Przystąpienie do strefy euro – nadzieje i obawy społeczeństwa
advertisement
WYŻSZA SZKOŁA FINANSÓW I PRAWA W BIELSKU-BIAŁEJ STUDIA PODYPLOMOWE: MECHANIZMY FUNKCJONOWANIA STREFY EURO Projekt realizowany z Narodowym Bankiem Polskim w ramach programu edukacji ekonomicznej PRACA DYPLOMOWA PRZYSTĄPIENIE DO STREFY EURO – NADZIEJE I OBAWY SPOŁECZEŃSTWA POLSKIEGO Autor: Bożena Kowalska Monika Sabela-Kukuczka Promotor: prof. nzw. dr hab. Jan Ostoj Bielsko-Biała, rok 2015 2 Spis treści Wstęp .......................................................................................................................................... 3 Rozdział I Euro w opinii społeczeństwa .................................................................................... 4 1. 1. Strefa euro w ocenie społeczeństwa polskiego – stan obecny i ewolucja ...................... 4 1. 2. Oczekiwania i obawy społeczne ..................................................................................... 7 1. 3. Możliwości wprowadzenia euro w ocenie najbliższego otoczenia - stan aktualny ...... 10 Rozdział II Wprowadzenie euro: korzyści i szanse – perspektywa obywatela ........................ 14 2.1. Redukcja ryzyka kursowego oraz kosztów transakcyjnych .......................................... 16 2.2. Większa przejrzystość cen ............................................................................................ 17 2.3. Spadek stóp procentowych ............................................................................................ 18 2.4. Wzrost gospodarczy wyrażony wzrostem dobrobytu ................................................... 19 Rozdział III Wprowadzenie euro: koszty i zagrożenia –perspektywa obywatela .................... 20 3.1. Utrata niezależnej polityki pieniężnej ........................................................................... 22 3.2. Wzrost cen ..................................................................................................................... 23 Rozdział IV Czy edukacja społeczeństwa polskiego o strefie euro jest ważna i potrzebna? ... 25 Zakończenie ............................................................................................................................. 30 Wykaz wykresów ..................................................................................................................... 31 Wykaz tabel .............................................................................................................................. 31 Bibliografia............................................................................................................................... 32 3 Wstęp W życiu codziennym spotkałyśmy się z szeregiem kontrowersyjnych wypowiedzi na temat wprowadzenia waluty euro. Część osób było kategorycznie przeciw, inne za. Docierały do nas również informacje, iż osoby te początkowo były zwolennikami wprowadzenia waluty euro, a w chwili obecnej ich postawa się zmieniła. Starałyśmy się dowiedzieć jakie są obecnie nastawienia obywateli w Polsce wobec wprowadzenia waluty euro. Dlatego sięgnęłyśmy do badań ogólnopolskich, a z drugiej strony do naszego najbliższego środowiska. Starałyśmy się zrozumieć, jak nasze otoczenie reaguje na ewentualne wprowadzenie euro i na ile te pogłoski są realne, jakie są nadzieje i obawy oraz wiedza najbliższego otoczenia. Stąd nasz problem badawczy sprowadza się do próby: pokazania ewolucji nastawienia polskiego społeczeństwa wobec perspektywy wejścia do unii walutowej na przestrzeni ostatnich lat; oceny przyczyn tej ewolucji; oceny stanu obecnego tego nastawienia na przykładzie badania wykonanego wśród przedstawicieli społeczności lokalnej; ustalenia głównych czynników generujących obecne nastawienie i ich zgodności ze stanem rzeczywistych korzyści i zagrożeń. W rozdziale pierwszym naszej pracy skupiłyśmy się na analizie porównawczej dostępnych wyników badań nastawienia polskiego społeczeństwa i wyników badania ankietowego nastawienia naszego bliskiego środowiska wobec możliwości przyjęcia wspólnej waluty. Kolejne rozdziały to ocena korzyści i szans oraz kosztów i zagrożeń w tym obszarze, przeprowadzona z perspektywy świadomości przeciętnego obywatela. Pracę zakończyłyśmy skupiając uwagę na problemie ekonomicznej edukacji polskiego społeczeństwa jako niezwykle ważnym elemencie warunkującym przyjęcie przez Polskę wspólnej waluty. Posłużyłyśmy się dwojakimi źródłami. Były to źródła zawierające informację o ogólnych procesach istotnych dla tworzenia unii walutowej oraz źródła zawierające gotowe wyniki badań przeprowadzone przez wiarygodne instytucje. 4 Rozdział I Euro w opinii społeczeństwa Celem rozdziału jest odpowiedź na pytanie jaki jest aktualny stan wiedzy społeczeństwa polskiego i jego opinia na temat przystąpienia Polski do strefy euro. 1. 1. Strefa euro w ocenie społeczeństwa polskiego – stan obecny i ewolucja Polska wstępując 1 maja 2004 roku do grona państw Unii Europejskiej przyjęła zobowiązanie przyjęcia w przyszłości, po spełnieniu określonych warunków, wspólnej europejskiej waluty – euro. Czy przeprowadzona wówczas kampania informacyjna jasno i czytelnie przekazała ten fakt społeczeństwu? Czy biorąc udział w ogólnonarodowym referendum, poprzedzającym podjęcie ostatecznej decyzji o wejściu Polski do Unii Europejskiej, przeciętny Polak miał świadomość, iż wejście do struktur unijnych jest jednocześnie zobowiązaniem do przyjęcia waluty euro? Jeżeli ja czuję się przeciętnym Polakiem to moja odpowiedź na to pytanie brzmi „nie”. A co mówią na ten temat przeprowadzone badania? 7-8 czerwca 2003 roku w referendum ogólnokrajowym w sprawie przystąpienia Polski do Unii Europejskiej Polacy odpowiadali na pytanie: „czy wyraża Pani/Pan zgodę na przystąpienie Rzeczpospolitej Polskiej do Unii Europejskiej?” Wyniki referendum, jakie podała Państwowa Komisja Wyborcza, mówią, że aż 77,45% osób głosujących powiedziało „tak”. Tak dla wejścia Polski do Unii Europejskiej. Ale czy taki sam poziom akceptacji jest dla wejścia Polski do strefy euro? Wyniki przeprowadzanych dwukrotnie w roku przez Komisję Europejską badań Eurobarometru pokazują m.in. poziom poparcia polskiego społeczeństwa dla wprowadzenia euro do Polski, w okresie od wejścia Polski do Unii Europejskiej aż chwili obecnej1. W okresie od 2004 roku do 2008 roku poziom poparcia dla euro wynosił średnio blisko 45%2. Poparcie to gwałtownie spada w 2008 roku w wyniku kryzysu finansowego i gospodarczego strefy euro, którego skutki odczuła również Polska. Dlatego też plany rządu polskiego o przystąpieniu do strefy euro musiały zostać odsunięte w czasie. Był to czas na przygotowanie gospodarcze i polityczne oraz czas na opracowanie strategii komunikacji społecznej. 