Document

1.Istota, ewolucje, uwarunkowania stosunków międzynarodowych.
Stosunki międzynarodowe to sfera stosunków społecznych. (Wielość i różnorodność terminu, bo ich autorzy
zwracają uwagę na różne aspekty).
W ujęciu podmiotowym- Z.J. Pietraś: „stosunki międzynarodowe to transgeniczne (ponad granicami) interakcje
(oddziaływanie na siebie, a nie działanie) podmiotów polityki w środowisku poliarchicznym”.
Kto uczestniczy w stosunkach międzynarodowych?
1.państwa









mocarstwa globalne (uniwersalne)- Stany Zjednoczone (posiadają przewagę
gospodarcza,
technologiczna, militarną, atrakcyjne kulturowo, wolę polityczną)
mocarstwa regionalne- Niemcy, Francja, Chiny, Indie, Brazylia ( te same wyróżniki, ale w skali regionu)
mocarstwa sektorowe- mocarstwo w określonych płaszczyznach, np. Rosja, Japonia, Francja (mocarstwo
kulturowe)
państwa średnie- Polska (jest w stanie odgrywać pewną rolę na skali lokalnej)
państwa małe- Litwa, Łotwa (w Europie do 10mln mieszkańców)
mini państwa- (nie są w pełni samodzielne na arenie międzynarodowej, dobrowolnie przekazały innemu
państwu prawo do działania na arenie międzynarodowej) Monako, San Marino, Lichtenstein.
Państwa zbójeckie- „oś zła: Korea Płn., Irak, Iran” (określenia tego użył Bush, państwa które pomagają
terroryzmowi międzynarodowemu)
Państwa upadające- (formalnie są państwami, ale faktycznie przestały nimi być, bo nie ma oficjalnej
władzy, czyli tam gdzie występują wojny domowe)
Państwa wirtualne- (nie odbywa się tam żadna produkcja dóbr materialnych), np. Szwajcaria, Hongkong
Wspólne cechy tych wszystkich państw:
 Suwerenność-samowładność (niezależność od innych)
całowładność (na całym terytorium)
Państwa są sobie suwerennie równe!
 Terytorium
 Podmiotowość (jako podmiot) prawa międzynarodowego –składa się z dwóch zdolności:
Prawnej- zdolność do bycia podmiotem praw i obowiązków wynikających z prawa międzynarodowego.
Do działania- zdolność do wywoływania skutków prawnych poprzez swoje działanie.
Posiada atrybuty:
 Zdolność traktatowa (do zawierania umów międzynarodowych)
 Zdolność legacji (do wysyłania swoich przedstawicieli i przyjmowania obcych obywateli
dyplomatycznych)
 Prawo do zrzeszania się w organizacjach międzynarodowych
 Zdolność procesowa (do bycia stroną przed Międzynarodowym Trybunałem Sprawiedliwości (organ ONZ,
rozstrzyga spory między państwami)
 Zdolność do ponoszenia odpowiedzialności za swoje działanie ( za naruszenie prawa międzynarodowegodelikt międzynarodowy)
pośrednia odpowiedzialność- ponosi za naruszenie prawa międzynarodowego przez jego obywateli, bądź
cudzoziemców na jego terytorium
bezpośrednia odpowiedzialność- za działanie swoich organów
Odpowiedzialności można ponosić:
Polityczna- inne państwa zrywają z tym państwem stosunki społeczne, nałożenie sankcji, np. gospodarczej
(embargo)
Materialna- restytucja (przywrócenie stanu sprzed deliktu), odszkodowania finansowe
Moralna- przeprosiny
2. Organizacje międzynarodowe- w których uczestniczą rządy państw, powstają w wyniku umowy
międzynarodowej, działalność ich jest regulowana prawem międzynarodowym
ONZ, Rada Europy, NATO, OBWE, Grupa Wyszechradzka, CEFTA, NAFTA, OPEC, Unia Afrykańska, Liga
Państw Arabskich, Organizacja Państw Amerykańskich, APEC- organizacja państw położonych na Pacyfiku,
Rada Państwa Morza Bałtyckiego
Posiadają wtórną podmiotowość prawną (nadana przez państwa).
3. Uczestnicy pozapaństwowi, nieterytorialni, niesuwerenni:

Organizacje pozarządowe (NGO)- w których uczestniczą osoby fizyczne bądź prawne (nieuczestniczą
państwa) w oparciu o prawo wewnętrzne państwa na terenie, którego istnieją.
Międzynarodowy Czerwony Krzyż, Amnesty International, Green Peace, Helsińska Fundacja Praw
Człowieka, UEFA, FIFA, Stowarzyszenie Przyjaciół ONZ-tu, Transparent International (bada poziom
korupcji w poszczególnych państwach) Lekarze bez Granic.
