INSTYTUCJE GOSPODRKI RYNKOWEJ Jerzy Wilkin
advertisement
INSTYTUCJE GOSPODARKI RYNKOWEJ Jerzy Wilkin i Dominika Milczarek Wykład 12 Nowa teoria mikroekonomiczna – Koncepcje przedsiębiorstwa i przedsiębiorczości NATURA PRZEDSIĘBIORSTWA • Podstawowe i „stare” pytania dotyczące natury przedsiębiorstwa: – Jaka jest różnica pomiędzy transakcją realizowaną w ramach firmy a transakcją pomiędzy oddzielnymi firmami? – Które czynniki produkcji powinny być wytwarzane „wewnątrz”, a które powinny być dostarczane przez niezależnych dostawców? – Co determinuje stopień integracji pionowej i poziomej? (K. Schmidt) 2 PRZEDSIĘBIORSTWO JAK INSTYTUCJA • Podstawowe pytania stawiane przez Nową Ekonomię Instytucjonalną w odniesieniu do teorii przedsiębiorstwa: – Czym jest przedsiębiorstwo? – Co wytycza granice przedsiębiorstwa? – Jak kształtuje się wewnętrzna struktura organizacyjna współczesnych wielkich przedsiębiorstw? 3 TEORIE FIRMY • Neoklasyczna • Podejście oparte na teorii agencji • Podejście związane z kosztami transakcji – Nowa teoria firmy 4 NEOKLASYCZNA TEORIA PRZEDSIĘBIORSTWA • Neoklasyczna teoria przedsiębiorstwa – Antoine-Augustin Cournot (1838) • Założenia teorii neoklasycznej: – przedsiębiorstwo wytwarza jeden produkt – działa w konkurencyjnym otoczeniu – zmiennymi strategicznymi są: wielkość produkcji i cena • Cel przedsiębiorstwa: maksymalizacja zysku przy danej technologii oraz strukturze popytu. 5 NEOKLASYCZNA TEORIA PRZEDSIĘBIORSTWA • Przedsiębiorstwo jest „funkcją produkcji” (czarną skrzynką), która przetwarza czynniki produkcji w dobra finalne; • Nie istnieje problem związany z bodźcami wewnątrz firmy; • Granice firmy są wytyczone poprzez minimum krzywej kosztów przeciętnych. 6 NEOKLASYCZNA TEORIA PRZEDSIĘBIORSTWA • Podręcznikowa firma jest „typem idealnym” (nierealistycznym) • pomija czas, • niepewność i • koszty zdobywania informacji. • Nie ma zastosowania do większości sytuacji z rzeczywistego życia gospodarczego. • Jednak, jest prosta, elegancka, spójna wewnętrznie oraz dostarcza jednoznacznych prognoz jakościowych (Blaug 1995). 7 KRYTYKA NEOKLASYCZNEJ TEORII PRZEDSIĘBIORSTWA • Inne cele przedsiębiorstwa: – maksymalizacja funkcji użyteczności wielu zmiennych; – maksymalizacja wielkości sprzedaży przy założonym minimalnym poziomie zysku; – zaspokajanie potrzeb; – brak możliwości maksymalizacji ze względu na niepewność; – przetrwanie zamiast maksymalizacji. 8 CELE ORGANIZACJI (KORPORACJI) John Kenneth Galbraith (The New Industrial State 1967) cele organizacji (korporacji): • Trwanie; • Autonomia; • Minimum zarobków (w tym zysków i dywidend); • Rozwój produkcji i ekspansja; • Technologiczna wirtuozeria. 9 CELE ORGANIZACJI (KORPORACJI) J.K. Galbraith (The New Industrial State): „Członkowie technostruktury starają się przystosować cele korporacji do własnych celów z takim skutkiem, że korporacja dopasowuje postawy społeczne do własnych potrzeb. To, co ma być zdrowym celem społecznym, jest odbiciem celów korporacji i członków technostruktury”. 10 KRYTYKA NEOKLASYCZNEJ TEORII PRZEDSIĘBIORSTWA • Teoria tłumaczy wielkość produkcji przedsiębiorstwa, ale nie wielkość samego przedsiębiorstwa; • „Przedsiębiorstwo” nie jest jednoznacznie zdefiniowane: – Jaka jest różnica pomiędzy kontraktem właściciela firmy z pracownikami a kontraktem właściciela z dostawcami? – Dlaczego pracownicy „należą” do firmy a dostawcy – nie? 11 KRYTYKA NEOKLASYCZNEJ TEORII PRZEDSIĘBIORSTWA • Decydent jest osobą pozbawioną znaczenia – Samuelson: W świecie neoklasycznym nie ma znaczenia czy kapitaliści zatrudniają pracowników czy pracownicy zatrudniają kapitalistów. 