Teatr elżbietański

Narodziny teatru
• Teatr europejski narodził się w antycznej
Grecji. Tam, w Atenach odbywały się cztery
ważne święta ku czci boga Dionizosa (boga
urodzaju, narodzin, hucznej zabawy i wina).
Obrzędom religijnym towarzyszyły śpiewy,
tańce, uczty, zawody sportowe Dla historii
teatru ważne są dwa spośród tych świąt –
Wielkie i Małe Dionizje.
Wielkie DIONIZJE
• Obchodzono
w miastach, w końcu marca i z początkiem kwietnia.
• Trwały pięć, a potem sześć dni.
• Miały charakter poważny, podniosłego misterium.
• odbywały się w niezwykłej chwili, bo w porze
zrównania dnia z nocą
Wielkie Dionizje zapoczątkowały tragedię – utwór
oparty na historii najczęściej dotyczącej cierpienia i
nieszczęścia. Motorem akcji był konflikt
(niezgodność, spór) postaw (wartości)
reprezentowanych przez bohaterów.
MAŁE DIONIZJE
• Odbywały się jesienią
• Obchodzone były na wsiach
• Miały charakter wesołej, ludowej zabawy
Małe Dionizje dały początek komedii bohaterowie przedstawiają wydarzenia w
sposób wesoły, często satyryczny.
• Najważniejszym punktem Dionizji był dytyramb czyli
dialog koryfeusza (przodownika) z chórem
(uczestnikami ubranymi w koźlęce skóry). Właśnie ta
wymiana zdań dała początek dramatowi, bo przecież
dialog jest w teatrze najważniejszy. Z czasem
przybierała ona postać coraz bardziej dramatycznej i
literackiej formy. Wprowadzono oprócz śpiewu
wiersze, mity związane z osobą Dionizosa zastąpiono
innymi, miejsce chóru satyrów zajął chór złożony z
postaci związanych z treścią przedstawianych
wydarzeń, wprowadzono aktora najpierw jednego,
potem drugiego, trzeciego…,pojawiały się też rozmaite
gatunki dramatyczne.
AKTORZY
Aktorzy,
tylko mężczyźni, występowali
przeważnie
w bardzo jaskrawych strojach,
w maskach i na koturnach.
Skąd się wzięli aktorzy?
• Początkowo na scenie
w ogóle nie występowali aktorzy, tylko chór i jego
przewodnik.
• Aktorzy byli wprowadzani na scenę stopniowo:
– pierwszego wprowadził Tespis
– drugiego – Ajschylos
– trzeciego – Sofokles.
• W tragedii na scenie mogło występować
jednocześnie tylko trzech aktorów.
Jak wyglądał teatr
grecki?
• W starożytnej Grecji spektakle
teatralne odbywały się na powietrzu,
pod gołym niebem (pozwalał na to
ciepły klimat). Stąd nazwa
„amfiteatr” — budowli przeznaczonej
do odgrywania przedstawień
teatralnych.
• środek teatru stanowiła orchestra
(tanecznia), na której chór (najwyżej
piętnaście osób) śpiewał i tańczył (a raczej
wykonywał rytmiczne ruchy w takt swego
śpiewu).
• Za orchestrą była scena zwana proscenium,
na której grali aktorzy.
• Za proscenium znajdowała się SCENE
– ściana, dzięki której głosy odbijały
się i rozchodziły na całą widownię.
Służyła ona też za garderobę i
miejsce do wieszania dekoracji.
• Widzowie początkowo oglądali
przedstawienia siedząc na trawie,
później zasiadali na ławach (najpierw
drewnianych, następnie kamiennych)
wznoszących się stopniowo w górę
(wykorzystywano naturalne zbocza).
Miejsca, z których oglądali
przedstawienia, nazywano theatronem.
Stąd pochodzi nazwa teatr.
Jak rozwijał się teatr?
• W teatrze antycznym przedstawienia odbywały się
na powietrzu, w amfiteatrze. Amfiteatry tak
sytuowano, aby nawet widz w ostatnim rzędzie
słyszał wszystko, co zostało powiedziane na scenie.
Treść tragedii nigdy nie była zupełnie nieznana
widzom — autorzy bowiem poruszali w swych
sztukach tematy znane z mitologii. A mimo to
przedstawienia wywoływały u widzów bardzo silne
emocje, określane jako katharsis (oczyszczenie).
Aktorzy występowali w maskach, które określały
charakter granej przez nich postaci (zły, dobry,
tchórzliwy, okrutny). Aby być dobrze widocznym
nawet z daleka, aktor zakładał buty na koturnie i
jaskrawy kostium. Wszystkie role, nawet kobiece,
grane były przez mężczyzn.