Ich główne osiągnięcia: Konwencja dotycząca zakazu min przeciwpiechotnych, Międzynarodowy Trybunał
Karny.






Kościoły i związki wyznaniowe
Fundacje- Fundacja Sorosza, Loceferela, Forda, Batorego, Kościuszki
Korporacje transnarodowe- McDonald, Coca-cola, General Motors
Międzynarodowe zrzeszenie związków zawodowych
Międzynarodówki partyjne
Zorganizowana przestępczość (mafie, organizacje terrorystyczne)
Stosunki międzynarodowe to wzajemne oddziaływania wszystkich składników rzeczywistości
międzynarodowych.
Cechy środowiska, w którym zachodzą stosunki:
 Poliarchiczne (rządy wielu)
 Zdecentralizowane
 Zorganizowane w ujęciu horyzontalnym (istnienie wielu, często niezależnych od siebie ośrodków
decyzyjnych) Stanowi przeciwieństwo środowiska wewnątrz państwa.
 Nie ma jednego centralnego ośrodka sterowania
 Nie ma zjawiska władzy, możemy jedynie mówić o wpływie (zdolność jednego uczestnika do
nakłaniania innego do określonego zachowania)
 Suwerenna równość państw (nie istnieje zasada podrzędności i nadrzędności)
 Istnieje prawo międzynarodowe (stanowione przez państwa dla państwa)
 Nie istnieje obowiązkowe sądownictwo (istnieje międzynarodowy trybunał sprawiedliwości ONZ,
rozstrzyganie sporów międzynarodowych, które przekażą mu państwa oraz Trybunał Karny-sądzi
zbrodnie wojenne i przeciwko ludzkości)
 Dosyć specyficzny system sankcji (maja charakter
 zorganizowany, np. te które na państwo nakładają organizacje międzynarodowe
 wyrównawcze
 sankcja przymusu bezpośredniego- o tym decyduje Rada Bezpieczeństwa ONZ
 niezorganizowane- spontaniczna reakcja społeczeństwa międzynarodowego ( nie kupuje produktów,
nie jeździ do tego państwa)
 złożoność środowiska (występowanie i podejmowanie działań przez wiele i to bardzo różnorodnych
podmiotów, poszerza się zakres podmiotowy i przedmiotowy)
 podlega nieustannej zmianie, dynamiczna
 specyficzny charakter procesów decyzyjnych (decyzje powstają w wyniku oddziaływania, co najmniej
dwóch suwerennie równych ośrodków decyzyjnych, każda decyzja jest więc rodzajem kompromisu)
Zakres przedmiotowy stosunków międzynarodowych:
Tradycyjne płaszczyzny stosunków międzynarodowych:
 polityczna (oficjalne traktaty między państwami)
 militarna (wojna, sojusze wojskowe, kontrola zbrojeń)
 gospodarcza (krążenia kapitału, towarów, usług, technologii, siły roboczej)
Pozostałe:
 kulturowa (idee, wartości, wzory zachowań)
 społeczna (bezpośrednie transgeniczne kontakty międzyspołeczne)
 ekologiczna (przepływy zanieczyszczeń, dziura ozonowa, globalne zmiany ekologiczne,
działania państw przeciwdziałające tym zmianom)
 naukowa
 edukacyjna
 sportowa
Ewolucja stosunków międzynarodowych:
1. przedwestfalski- do 1648 (pokój westfalski)
2. westfalski
3. późnowestfalski
1. przedwestfalski:
a) starożytność
Interakcje mające charakter podboju ziem bądź współpracy (wymiany dóbr). Powstały stosunki
„dyplomatyczne”- instytucja wysłanników, przedstawiciele władców, którzy negocjowali pokój itp., był
nietykalny (immunitet). Formy zorganizowania społeczeństwa:
 państwa-miasta w starożytnej Grecji, autonomiczne, ale utrzymywały między sobą stosunki,
system ten był połączony kulturą językiem, religią (Ateny-Sparta-Korynt)
 istnienie wielkich imperiów starożytnych (rzymskie, chińskie, Aleksandra Macedońskiego). Nie
istniały państwa we współczesnym tego słowa znaczeniu.
b) średniowiecze- cesarz i papież (właściwości świeckie i duchowe), struktury władzy opierały się na religii i
władzy świeckiej: pozycja państwa była słaba, niesuwerenna.
1648 r.- pokój potwierdza istnienie niezależnych i równych sobie państw, obala idee uniwersalnej wspólnoty,
zarządzanej przez papieża.
2. westfalski potwierdził istnienie niezależnych i równych sobie państw.