12 KRYTYKA NEOKLASYCZNEJ TEORII PRZEDSIĘBIORSTWA • Peter Drucker The Practise of Management 1954: – Teoria przedsiębiorstwa i zachowania podporządkowanego maksymalizacji zysku wręcz zbankrutowała w ekonomii. – Zachowanie przedsiębiorstwa zależy od jego wielkości, zatrudnionych w nim osób, praw własności, struktury organizacyjnej, rynków, na których działa, itp. 13 PODEJŚCIE OPARTE NA TEORII AGENCJI • Teoria określa optymalny kontrakt pomiędzy zwierzchnikiem a agentem. • Problem: nie ma różnicy pomiędzy kontraktem kształtującym bodźce w firmie, a kontraktem pomiędzy oddzielnymi firmami. 14 PODEJŚCIE OPARTE NA TEORII AGENCJI • Jeśli tworzone są optymalne kontrakty, to struktura organizacyjna nie odgrywa roli – Jakakolwiek alokacja, która może być wdrożona przez daną strukturę organizacyjną może być również wdrożona w ramach innej struktury organizacyjnej dzięki użyciu odpowiedniego kontraktu (K. Schmidt) • Inne ujęcie - pozytywna teoria agencji. 15 PODEJŚCIE ZWIĄZANE Z KOSZTAMI TRANSAKCJI • Ronald Coase: (The Nature of the Firm 1937); • Armen Alchian i Harold Demsetz (Production, Information Costs and Economic Organization 1972); • Benjamin Klein, Robert Crawford i Armen Alchian (Vertical Integration, Appropriable Rents and the Competitive Process 1978); • Oliver Williamson (Market and Hierarchies 1975). 16 DLACZEGO ISTNIEJĄ PRZEDSIĘBIORSTWA? • Ronald Coase: Kiedy transakcja ma miejsce w ramach firmy a kiedy na rynku? • Dwie formy alokacji zasobów: – Przez rynek; – Przez formy organizacyjne, jakimi są przedsiębiorstwa. • Rynek i przedsiębiorstwo są alternatywnymi formami alokacji zasobów; • Podobnie ujmuje tę sprawę Kenneth Arrow. 17 DLACZEGO ISTNIEJĄ PRZEDSIĘBIORSTWA? • Ronald Coase: Wybór form zależy od wysokości kosztów transakcji z nią związanych; • W przypadku transakcji jednorazowych i krótkookresowych przewagę ma alokacja rynkowa; • W przypadku transakcji powtarzających się i długookresowych lepszym rozwiązaniem jest organizacja przedsiębiorstwa. 18 DLACZEGO ISTNIEJĄ PRZEDSIĘBIORSTWA? • Ronald Coase: Odmienne mechanizmy alokacji powodują powstawanie odmiennych kosztów transakcji: • W małych grupach formy organizacyjne (administrowanie) są bardziej efektywnym mechanizmem alokacji; • Im większa grupa (firma), tym większe „koszty administracyjne” i bardziej efektywny mechanizm cenowy. 19 DLACZEGO ISTNIEJĄ PRZEDSIĘBIORSTWA? • Armen Alchian i Harold Demsetz: – Przedsiębiorstwo jako koalicja współpracujących ze sobą osób; – Ludzie współpracujący w zespole osiągają większą wydajność niż osoby pracujące oddzielnie i koordynujące swą działalność poprzez rynek; – Rola właściciela przedsiębiorstwa: monitorowanie; – Przedsiębiorstwo splotem kontraktów zawieranych między właścicielem a członkami zespołu produkcyjnego; – Brak różnicy między stosunkami wewnątrz przedsiębiorstwa a stosunkami na rynku. 20 DLACZEGO ISTNIEJĄ PRZEDSIĘBIORSTWA? • Klein, Crawford, Alchian oraz Williamson teoria przedsiębiorstwa powiązana z kosztami transakcji i teorią kontraktu niepełnego – Przedsiębiorstwo (lub inna organizacja) jest podstawowym przykładem kontraktu niepełnego; – Koszty transakcji związane z przygotowaniem kontraktu zmuszają strony do podpisania niepełnych kontraktów; – Dopełnianie i renegocjowanie kontraktu niepełnego powoduje zmniejszenie efektywności (asymetria informacji, specyfika zasobów). 