Teatr średniowieczny
• zdominowany był przez tematykę religijną. Wystawiano
przede wszystkim misteria, czyli sztuki prezentujące
fragmenty historii biblijnych. Te epizody byty,
oczywiście, doskonale znane publiczności. Oprócz nich
grano też moralitety — utwory, których zadanie
polegało na pouczeniu publiczności, wskazaniu ideałów i
wartości, jakimi powinien kierować się człowiek
wierzący. Bohaterem moralitetu był zwykły człowiek,
który musiał dokonać wyboru między dobrem i złem, a
później ponieść konsekwencje swoich decyzji.
Aktorami nadal pozostawali jedynie mężczyźni.
Rozrywce w średniowiecznej Europie służyły występy
wędrownych artystów, zwanych wiłami. Prezentowali
oni sztuki akrobatyczne, śpiewali, dokazywali. I
dostawali za to pieniądze od zgromadzonych widzów.
Teatr elżbietański
• Teatr elżbietański - za jego umowną datę
założenia przyjmuje się rok 1576. Wtedy to
bowiem przedsiębiorca James Burbage wybudował
pod Londynem pierwszy gmach przeznaczony
wyłącznie do prezentacji widowisk teatralnych.
Nazwał go The Theatre i rozpoczął wystawianie
pierwszych sztuk. Wkrótce pojawiły się dwa
kolejne teatry – The Curtain i The Rose - a po nich
przyszły następne (Globe Theatre).
Teatr THE GLOBE („Pod kulą
ziemską”)
• Początkowo aktorzy grali na dworze, potem
w budynkach. Sceną było podwyższenie,
otoczone z trzech stron przez widzów i
nieodgrodzone od nich barierą. Aktorzy
często zwracali się do publiczności
bezpośrednio, nawiązywali z nią bliski
kontakt. Podobnie sami widzowie pozostawali
w interakcji z działaniami aktorów.
Publiczność, a zwłaszcza przedstawiciele
niższych klas społecznych, bywała hałaśliwa
i żywo reagowała na akcję przedstawienia.
W zwyczaju było wiwatowanie, klaskanie,
tupanie, a nawet - w przypadku skrajnego
znudzenia spektaklem - rzucanie w
grających drobnymi kamieniami.
• Dekoracji było niewiele, często zastępował
je napis głoszący, że akcja toczy się np. w
lesie albo w komnacie zamkowej. Brak
dekoracji rekompensowały bogate stroje
aktorów. Czwarty bok sceny zamykały drzwi
do garderoby, przez które wchodzili
aktorzy. Nad nimi budowano niewielki
ganek, galerię (były one miejscem
rozgrywania scen balkonowych), wsparte na
słupach. Pomiędzy słupami zawieszano
kotarę. Dzieliła ona scenę na przedscenie i
niewielką scenę wewnętrzną. Kurtyny nie
było. Przedstawieniom towarzyszyła
muzyka. Światło dzienne uniemożliwiało
wykorzystywanie efektów świetlnych.
• Najważniejszymi elementami widowiska były
gra aktorska i tekst dramatu. Aktorzy byli
zawodowcami, dbali o wymowę, każdym gestem
i ruchem starali się uzyskać wrażenie
prawdopodobieństwa. Ważne były też
kostiumy i rekwizyty, którymi się posługiwali
by stworzyć iluzję przedstawionej
rzeczywistości. Był to teatr gwiazdorski.
Dobrzy aktorzy cieszyli się zasłużoną sławą,
byli szanowanymi, zamożnymi ludźmi. W
teatrze tym nie występowały kobiety, role
kobiece grali młodzi, urodziwi mężczyźni.
• Przedstawienia musiały wzruszać, bawić,
budzić grozę, obfitować w niezwykłe i
sensacyjne wydarzenia. Powinny one być
tajemnicze, zawikłane, krwawe. Postacie
bohaterów, grane przez ulubionych
aktorów, także musiały być interesujące:
miały ostrzegać, służyć przykładem,
podbudowywać
Współczesny teatr
• Kolebką współczesnego teatru były Włochy.
Wzorem starożytnych uważano tam, że
teatr jest odbiciem świata i panującego w
nim porządku. W bogatych pałacach i na
dworach książąt i papieży wystawiano
dawne sztuki greckie i rzymskie, a także
nowe – pisane na ich wzór. Teatr stał się
rozrywką.
„Świat jest teatrem, aktorami ludzie,
którzy kolejno wchodzą i znikają.”
W. Szekspir