1 2 http://ec.europa.eu/public_opinion/index_en.htm http://europa.eu/rapid/press-release_IP-08-2031_pl.htm 5 Za właściwy odbiór społeczny poparcia wejścia Polski do strefy euro odpowiada polski rząd. Bowiem poziom akceptacji społecznej uważany jest za poziom gotowości społeczeństwa do ponoszenia konsekwencji z integracji walutowej, zarówno do czerpania korzyści jak i do ponoszenia kosztów integracji. Komunikat Komisji Europejskiej dla rządów państw kandydujących jasno określa, iż najwyższym priorytetem, mającym ogromny wpływ na sprawne wprowadzenie euro, jest podnoszenie wiedzy społeczeństwa na temat euro i Unii Gospodarczej i Walutowej3 poprzez informowanie i komunikację ze społeczeństwem. Również polskie uregulowania prawne podkreślają konieczność informowania społeczeństwa o skutkach ekonomicznych, podejmowanych przez władze państwa, decyzji. Stąd istnieje konieczność opracowania przez władze strategii komunikacji na temat euro. Bazą do jej opracowania jest przeprowadzenie szeregu badań społecznych. Przeprowadzone dotychczas badania krajowe pokazują, iż opinie Polaków na temat euro nie są jednoznaczne. Są zróżnicowane i zmienne w czasie. Przeprowadzone przez Centrum Badania Opinii Społecznej (CBOS)4 badania na temat poparcia wprowadzenia euro do Polski przez społeczeństwo polskie w poszczególnych latach przestawiają następujące wyniki5: Styczeń 2002 64% zwolenników 22% przeciw Styczeń 2007 44% zwolenników 46% przeciw Listopad 2008 47% zwolenników 45% przeciw Styczeń 2009 52% zwolenników 38% przeciw Kwiecień 2010 41% zwolenników 49% przeciw Marzec 2011 32% zwolenników 60% przeciw Lipiec 2012 25% zwolenników 68% przeciw Luty 2013 29% zwolenników 64% przeciw Październik 2014 24% zwolenników 68% przeciw. Powyższe wyniki są odpowiedzią na postawione przez CBOS pytanie ”CZY ZGODZIŁ(A)BY SIĘ PAN(I) NA ZASTĄPIENIE POLSKIEGO PIENIĄDZA (ZŁOTEGO) WSPÓLNYM DLA WIELU PAŃSTW UNII EUROPEJSKIM PIENIĄDZEM – EURO?”6 3 http://pl.wikipedia.org/wiki/Unia_Gospodarcza_i_Walutowa http://www.cbos.pl/PL/o_firmie/o_firmie.php 5 http://www.cbos.pl/PL/publikacje/raporty.php 6 CBOS, Komunikat z badań, Warszawa styczeń 2007, http://www.cbos.pl/SPISKOM.POL/2007/K_014_07.PDF 4 6 Jak widać powyżej dwa lata przed wejściem Polski do Unii Europejskiej blisko dwie trzecie ankietowanych opowiedziało się za wprowadzeniem waluty euro do Polski. Kolejne lata pokazują osłabienie poparcia dla euro i wzrost jego przeciwników, co przedstawia wykres 1.1. Wykres 1.1. Poparcie społeczeństwa polskiego dla wprowadzenia euro do Polski. 70 60 50 40 30 20 10 0 2002 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 Zwolennicy Przeciwnicy Źródło: opracowanie własne na podstawie komunikatów CBOS za lata od 2007 do 2014 roku. Jest to wynik, w głównej mierze, przetaczającego się przez kraje Unii Europejskiej kryzysu gospodarczego, gdzie społeczeństwo dowiedziało się problemach finansowych Grecji a potem kolejnych państw europejskich, aż w końcu dotknęło to również Polskę. Co spowodowało, że kolejne państwa nie oparły się kryzysowi? Obecnie, kiedy możemy mówić już o dogasającym kryzysie, badacze zjawiska oceniają, iż głównym powodem kryzysu był brak przygotowania gospodarek poszczególnych państw członkowskich Unii Europejskiej na sytuacje kryzysowe, brak narzędzi zabezpieczających i braku odpowiedniej komunikacji ze społeczeństwem w zakresie przyczyn kryzysu i działań w reakcji na kryzys. 7 1. 2. Oczekiwania i obawy społeczne Stosunek społeczeństwa do przystąpienia Polski do strefy euro będzie ściśle oddziaływał na przewidywane skutki wprowadzenia europejskiej waluty. Czym się kieruje społeczeństwo polskie określając swój stosunek do waluty euro i jej wprowadzenia? Liczne badania pokazują, że miarą tego poparcia są przewidywane korzyści dla polskiego obywatela i polskiej gospodarki lub też ich brak. Przyjrzyjmy się bliżej wynikom badań. W 2007 roku większość ankietowanych (52,7%) opowiedziało się za korzyściami dla polskiej gospodarki i prawie połowa badanych za negatywnymi konsekwencjami dla polskich obywateli (48,3%), a w szczególności7: Dla polskiej gospodarki respondenci wymienili następujące pozycje (Tabela 1.2.1.): Korzyści Wzmocnienie pozycji Polski Wzrost inwestycji zagranicznych Szybszy wzrost gospodarczy Wzrost płac Zagrożenia Wyniki Wyniki Utrata autonomii w polityce 35,2% pieniężnej 34,4% Wzrost inflacji Utrata kontroli 28,2% gospodarczą 24,4% Wzrost bezrobocia 30,4% 29,5% nad polityką 18,5% 13,5% Źródło: Opracowanie własne na podstawie: Centrum Badań Marketingowych Indicator (2007). Narodowy Bank Polski, Raport na temat pełnego uczestnictwa Rzeczpospolitej Polskiej w trzecim etapie Unii Gospodarczej i Walutowej, Warszawa 2011, s.86-87. Z kolei dla obywateli respondenci wskazali (Tabela 1.2.2.): Korzyści Ułatwienia w podróżowaniu po krajach eurolandu Ułatwienie zakupów w tych krajach Brak konieczności wymiany waluty Większe poczucie przynależności do UE Zagrożenia Wyniki 55,9% 46,6% 45,2% 25,7% Wzrost cen Oszustwa i nadużycia w przeliczaniu cen Problemy i niedogodności w przeliczaniu cen Spadek zamożności obywateli/ spadek płac Wyniki 60% 47,3% 34,6% 28% Źródło: Opracowanie własne na podstawie: Centrum Badań Marketingowych Indicator (2007). Narodowy Bank Polski, Raport na temat pełnego uczestnictwa Rzeczpospolitej Polskiej w trzecim etapie Unii Gospodarczej i Walutowej, Warszawa 2011, s.86-87. 7 Narodowy Bank Polski, Raport na temat pełnego uczestnictwa Rzeczpospolitej Polskiej w trzecim etapie Unii Gospodarczej i Walutowej, Warszawa 2011, s.86. 8 Przedstawione wyniki badań podziela nie tylko społeczeństwo polskie, ale również przedsiębiorcy i organizacje społeczne. Co zmieniło się w kolejnych latach? Jak zmieniło się podejście społeczeństwa do kwestii zamiany złotego na walutę euro? Przyjrzyjmy się ostatnim przeprowadzonym i udostępnionym przez CBOS badaniom. Porównując wyniki badań, opracowane w marcu 2013 roku8, do wyników badań z 2007 roku dowiadujemy się że od listopada 2008 roku niezmiennie społeczeństwo obawia się wzrostu cen 83-84%. Ponadto w ujęciu łącznym ankietowani, niezależnie czy są zwolennikami czy przeciwnikami euro, przewidują: Tabela 1.2.3. Obawy i nadzieje społeczne. Wyniki badań CBOS z marca 2013 roku. Wzrost cen 59% Niekorzystny kurs wymiany złotego na euro 36% Ułatwienia dla podróżujących 35% Utrata przez Polskę możliwości prowadzenia samodzielnej/suwerennej polityki pieniężnej Likwidacja ryzyka związanego ze zmianą kursu złotego do euro 21% Ułatwienie dla przedsiębiorców i przy spieszenie wzrostu gospodarczego 16% Wzrost inwestycji zagranicznych w Polsce 13% Koszty finansowe związane z prowadzeniem euro 12% Spadek stóp procentowych: tańsze kredyty i niższe oprocentowanie lokat bankowych 10% 19% Źródło: Opracowanie własne na podstawie: Komunikatu CBOS z badań wykonanych w marcu 2013 roku w Warszawie Na podstawienie przedstawionych powyżej wyników badań CBOS z 2007 roku i z 2013 roku możemy porównać jak zmieniło się podejście społeczeństwa polskiego do kwestii wprowadzenia euro, a w szczególności związanych z tym faktem obaw i nadziei. Podejście to obrazuje poniższy wykres: 8 CBOS, Komunikat z badań, Warszawa marzec 2013, http://www.cbos.pl/SPISKOM.POL/2013/K_042_13.PDF 9 Wykres 1.2. Obawy i nadzieje społeczeństwa polskiego wobec wprowadzenia euro w 2007 i 2013 roku. 2007 2013 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% OBAWY: Wzrost cen Utrata przez Polskę możliwości prowadzenia samodzielnej/suwerennej polityki pieniężnej NADZIEJE: Ułatwienia dla podróżujących Ułatwienie dla przedsiębiorców i przyśpieszenie wzrostu gospodarczego Wzrost inwestycji zagranicznych w Polsce Źródło: Opracowanie własne na podstawie badań Centrum Badań Marketingowych Indicator z 2007 roku i komunikatu CBOS z 2013 roku. Wyniki badań CBOS z października 2014 roku są bardzo zbliżone do powyższych. W pierwszych dwóch pozycjach tabeli widoczny jest wzrost obaw o 5-6 pkt. %. W pozycji „utrata przez Polskę możliwości prowadzenia samodzielnej/suwerennej polityki pieniężnej” 10 jest największa zmiana na niekorzyść Polski o 6 pkt. %. Pozostałe pozycje badania różnią się nieznacznie9. Jak widać największą obawą społeczeństwa polskiego jest przewidywany wzrost cen. Obawy te nie są bezpodstawne i nie różnią się w znacznym stopniu od obaw społeczeństwa europejskiego, co potwierdzają badania Komisji Europejskiej. W praktyce w części państw przyjmujących walutę euro nie udało się uniknąć spełnienia tych obaw, gdyż nie było odpowiednich narzędzi zabezpieczających. Wprowadzenie 1 stycznia 2002 roku waluty euro do obiegu gotówkowego spowodowało wzrost cen w strefie euro najważniejszej pozycji, jaką jest żywność, średnio o 5,9%, a w niektórych państwach nawet o 12,5% (Grecja)10. W obecnej sytuacji, po przebytym kryzysie i wyciągnięciu odpowiednich wniosków, Polska może już korzystać z doświadczeń tych państw i być na czas przygotowanym. Jednakże bez szeroko zakrojonej efektywnej kampanii informacyjnej, edukowania społeczeństwa polskiego obawy przed przyjęciem waluty euro nie znikną i od tego zależeć będzie czy z sukcesem zamienimy polskiego złotego na euro. 1. 