Teoria Stosunków Międzynarodowych

Teoria Stosunków Międzynarodowych
(2006, Prof. Marek Pietraś)
Stosunki Międzynarodowe:
1. pojęcie SM
a. sfera rzeczywistości społecznej (na zewnątrz państwa)
b. sfera działalności badawczej, dziedzina naukowa z własnymi teoriami i
metodami badawczymi
c. James Rosenau: to dziedzina stosunków społecznych obejmująca szeroki
obszar działań, cyrkulacji idei i dóbr, które przekraczają granice państw.
Dokonują się one (SM) w sposób zinstytucjonalizowany, zorganizowany.
d. Pearson i Rochester to wszelkie transgraniczne interakcje społeczne i czynniki
je warunkujące.
2. zakres przedmiotowy SM (analiza treści przepływów, analiza płaszczyzn SM):
a. płaszczyzna polityczna: nadrzędna, oficjalne interakcje kanałami
dyplomatycznymi, podjęte tu decyzje maja wpływ na wszystkie inne
płaszczyzny.
b. płaszczyzna gospodarcza: cyrkulacja dóbr, kapitału i technologii. Geopolityka
geoekonomika
c. płaszczyzna kulturowa: cyrkulacja idei i wartości, wzorców zachowań
(konsumpcyjnych)
d. płaszczyzna wojskowa: wojny, pakty
e. płaszczyzna społeczna: bezpośrednie kontakty między społecznościami,
globalne społeczeństwo obywatelskie
f. płaszczyzna ekologiczna, naukowa, sportowa, inne...
3. mechanizm internacjonalizacji w SM:
a. istota: przekształcenie tego co wewnątrzpaństwowe w element środowiska
międzynarodowego
b. zakresy: handel, obieg kapitału, przepływ siły roboczej, wzorców politycznej
organizacji społeczeństwa (krucjaty, kolonizacja)
4. współzaleŜności jako skutki SM:
a. zespół więzi między państwami, („pasy transmisyjne”) które sprawiają Ŝe
zmiany w jednym państwie są odczuwalne w innych.
b. Karl Deutsch: „kaskadowe współzaleŜności” – dynamika i siła narastania i
nakładania się współzaleŜności w środowisku międzynarodowym.
c. Robert Keohane: „kompleksowe współzaleŜności” – dotyczą wielu obszarów,
są złoŜone i wzajemnie się warunkują.
5. istota SM (wyjaśnianie sensu sedna SM):
a. J. Kukułka: o istocie SM stanowią procesy wzajemnych oddziaływań
podmiotów SM. Z natury oddziaływania państw: bezpieczeństwo i rozwój.
b. Bruck, Sapin, Snyder: SM to stosunki między oficjalnymi grupami decydentów
c. R. Kuźniar: SM to wzajemne oddziaływanie wszystkich składników
rzeczywistości międzynarodowej (nie są tylko sumą polityk zagranicznych,
SM to teŜ procesy cyrkulacji)
6. narodziny i ewolucja nowoŜytnych SM:
a. ok. 2400 p.n.e. staroŜytne polis zawierały pierwsze „umowy
międzynarodowe”, 1390 p.n.e. – pierwszy w dziejach sojusz, 653 p.n.e. –
pierwszy wysłannik (dyplomata). Jeremy Bentham – po raz pierwszy uŜył słów
„SM”.
Stosunki te były nieregularne, nie było suwerennej równości podmiotów ani
prawa międzynarodowego.
pobrano z www.umcs.net.pl
Średniowiecze – próby budowania społeczeństwa uniwersalnego „republica
christiana” supremacja papieŜy, łączenie władzy świeckiej i duchowej
b. system westfalski (1648): scentralizowane państwa narodowe, suwerenne
pojedyncze ośrodki władzy, rozwój kapitalizmu (zapotrzebowanie na wzrost
znaczenia państwa w kierowaniu społeczeństwem)
Norbert Elias: wzrost współzaleŜności między grupami społecznymi w
wyniku upowszechnienia stosunków wymiany, monopolizacja prawomocnego
uŜycia siły fizycznej (centralizacja Ŝycia społecznego), zjawisko wojny jako
normalne działania państw (do 1928 wojny były legalnym środkiem polityki
międzynarodowej)
Charles Teilly: wojny ‘zrobiły’ państwa, ale państwa ‘zrobiły’ wojny.
1648: scentralizowane państwa po uŜyciu wojny jako instrumentu polityki
międzynarodowej zawarły umowę międzynarodową zaczęło funkcjonować
prawo międzynarodowe.