Pięć podstawowych cech:
1. formą organizacji wspólnot politycznych stało się scentralizowane państwo narodowe, a system
międzynarodowy stał się systemem państwowo- centrycznym
2. eksponuje zasadę terytorialności
(państwa są przypisane do określonego terytorium, ma uprawnienia zwierzchnie do terytorium)
3. zasada suwerenności
(suwerenne i suwerenie równe,
wewnętrznie- wyłączność uprawnień dotyczącego własnego państwa,
zewnętrznie- niezależne od innych państw)
4. w roli spoiwa społeczności międzynarodowej zamiast więzów religijnych występuje prawo
międzynarodowe
5. równowaga sił jako mechanizm regulujący funkcjonowanie środowiska międzynarodowego
System westfalski podlegał proliferacji (rozprzestrzenianiu się)
Odchodzenie od ścisłej państwowo-centrycznej struktury systemu międzynarodowego.
Ewolucji podlegają mechanizmy sterowania tym systemem- odchodzenie od systemu równowagi sił na rzecz
rozwiązań kolektywistycznych.
3. system późnowestwalsk- ukształtowany zmianami, które powoduje proces globalizacji.
Czynniki kształtujące stosunki międzynarodowe:
Tradycyjne:
a)
b)
c)
d)
e)
f)
g)
h)
geopolityczne
ekonomiczne
militarne
demograficzne (etniczne, narodowościowe)
ideologiczne
kulturowe
etyczne
osobowościowe
a. geopolityczne- oddziaływanie czynników geograficznych na politykę (położenie państw, charakter
geograficzny, terytorium, dostęp do morza, jakość gleb, klimat, zasób złóż) – teorie determinizmu
geopolitycznego.
Teoria MacKindera, tzw. teoria „heartland”: dotyczyła szczególnej roli politycznej jaka ma do spełnienia Rosja.
Europa i Azja jako Heartland. Kto panuje jak nimi to panuje w świecie (Rosja ma taką możliwość).
Później nawiązał do niej Z. Brzeziński w książce „Wielka szachownica”, którą jest Eurazja. Lata 90- po raz
pierwszy nad Eurazją panuje mocarstwo, które nie leży na terenie Eurazji- /stany Zjednoczone. Wyróżniał graczy
(państwa, które posiadają taki potencjał, które mogą wpływać na inne państwa- Rosja, Chiny, Indie, Niemcy,
Francja) i sworzeń [państwo obrotowe] (nie mają dużego potencjału, ale poprzez położenie mogą zmieniać
sytuacje geopolityczną- Ukraina, Turcja, Korea Płd., Azerbejdżan, Iran).
Wraz z rozwojem techniki rola czynnika geograficznego zmalała. Nie zmalał czynnik złóż surowców
energetycznych!
b. Ekonomiczne- Zaawansowane technologie, tworzenie ugrupowań gospodarczych, produkcja, handel,
przemieszczanie się kapitału i siły roboczej.
To jakie miejsce zajmuje państwo na arenie międzynarodowej zależy od jego siły ekonomicznej.
Państwa tworzą międzynarodowy ład ekonomiczny (Międzynarodowy Fundusz Walut, Międzynarodowy Bank
Odbudowy) System oparty na dolarze, jego centrum stanowią państwa bogatej Północy, te najbardziej rozwinięte.
(podział na bogatą Północ i biedne Południe)
c. Militarne- siła militarna stanowiła o realnej sile międzynarodowej. (przodują Stany Zjednoczone)Kiedyś
liczyła się ilość (armii, sprzętu), a dziś- jakość (nowoczesne technologie i stopień wyszkolenia armii).
Zmienia się charakter wojny.
Jak pokonać dzisiaj wroga?
 niewidzialnie- niewykrywalne przez radar



bezzałogowo- jak najmniejsze straty ludzi
biologicznie i chemicznie
humanitarnie- oszczędzanie życia przede wszystkim cywili, a tylko na ubezwłasnowolnieniu
Wynalezienie broni atomowej wpłynęło na stosunki międzynarodowe.
Państwa, które posiadały te broń były uznawane za mocarstwa (Stany Zjednoczone, Chiny, Rosja- w razie
gdyby zostały zaatakowane są w stanie przeżyć i odpowiedzieć na atak, Wielka Brytania, Francja, Pakistan,
Indie)
NPP (układ o nierozprzestrzenianiu broni jądrowej) Po rozpadzie ZSRR, bo okazało się, że broń znajduje się
w 4 państwach (Rosja, Kazachstan, Ukraina, Białoruś) Chcieli oddać Rosji broń, ale Ukraina zażądała czegoś
w zamian. Za to, że Ukraina oddała broń Rosji zapłacili Amerykanie.
Dziś  wojna czwartej generacji
Doktryna Busha- doktryna wojny prewencyjnej. Amerykanie mają prawo uznać na podstawie własnych
domysłów i kryteriów, że jakieś państwo ewentualnie ma zagrozić bezpieczeństwu narodowemu.