3. Możliwości wprowadzenia euro w ocenie najbliższego otoczenia stan aktualny Aby podać możliwie najświeższe informacje na temat podejścia społeczeństwa polskiego do kwestii wejścia Polski do strefy euro przeprowadzono dla potrzeb tej pracy badanie ankietowe pt. „Przyjęcie przez Polskę waluty euro” w dniach 5-20 marca 2015 roku na liczącej 56 osób próbie dorosłych mieszkańców południowej Polski, a dokładnie województwa śląskiego. Badana grupa to 28 mężczyzn i 28 kobiet, wybranych losowo, w wieku od 18 r.ż. do wieku emerytalnego, z czego poniższe grupy wiekowe stanowią odpowiednio % badanych: 9 o od 18 do 30 lat 18 % o od 31 do 45 lat 48 % o od 45 do 55 lat 16 % o powyżej 55 lat 18 %. CBOS, Komunikat z badań, Warszawa listopad 2014, http://cbos.pl/SPISKOM.POL/2014/K_151_14.PDF https://www.euro-area-statistics.org/inflation-rates?cr=eur&cr1=eur&lg=pl&project=inflationrates&page=0&chart0=ICP.M..N.000000.4.ANR&chart1=ICP.M..N.010000.4.ANR&chart2=ICP.M..N.070000 .4.ANR&chart3=undefined 10 11 52 % ankietowanych posiada wykształcenie wyższe i 36 % wykształcenie średnie, pozostałe 13 % posiada wykształcenie zawodowe i podstawowe. Blisko połowa ankietowanych mieszka na wsi, a druga połowa w mieście do 100 tys. mieszkańców. Czego obawiają się ankietowani a czego oczekują w związku z wprowadzeniem euro do Polski pokazują wyniki badania: Na pytanie: Czego się Pan/Pani obawia po wprowadzeniu wspólnej waluty? respondenci odpowiedzieli (Wykres 1.3.1.): 3% 13 % 5% Wzrost cen Niska płaca/emerytura Niekorzystny przelicznik 16 % zmniejszenie konkurencyjności gospodarki 63 % pozostałe Źródło: Opracowanie własne na podstawie badania ankietowego „Przyjęcie przez Polskę waluty euro” przeprowadzonego w marcu 2015 roku w woj. śląskim na grupie 56 osobowej. Na pytanie: Jakich korzyści Pan/Pani oczekuje po wprowadzeniu waluty euro? respondenci odpowiedzieli (Wykres 1.3.2.): 8% 19% 6% 6% 8% 16% 9% 12% 16% wyrównanie płac do średniej unijnej jednolita waluta brak korzysci przejrzystośc cen wzrost rozwoju gospodarczego ułatwienia w podróżowaniu brak ryzyka kursowego stabilizacja wartości pieniądza i siły nabywczej pozostałe Źródło: Opracowanie własne na podstawie badania ankietowego „Przyjęcie przez Polskę waluty euro” przeprowadzonego w marcu 2015 roku w woj. śląskim na grupie 56 osobowej. 12 Wyniki pierwszego z powyższych pytań nie zaskakują, są zbliżone do wyników z lat ubiegłych. Za to zaskakujące są odpowiedzi na oczekiwane korzyści. Jedna piąta respondentów oczekuje zrównania dotychczasowej płacy z płacą funkcjonującą w krajach Unii Europejskiej. Nasuwa się postulat aby w rozdziale IV pracy wskazać konieczność poinformowania społeczeństwa, że wprowadzenie waluty euro po określonym kursie nie powinno nic zmienić w wartości pieniądza i żadne proporcje nie powinny ulec zmianie. Ponadto respondenci (68 %) doceniają korzyści z dotychczasowego uczestnictwa w Unii Europejskiej oraz ułatwienia jakich mogą się spodziewać po wprowadzeniu wspólnej waluty (odpowiedź na pytanie o trzech najważniejszych spodziewanych korzyściach ze stopniowaniem od najważniejszego do mniej ważnych): ułatwienia w podróżowaniu (25 %), brak konieczności wymiany waluty (21 %) oraz większej przejrzystości cen towarów i usług unijnych do krajowych (19 %). Mimo wszystko jesteśmy przywiązani do naszego złotego i ponad 60 % ankietowanych jest zadowolona z posiadania własnej waluty. Mając jednak wiedzę, iż temat wprowadzenia euro regularnie w mediach powraca, coraz częściej poruszamy (59 % ankietowanych) w swoim najbliższym otoczeniu znajomych, współpracowników czy rodziny tą tematykę i związane z nimi obawy (52 %), rzadziej korzyści (16 %). Oczywiście, jako potwierdzenie naszej cechy narodowej, mamy swoje zdanie na temat wprowadzenia waluty euro (60 % ankietowanych), ale nieliczni umieją je wyrazić. Jednakże najistotniejsza dla nas informacja to wynik odpowiedzi na pytanie: Czy jest Pan/Pani za wprowadzeniem waluty euro w naszym kraju? Oto wyniki: 57 % badanych jest przeciwna wprowadzeniu waluty euro do Polski, za - jest ponad 30 % badanych, a niezdecydowanych jest blisko 13 %. Postawę ankietowanych obrazuje poniższy wykres (Wykres 1.3.3.): 12,50 % 30,36 % 57,14 % jestem na NIE jestem na TAK jeszcze NIE WIEM Źródło: Opracowanie własne na podstawie badania ankietowego „Przyjęcie przez Polskę waluty euro” przeprowadzonego w marcu 2015 roku w woj. śląskim na grupie 56 osobowej. 13 Porównując wyniki naszej ankiety na powyższe pytanie do wyników udzielonych na te samo pytanie ujęte w opublikowanym przez CBOS w listopadzie 2014 roku w Warszawie komunikacie nr 151/201411 uzyskujemy poniższe wyniki: Wykres 1.3.4. Porównanie wyników badań CBOS i badania ankietowego nt. akceptacji zastąpienia złotego walutą euro CBOS, Komunikat z badań, Warszawa listopad 2014: X 2014 24% 68% 8% Badanie ankietowe „Przyjęcie przez Polskę waluty euro”, marzec 2015: 30% III 2015 TAK 57% NIE 13% NIE WIEM Ponieważ badanie ankietowe przeprowadzone dla potrzeb niniejszej pracy nie jest reprezentatywne więc istnieje duży margines błędu i nie jest możliwe dokładne przyrównanie wyników. Jednakże potwierdza ono tendencje znacznej części społeczeństwa polskiego do braku akceptacji wprowadzenia waluty euro. Przeprowadzane badania wśród społeczeństwa polskiego na temat wprowadzenia waluty euro w okresie od daty wejścia Polski do Unii Europejskiej do chwili obecnej pokazują zmienność nastrojów, począwszy od bardziej optymistycznego do pesymistycznego w chwili obecnej. Problemy innych państw europejskich, które wprowadziły euro jako walutę narodową, wpłynęły niekorzystnie na podejście Polaków do kwestii wprowadzenia euro w Polsce. 11 CBOS, Komunikat z badań, Warszawa listopad 2014, http://www.cbos.pl/SPISKOM.POL/2014/K_151_14.PDF 14 Rozdział II Wprowadzenie euro: korzyści i szanse – perspektywa obywatela Celem tego rozdziału jest ocena szans oraz korzyści wynikających z zastąpienia waluty narodowej wspólną walutą euro. Przystępując do wspólnoty europejskiej, Polska zobowiązała się do przyjęcia euro w przyszłości. Strefa euro ma ogromne znaczenie dla polskiej gospodarki, a pośrednio także dla każdego obywatela. Dlatego warto wiedzieć o niej jak najwięcej: poznać zasady jej działania, warunki członkostwa, dowiedzieć się, z czym dla nas wszystkich wiązać się będzie przyjęcie wspólnej waluty. Dużą rolę w tym pełnią rządy państw kandydujących, które to ponoszą odpowiedzialność za prawidłowy odbiór społeczny procesu integracji walutowej oraz do nich należy poinformowanie obywateli o korzyściach i szansach z przyjęcia wspólnej waluty. W komunikacie Komisji Europejskiej z sierpnia 2004r. skierowanym do Rady, Parlamentu Europejskiego, Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego i Komitetów Regionów w sprawie informacji oraz komunikacji na temat euro oraz Unii Gospodarczej i Walutowej zapisano, że „informowanie i komunikowanie na temat euro i UGW pozostaje najwyższym priorytetem, szczególnie w nowych państwach członkowskich”.12 W ramach przygotowań do członkostwa w strefie euro kraj kandydujący powinien opracować strategię komunikacji na temat euro, po to, aby zwiększyć wiedzę społeczeństwa na ten temat. Z badań przeprowadzonych w roku 2007 przez Centrum Badań Marketingowych Indicator wynikało, iż większość Polaków (52,7%) uważa, że wprowadzenie euro będzie miało pozytywne konsekwencje dla polskiej gospodarki, natomiast korzyści dla obywateli dostrzega mniej niż połowa (46,9%) .13 Wśród korzyści wynikających z wprowadzenia euro dla obywateli wymieniane są: ułatwione podróżowanie po krajach UE, ułatwienie zakupów w tych krajach, brak konieczności wymiany waluty narodowej na euro i ponoszenie kosztów z tym związanych oraz porównywalność cen. Natomiast wśród korzyści wynikających z wprowadzenia euro dla polskiej gospodarki respondenci wskazują wzmocnienie pozycji Polski w Unii Europejskiej, wzrost inwestycji zagranicznych i szybszy wzrost gospodarczy. 