Cechy systemu westfalskiego:
istnienie scentralizowanego państwa narodowego, terytorialnego, nowa
organizacja Ŝycia społecznego
zasada suwerennej równości państw
zasada równowagi sił
rozwój i funkcjonowanie praw międzynarodowego
zasada terytorialności
c. system powestfalski (postwestfalski):
juŜ w XIX wieku istniały organizacje międzynarodowe i pozarządowe
globalizacja
demokratyzacja Ŝycia społecznego
organizacje, zjawiska i procesy nie przypisane do terytorium, wymykające się
spod kontroli państw
hybrydowość zagroŜeń
brak klarownego podziału między tym co wewnętrzne i zewnętrzne w
państwie
7. specyfika SM:
a. poliarchiczność – cecha struktury środowiska: decentralizacja, anarchiczność,
istnienie wielu niezaleŜnych od siebie ośrodków władzy, nikt nie ma monopolu
na przymus:
tworzy strukturalne ramy dla wszelkich zjawisk w SM
Aurelio Pecceli: światu grozi niedecyzyjność
bezpieczeństwo państw ma charakter względny
Kenneth Waltz: brak bezpieczeństwa jest zdeterminowany przez anarchiczność
środowiska międzynarodowego
b. potęga państw ma charakter względny:
brak zjawiska władzy
zjawisko wpływu
relacja nadrzędności i podrzędności nie występuje z powodu formalnego suwerenna równość podmiotów
c. złoŜoność ŚM:
heterogeniczność i złoŜoność podmiotowej struktury (wielu róŜnych
uczestników)
jednoczesne oddziaływanie wielu zmiennych
treść decyzji jest wynikiem kompromisu
pobrano z www.umcs.net.pl
2
Kukułka: rzeczywistość międzynarodowa jest dynamicznym procesem, podlega
ciągłym przeobraŜeniom, postępuje złoŜoność SM
Adams: przyśpieszenie historyczne – zmiana w funkcjonowaniu społeczeństw
8. specyfika procesów decyzyjnych w SM:
a. ośrodki decyzyjne są stałe (rządy państw, organizacje międzynarodowe), ale i
doraźne (spotkania decydentów), brak ośrodka centralnego
b. decyzje nie są produktem jednego naczelnego ośrodka decyzyjnego ale są
wynikiem działania co najmniej dwóch suwerennie równych podmiotów
c. treść decyzji jest z reguły wynikiem kompromisu, decyzje nie są arbitralne
d. decyzje skierowane są do zdecentralizowanego ŚM, moŜliwe reakcje:
wspieranie, neutralność, przeciwdziałanie wykonaniu bądź efektom
9. wzajemne przenikanie się wnętrza państwa i ŚM:
a. globalizacja  umiędzynarodowienie się roli państwa
10. dyplomatyczne formy (zewnętrzny wyraz) SM i ich ewolucja
doraźne
stałe
stałe przedstawicielstwa
dyplomatyczne (republiki
dwustronne misje specjalne wysokiej rangi
włoskie w XIV w.)
organizacje międzynarodowe
konferencje międzynarodowe
(Centralna Komisja Nawigacji
wielostronne
(zjazd Gnieźnieński)
na Renie 1815)
Ewolucja w kierunku multilateralnych stosunków stałych.
SM jako dyscyplina naukowa
1. Geneza:
a. W XVII/XIX wieku ukazały się pierwsze prace, badające SM z punktu
widzenia prawa i filozofii
b. Tukidydes: wojna peloponeska
c. Jako próba podejścia całościowego: po konferencji pokojowej w Wersalu
powołano specjalne instytuty SM w Wielkiej Brytanii i USA
d. 1925 – pierwsza katedra SM w Polsce – Uniwersytet Lwowski
e. NOSM zrodziła się i jest zdominowana przez USA
f. uznano, Ŝe jest dyscypliną, która ma kształtować pokój
2. pojęcie TSM:
a. jako element NOSM: określa przedmiot badań TSM, metody i techniki
badawcze, infrastrukturę
b. definicja TSM: usystematyzowany zbiór warunkowo sformułowanych
twierdzeń wyjaśniających odnoszących się do struktury, ewolucji
funkcjonowania SM jako sfery rzeczywistości społecznej
c. teorie modelujące RM:
teorie wyjaśniające: czynią SM zrozumiałymi, tworzą intelektualny ład w
NOSM, pomagają w konceptualizacji, dostarczają sposobów interpretacji SM
t. modelujące RM: mówią o moŜliwościach i postulowanych kierunkach
działań
d. przedmioty refleksji:
interakcje: współzaleŜności ekonomiczne, reŜimy międzynarodowe,
funkcjonowanie społeczności międzynarodowej, mechanizmy równowagi sił,
procesy interakcji regionalnej
podmioty
pobrano z www.umcs.net.pl
3
konkretne problemy: globalizacja, fragmentalizacja ŚM, interwencja a
suwerenność, ekologia, toŜsamość
problemy etyczne i filozoficzne: etyka, epistemologia, ontologia, metodologia,
debaty interparadygmatyczne
e. elementy teorii NOSM:
przedmiot analizy i jej zasięg przestrzenny: państwo i jego działania,
transnarodowe grupy nacisku, globalny system międzynarodowy
cele analizy: wyjaśnianie, zmienianie rzeczywistości
metodologia: behawioryzm (odwołanie się do analiz empirycznych),
dedukcyjność (odwołania do historii), analiza jakościowa (politologiczna)
stopień postrzegania odrębności NOSM: czy NOSM jest odrębną nauką czy
subdziedziną politologii
f. kategorie NOSM: (budowane przez siatkę pojęciową, aby język naukowy była
precyzyjny) państwo, podmiot transnarodowy, polityka zagraniczna,
organizacja międzynarodowa, współzaleŜność, reŜimy międzynarodowe,
procesy transarodowe, system międzynarodowy
3. etapy ewolucji westfalskich SM:
A. NURT IDEALISTYCZNY (LIBERALNY):
i. powstał na gruncie doświadczeń po II WW
ii. Kant: ‘Wieczny pokój’ 1795
iii. normatywizm
iv. myślenie postulatywne
v. W. Wilson: orędownik liberalizmu
vi. załoŜenia:
ograniczona rola państwa
więzi
moŜliwość przeniesienia zachowań jednostek na grunt SM