Zmiany obecnie: wojna nie tylko między państwami, ale np. pomiędzy państwem a terrorystami.
d. Demograficzne- liczba ludności, wysokość przyrostu naturalnego, struktura wieku, struktura narodowościowa
ludności.
Problem ludnościowy stał się problemem od drugiej połowy Xix. Problemem globalnym- bardzo duży wzrost
ludności (Afryka, Azja- głównie Chiny i Indie, Ameryka Łacińska). W Europie ludność maleje.
Konsekwencje:
 Proces starzenia się społeczeństwa
 Proces migracji (z przeludnionych, biednych do wysokorozwiniętych- co niesie za sobą zderzenie
kulturowe, wzrost ludności drugiej kategorii, politykę biorącą pod uwagę mniejszości)
e. Ideologiczny- wschodni- ideologia komunistyczna
- zachodni- ideologia liberalistyczna
Po zimnej wojnie politolog Fukuyama napisał artykuł pt. „koniec historii?”, w którym ogłosił, że upadek
komunizmu być może oznacza upadek rozwoju ideologicznego czyli historii świata. Potem wycofał się z tej tezy
(bo trudno sobie wyobrazić, aby nawet państwa islamskie przyjęły ideologie liberalno- demokratyczną).
f. Kulturowo-cywilizacyjny- położenie nacisku na tożsamość i grupy społeczne, na to jaki pogląd na Zycie
wygłasza dana grupa społeczna.
Huntington w książce „Zderzenie cywilizacji” (przez cywilizacje rozumie kulturę, naukę i technikę, rozwój
ekonomiczny i społeczny, historyczne ukształtowanie, wzorce społeczeństwa-wartości, normy, instytucje
społeczne i polityczne. Najważniejsza dla tożsamości jest religia). Wyróżnia 8 cywilizacji:
1. Zachodu (Europa Zach. i Stany Zjednoczone)- oparte na Chrześcijaństwie, prawie rzymskim, w centrum
stawia jednostkę!
2. Bizantyjska- głównym ośrodkiem jest Rosja (prawosławna)
3. islamska (Afryka Pół., Bliski Wschód, Azja Śr.)
4. chińska, konfucjańska (ośrodek to Chiny)
5. hinduistyczna (główny ośrodek to Indie)
6. japońska (tylko w Japonii)
7. latynoamerykańska
8. (potencjalna) afrykańska
W XXI w. Nie będziemy mieli do czynienia z wojnami między państwami cywilizacyjnymi a konflikt między
grupami należącymi do różnych cywilizacji.
Największy będzie pomiędzy cywilizacją Zachodu a islamską. Obydwie cywilizacje mają charakter uniwersalny i
misjonarski.
Państwa:
 Rozszczepione- takie, w którym duże grupy ludności należą do różnych cywilizacji. Grożą im liczne
konflikty (np. Jugosławia, ZSRR, Ukraina, Sri Lanka)
 Na rozdrożu- takie, w których jest jedna dominująca cywilizacja, ale elita-przywódcy pragną, aby
społeczeństwo zmieniło przynależność cywilizacyjną (Turcja)
g. Etyczny- wartości, normy
Szkoła realistyczna- wg której żadne normy nie mają wpływu na stosunki międzynarodowe.
Szkoła liberalistyczna- wg której normy regulują stosunki międzynarodowe.
h. Osobowościowy- rola i wpływ wielkich osobowości na stosunki międzynarodowościowe. (Hitler, Stalin,
Reagan, Wałęsa, Ghandi, wielcy odkrywcy!)
Formy stosunków międzynarodowych:
Forma stosunków międzynarodowych stanowi obiektywnie istniejący sposób uzewnętrznienia się struktury tych
stosunków oraz ich treści.
Do XVw.
1. misje specjalne  konferencje międzynarodowe
|
|
\/
\/
2. misje stałe  organizacje międzynarodowe
1. od form doraźnych do form stałych (pierwszy kierunek ewolucji)
2. od form dwustronnych do wielostronnych (drugi kierunek ewolucji)
żadne z tych form nie zanikła, nadal istnieją!
2. Stosunki międzynarodowe jako dyscyplina naukowa.
Termin stosunki międzynarodowe pierwszy Ra zużyty w 1789r. (XVIII w.) przez J.Bentham`a na określenie
stosunków między państwami. Początek stosunków międzynarodowych jako dyscypliny naukowej 1919r.powołanie pierwszej katedry stosunków międzynarodowych w W. Brytanii.
Nauka- rozumie się na ogół działalność ludzi, której celem jest możliwie obiektywne poznanie rzeczywistości,
a następnie kształtowanie jej na potrzeby człowieka.
Główny cel Stosunków Międzynarodowych to poznanie nauki o stosunkach międzynarodowych.