12 Narodowy Bank Polski, Raport na temat pełnego uczestnictwa Rzeczpospolitej Polskiej w trzecim etapie Unii Gospodarczej i Walutowej, Warszawa 2011, s.80. 13 Centrum Badań Marketingowych Indicator (2007). Narodowy Bank Polski, Raport na temat pełnego uczestnictwa Rzeczpospolitej Polskiej w trzecim etapie Unii Gospodarczej i Walutowej, Warszawa 2011, s.84 15 Tabela.1.2.4 Jakie będą konsekwencje wprowadzenia euro dla polskiej gospodarki: 50,00% raczej pozytyw ne 40,00% raczej negatywne 30,00% zdecydowanie nie wiem trudno zdecydowanie negatywne pozytywne powiedzieć 20,00% 10,00% 0,00% Serie1 1 2 3 4 5 43,40% 27,20% 11,40% 8,70% 9,30% 2 1 3 4 5 Źródło: Opracowanie własne na podstawie: Centrum Badań Marketingowych Indicator (2007). Narodowy Bank Polski, Raport na temat pełnego uczestnictwa Rzeczpospolitej Polskiej w trzecim etapie Unii Gospodarczej i Walutowej, Warszawa 2011, s.85. Tabela.1.2.5 Jakie będą konsekwencje wprowadzenia euro dla polskich obywateli: 50,00% raczej pozytyw ne 40,00% raczej negatywne 30,00% zdecydowanie negatywne 20,00% 10,00% 0,00% Serie1 nie wiem trudno powiedzieć zdecydowanie pozytywne 1 2 3 4 5 39,20% 34,40% 13,90% 4,80% 7,70% 1 2 3 4 5 Źródło: Opracowanie własne na podstawie: Centrum Badań Marketingowych Indicator (2007). Narodowy Bank Polski, Raport na temat pełnego uczestnictwa Rzeczpospolitej Polskiej w trzecim etapie Unii Gospodarczej i Walutowej, Warszawa 2011, s.85. 16 Według polskiej opinii publicznej wprowadzenie euro spowoduje, że obywatele poczują się jeszcze bardziej związani z Unią Europejską. Na pytanie , czy wprowadzenie euro wzmocni poczucie europejskości, w maju 2008r., 50% obywateli odpowiedziało, że tak natomiast przeciwnego zdania było 43%. Opinie Polaków dotyczące konsekwencji wprowadzenia euro nie różnią się od opinii obywateli krajów, które wprowadziły wspólną walutę w 2002r. Polacy mają podobne obawy i nadzieje w związku z wprowadzeniem euro, jak inne społeczeństwa europejskie.14 W większości państw strefy euro obywatele budują swoją opinię na temat wspólnej waluty na podstawie analizy czynników ekonomicznych, czyli korzyści i kosztów dla obywatela. Z badania Eurobarometru przeprowadzonego w 2006r., wśród najczęściej wymienianych korzyści wynikających z wprowadzenia euro są: ułatwione podróżowanie (46%), łatwiejsze porównywanie cen (30%), wzmocnienie pozycji Europy w świecie (27%). Korzyści zostały podzielone na bezpośrednie – odczuwalne w krótkim okresie oraz pośrednie, czyli te które mogą wystąpić w perspektywie średnio – i długookresowej. Istotną właściwością korzyści bezpośrednich jest to, iż następują one niemal automatycznie w wyniku zastąpienia złotego przez euro. Korzyści pośrednie mają przede wszystkim charakter warunkowy dlatego też są analizowane w charakterze szans. Ich realizacja jest uzależniona od właściwego wykorzystania korzyści bezpośrednich, jakości polityki makroekonomicznej prowadzonej na drodze do i wewnątrz strefy euro, jak i zdolności adaptacyjnych polskich podmiotów. Wprowadzenie euro prowadzi bezpośrednio do redukcji ryzyka kursowego , a wraz z nim do redukcji kosztów transakcyjnych, spadku nominalnych stóp procentowych oraz większej przejrzystości cen.15 2.1. Redukcja ryzyka kursowego oraz kosztów transakcyjnych Zniesienie kursu wymiany złotego na euro, trwale eliminuje ryzyko kursowe w transakcjach rozliczanych w euro, a zarazem powoduje ograniczenie kosztów transakcyjnych. Wynikające z tego korzyści mogą obejmować: - obniżenie kosztów działalności gospodarczej 14 Narodowy Bank Polski, Raport na temat pełnego uczestnictwa Rzeczpospolitej Polskiej w trzecim etapie Unii Gospodarczej i Walutowej, Warszawa 2011, s.88 15 Narodowy Bank Polski, Raport na temat pełnego uczestnictwa Rzeczpospolitej Polskiej w trzecim etapie Unii Gospodarczej i Walutowej, Warszawa 2011, s.91 17 - poprawę jakości oszacowań rentowności przedsięwzięć inwestycyjnych w wyniku eliminacji niepewności związanej ze zmiennością kursu walutowego - wzrost przejrzystości i porównywalności cen w wymiarze międzynarodowym - poprawę pozycji międzynarodowej Polski jako partnera handlowego w wyniku zastąpienia złotego walutą o znaczeniu międzynarodowym. Wyobraźmy sobie przedsiębiorstwo, które sprzedając swoje wyroby – próbuje maksymalizować swój zysk w kilkunastu państwach, przy czym każde z nich posługuje się własną walutą. Gdy cena rynkowa danego wyrobu rośnie w którymś z państw, firma może sprzedać tam pewną ilość swojego towaru po cenie niższej niż rynkowej, ale wciąż przewyższającej koszty. Dzięki temu wzrośnie zysk tego przedsiębiorstwa. Istnieją jednak również powody aby firma nie skorzystała z możliwości zrealizowania osiągnięcia dodatkowego zysku, są to koszty transakcyjne, trudność w porównywaniu cen oraz ryzyko kursowe. Wszystkie te zagrożenia i problemy są niwelowane dzięki unii walutowej.16 Zmienność kursu walutowego utrudnia prowadzenie działalności gospodarczej. Firma może powstrzymać się od podpisania kontraktu na dostawę swoich towarów do innego kraju w obawie przed nagłymi wahaniami kursowymi. Gdyby waluta krajowa się umocniła, wówczas przychody byłyby niższe od oczekiwanych, a firma odnotowałaby stratę zamiast oczekiwanego zysku. Krajowa waluta wprawdzie może ulec zarówno umocnieniu, jak i osłabieniu co byłoby korzystniejsze w tej sytuacji, ale przedsiębiorstwa charakteryzują się na ogół awersją do ryzyka.17 2.2. Większa przejrzystość cen Obserwowanie i porównywanie cen w krajach , w których obowiązują różne waluty, jest utrudnione. Firmy muszą obserwować notowania kursów walutowych i przeliczać ceny wyrażone w walutach obcych, co też kosztuje. Dodatkowo, nawet jeżeli firma dostrzeże, możliwość sprzedaży swojego produktu i wyśle do innego kraju pewną jego ilość, to przychód, jaki osiągnie, jest często wyrażony w obcej walucie. Firma musi zatem sprzedać obcą walutę, co oznacza konieczność poniesienia kosztu transakcyjnego. Unia walutowa w pewnym stopniu redukuje możliwości stosowania dyskryminacji cenowej, czy wprowadzenia różnych cen tego samego dobra. Dzieje się tak, gdyż dzięki większej przejrzystości cen przedsiębiorstwa łatwiej mogą identyfikować miejsca, w których 16 17 Narodowy Bank Polski, Mechanizmy funkcjonowania strefy euro, Warszawa,2014. s.194 Op. Cit. s.197 18 określone grupy towarów mają zbyt wysokie ceny. Ograniczenie możliwości stosowania dyskryminacji cenowej i zaostrzenie konkurencji stanowią kolejną korzyść z utworzenia unii walutowej. Należy jednak podkreślić, że nie wszystkie różnice cenowe mogą być wyeliminowane dzięki wprowadzeniu wspólnej waluty. Poważną barierą pozostają koszty transportu, które utrudniają konwergencję cen dóbr spożywczych, a także dóbr, które nie podlegają wymianie handlowej. Przeciętny konsument byłby skłony pojechać za granicę, aby zakupić samochód i zaoszczędzić dzięki temu 1000 euro, ale