dwubiegunowe widzenie świata (równieŜ w kwestii moralności)
harmonia interesów
główne znaczenie ma ekonomia
społeczeństwa i jednostki działają za pośrednictwem państw
pokój nadrzędną wartością
rozwój więzi i prawa międzynarodowego
rozwój organizacji międzynarodowych
vii. A. Moravcsik: t. liberalnego intergovernmentalizmu
’analiza procesów politycznych jest postawiona na głowie’
racjonalność = ekonomia (korzyści)
marginalizacja roli państwa
państwa reprezentują jednostki
korzyść państwu przynosi ochrona interesów jego mieszkańców
viii. kategorie: prawo, moralność, organizacje międzynarodowe, opinia
publiczna, pokój
B. NURT REALISTYCZNY:
i. lata ’30 XX wieku – Morgenthau na podstawie ‘lewiatana’ Hobbes’a
rozpoczyna nauki nowej szkoły
ii. załoŜenia:
podejście państwocentryczne (metafora stołu bilardowego)
decentralizacja i nieufność w ŚM
względność bezpieczeństwa i potęgi państw
rywalizacja o potęgę
państwa = racjonalni aktorzy
pobrano z www.umcs.net.pl
4
siła, potęga cel sam w sobie
mechanizm równowagi sił (niedopuszczalna hegemonia)
zachowania państw warunkowane są czynnikami zewnętrznymi
SM są sumą polityk zagranicznych państw
państwo – unitarny aktor SM
iii. kategorie: państwo, potęga/siła, interesy narodowe (racja stanu),
równowaga sił
C. ETAP BEHAWIORALNY:
i. scjentyści, empirycy, indukcjoniści, kwantyfikatorzy, zapoczątkowali
etap dominacji teorii cząstkowych
ii. rewolucja behawioralna
iii. obszar badawczy:
decyzje
organizacje międzynarodowe
procesy decyzyjne
siły sprawcze w polityce zagranicznej
1. podejście systemowe:
a. analiza elementów rzeczywistości międzynarodowej zwanych
systemami międzynarodowymi
b. systemy: konstrukcje społeczne pozostające w relacjach z
otoczeniem
c. proces decyzyjny: konwersja wewnątrzsystemowa
d. analiza biegunowości: analiza struktury (ale nie podmiotowej!);
systemy według Kaplana:
system równowagi sił: wielobiegunowy, antyhegemoniczny,
zmienność koalicji
grupa systemów dwubiegunowych:
i. bardzo luźny system dwubiegunowy
ii. luźny system dwubiegunowy z udziałem innych silnych
ośrodków (lata ’80 – ZSRR v USA, ale Jugosławia i Chiny)
iii. dwubiegunowy system odpręŜenia
iv. dwubiegunowy system niestabilnych bloków
v. ścisły system dwubiegunowy (zachowanie państw wynika z
ich miejsca w strukturze systemu – lata ’40, ’50)
system uniwersalny: powszechny ład wokół organizacji
międzynarodowych, stabilność
system hierarchiczny: zakłada istnienie hegemona
system niepełnej proliferacji broni atomowej
system pełnej proliferacji broni atomowej: system jednostronnego
weta
e. 1992 – scenariusze Josepha Nye:
i. powrót do dwubiegunowości (kryterium wojskowe): USA v
Rosja
ii. kryterium gospodarczo wojskowe: USA – Rosja – EWG –
Japonia – Chiny
iii. kryterium bloków gospodarczych: $ - € - ¥
iv. hegemonia: pax americana
pobrano z www.umcs.net.pl
5
v. wielopłaszczyznowa współzaleŜność:
wojskowa: hegemonia USA
gospodarcza: $ - € - ¥
kulturowa: dyfuzja sił
f. rozkład siły nie jest jedynym kryterium konstruowania systemów
g. Johan Gatlung: koncepcja poziomu rozwoju cywilizacyjnego:
i. systemy centralne: wysoki poziom rozwoju, wysoka ranga,
centralne połoŜenie w interakcjach międzynarodowych,
status, potencjał, skumulowane zasoby
ii. systemy peryferyjne
iii. mocarstwa sektorowe (w pewnych dziedzinach: Niemcy i
Japonia gospodarczo, ale nie politycznie)
h. idea systemów niekontynuowanych: Oran Young – świat nie musi
być jednym systemem, systemy regionalne:
i. teoria więzi: James Rosenau: zjawiska i procesy naleŜy analizować
na przecięciu tego co wewnętrzne i zewnętrzne (polityka
zagraniczna, globalizacja)
j. teoria pola (analiza czynnikowa): Quincy Wright: SM są wynikiem
stanu pola
pole faktyczne: system w czasie i przestrzeni
pole analityczne: 12 wymiarowa przestrzeń , rola wartości i
moŜliwości (potencjału)
pole wartości (energia społeczna, siła, zasoby, postęp etc...)
pole moŜliwości (ocena rzeczywistości, celów, stosunków do
świata, interpretacji celów, samoidentyfikacji etc...)
D. ETAP POSTBEHAWIORALNY:
rozczarowanie behawioryzmem, pojawienie się aktorów transnarodowych
(państwo przestało być jedynym podmiotem SM), i współzaleŜności,
podejścia państwowocentryczne okazały się nieadekwatne.
1. John Hearts: przyczyny słabnięcia pozycji państwa:
a. rozwój komunikacji międzynarodowej: przenikalność granic i
ograniczenie kontroli nad terenem (suwerenności!)
b. rozwój broni masowego raŜenia: państwo ma potencjał, który nie
powinien zostać uŜyty (suwerenność!)
c. rozwój środków przenoszenia broni masowego raŜenia
d. procesy integracji gospodarczej – ograniczenie zdolności państwa do
zaspokajania potrzeb społecznych
e. wzrost aktywności podmiotów pozarządowych
pobrano z www.umcs.net.pl
6
3.
4.
5.
6.
2. załoŜenia transnarodowej wizji SM:
a. w SM istnieją podmioty inne niŜ państwa (ciągle mające główne
znaczenie)
b. w SM zjawiska i procesy zachodzą nie tylko między państwami
c. wraŜliwość: jak szybko zmiany w jednym państwie odczuwane są w
innym państwie? (współcześnie wzrasta)
d. podatność: jakie koszty naleŜy ponieść aby usunąć negatywne skutki
zmian w ŚM?