Musi istnieć wyodrębniony obszar badawczy (wszystkie przepływy o charakterze badawczym)

Muszą być teorie naukowe charakterystyczne dla danej dyscypliny






Muszą być metody badania obszaru badawczego:
Analiza- myślowy podział na elementy i ich badania
Synteza- łączenie zbadanych cech, relacji czy właściwości
Uogólnienie- ustalenie ogólnych cech i właściwości badanych przedziałów
Analogi- wnioskowanie o podobieństwach zjawisk czy procesów
Abstrahowanie- od badanego zjawiska analizujemy te wyróżnione cechy, elementy przy pominieciu
pozostałych
 Indukcja- od szczegółu do ogółu
 Dedukcja- od ogółu do szczegółu
 Metoda historyczna- badanie przez pryzmat zjawisk, które już się wydarzyły
 Prawnicza- analizowanie aktów normatywnych
 Systemowa- badamy dany system z jego otoczeniem
 Behawioralna- analiza zachowań podmiotów stosunków międzynarodowych
 Analiza zawartości- analiza treści
 Decyzyjna- wyjaśnienie decyzji politycznych
o Obiektywne i subiektywne uwarunkowania w podjęciu danej decyzji
o Ośrodki decyzyjne-ich analiza
o Odtworzenie procesu decyzyjnego (racjonalny oraz kontekst emocjonalny)
o Analiza samej decyzji
o Implementacja decyzji
 Czynnikowa- wskazanie i hierarchizacja czynników kształtujących określone zjawiska międzynarodowe
 Symulacyjna- tworzenie modelu rzeczywistości międzynarodowej
 Muszą istnieć badacze i ośrodki badawcze, które zajmują się danym procesem badawczym i postrzegają
siebie, że zajmują się tym samym przedmiotem badawczym. (prymat badawczy wiodą Stany
Zjednoczone- Kreohone, Waltz, Nye, Deutsh, Huntington, Oquyama, Aron, Morgenthou, Kisslinger)
Poziomy analizy teorii stosunków międzynarodowych:
1. jednostki ludzkie i natura człowieka
2. państwo i jego system polityczny i ekonomiczny
3. poziom systemu międzynarodowego
(poszczególnie przypisują im najważniejszą rolę)
Kategoria:
1. Paradygmat- pogląd na świat, teoria lub grupa teorii majaca wspólną wizję świata oraz wspólny
przedmiot badania. Jest systemem zamkniętym, ustanawia własne kategorie i własne kryteria oceny.
 Tradycyjny- idealizm i realizm
 Behawioralny
 Marksistowski
2. Szkoła- teorie związane z określonym miejscem. (np. angielska, lubelska)
3. Teoria- usestymatyzowany treściowo i formalnie zbiór warunków sformułowanych twierdzeń, które
odnoszą się do funkcji i ewolucji stosunków międzynarodowych. Zawiera twierdzenia:
 Wyjaśniające
 Normatywne- określające pożądane kształty rzeczywistości
 Socjotechniczne- które definiują warunki skutecznego działania międzynarodowego
Sądy:
 Ontologiczne- dotyczące relacji miedzy systemem, jednostka a światem rzeczywistym
 Epistemologiczne- dotyczące sposobu zdobywania wiedzy
 Metodologiczne- dotyczące form wyjaśniania czy zrozumienia
Podejście:

Behawiorystyczne- możemy wiedzieć na pewno tylko to, co zaobserwujemy i zmierzymy


Strukturalne- koncentruje się na niemierzalnych strukturach, które jednak kształtują stosunki międzynarodowe
w sposób możliwy do zaobserwowania i zmierzenia
Ewolucyjne- łączy elementy powyższych podejść, ale koncentruje się na upływie czasu, zmianie struktur i
zachowań państwa.
Systematyka stosunków międzynarodowych:
1. realizm, liberalizm (pluralizm), globalizm (marksizm lub strukturalizm)
realizm  konflikt, polityka siły, anarchia systemu międzynarodowego
Analiza na poziomie państwa.
liberalizm  współpraca, normy, instytucje międzynarodowe, współzależność
Analiza na poziomie państwa + innych społeczności.
Globalizm- Analiza na poziomie globalnocentrycznym.
2. pozytywizm, społeczny konstruktywizm, postpozytywizm
pozytywizm  zdobywanie wiedzy naukowej dokonuje się na podstawie opisu obserwowalnych zjawisk
społeczny konstruktywizm  rzeczywistość międzynarodowa jest konstrukcja społeczną złożoną z elementów
materialnych oraz subiektywnych struktur i procesów
postpozytywizm  przypisują ideom i językowi możliwość kształtowania świata materialnego. Uważają, że
zmiana sposobu myślenia i komunikowania się może doprowadzić do zmiany stosunków międzynarodowych.
3. Wielkie Debaty o stosunkach międzynarodowych.
1.
2.
3.