kupowanie chleba w innym kraju, w którym kosztuje on nie 1 euro, a 50 centów, byłoby nieracjonalne, wziąwszy pod uwagę koszt transportu. Dobrami nie podlegającymi wymianie handlowej są niektóre usługi, np. fryzjerskie, stomatologiczne, a także dobra, które muszą być zużywane na miejscu, np. obiady w restauracji czy nieruchomości. Dlatego różnice między cenami tych dóbr mogą się utrzymywać niezależnie od wprowadzenia wspólnej waluty.18 Na podstawie dostępnych danych Eurostatu można w pewnym stopniu potwierdzić hipotezę, że ceny dóbr, którymi łatwo handlować, upodabniają się do siebie, podczas gdy zróżnicowanie cen żywności i dóbr lokalnych utrzymuje się a nawet rośnie. Dlatego ceny np. oprogramowania komputerowego, urządzeń elektronicznych, a także maszyn wyraźnie się ujednoliciły. Z drugiej strony coraz bardziej zróżnicowane są ceny usług w restauracjach i hotelach.19 Z punktu widzenia gospodarstw domowych najbardziej odczuwalną zmianą będzie brak konieczności wymiany walut oraz ponoszenia opłat z tego tytułu, jak również przeliczania cen wyrażonych w euro na złote. Dla przedsiębiorstw korzyściami będą niższe koszty prowadzenia działalności gospodarczej, możliwość skuteczniejszego planowania oraz łatwiejsze prowadzenie księgowości. Przystąpienie Polski do strefy euro eliminuje ryzyko kursowe jedynie w relacji do euro, jednak zastąpienie złotego przez walutę o znaczeniu międzynarodowym może pozytywnie wpłynąć na wiarygodność Polski w wymianie handlowej także z partnerami handlowymi spoza strefy euro.20 2.3. Spadek stóp procentowych Wysoki poziom stóp procentowych może stanowić barierę aktywności inwestycyjnej i ogranicza dostępność kredytu. Wraz z wprowadzeniem euro oczekuje się spadku nominalnych stóp procentowych oraz redukcji premii za ryzyko kursowe. Spadek 18 Op. Cit. s.195 Op. Cit. s.196 20 Narodowy Bank Polski, Raport na temat pełnego uczestnictwa Rzeczpospolitej Polskiej w trzecim etapie Unii Gospodarczej i Walutowej, Warszawa 2011, s.93-94 19 19 nominalnych stóp procentowych w wyniku wprowadzenia euro może skutkować obniżeniem kosztu pozyskania kapitału dla gospodarstw domowych, przedsiębiorstw. Z perspektywy gospodarstw domowych, niższe stopy procentowe powinny zwiększyć dostępność i atrakcyjność kredytu, co może pozwolić na obniżenie kosztu konsumpcji.21 2.4. Wzrost gospodarczy wyrażony wzrostem dobrobytu Wejście do strefy euro stanowi szansę realizacji scenariusza przyspieszonego wzrostu gospodarczego oraz wzrostu zamożności społeczeństwa. Analizy prowadzone przed kryzysem finansowym wskazywały, że wprowadzenie euro w Polsce powinno prowadzić do wzrostu poziomu PKB, zarówno w krótkim, jak i długim okresie. Jednakże doświadczenia krajów strefy euro, zwłaszcza w trakcie ostatniego kryzysu, wskazują, że przyjęcie euro wiąże się z ryzykiem podwyższonej niestabilności makroekonomicznej oraz spowolnionego wzrostu gospodarczego, przede wszystkim w wypadku krajów o słabych fundamentach makroekonomicznych. Oznacza to, że scenariusz przyspieszonego wzrostu po przyjęciu wspólnej waluty należy traktować jedynie w kategoriach szansy, którą należy umieć wykorzystać. Szansa na przyspieszenie wzrostu gospodarczego w Polsce w następstwie przyjęcia euro zależy od tego, czy wzmocnione zostaną instytucje strefy euro oraz potencjał polskiej gospodarki. W rozważaniach na temat szans i zagrożeń związanych z przyjęciem wspólnej waluty najważniejszym czynnikiem określającym uwarunkowania zewnętrzne funkcjonowania w unii walutowej jest obecny kształt i przyszła dynamika struktury instytucjonalnej strefy euro (filar 4. strategii). W tym zakresie kluczowe wyzwania dotyczą stopnia integracji fiskalnej, gospodarczej oraz finansowej. Najważniejszym czynnikiem wewnętrznym, tj. zależnym od krajowej polityki gospodarczej, jest stopień przygotowania polskiej gospodarki do stania się częścią wspólnego obszaru walutowego. Wskazane jest, aby decyzja o przystąpieniu do strefy euro była poprzedzona przemyślanym programem reform, prowadzących do wzmocnienia fundamentów polskiej gospodarki i dostosowania ich do uwarunkowań związanych z funkcjonowaniem w unii walutowej (filar 2. strategii).22 Skala korzyści pośrednich z przystąpienia do unii walutowej zależy od wielu czynników, które mogą być kształtowane przez politykę gospodarczą państwa. Dodatkowo na wzrost gospodarczy i dobrobyt, oprócz korzyści pośrednich, mogą wpływać także koszty i zagrożenia związane z uczestnictwem w strefie euro , które zostaną omówione w następnym rozdziale. 21 22 Op. Cit. s.101-102 http://www.nbp.pl/aktualnosci/wiadomosci_2014/20141120_raport_wyzwania_integracji_ze_strefa_euro. 20 Rozdział III Wprowadzenie euro: koszty i zagrożenia – perspektywa obywatela Celem tego rozdziału jest omówienie kosztów i zagrożeń związanych z przystąpienia Polski do strefy euro. Przyjęcie przez nasz kraj wspólnej europejskiej waluty, poza korzyściami i szansami, może również rodzić pewne zagrożenia oraz generować koszty. Koszty i zagrożenia mogą mieć charakter krótkookresowy, czyli takie które mogą się pojawić zaraz po lub przed wprowadzeniu waluty euro. Dotyczą one wprowadzenia euro do obiegu gotówkowego, ewentualnego wzrostu cen na skutek zaokrągleń, oszustw i nadużyć w przeliczaniu cen, problemów i niedogodności w przeliczaniu cen, ewentualnego zacieśnienia polityki makroekonomicznej. Istnieją także koszty i zagrożenia o charakterze długo i średniookresowym. Są to możliwe koszty utraty autonomicznej polityki pieniężnej i kursowej oraz zagrożenia wynikające z utraty międzynarodowej konkurencyjności polskiej gospodarki. Fizyczne wprowadzenie euro do obiegu będzie również generowało koszty. Koszty stanowiące obciążenie dla administracji publicznej będą przede wszystkim wynikały z następujących działań: nowelizacji obowiązujących aktów prawnych i wydania nowych regulacji związanych z wprowadzeniem w Polsce euro, dostosowania systemów informatycznych, przygotowania i przeprowadzenia ogólnokrajowej kampanii informacyjnej na temat euro we współpracy z NBP. Część kosztów wprowadzenia euro bezpośrednio obciąży Narodowy Bank Polski jako podmiot bezpośrednio odpowiedzialny za wprowadzenie banknotów i monet euro do obiegu . Wśród kosztów obciążających bezpośrednio przedsiębiorców znaczące pozycje będą stanowiły koszty dostosowania systemów informatycznych, przetwarzających dane finansowe, koszty dostosowania systemów księgowych, rachunkowych oraz systemu płac, koszty przygotowania nowych cenników oraz równoczesnego podawania cen w złotych i w euro w okresie podwójnej ekspozycji cen oraz generalnie - koszty przeszkolenia pracowników. Koszty wprowadzenia euro obciążą także sektor banków komercyjnych. Będą to koszty dostosowania systemów informatycznych, maszyn i urządzeń, przystosowania bankomatów do wydawania nowych banknotów, zatrudnienia dodatkowych pracowników oraz wynagrodzenia pracy w nadgodzinach (m.in. ze względu na zwiększony popyt na gotówkę w pierwszych dniach po wprowadzeniu euro oraz wymianę banknotów i monet), a także 21 koszty działań logistycznych związanych z wycofywaniem banknotów i monet nominowanych w walucie krajowej oraz utrata dochodów z tytułu operacji walutowych. Do wprowadzenia euro należy być bardzo dobrze przygotowanym tak aby zminimalizować negatywne skutki, które mogą pojawić się w związku ze zmianą waluty, a w tym skutki ustalenia nieoptymalnego kursu wymiany czy nieuczciwych praktyk cenowych. Istnieją jeszcze inne zagrożenia, jednak podejmowane obecnie przez Unię Europejską działania pozwalają oczekiwać, że z jednej strony mniejsze będzie ryzyko wystąpienia kryzysów, a z drugiej sprawniej będą działały mechanizmy ich