NEOREALIZM:
a. Kenneth Waltz – 1979 – ‘Teoria Stosunków Międzynarodowych’
b. strukturalny realizm: państwa i ich relacje ze ŚM czyni przedmiotem badań
c. środowisko międzynarodowe = system międzynarodowy: nie jest suma państw,
ale tworzy nową jakość,
d. identyfikacja sił międzynarodowych będących wpływem ŚM na zachowanie
państwa
e. koncentracja na uwarunkowaniach strukturalnych
f. ŚM zmienia intencje i decyzje decydentów
g. elementy charakterystyczne ŚM :
i. zasady organizujące funkcjonowanie systemu międzynarodowego
ii. anarchiczność = brak centralnego sterowania
iii. państwa polegają na własnych siłach (self-health system)
iv. dylemat bezpieczeństwa: niepewność co do intencji innych państw
h. cechy charakterystyczne państw:
i. ich zachowania są ograniczone przez anarchiczną strukturę ŚM
ii. wszystkie dąŜą do zapewnienia sobie bezpieczeństwa by móc
realizować pozostałe funkcje
iii. państwa róŜnią się potencjałem:
dystrybucja siły jest głównym wyznacznikiem zachowania państw
teoria hegemonicznej stabilności(USA dominuje w ŚM i je stabilizują)
koncepcja strukturalnej potęgi (instytucje wypełniają lukę po
hegemonie)
NEOLIBERALIZM:
a. instytucje międzynarodowe mogą być hegemonem
b. badania reŜimów międzynarodowych
c. państwo w ramach instytucji międzynarodowych moŜe uŜywać potencjału
innych państw
PLURALIZM:
a. powrót do liberalizmu
b. koncentracja na podmiotach pozarządowych
c. społeczeństwo światowe kategorią analityczną
d. wielość i heterogeniczność podmiotów SM
e. John Burton: metafora pajęczyny
f. podmioty transnarodowe
g. transnarodowe grupy nacisku
STRUKTURALIZM:
a. nurt hybrydowy, realistyczno-liberalny
b. metafora ośmiornicy: zaleŜności ekonomiczne (głowa  nogi)
c. wyjaśnia dysproporcje w rozwoju
pobrano z www.umcs.net.pl
7
7. wpływ końca ‘zimnej wojny’ na TSM:
a. realizm nie sprawiał juŜ wraŜenia, Ŝe wyjaśnia SM w kategoriach
obiektywnych
b. podmioty transnarodowe ujawniły niedostatki (neo)realizmu
c. zmniejszenie wartości eksplanacyjnej realizmu
d. renesans liberalizmu: ‘neoliberalny moment w TSM’
e. zaczyna się debata ‘noe-neo’
8. mapa TSM na przełomie XX i XXI wieku:
a. t. wyjaśniające:
i. neorealizm
ii. neoliberalizm (zwłaszcza instytucjonalny)
b. t. konstruktywizmu społecznego
c. t. modelujące (refleksyjne):
i. normatywna
ii. feministyczna
iii. t. krytyczna
iv. socjologia historii
9. DEBATA ‘NEO-NEO’:
a. neo-neo synteza
b. wspólne poglądy, obszary badawcze
neorealizm
anarchia
państwo dysponuje przymusem
analiza polityki zagranicznej
państwo głównym uczestnikiem SM
jednoczesne występowanie konfliktu
neoliberalizm
łagodzona przez instytucje
ale nie nad ekonomią
analiza instytucji
ale teŜ podmioty pozarządowe
i współzaleŜności
10. TEORIE REFLEKSYJNE:
a. teoria normatywna:
i. bada wartości i normy w SM
ii. w imię czego podejmuje się decyzje w SM?
iii. Kris Brown: obszary zainteresowania:
autonomia państwa w ŚM
etyka uŜycia siły w SM (moralność, prawo)
sprawiedliwość w SM
b. teoria feministyczna:
i. kapitalizm ogranicza moŜliwości kobiet
ii. kobiety powinny decydować w SM
iii. patriarchalny system dominacji w społeczeństwie
iv. Marysia Zalewski, Ann Ilkner – ‘Feministyczna TSM’
v. zniesienie dominacji męŜczyzn (‘hormony walki’)
c. krytyczna TSM:
i. Adorno, Habermas, Horkheimer, szkoła frankfurcka (marksizm, nie
komunizm!)
ii. emancypacja jednostki
iii. Robert Cox, Andrew Linklateur: upadek systemu bezpieczeństwa po
zimnej wojnie, jakie jest bezpieczeństwo jednostki w SM?
iv. analiza przejawów siły i dominacji jako ograniczeń emancypacji
jednostki
pobrano z www.umcs.net.pl
8
d. socjologia historii:
i. wyjaśnia wpływ historycznego rozwoju społeczeństw na organizację i
funkcjonowanie państw i SM
ii. załoŜenie: konkretna postać państwa (systemu) ma swoje oparcie na
historii
e. konstruktywizm społeczny:
i. ciągle się kształtuje...