4.
między utopijnym liberalizmem a realizmem
podejściami tradycyjnymi a behawioryzmem
neorealizmem i neoliberalizmem a neomarksizmem
rodząca się
Pierwsza debata.
utopijny liberalizmem- realizm
prekursor liberalizmu- Imannuel Kant (koncepcja wiecznego pokoju, stanu natury można przezwyciężyć przez
zmianę ustroju państwa, świadomość społeczną i oparcie stosunków na określonych zasadach) Droga do pokoju
prowadzi do wprowadzenia demokracji i ograniczenia przywódców państwa na arenie międzynarodowej.
Warunki wstępne:
 Zakaz zawierania tajnych traktatów- ważna jest szczerość.
 Warunek terytorialnej integralności- nie mieszanie się w sprawy wewnętrzne innych państw,
zdelegalizowanie podboju i nabywania państw drogą spadku
 Rozbrojenie- zniesienie stałych armii.
Warunki końcowe:
 Posiadanie przez państwa ustroju demokratycznego
 Wolne republiki powinny tworzyć pokojowa federacje wolnych państw
 Wprowadzenie prawa kosmopolitycznego, tzn. który obowiązywałby zarówno państwa jak i jednostki.
Inni obok Kanta: J. Locke, A. Smith.
Twórca utopijnego liberalizmu- W. Wilson. W swoich 14 punktach wzywał do:







odrzucenia tajnej dyplomacji- umowy poddane publicznej ocenie.
Wolność handlu
Wolność żeglugi na morzach
Samostanowienie narodów
Redukcja zbrojeń
Upowszechnianie demokracji
Stanowienie powszechnej organizacji międzynarodowej (Liga Narodów)
U podstaw utopijnego liberalizmu leżały dwie zasady przekonania:
1. instytucje międzynarodowe mogą sprzyjać współpracy pokojowej miedzy narodami
2. przekonanie o bardzo silnym związku miedzy liberalna demokracja a pokojem
państwa w polityce zagranicznej powinny kierować się zasadami moralnymi.
Podstawowe instrumenty utrzymywania pokoju na świecie:
 rozszerzenie demokracji
 prawo międzynarodowe
 funkcjonowanie opinii publicznej
 uniwersalna organizacja międzynarodowa
Realizm polityczny- najbardziej wpływowe podejście teoretyczne jeżeli chodzi o stosunki międzynarodowe.
Szuka sposobu wyjaśnienia rzeczywistości taka jaka ona jest, a nie jaką chciałaby być.
Przemoc jest nieodłączną cecha rzeczywistości, systemu międzynarodowego.
Najlepiej zrozumiemy zjawiska międzynarodowe badając interesy i siłę państwa  dlaczego wojny i konflikty
pojawiają się niezależnie od miejsca, czasu i kultury?
Głównymi aktorami stosunków międzynarodowych są państwa. Zachowują się racjonalnie- wybierają
najkorzystniejsze działania dla siebie. Państwo dąży w stosunkach międzynarodowych do zapewnienia
bezpieczeństwa i uzyskania jak największej siły. Nie ma dobrych i złych państw, a słabe- silne. Wewnętrzna
organizacja państwa nie ma wpływu na jego politykę zagraniczną.
Człowiek jest z natury zły i egoistyczny.
System międzynarodowy jest anarchiczny, a natura stosunków międzynarodowych nie wpływa na jego politykę
zagraniczną.
Prekursorzy:
Tukidydes  „Historia wojny peneloponeskiej”
 najważniejszy wpływ na politykę państwa ma struktura systemu międzynarodowego, która wymusza
zdobywanie przewagi nad innymi, dążą do maksymalizacji swojej siły.
 Państwa są uszeregowane w hierarchii wg posiadanej siły, a w razie niejasności arbitrem jest wojna.
Machiavelli  cel uświęca środki, sukces państwa zależy od przywódcy (lew-lis)
Moralność przywódców musi być podporządkowana racji stanu, utrzymanie potęgi państwa jest
nadrzędne wobec zasad moralnych, skuteczność a nie moralność.
Hobbes  „stan natury to stan wojny wszystkich ze wszystkimi”. Każdym działaniem człowieka kieruje:
 Chęć zapewnienia bezpieczeństwa
 Rządza zysku
 Chęć posiadania dobrej opinii
 Nieufność
 Rywalizacja
 Dążenie do sławy
W obawie ludzie zaczynają współpracować i tworzą suwerenne państwa. Dla człowieka stan natury jest
przezwyciężany, dla państwa nie. Dlatego państwa pozostają w stanie ciągłej rywalizacji i konfliktu.
Realizm właściwy- twórca: Morgenthou.
Carr  (brytyjski) w 1939r. „Kryzys dwudziestoletni”- krytyka utopijnego liberalizmu.