zwalczania. Wprowadzenie w Polsce euro jest przedsięwzięciem wymagającym dużego wysiłku organizacyjnego, który będzie się wiązał z poniesieniem kosztów. Bardziej precyzyjne oszacowanie kosztów możliwe będzie dopiero wówczas, gdy podjęte zostaną szczegółowe decyzje dotyczące scenariusza wejścia do strefy euro, długości okresu podwójnego obiegu, sposobu zaopatrzenia w gotówkę, strategii komunikacji oraz wielu innych aspektów analizowanego procesu. Obecnie możliwe jest jedynie przybliżone zidentyfikowanie obszarów, w których konieczne będzie podjęcie działań wymagających nakładów finansowych, pozwalające instytucjom państwowym i podmiotom prywatnym rozpocząć odpowiednie przygotowania, które pomogą zminimalizować koszty.23 Korzystając z doświadczeń innych państw należy przygotować i wprowadzić w życie kompleksowy plan przyjęcia euro. Powinien on obejmować podjęcie odpowiednich środków zaradczych, mających na celu minimalizację potencjalnych kosztów, związanych z wymianą walut. Kluczowym elementem polityki władz oraz organizacji konsumenckich w okresie miesięcy wokół wprowadzenia gotówkowego euro powinny być kampanie informacyjne. Percepcja inflacji determinowana jest przez takie czynniki, jak poziom wiedzy o sytuacji gospodarczej i mechanizmach ekonomicznych oraz stosunek do nowej waluty. Z tego względu wzmożona komunikacja władz ze społeczeństwem w okresie poprzedzającym wprowadzenie euro do obiegu gotówkowego jest istotnym środkiem zapobiegającym zjawisku iluzji euro. W szczególności działania władz powinny mieć na celu: zwiększanie poziomu wiedzy ekonomicznej w społeczeństwie i kampanie informacyjne i promocyjne dotyczące nowej waluty. We wcześniej omawianym rozdziale była mowa o korzyściach z przyjęcia wspólnej waluty jednak za te korzyści, szanse będzie trzeba zapłacić. 23 Narodowy Bank Polski, Raport na temat pełnego uczestnictwa Rzeczpospolitej Polskiej w trzecim etapie Unii Gospodarczej i Walutowej, Warszawa 2011, s.246 22 3.1. Utrata niezależnej polityki pieniężnej Przyjęcie euro wiąże się z utratą możliwości prowadzenia autonomicznej polityki pieniężnej. Chociaż Prezes NBP będzie miał prawo do głosowania podczas posiedzeń Rady Prezesów EBC, jego wpływ na decyzje EBC będzie ograniczony. Wpływ sytuacji w Polsce na poziom stopy procentowej EBC będzie nieporównywalnie mniejszy niż w obecnej sytuacji, gdy polityka pieniężna jest prowadzona w sposób autonomiczny przez Radę Polityki Pieniężnej. Z tego względu ważna jest odpowiedź na pytanie, czy polityka pieniężna EBC będzie adekwatna do sytuacji polskiej gospodarki. Do tej pory decyzje te zapadały w Narodowym Banku Polskim natomiast po przyjęciu waluty euro będą zapadać w Europejskim Banku Centralnym i będą podejmowane w interesie całego Eurolandu. Niektórzy przez to obawiają się utraty tożsamości narodowej. Tożsamość narodowa to nasza odrębność wobec innych narodów i składa się na nią wiele czynników: historia, język, dziedzictwo kulturowe, symbole narodowe, terytorium. Częścią naszej tożsamości jest również przynależność do państw europejskich. Wprowadzając euro, wzmacniamy więc naszą więź z Europą. Naszą odrębność w strefie euro podkreślą monety z narodową stroną, którymi będą mogli posługiwać się wszyscy mieszkańcy tego obszaru. Będzie to niejako forma promocji naszego dziedzictwa kulturowego.24 Nieadekwatne do stanu gospodarki danego kraju obniżenie stóp procentowych przez EBC może też doprowadzić do nadmiernego wzrostu konsumpcji, a co za tym idzie do szybkiego wzrostu cen i płac. Istnieją też obawy że rezygnując ze złotego, rezygnujemy z ochrony, jaką daje wymiana naszej waluty na euro w przypadku tzw. szoków asymetrycznych czyli wstrząsów w gospodarce, które w różnym stopniu dotykają Polskę i strefę euro. Krótkoterminowe stopy procentowe nie będą wyznaczane przez Narodowy Bank Polski lecz przez Europejski Bank Centralny. Obecnie oprocentowanie kredytów w złotych zależy od stawki WIBOR czyli stopy procentowej po jakiej banki udzielają pożyczek innym bankom. Po przyjęciu euro decydować będzie EURIBOR, czyli ustalana codziennie stopa procentowa kredytów na rynku europejskim25. Kredyty zarówno inwestycyjne jak i konsumenckie będą tańsze. Nasze pieniądze zgromadzone na kontach bankowych zostaną automatycznie, z dniem wprowadzenia europejskiej waluty, przeliczone ze złotych na euro, bez żadnych dodatkowych opłat. Środki na rachunkach bankowych będą więc przeliczane według tej samej zasady co ceny towarów 24 25 http://www.nbp.pl/cie/download/eurowpolsce.pdf https://www.nbp.pl/edukacja/dodatki_edukacyjne/Fakt3/polak_przedsiebiorczy_6_fakt.pdf 23 i usług. Odbędzie się to po stałym, ustalonym wcześniej kursie. Jeżeli chodzi o kredyty w złotych, to zmiana również nastąpi automatycznie, według stałego kursu. Jest duże prawdopodobieństwo, że oprocentowanie tych kredytów po przyjęciu euro będzie niższe, ze względu na różnicę między stopami procentowymi w Polsce i strefie euro. W przypadku kredytów we frankach szwajcarskich, czy dolarach amerykańskich nic się nie zmieni. W przypadku kredytów w euro znikną wahania kursowe, z którymi mamy do czynienia dziś, więc taki kredyt będzie mniej ryzykowny. Odczujemy to zarówno wszyscy w naszych portfelach bo zmniejszą się spłacane raty jak i budżet państwa. Powinny też się zmniejszyć koszty obsługi zadłużenia publicznego. Wraz z obniżeniem oprocentowania spadnie również oprocentowanie depozytów w bankach. 3.2. Wzrost cen W związku z wprowadzeniem euro obawiamy się też podwyżek cen. Samo przeliczenie cen nie powinno spowodować ich wzrostu. Natomiast np. zmiana cenników pociągać będzie za sobą koszty. Wszystkie ceny towarów i usług zostaną przeliczone, według nieodwołalnie ustalonego, stałego kursu. Oczywiście sprzedawcy mimo obowiązujących przepisów i zasad przeliczania cen mogą chcieć wykorzystać sytuację do nieuzasadnionych podwyżek, jednak istnieją sposoby przeciwdziałania takim zachowaniom. Doświadczenie nowych państw członkowskich Unii Europejskiej, które wprowadziły euro, pokazują, że dobrze sprawdzają się takie działania jak monitorowanie zmian cen przez specjalnie do tego powołane instytucje oraz podawanie cen w euro nie tylko po jego wprowadzeniu, ale również kilka miesięcy wcześniej, tak, aby konsumenci sami mogli sprawdzać ich zmiany. Skuteczne też były inicjatywy, które promowały uczciwych przedsiębiorców, przeliczających ceny swoich towarów i usług zgodnie z przepisami. Za nieuczciwe przeliczanie cen przewidziane były sankcje, takie jak ostrzeżenia, procedury wyjaśniające, którym musiał się poddać przedsiębiorca oraz grzywny i kary pieniężne. Jeżeli chodzi o zasady zaokrąglania cen to zostaną one określone w specjalnych przepisach i każdy sprzedawca będzie musiał je stosować, przeliczając ceny towarów i usług. Za niestosowanie zasad przeliczania cen i ich nieuzasadnione podwyższanie przewidziane będą sankcje. Ceny będą monitorowane zaleca to Komisja Europejska. Konsumenci będą mogli zgłaszać nieprawidłowości w przeliczaniu cen właściwym instytucjom, powołanym do egzekwowania przepisów w tym zakresie. Doświadczenia państw, które wprowadziły euro w ostatnich latach, pokazują, że działania administracyjne, mające zapobiegać nieuczciwemu przeliczaniu cen, okazały się skuteczne 24 w zniechęceniu sprzedawców do podwyższania cen przy okazji wprowadzenia euro 26. Boimy się też tego, że ceny będą europejskie a płace polskie. Polska gospodarka rozwija się znacznie szybciej niż „stare” kraje strefy euro. Upodabnia się do gospodarek państw rozwiniętych od początku transformacji, co oznacza stopniowe zbliżanie się poziomów cen i płac. Jeżeli poziom rozwoju gospodarczego będzie się wyrównywał, to wraz ze wzrostem wydajności pracy, będą rosły płace i wyrównywać się będzie poziom cen. Bardzo ważnym aspektem jest przeprowadzenie szerokiej kampanii informacyjnej dla społeczeństwa na temat euro, która stanowi warunek konieczny powodzenia procesu wprowadzania wspólnej waluty. Doświadczenia państw strefy euro pokazują, że skuteczna kampania informacyjna, umożliwiająca obywatelom zapoznanie się z wyprzedzeniem z najważniejszymi aspektami wymiany walut, znacznie usprawnia przebieg przedsięwzięcia, pozwala przezwyciężyć obawy społeczeństwa, wynikające z niepewności co do konsekwencji wprowadzenia nowej waluty oraz pomaga eliminować zagrożenia, związane z wystąpieniem nieprawidłowości w całym procesie. Każdy obywatel powinien być informowany w kolejnych etapach wprowadzania euro w Polsce m.in. o kosztach i korzyściach przyjęcia wspólnej waluty, dacie przystąpienia do strefy euro, kursie konwersji złotego na euro, zasadach przeliczania kwot nominowanych w złotych na euro, sposobie ochrony konsumentów przed nieuczciwymi praktykami, wyglądzie nowych banknotów i monet oraz ich zabezpieczeniach. 