21 DLACZEGO ISTNIEJĄ PRZEDSIĘBIORSTWA? • Wyspecjalizowanie zasobów a przewaga przedsiębiorstwa nad rynkiem. – problem integracji pionowej • Organizacja przedsiębiorstwa jako reakcja na problem niepewności i ryzyka w gospodarowaniu. • Rozwój współczesnych przedsiębiorstw był przede wszystkim ukierunkowany dążeniem do zmniejszenia kosztów transakcyjnych a nie rozwojem technologii (współczesne korporacje). 22 GRANICE PRZEDSIĘBIORSTWA • Problem granic przedsiębiorstwa: – Ronald Coase: • Przedsiębiorstwo jako sieć zintrenalizowanych kontraktów; • Porównanie krańcowych kosztów transakcji w organizacji i transakcji rynkowych; – Sanford Grossman i Oliver Hart (The Costs and Benefits of Ownership 1986) • Koncentracja własności zasobów wyspecjalizowanych w organizacji; • Możliwości motywowania stron kontraktu. 23 GRANICE PRZEDSIĘBIORSTWA • Outsourcing – Wydzielenie zadań dotychczas wykonywanych w ramach przedsiębiorstwa i trwałe przekazanie ich realizacji firmie zewnętrznej – Moda czy trwały element praktyki gospodarczej? – Zjawisko nowe, czy z nową nazwą? – Każdego zadania, czy tylko niektórych? – Zawsze z korzyścią? E. Płusa „Powierzanie podmiotom zewnętrznym zadań związanych z zarządzaniem kadrami a efektywność przedsiębiorstwa” (2006) 24 KULTUROWE ŹRÓDŁA PRZEDSIĘBIORCZOŚCI B. Berger Kultura przedsiębiorczości (1994) • Dotychczas studia nad przedsiębiorczością były zdominowane przez ekonomistów. • Ich prace nie ukazują pełnego obrazu przedsiębiorczości: – wpływ czynników społecznych, jak przekonania moralne, normy i wartości; – te czynniki wyznaczają ogólne ramy, w których jednostki mogą rozwijać swoją przedsiębiorczość i poszukiwać dla siebie nowych możliwości. 25 KULTUROWE ŹRÓDŁA PRZEDSIĘBIORCZOŚCI M. Weber, Etyka protestancka i duch kapitalizmu (1905) Etyka wczesnego kalwinizmu a życie gospodarcze: • Asceza; • Oszczędność (ograniczanie konsumpcji); • Pracowitość; • Dążenie do zysku jako wyraz woli Boga. 26 KULTUROWE ŹRÓDŁA PRZEDSIĘBIORCZOŚCI „Jeśli Bóg pokazał wam sposób, w jaki legalnie możecie zyskać więcej niż w inny sposób, nie szkodząc przy tym ani własnej duszy ani cudzej i jeśli sposób ten odrzuciliście, wybierając mniej zyskowny, to przekreślacie jeden z celów waszego zawodu – powołania, odrzucacie godność zarządcy (steward) Boga i odmawiacie przyjęcia darów jego oraz użycia ich dla Niego, kiedy On tego żąda. Wolno wam pracować, aby być bogatymi dla Boga, ale nie dla ciała i grzechu” (Baxter) 27 KULTUROWE ŹRÓDŁA PRZEDSIĘBIORCZOŚCI • F. Fukuyama (1995): Zaufanie jako podstawa etyki biznesu i efektywnego gospodarowania. • „Przedsiębiorczy familizm”, np. w Hongkongu, Chinach, Włoszech. 28 KULTUROWE ŹRÓDŁA PRZEDSIĘBIORCZOŚCI Korzyści skali i zaufanie (na podstawie Fukuyama 1995) Warunki Kapitał społeczny Wyniki • Możliwe korzyści skali • Wysokie koszty informacji • Oportunistyczne zachowania pracowników • Koszty transakcji • USA, Japonia i Niemcy • Wysoki poziom zaufania do osób spoza rodziny • Profesjonalni menedżerowie; moralna odpowiedzialność za większą grupę • Duże przedsiębiorstwa • Wykorzystywanie korzyści skali • Innowacyjność • Chiny • Niski poziom zaufania na zewnątrz rodziny • Zarządzanie przez członków rodziny, moralna odpowiedzialność wobec członków rodziny • Małe przedsiębiorstwa • Przewaga w zdobywaniu kapitału początkowego • Mniejsza innowacyjność 29 PODSUMOWANIE „Zaakceptowanie przez część współczesnych ekonomistów ograniczeń ludzkiej racjonalności pobudziło rozwój teorii kosztów transakcji, praw własności, niekompletnych kontraktów, a te pozwoliły na rozwój nowej ekonomii firmy” (Ząbkowicz 2005). 30