Niebezpiecznie jest opierać badania na pragnieniach. Obalił błędne założenie, że stosunki międzynarodowe mogą
opierać się na harmonii i współpracy- istnieją głębokie konflikty interesów.
Nowy układ stosunków międzynarodowych może zostać ukształtowany przez rzeczywisty rozkład potęg, a nie
moralność.
Morgenthou (Niemiec z USA) 6 zasad realizmu politycznego:
1. polityka rządza prawa obiektywne zakorzenione w ludzkiej naturze, która zasadniczo jest egocentryczna i
egoistyczna. Prawa te są niezmienne i niezależne od naszych preferencji.
2. polityka stanowi autonomiczną sferę działania, nie można jej zatem sprowadzać do ekonomii czy
moralności. Przywódcy państw powinni postępować zgodnie z wymogami mądrości politycznej. Kluczem
do zrozumienia polityki międzynarodowej jest pojecie interesu definiowanego w kategoriach siły. To
pojecie odsłania prawdziwe działania polityków i jednocześnie chroni przed dwoma popularnymi błędami
dotyczącymi ustalania polityki zagranicznej państwa, czyli przed nadmiernym uwzględnianiem motywów
polityków oraz ich preferencji ideologicznych. Gdy przywódcy będą się kierować kategoriami
ideologicznymi to staną przed nieuchronnym wyborem między tym, co pożądane, a tym co aktualnie
możliwe. W określeniu kierunku polityki zagranicznej nie ma miejsca na rozterki moralne czy etyczne,
ponieważ działania i tak ogranicza relatywna siła państwa.
3. dbanie o własny interes jest cecha natury ludzkiej. Każdy człowiek jest zainteresowany przynajmniej
własnym bezpieczeństwem i przetrwaniem. Polityka stanowi arenę wyrażania tych interesów, które
prędzej czy później musza wejść w konflikt. Polityka międzynarodowa jest areną konfliktów państw.
4. uniwersalne zasady moralne nie kierują działaniami państwa choć zachowanie państwa ma implikacje
moralne i etyczne. Zachowanie etyczne ocenia się pod kątem tego, czy jest zgodne z pewnym zbiorem
zasad moralnych. Działania polityczne ocenia się pod kątem konsekwencji politycznych. Przywódca nie
dysponuje taką sama swobodą czynienia rzeczy słusznych jak zwykły obywatel, ponieważ spoczywa na
nim odpowiedzialność za bezpieczeństwo i dobrobyt obywateli. Powinien więc starać się czynić nie to co
ogólnie najlepsze, ale to co najlepsze w danej sytuacji.
5. nie ma uniwersalnego zbioru zasad moralnych. Państwa nie mogą narzucać siłą swoich ideologii innym
narodom. Takie działania zagraża bezpieczeństwu międzynarodowemu.
6. z intelektualnego punktu widzenia sfera polityczna jest niezależna od każdej innej sfery ludzkiej
działalności.
Realiści
uważają, ze głównym aktorem w stosunkach jest państwo. ( nie ważne jest to, co w środku państwa, to nie ma
wpływu na stosunki)
Poruszają się tylko po torach interesów, stykają się tylko zewnętrzną powierzchnią.
Państwa nie są sobie równe- istnieje hierarchia siły (najważniejsze- mocarstwa).
W stosunkach międzynarodowych system międzynarodowy jest anarchiczny.
Rdzeniem realizmu jest bezpieczeństwo narodowe i przetrwanie państwa. Każde państwo musi stać na straży
swojego interesu- nie można polegać na innych państwach i innych rządach.
Wszystkie umowy międzynarodowe są tymczasowe i zależą jedynie od woli państwa.
Państwa działają racjonalne, albo skazują się na niepowodzenia
Jedynym sposobem względnego pokoju na świecie jest równowaga sił.
Druga debata (lata 50, XX w.)
Tradycjonaliści (idealiści realiści)- behawioryści (scjentyzm)
Behawioryści
decydencji poddani są oddziaływaniu różnych bodźców, które wpływają na ich oddziaływania.
Badania powinny mieć charakter naukowy.
Wszelkie zjawiska społeczne rządza się prawami, które mogą być odkryte za pomoca rozumu.
Istnieje możliwość odróżnienia faktów obiektywnych i wartości.
Badanie stosunków międzynarodowych ma na celu odkrycie faktów i regularności poddających się
weryfikacji oraz ich analizie za pomocą metod naukowych.
Zarzucali tradycjonalistom:
 zbytnie koncentracje na analizie opisowej zjawisk
 używanie niejednoznacznych pojęć
 przyjmowanie założeń, które nie zostały empirycznie zweryfikowane
 mała zdolność wyjaśniająca wysuwane teorie
Nurty:
 teorie systemowe:
1. s. władzy (Kaplan)
2. s. cywilizacyjne (Modelski)
3. s. peryferyjne (Galtung)
 t. więzi (Roseau)
 t. pole (Wright)
System władzy Kaplana (lata 50-60).