26 http://www.nbp.pl/cie/download/eurowpolsce.pdf 25 Rozdział IV Czy edukacja społeczeństwa polskiego o strefie euro jest ważna i potrzebna? Celem rozdziału jest uzyskanie odpowiedzi na pytanie o celowości poszerzenia procesu edukacji społeczeństwa polskiego w zakresie przystąpienia Polski do strefy euro. „Edukacja społeczna jest to nauka o poznawaniu świata i swojego otoczenia, jak przestrzegać norm i pewnych zasad ustalonych w prawie itp.”, mówi jedna z definicji. Inna, mówi że „edukacja społeczna to przede wszystkim podnoszenie świadomości i wiedzy społecznej dotyczącej określonych zagrożeń” i zasad zachowania27. Dlatego, jak już wspomniano w poprzednich rozdziałach, wejście Polski do Unii Europejskiej oraz przyjęcie przez Państwo zobowiązania wprowadzenia, w niedalekiej przyszłości, waluty euro jako waluty narodowej, wymaga nowej świadomości społecznej. Stąd konieczne jest opracowanie przez rząd strategii edukacyjno-informacyjnej na temat euro obejmującej wszystkie grupy społeczne o różnym poziomie wykształcenia. Opracowaną strategię należy rozpatrywać na trzech płaszczyznach: gospodarczej, międzynarodowej i społecznej. My zajmiemy się tylko płaszczyzną społeczną. Obecną ocenę podejścia społeczeństwa polskiego do kwestii wprowadzenia waluty euro jako waluty narodowej omówiono w rozdziale I niniejszej pracy. Przeprowadzone badania pokazują, że przeważająca część społeczeństwa polskiego obawia się euro i nie chce jego wprowadzenia. Blisko 70% ankietowanych obawia się podwyżek cen i ponad 30 % pogorszenia warunków życia i płacy. Procentowy udział przeciwników wprowadzenia waluty euro w Polsce zbliżony jest do wartości udziału Polaków, którzy dokonali negatywnej samooceny w kwestii stopnia poinformowania o wspólnej walucie europejskiej. Polacy nie czują się dobrze poinformowani o euro28. Wejście do strefy Euro kojarzone jest z wejściem Polski do strefy kryzysu, a dla niektórych wręcz z ubóstwem. „Nie ma się co dziwić tym lękom, takie informacje płyną z mediów, a politycy zamiast edukować i informować, część z tych lęków przyswajają. Zapewne wielu 27 28 http://profilaktyka.cnbop.pl/ http://www.mf.gov.pl/documents/764034/1002547/monitor_opinii_12_2014.pdf 26 też nie wie, o co w tym wszystkim chodzi,” mówi Ryszard Petru29, przewodniczący Towarzystwa Ekonomistów Polskich, partner PWC30. I tak rzeczywiście: dane z przeprowadzonej dla potrzeb tej pracy ankiety potwierdzają ten pogląd. Szereg obaw i oczekiwania, czasami skrajne, świadczą o tym, że wielu nie wie, o co w tym wszystkim chodzi. Dlatego, jeżeli My, czyli Polska i Polacy mamy osiągnąć sukces i wejść do strefy Euro z głową podniesioną jak Niemcy, a nie ze spuszczoną jak przegrani Grecy, już musimy podjąć odpowiednie działania przygotowawcze. Wśród wielu działań przygotowawczych, należy uruchomić kampanię edukacyjnoinformacyjną, z użyciem wszystkich dostępnych narzędzi, takich jak: środki masowego przekazu, Internet, infolinia, wydawnictwa informacyjne i promocyjne, szkolenia, działania public relations czy konferencje naukowe. Kampania winna mieć charakter naukowoinformacyjny (a więc obiektywny), a nie propagandowy i nie może być wykorzystywana przez klasę polityczną do rozgrywek politycznych. Te ostatnie, prowadzą do jeszcze większego chaosu informacyjnego, strachu i niepewności. A to nie służy polskiej gospodarce. Jedną z instytucji państwowych, która podjęła się przygotowania i przeprowadzenia kampanii promocyjnej ws. przyjęcia waluty euro, jest Narodowy Bank Polski, dalej NBP. W kwietniu 2001 roku Zarząd NBP przyjął założenia i harmonogram kampanii informacyjnej na temat wprowadzenia waluty euro do obiegu. Również Rada Ministrów 12.06.2001 roku w przyjętym Narodowym Programie Przygotowania do Członkostwa w Priorytecie 11.3. pt. ˝Wprowadzenie jednolitej waluty euro˝ potwierdziła odpowiedzialność NBP za przeprowadzenie kampanii informacyjnej. Głównym celem kampanii jest „wytworzenie pozytywnego nastawienia polskiego społeczeństwa do euro jako waluty, która w przyszłości zastąpi złotego, oraz wskazanie korzyści z wprowadzenia euro. Natomiast, jak podaje Jacek Saryusz-Wolski, sekretarz Komitetu Integracji Europejskiej, w odpowiedzi na zapytanie nr 4155 w sprawie akcji informacyjnej na temat euro, „pośrednim celem kampanii jest upowszechnienie wiedzy na temat uwarunkowań wprowadzenia nowej waluty i edukowanie społeczeństwa w zakresie i integracji” 31. 29 http://pl.wikipedia.org/wiki/Ryszard_Petru PricewaterhouseCoopers http://www.pwc.pl/pl/index.jhtml 31 http://orka2.sejm.gov.pl/IZ3.nsf/main/4A037737 30 problematyki Unii Europejskiej 27 Kampania NBP przebiega w następujących etapach: 1. Konferencje NBP dla liderów opinii publicznej. 2. Uruchomienie działu euro na stronie internetowej NBP32. 3. Działanie skierowane do pracownicy banków komercyjnych i innych zainteresowanych instytucji bezpośrednio uczestniczących w procesie wymiany waluty. 4. Komunikacja masowa. 4.1. Uruchomienie oficjalnego kanału NBP w serwisie Youtube.33 4.2. Liczne publikacje.34 4.3. Otwarcie Centrum Informacji o Euro NBP. 4.4. Prowadzenie cyklu spotkań „Porozmawiajmy o euro”. 4.5. Pozostałe działania: pikniki, wystawy, debaty, konferencje, spotkania z uczniami i studentami, konkursy i olimpiady.35 Narodowy Bank Polski, jako wiodąca instytucja realizująca kampanię informacyjną, współpracuje również z innymi instytucjami, wśród których znajdują się m.in.: Ministerstwo Finansów, Urząd Komitetu Integracji Europejskiej, Komenda Główna Policji, Główny Urząd Ceł, Urząd Ochrony Państwa, organizacje pozarządowe, środowiska naukowe, stowarzyszenia środowiskowe, banki komercyjne, organizacje przedsiębiorców, media. Ponadto NBP poleca strony internetowe: 1. Europejskiego Banku Centralnego.36 2. Komisji Europejskiej.37 3. Biura Informacyjnego Parlamentu Europejskiego.38 oraz szereg innych, których adresy można odszukać na powyższych stronach i stronie internetowej NBP. Jak wspomniano na początku rozdziału, w dobie budowy zjednoczonej Europy konieczne jest zbudowanie nowej świadomości społecznej, proeuropejskiej. Przedstawione powyżej działania Narodowego Banku Polskiego i innych zainteresowanych instytucji są zrozumiałe 32 http://www.nbp.pl/home.aspx?f=/euro/euro.html https://www.youtube.com/playlist?list=PL29EDEB4FE7588D42 34 http://www.nbp.pl/home.aspx?f=/euro/publikacje.html 35 http://www.nbp.pl/home.aspx?f=/cie/home.html 36 http://www.ecb.europa.eu/home/html/index.en.html 37 http://ec.europa.eu/index_pl.htm 38 http://www.europarl.pl/ 33 28 i dobrze odbierane przez młode i średnie pokolenie