11. paradygmat globalizacji (późnowestfalski)
a. Thomas Kuhn: paradygmat to zespół spójnych poglądów i zespół narzędzi,
metod i problemów
i. obóz zwolenników westfalskiego modelu SM:
globalizację moŜna wytłumaczyć w ramach dotychczasowych szkół
myślenia (keepers)
ii. obóz zwolenników systemu postwestfalskiego: globalizers
b. wyjaśnianie struktury SM:
i. heterogeniczność podmiotów SM
ii. 3 sektory: państwo, korporacje, organizacje pozarządowe
iii. zmiana funkcji i funkcjonowania państwa
iv. zmiana praw suwerenności
v. obecność i działania podmiotów pozarządowych
vi. rekonfiguracja anarchii SM
vii. ‘powrót do średniowiecza’
c. interakcje:
i. elementy wnętrza państwa coraz częściej uczestniczą w polityce
międzynarodowej
ii. zmiana logiki interakcji
iii. Ulrich Beck: dawniej: państwo – państwo, dziś: globalne – lokalne
iv. wzrost znaczenia mechanizmów transnarodowej penetracji
(deregulacja)
v. jednoczesne procesy integracji i dezintegracji
vi. Rosenau: fragnegracja
vii. Robertson: glokalizacja
12. mechanizmy sterowania ŚM:
a. system westfalski: hegemonia, równowaga sił, instytucje międzynarodowe
b. koncepcja globalnego zarządzania:
i. tworzenie niehierarchicznej struktury
ii. sieć instytucji międzyrządowych
iii. instytucje z udziałem podmiotów transnarodowych, pozarządowych i
państwowych
c. miltilevel governance:
sterowanie procesami społecznymi powinno być dokonywane na wielu
płaszczyznach na róŜnych poziomach
d. struktury sieciowe:
i. zarządzanie sieciowe
ii. niehierarchiczna struktura więzi sieciowych
iii. sieci organów pozarządowych (ale nie tylko)
iv. Manuel Castells: jako przykład – Międzynarodowa konwencja o
niestosowaniu min przeciwpiechotnych
13. poziomy analizy SM:
a. poziom ŚM – SM jako całość
b. poziom państwa jako głównego uczestnika SM
pobrano z www.umcs.net.pl
9
c. poziom transnarodowy
d. D. Singer: np. wojnę moŜna rozpatrywać na wszystkich 3 poziomach
(dysproporcja siły, konsekwencja istnienia autorytarnych ustrojów, wyraz
sprzecznych interesów)
Podmiotowa struktura społeczności międzynarodowej
1. pojęcie społeczności międzynarodowej i jej zakresy:
a. definicja:
zespół uczestników SM świadomych wspólnych interesów, wartości, reguł
postępowania funkcjonujących w ramach tych samych instytucji. Społeczność
międzynarodowa nie jest przypadkową zbiorowością między podmiotami
występuje zespół więzi. To właśnie więzi tworzą społeczność międzynarodową
b. zakres podmiotowy:
i. wąski zakres: prof. Symonides – państwa (prawo = więzi)
ii. szeroki zakres: NOSM – państwa i podmioty niepaństwowe
iii. J. Rosenau: bifurkacja – wyodrębnianie się podmiotów państwowych
spośród podmiotów niepaństwowych (państwa in statu nascendi)
iv. J. Rosenau: dwa światy społeczności międzynarodowej:
ilość głównych podmiotów
zainteresowania podmiotów
główne cele
argument w realizacji celów
normy sytemu
modele współpracy
reguły interakcji
dystrybucja potęgi
przywództwo
instytucjonalizacja
zdolność do zmian
świat państwocentryczny:
192
dylemat bezpieczeństwa
integralność terytorialna
przemoc fizyczna
prawo międzynarodowe
formalne sojusze
praktyka dyplomatyczna
hierarchiczna
mocarstwa
dobrze rozwinięta
nikła
Siły w czasie ‘zimnej wojny’:
świat wielocentryczny:
setki tysięcy
zachowanie autonomii
udział w rynku światowym
wycofanie się ze współpracy
prawa człowieka,
sprawiedliwość
najczęściej czasowe
tworzone ad hoc
względna równość
innowacyjne podmioty
w procesie rozwoju
wysoka
Siły obecnie:
GLOB
region
PAŃSTWO
grupy społeczne
jednostki
c. zakres przedmiotowy:
dotyczy więzi, które scalają podmioty
H. Bull: więzi scalające to normy, reguły, wspólne interesy i wartości
J. Wallerstein: przede wszystkim gospodarcze, mocarstwa = stabilizacja
pobrano z www.umcs.net.pl
10
Grocjusz: prawo międzynarodowe (źródło ładu w SM, ograniczenie samowoli
państw, nie ma instytucji nadzorującej w ŚM, prawo jako spoiwo)
d. zakres czasowy:
dotyczy ewolucji więzi (Grecja – kultura, średniowiecze – religia, renesans –
odkrycia, obecnie- społeczność wielokulturowa spojona prawem
międzynarodowym)
2. pojęcie podmiotowości w SM:
a. istota podmiotowości:
i. zdolność do świadomego i celowego działania w SM
ii. decydent organizacja wielkich grup społ. (podmiot efektywny) wielka grupa ludzi (podmiot potencjalny)
b. podmiotowość polityczno – międzynarodowa:
i. kryterium zorganizowanej grupy społecznej
ii. kryterium transgraniczności działań
iii. podmiot = uczestnik = aktor
iv. Evans, Nerinham: zidentyfikowana rola w SM – szerokie określenie
zakresu podmiotów
v. O. Young: kaŜdy zorganizowany podmiot, który nie jest
podporządkowany innemu podmiotowi,
c. podmiotowość prawno – międzynarodowa:
i. państwo
ii. organizacje międzynarodowe
iii. stolica apostolska
iv. narody walczące o niepodległość, które wyodrębniły swoją
reprezentację (OWP)
v. kryterium zdolności prawnej
vi. kryterium zdolności do czynności prawnych (zdolność procesowa)
Typologia i charakterystyka podmiotów SM:
1. Państwa:
a. 1945 – 71
2005 – 192 (problem Tajwanu, Palestyny...)
b. najwyŜej zorganizowana grupa społeczna:
i. zakres i zasięg zasobów dostępnych do realizacji celów publicznych
ii. zdolność do zaspokajania róŜnych potrzeb społecznych
iii. mają legitymizację do sprawowania swoich funkcji
c. rozbudowana struktura organizacyjna:
i. inne podmioty SM działają za zgodą państwa
ii. stosunki międzypaństwowe maja podstawowe znaczeni dla Sm
iii. atrybuty: suwerenność, wyłączne prawo przymusu na danym
terytorium, cało i samowładność w ŚM
iv. terytorialność: zasada politycznej organizacji delimitująca zasięg
władzy
v. moŜliwość legalnego stosowania siły fizycznej
vi. tylko państwa tworzą organizacje międzynarodowe
vii. Steven Krasner:
A. kontrola obszaru w ramach granic
B. zewnętrzne uznanie
C. wyłączne prawo do decydowania
pobrano z www.umcs.net.pl
11
D. zdolność wykluczania zewnętrznych stosunków władzy:
prawo międzynarodowe
współzaleŜności
instytucje międzynarodowe
procesy integracyjne
2. Organizacje międzynarodowe:
a. bez statutu organizacja nie ma podmiotowości prawnomiędzynarodowej
b. Clive Archer: 3 sposoby pojmowania podmiotowości OM:
i. jako forma SM (nie ma podmiotowości)
ii. jako arena polityk zagranicznych państw (szczątkowa podmiotowość)
iii. jako samodzielny podmiot SM
c. definicja: OM to związki państw lub nawet jednostek zorganizowanych wokół
stałych organów i podejmujących działania na rzecz realizacji wspólnych
celów określonych w statucie.
