami
opinii publicznej). Od strony merytorycznej wpływ opinii publicznej na politykę stosowania prawa jest
zasadniczo wykluczony z uwagi na niezawisłość sędziego, przejawić się jednak może w znajomości przez
sędziego opinii publicznej. Jednak sędzia nie może ulegać naciskom, gdyż jest bezstronny. Kieruje się On
obowiązującymi przepisami prawnymi, jak również sumieniem.
60. Patologia społeczna.
//pobrano z umcs.net.pl// strona 10/10