Polaków, zwłaszcza przez wykształconą część społeczeństwa. Ale co ze starszym pokoleniem, które nie wychowało się z dobie Internetu i wszechobecnych mediów? Nie możemy o nim zapomnieć, gdyż stanowią znaczną część naszego polskiego społeczeństwa. Wychowane w poczuciu wypełniania obowiązków obywatelskich decydują w praktyce o wynikach wyborów, jakie mają miejsce w Polsce. Z reguły są to długowieczni i z długim stażem emeryci i renciści, często osamotnieni, bezradni i niedoinformowani.39 Głównym źródłem informacji jest dla nich telewizja oraz brukowa prasa papierowa. Niestety telewizja zalewa ich potokiem sponsorowanych, skrajnie propagandowych, informacji, z których trudno starszemu pokoleniu wydobyć co dobre a co złe. Apeluję o wsparcie starszego pokolenia przekazem odpowiednio dobranym do jego odbiorców. Potwierdzeniem trwającej kampanii informacyjno-edukacyjnej jest również projekt Narodowego Banku Polskiego realizowany z udziałem Wyższej Szkoły Finansów i Prawa w Bielsku-Białej zatytułowany „Mechanizmy funkcjonowania strefy euro”. Uczestnikami projektu w formie studiów podyplomowych są słuchacze w wyższym wykształceniem, w większości kierunkowym, związanym z finansami, głównie pracownicy banków i instytucji finansowych. Dzięki edukacji tej grupy słuchaczy NBP rozszerza grono świadomych i przygotowanych merytorycznie przedstawicieli gotowych szerzyć proeuropejską świadomość polskiego społeczeństwa. Ważnym elementem edukacji jest umiejętność korzystania z doświadczeń innych państw europejskich, które już wdrożyły walutę europejską, aby przygotować na czas odpowiednią taktykę działania i narzędzia zapobiegawcze, takie jak: nakaz podwójnego podawania cen w okresie kilku miesięcy wokół daty wprowadzenia wspólnej waluty, specjalne kalkulatory przeliczające ceny, monitoring cen, nagradzanie za uczciwe przeliczanie cen, karanie za nieuczciwe przeliczanie cen (nieuzasadnione wzrosty cen, zaokrąglenia cen w górę). 39 Definicja Pana Andrzeja Sadowskiego, dziennikarz portalu www.interia.pl. 29 A następnie w efektywnej kampanii informacyjnej zwiększać poziom wiedzy ekonomicznej, informować społeczeństwo i przedsiębiorców o przygotowanych narzędziach, edukować jak posługiwać się nową walutą, tak aby tworzyć pozytywny wizerunek nowej waluty. Dopóki nie uzyskamy przyjaznego otoczenia dla procesu wprowadzenia wspólnej waluty w naszym społeczeństwie, to proces ten ma małe szanse na powodzenie i może być nadal kartą przetargową w toczącej się w naszym kraju wojnie politycznej, a to nie służy Polsce, ani jej gospodarce, ani pozycji politycznej, ani obywatelom. Jak pokazują przeprowadzone w ostatnim okresie badania opinii publicznej dotychczasowe działania na rzecz rozpowszechnienia wiedzy o walucie euro nie przyniosły oczekiwanych efektów. Większość społeczeństwa jest przeciwna wprowadzeniu wspólnej waluty, widzi więcej zagrożeń niż korzyści płynących z tego procesu. Dlatego na pytanie postawione w tytule rozdziału: czy edukacja społeczeństwa polskiego o strefie euro jest ważna i potrzebna? odpowiem: tak jest bardzo ważna i potrzebna, bo od tego zależy dalszy sukces naszego kraju. Oglądając i słuchając w mediach jaką negatywną propagandę w toczącej się obecnie kampanii prezydenckiej przy wykorzystaniu tematyki euro toczą partie polityczne nasuwa mi się sugestia, aby po zakończeniu wyborów prezydenckich w Polsce tą samą drogą przez mass media rozpowszechniać pozytywny przekaz dostosowany do różnych grup społecznych. Bowiem jak twierdzi amerykański powieściopisarz T. C. Boyle „Propaganda może łatwiej manipulować publicznością, która nie czyta, nie jest zaangażowana”40. 40 http://pl.wikipedia.org/wiki/Propaganda 30 Zakończenie Czas od wejścia Polski do Unii Europejskiej i zdeklarowania przyjęcia waluty euro w przyszłości, pokazał że podejście społeczeństwa polskiego do wprowadzenia waluty euro cały czas ewoluuje. W rozdziale pierwszym pokazałyśmy wyniki badań certyfikowanych jednostek na temat wprowadzenia wspólnej waluty. Akceptacja społeczeństwa polskiego dla waluty euro w roku 2002, dwa lata przed przystąpieniem Polski do grona państw europejskich, wynosiła blisko dwie trzecie jej zwolenników. Kolejne lata dla akceptacji wspólnej waluty to raczej równia pochyła, spada zdecydowanie ilość zwolenników, wzrasta zatem przewaga przeciwników, aż do osiągnięcia w październiku 2014 roku wyniku 68 % przeciwników wprowadzenia europejskiej waluty. Jak wiemy przyczyniło się do tego wiele czynników, a przede wszystkim kryzys, który dotknął Unię Europejską, brak przygotowania instytucji finansowych i rządowych, brak wiedzy społecznej. Kolejny rozdział pracy poświęcony jest omówieniu bardziej szczegółowo obaw i oczekiwań społecznych związanych z możliwością wprowadzenia w Polsce waluty euro. Największą obawą społeczeństwa polskiego jest wzrost cen, a dalej spadek siły nabywczej płac i emerytur/rent. Z kolei z przeprowadzonej dla potrzeb niniejszej pracy ankiety wynika, że oczekujemy wzrostu naszych wynagrodzeń i wyrównania płac do średniej unijnej. Wnioski z analizy wyników przeprowadzonych badań ujęto w rozdziale trzecim. Wyniki potwierdzają niski poziom wiedzy społecznej i konieczność dalszej edukacji poprzez przeprowadzenie szeroko zakrojonej kampanii informacyjnej. przygotowawcze, przeprowadzone już działania Przedstawiono narzędzia informacyjno-edukacyjne oraz odpowiedzialność jednostek za kampanię edukacyjną. Stąd ważna jest również rola uczestników tych studiów, aby szerzyć zdobytą wiedzę, a instytucji odpowiedzialnych za wdrożenie wspólnej waluty do bardziej dynamicznej i efektywnej, dostosowanej do zróżnicowanych odbiorców, kampanii informacyjnej. 31 Wykaz wykresów Wykres 1.1. Poparcie społeczeństwa polskiego dla wprowadzenia euro do Polski. Wykres 1.2. Obawy i nadzieje społeczeństwa polskiego w 2007 i 2013 roku. Wykres 1.3.1. Odpowiedź na pytanie: Czego się Pan/Pani obawia po wprowadzeniu wspólnej waluty? Wykres 1.3.2. Odpowiedź na pytanie: Jakich korzyści Pan/Pani oczekuje po wprowadzeniu waluty euro? Wykres 1.3.3. Odpowiedź na pytanie: Czy jest Pan/Pani za wprowadzeniem waluty euro w naszym kraju? Wykres 1.3.4. Porównanie wyników badań CBOS i badania ankietowego nt. akceptacji zastąpienia złotego walutą euro. Wykaz tabel Tabela 1.2.1. Korzyści i zagrożenia dla polskiej gospodarki. Wyniki ankiety CBM Indicator z 2007 roku. Tabela 1.2.2. Korzyści i zagrożenia dla obywateli. Wyniki ankiety CBM Indicator z 2007 roku. Tabela 1.2.3. Obawy i nadzieje społeczne. Wyniki badań CBOS z marca 2013 roku. Tabela.1.2.4 Jakie będą konsekwencje wprowadzenia euro dla polskiej gospodarki? Wyniki ankiety CBM Indicator z 2007 roku. Tabela.1.2.5 Jakie będą konsekwencje wprowadzenia euro dla polskich obywateli? Wyniki ankiety CBM Indicator z 2007 roku. 32 Bibliografia 1. Narodowy Bank Polski, Raport na temat pełnego uczestnictwa Rzeczpospolitej Polskiej w trzecim etapie Unii Gospodarczej i Walutowej, Warszawa 2011. 2. Narodowy Bank Polski, Mechanizmy funkcjonowania strefy euro, Warszawa 2014. Strony internetowe http://www.cbos.pl http://www.ecb.europa.eu http://ec.europa.eu/index_pl.htm http://europa.eu http://www.europarl.pl/ https://www.euro-area-statistics.org/inflationrates?cr=eur&cr1=eur&lg=pl&project=inflationrates&page=0&chart0=ICP.M..N.000000.4.ANR&chart1=ICP.M..N.010000.4.ANR&chart2 =ICP.M..N.070000.4.ANR&chart3=undefined http://www.nbp.pl http://orka2.sejm.gov.pl/IZ3.nsf/main/4A037737 http://pl.wikipedia.org http://www.pwc.pl/pl/index.jhtml http://wyborcza.biz/biznes/1,100897,13839121,Potrzebna_spojna_strategii_rzadowej_w_spra wie_przyjecia.html#ixzz3Ulj89uFG https://www.youtube.com/playlist?list=PL29EDEB4FE7588D42