3. Organizacje międzyrządowe (IGO):
a. na podstawie umowy cywilno-prawnej
b. powszechne (27% IGO, 3% INGO) / regionalne
c. uniwersalne / wyspecjalizowane
d. pierwsze organizacje międzyrządowe powstawały juŜ w XVII wieku
4. Transnarodowe (niepaństwowe) podmioty SM (INGO):
a. działają transgranicznie
b. pozapaństwowe
c. niesuwerenne i nieterytorialne
d. Hoking, Smith: kryteria wyodrębniania
autonomia w procesie osiągania celów
reprezentatywność określonej grupy społecznej
zdolność do wywierania wpływu na ŚM
e. zakres podmiotowy:
i. organizacje pozarządowe (prowadzą do powstania społeczeństwa
globalnego) – 7 500, ‘non-profit’, nie stosują przemocy, nie działają w
imieniu rządu
ii. korporacje transnarodowe – 64 000 (870 000 filii); świat ‘bez granic’,
zasoby kapitałowe, syndrom ‘miłości i nienawiści’ między państwami a
korporacjami
iii. ruchy narodowowyzwoleńcze - prawo narodów do samostanowienia,
grupy etniczne
iv. podmioty nielegitymizowane (organizacje terrorystyczne) - wynik
procesu umiędzynarodowienia, ‘wrogowie bez adresu’, asymetryczne
zagroŜenie,
v. ruchy religijne
vi. ruchy polityczne
Państwo jako uczestnik SM
Polityka zagraniczna.
Władza – w państwie (pionowy) - wpływ – między państwami (poziomy)
1. Ziemowit Jacek Pietraś: proces formowania i reakcji przez państwa metod i celów
wynikających z jego f. zewnętrznych, odzwierciedlających interesy narodu.
2. Marek Pietraś: proces wywierania wpływu na zachowania innych państw
3. cechy specyficzne PZ:
a. jest realizowana w środowisku poliarchicznym
b. jest intencyjna
pobrano z www.umcs.net.pl
12
c.
d.
e.
f.
sekwencyjna
odzwierciedla interesy państw
racja stanu: Ŝywotne interesy państwa, nie są przedmiotem dyskusji
agendy: zabezpieczenia instytucjonalne, centralne organy ds. polityki
zagranicznej: rząd, głowa państwa, parlament, MSZ
g. instrumenty (polityczne, gospodarcze, kulturowe) metody (dwustronne,
wielostronne)
4. PZ jako rodzaj wpływu:
a. Cel: utrwalenie w ŚM stanów korzystnych dla państwa
b. Cel: zmiana stanów niekorzystnych
c. Hilsti: potęga – zdolność państw do kształtowania zachowań innych uczestników
SM
5. wzór Clin’a: P=(C+E+M)*(S+W) potęga=(ludność + gospodarka + potencjał
wojskowy(obiektywne, hard power))*(strategia polityki zagranicznej + wola polityczna
(subiektywne))
6. istotą wpływu w PZ jest takie działanie państwa ‘A’ w stosunku do państwa ‘B’, aby
państwo ‘B’ wykonało działanie ‘x’ – poŜądane przez państwo ‘A’ charakter
instrumentalny, celem jest zmiana działań państwa’B’
7. Joseph Nye: ‘soft power’ (1990): atrakcyjność kulturowa państwa, wartości polityczne,
zasoby informatyczne i technologiczne zdolność osiągania celów przez państwo
poprzez przyciąganie i przekonywanie innych poprzez atrakcyjność a nie przez przemoc
8. sposoby wywierania wpływu:
a. Rothget:
przymus (siła)
przekupstwo
propaganda
b. Holsti:
perswazja: negocjacje (tylko argumenty retoryczne)
oferta nagrody: przekupstwo
wcześniejsze udzielenie nagrody: zachęta
groźba ukarania: bojkot gospodarczy, sankcje
nałoŜenie kary bez przemocy fizycznej: sankcje przeciw władzy/społeczeństwu
zastosowanie siły wojskowej
9. odpowiedź państwa poddanego wpływowi:
a. ulega
b. ignoruje (nie zauwaŜa)
c. odwleka reakcję (gra na czas)
d. podejmuje negocjacje z państwem ‘A’
e. przeciwstawia się wpływowi
10. zmienne warunkujące skuteczność wpływu:
a. Holsti:
i. czynnik psychologiczny (poziom determinacji)
ii. poziom współzaleŜności miedzy państwami
iii. miejsce przyłoŜenia wpływu (‘mimośrodowość’)
11. ewolucja zakresu przedmiotowego PZ:
a. pierwsza generacja: decyzje o wojnie/pokoju
b. druga: po II WW – decyzje równieŜ gospodarcze i kulturowe
c. trzecia generacja PZ: lata ‘80/’90 – ekologia, prawa człowieka, obieg informacji...
12. uwarunkowania polityki zagranicznej:
a. PZ jest wypadkową – w Ŝyciu społecznym występują prawdopodobieństwa, a nie
prawa
pobrano z www.umcs.net.pl
13
b. nie dzieje się w próŜni, uwzględnia realia
c. typologia uwarunkowań wg Holstiego:
Zewnętrzne:Wewnętrzne:
struktura rozkładu sił (biegunowość)połoŜenie geograficzne (geopolityka)
gospodarka światowa i jej mechanizmywłaściwości państwa(wielkość, demografia)
działania innych państwsystem polityczny
problemy transgranicznewewnętrzna opinia publiczna
prawo międzynarodowebiurokracja (jakość) i gr. nacisku
13. poziomy negocjacji międzynarodowych:
a. Putman:
Rząd państwa ‘A’
Rząd państwa ‘B’
Grupy nacisku w p ‘A’
Grupy nacisku w p ‘B’
b. zjawisko adaptacji politycznej państw:
i. analiza środowiska adaptacja do środowiska
ii. cel i sens – utrzymanie punktu dynamicznej równowagi
iii. zdolność adaptacji = sprawne funkcjonowanie państwa
c. role międzynarodowe państwa:
i. proces formułowania i realizowania PZ państwa
ii. definiowana
iii. narzucana
iv. rola: filtr między uwarunkowaniami wewnętrznymi i zewnętrznymi,
‘etykietowanie’ PZ państwa,
v. rola = pozycja międzynarodowa (status, ranga, jest niemierzalna i
realtywna)
vi. rola: dynamiczny wyraz pozycji państwa
d. role międzynarodowe wybranych państw:
i. Federacja Rosyjska:
1. reintegrator WNP
2. stabilizator na obszarze WNP
3. strategiczny partner USA
4. ostoja pokoju (ZSRR)
5. hegemon europy wschodniej (ZSRR)
6. promotor ruchów wyzwoleńczych (ZSRR)
7. mecenas sił postępowych (ZSRR)
ii. USA:
1. hegemon
2. przywódca koalicji antykomunistycznej
3. promotor demokracji
4. stabilizator ładu w europie
5. równowaga ZSRR (zimna wojna)
6. katalizator rozmontowywania stalinizmu (zimna wojna)
iii. Francja:
1. lokomotywa procesu integracji europejskiej
pobrano z www.umcs.net.pl
14
iv. Polska:
1. promotor stabilności w europie południowo-wschodniej
2. zwornik łuku północ-południe
v. Stolica Apostolska:
1. obrońca i rzecznik wartości chrześcijańskich
2. reintegrator społeczeństw na płaszczyźnie duchowej
Mechanizmy funkcjonowania ŚM
1. procesy integracyjne:
a. tworzenie i utrwalanie więzi (państwa tracą część autonomii)
b. proces złoŜony i wielopłaszczyznowy
c. róŜne formy i treść
d. koncepcje integracji:
i. funkcjonalizm: Mitrany – podejście pragmatyczne:
najwaŜniejsze są więzi niepolityczne
niepolityczne współdziałanie
rezygnacja państw z części suwerenności na rzecz budowy ładu
zmiany świadomości społecznej
wizja docelowa: pluralistyczna wspólnota światowa
ii. neofunkcjonalizm: E. Haas:
procesy odbywają się w układzie regionalnym
zaangaŜowanie elit politycznych
mechanizm rozlewania się przedsięwzięć
iii. federalizm: Moravcsik
dobrowolna współpraca
zachowanie odrębności politycznej
ograniczenie zakresu suwerennych praw państw
Stany Zjednoczone Europy
iv. koncepcja pluralistycznej wspólnoty bezpieczeństwa: K. Deutsch
wspólne wartości polityczne
jakość elit politycznych
kanały wzajemnej komunikacji
uzasadnienie istnienia NATO
e. uwarunkowania i mechanizmy stabilności SM:
i. stabilność bezpieczeństwo przewidywalność kontrola optymalizacja działań i decyzji
ii. pojęcie stabilności:
łac. zdolność pozostawania niezmiennym,
sytuacja, w której o ile system wyłączony jest z równowagi to zmiany
tej równowagi nie naruszają systemu ani istotnych właściwości
systemu świadczących o jego toŜsamości niezaleŜnie od zachowanych
zmian warunkujących ich zachowanie
2. stabilność jako skutek rozkładu siły w ŚM:
a. uwarunkowania systemowe
b. system wielobiegunowy – dwubiegunowy
c. model Richarda Rosecrana: hegemoniczna stabilność
3. stabilność jako skutek tworzenia i funkcjonowania instytucji międzynarodowych:
1. problemy kolektywnych działań w poliarchicznym środowisku międzynarodowym
a. współpraca wymaga mechanizmów organizacyjnych
b. państwa są egoistyczne i nieufne
pobrano z www.umcs.net.pl
15
c. Ole Mancur: racjonalne, egoistyczne podmioty nie będą działały na rzecz
wspólnych interesów, chyba, Ŝe zaistnieje określony rodzaj wpływu lub
inny mechanizm skłaniający (wyostrzenie dylematu więźnia)
d. Dominacja racjonalności indywidualnej ponad kolektywną
e. instytucje międzynarodowe łagodzą dylemat więźnia
2. rola IM w procesie znoszenia strukturalnych barier współpracy:
a. Robert Axelrod: warunek pojawienia się współpracy w SM egoistów bez
centralnej instytucji sterującej:
i. utworzenie rządu światowego (na dziś utopia)
Zdenek Mlynar: formy lokalne państwa współpraca
wyŜszego rzędu
ii. zmiana światopoglądów, przede wszystkim decydentów
politycznych
iii. zmiana zasad organizacji i funkcjonowania ŚM, a w szczególności
ograniczenie moŜliwości stosowania racjonalności indywidualnej
b. pojęcie i specyfika IM:
i. tworzenie IM jest jedną z generalnych prawidłowości rozwoju SM
ii. słuŜą regulowaniu SM
iii. są kategorią stosunków społecznych
iv. instytucja – łac. Urządzanie, zwyczaj, nawyk, tradycja
v. James Farsky: zespół praktyk w SM zachowujących powtarzalność
vi. R. Keohane:
reguły formalne i nieformalne
ograniczają pole działania
gwarantują przewidywalność zaufanie
vii. cechy IM:
są względnie trwałymi konstrukcjami społecznymi
są utworzone w wyniku negocjacji
są ‘zmiennymi z wyboru’
składają się z zespołów wzorców zachowań
mają utylitarny charakter
słuŜą przezwycięŜaniu problemów zachowań kolektywnych
(koszty, deficyt informacji)
stopień sformalizowania nie decyduje o istocie IM
viii. definicja wg Marka Pietrasia:
instytucje międzynarodowe – trwałe, ale dynamiczne; mają róŜne
formy i zawierają kolektywnie uzgodnione wzorce zachowań. Są
konstrukcjami społecznymi, słuŜą powtarzalności zachowań,
regulują fragmenty rzeczywistości przyczyniając się do stabilizacji
rzeczywistości przezwycięŜając wielostronne kierowanie na rzecz
kolektywnego.
ix. Zakres przedmiotowy i formy IM:
1. organizacje międzynarodowe
2. reŜimy:
Steven Krasner: zasady, normy, reguły i procedury
decyzyjne wokół których następuje zbieŜność oczekiwań (a
w konsekwencji zachowań) podmiotów w określonych
dziedzinach SM
prawo międzynarodowe + struktury jego weryfikacji
cechy reŜimów międzynarodowych:
dotyczą wąskich obszarów SM
pobrano z www.umcs.net.pl
16
ich podstawą jest prawo międzynarodowe
maja rozbudowane struktury weryfikacji
pełnią role pośrednika w stosunkach między państwami (są
między państwami, nie ponad!)
funkcje:
poprawa komunikacji między państwami
zwiększenie przewidywalności zaufania
zapewniają powtarzalność zachowań
zmieniają kryteria racjonalności działania
3. zwyczaj
4. praktyki dyplomatyczne (np. poprawianie szarfy na
wieńcach)
5. sieci
x. Lake: wybór formy instytucjonalnej wynika z połoŜenia państwa i
chęci zminimalizowania ryzyka oportunizmu i kosztów współpracy
równowaga
xi. Barry Buzan: dojrzała anarchia
3. Zmiana w ŚM:
a. zmiana jako wyraz ewolucji systemu hegemonicznego
i. cykle polityczne:
cykle: podobne co do swej istoty stany osiągane w róŜnych
okresach czasu i elementy strukturalnej zmiany SM
G. Modelski: hegemonia powinna być zastąpiona terminem
‘przywództwo’
system globalny rodzi zapotrzebowanie na przywództwo
przywództwo: porządkuje, stabilizuje
praktyka SM potwierdza zapotrzebowanie na przywództwo
teoria cyklu siły: Ch. Doran:
badanie relatywnej siły państwa w odniesieniu do siły innych
państw:
1. faza budowania potęgi
2. faza szczytu potęgi
3. faza upadku
wzrastają moŜliwości przywództwa
cykl relatywnej moŜliwości
teoria długiego cyklu: G. Modelski:
proces strukturalnej zmiany wynikający z ewolucji układu sił, nowa
forma porządku międzynarodowego wyraŜającego się w
wyłonieniu nowego globalnego przywódcy
przywódca: innowacyjny, wyraŜa przyszłe tendencje rozwoju
cykle od roku 1500:
odkrycia geograficzne – Portugalia
protestancka etyka pracy (kapitalizm) – Niderlandy
rewolucja naukowo-techniczno-przemysłowa – Wielka Brytania
rewolucja informatyczna – USA
t. długookresowej globalnej zmiany politycznej: Monsbach i
Vasquez
zmiana – wynik wyłaniania się i rozwiązania kwestii spornej
narodziny islamu, rewolucja francuska, komunizm, faszyzm
cykle ekonomiczne (cykle Koszdiatiewa) co 50-60 lat
pobrano z www.umcs.net.pl
17
Aksjologiczne elementy SM
potrzeby interesy decyzje działania cele
świadomość
normy
wartości
normatywizacja wartości – rozwój prawa międzynarodowego, normy regulują działania
1. podstawowe kategorie aksjologiczne w SM:
a. aksjologia: gr. aksjos – wartościowy, cenny; ogólna kategoria wartości,
pochodzenie wartości, ich rola i wpływ na zachowania społeczne (SM)
b. potrzeby:
i. stan braku czegoś
ii. aspiracyjne: wiąŜą się z oczekiwaniami
iii. operacyjne: działania na rzecz realizacji oczekiwań
iv. Kukułka: 3 grupy potrzeb:
związane z egzystencją
koegzystencjalne
aktywności
c. interesy:
i. relacje między interesami a dobrami je zaspokajającymi
ii. interesy realizacyjne funkcji państwa
iii. interesy określające cele
iv. Kukułka:
egzystencjalne
koegzystencjalne
funkcjonale
v. egocentryczne / altruistyczne zachowania państw
d. cele:
idealne wyobraŜenia wyniku działania, które ma słuŜyć zaspokojeniu potrzeb
są określane indywidualnie dla kaŜdego z państw
e. świadomość międzynarodowa:
i. subiektywne odzwierciedlenie obiektywnej rzeczywistości
międzynarodowej
ii. nie ma świadomości bez podmiotu
iii. części składowe:
wiedza
wyobraŜenia
stereotypy
oceny
postawy
pobrano z www.umcs.net.pl
18
iv. zjawisko mispercepcji
duŜa
brak bezpieczeństwa
obsesja
mała
SUBIEKTYWNA
NIEPEWNOŚĆ
OBIEKTYWNA NIEPEWNOŚĆ
duŜa
mała
fałszywe bezpieczeństwo
(mispercepcja)
bezpieczeństwo
f. normy:
i. słuŜą regulacji rzeczywistości
ii. nakaz lub zakaz
iii. spoiwo społeczne
iv. produkt normatywizacji wartości:
wartości polityczne normy prawne
wartości państwowe normy polityczne
wartości moralne
v.
normy moralne
normy polityczne:
’miękkie prawo’
tworzone są przez organizacje międzynarodowe
nakładają na państwa określone zobowiązania
nie dają podstaw do roszczeń
vi. normy prawne (międzynarodowe):
wysoki stopień woli co do obowiązywania tworzą podstawę do roszczeń
normy kurtuazyjne: wynikają z szacunku
g. wartości:
stanowią obiekt poŜądania, dąŜeń:
i. istnienie
ii. bezpieczeństwo
iii. suwerenność
iv. współistnienie kulturowe
v. równość uczestników SM
vi. sprawiedliwość
vii. pokój (Galtung: pokój pozytywny / negatywny)
Krzywicki: zjawisko cyrkulacji wartości w czasie i przestrzeni
pobrano z www.umcs.net.pl
19