Wyodrębnił 10 systemów władzy:
1. równowaga sił- państwa starają się nie dopuścić do tego, by wyrósł jakiś hegemon.
2. bardzo luźny system bipolarny
3. luźny system bipolarny- dwubiegunowy, w którym istnieją dwa bloki, ale tez istnieją państwa nie
należące do żadnego z nich.
4. bipolarny system odprężenia- gdy w latach 70 dwa bloki zaczęły ze sobą rozmawiać.
5. bipolarny system niestabilnych bloków- gdy jeden z bloków tracił stabilność (o drugi obawiał się
jego niestabilności)
6. ścisły system bipolarny- wszystkie państwa przynależą do jednego lub drugiego bloku, a bloki te
maja ścisła strukturę wewnętrzną.
Hierarchiczny
hegemoniczna (np. blok zachodni)
imperialna
o
|
o
|
o
o
/|\
o –o –o
o
/|\
ooo
7. system uniwersalny- wszystkie państwa są sobie równe (głos każdego państwa liczy się tak samo)
8. hierarchiczny- podporządkowania sobie (mocarstwa, państwa średnie, małe, mini państwa)
9. niepełnej proliferacji (rozprzestrzeniania się) broni atomowej- tylko kilka państw ją posiada
10. jednostronnego veta- wiele państw posiada broń nuklearna i poprzez szantaż ma możliwość
zawetować wiele decyzji.
Systemy cywilizacyjne Modelskiego.
1. agraria
2. industria
Różnice między tymi systemami:
 stosunek do wojny 1. używają wojny
2. raczej nie używają
 mobilizacja zasobów (ludzkich i materialnych)
1. trudne, bo nie istnieje zróżnicowanie ról społecznych
2. łatwe, bo role społeczne są zróżnicowane
 władza
1. jedna osoba/elita- system autorytarny
2. system demokratyczny
 dostęp do kultury (edukacji)
1. dostęp ma tylko elita
2. masowy dostęp do kultury
 lojalność dla systemu
1. wymuszona
2. lojalność obywatela wobec demokratycznego państwa
Rigz- systemy pryzmatyczne.
1. monochromatyczny- funkcje są spełniane przez jedna strukturę
2. refrakcyjny- każdej funkcji odpowiada Ina struktura
3. pryzmatyczny- funkcje są realizowane w różny sposób
Teoria więzi- wraca uwagę na powiązanie uczestników stosunków międzynarodowych. Ich zachowanie jest
zdeterminowane ich przynależnością do różnych systemów międzynarodowych. (system kaskadowychnarastających powiązań miedzy państwami)
Teoria pola- przestrzeń międzynarodowa jest 12- wymiarowa przestrzenią. Polem oddziaływujących na siebie
czynników, określane przez czas i przestrzeń oraz współrzędne analityczne.
Współrzędne analityczne:

współrzędne pola możliwości:
1.
2.
3.
4.
5.
6.
oś energii społecznej (od działań energicznych do letargu)
elastyczności (pełna elastyczność struktur decyzyjnych do ich sztywności)
współpracy (pełna współpraca do izolacji)
siły (mocarstwowość do słabości)
zasobów (pełni posiadania zasobów do braku zasobów)
postępu technicznego (od pełnego postępu technicznego do zacofania)
 współrzędne pola wartości:
1. oceny rzeczywistości (od obiektywnej do subiektywnej)
2. konkretności myślenia (od abstrakcji do doświadczenia)
3.
4.
5.
6.
celów działania ( od kontemplacji do manipulacji)
samoidentyfikacji (od podejrzliwości do tolerancji)
interpretacji interesów (od egoizmu do altruizmu)
stosunku do świata (stosunku negatywnego do pozytywnego)
Debata trzecia (lata 80, XX w.)
Neorealizm- neoliberalizm
1. neoliberalizm- w centrum analizy znajduje się jednostka i zbiorowości (państwo, organizacje,
stowarzyszenia)
Pozytywna wizja natury ludzkiej.
Przekonanie, że stosunki międzynarodowe mogą opierać się na współpracy.
Przenoszenie wewnątrzpaństwowych kategorii politycznych do sfery stosunków międzynarodowych
(krajowy wolny handel może mieć swój odpowiednik w gospodarce globalnej. Debata lokalna
konferencja ONZ. Ochrona obywateli promowanie praw człowieka na świecie)
a. liberalizm socjologiczny- stosunki międzynarodowe to relacje ponadnarodowe. Wysoki poziom
więzi społecznych ponadnarodowych prowadzi do stosunków pokojowych i do powstawania
wspólnoty bezpieczeństwa.
Świat jako model pajęczyny.
b. liberalizm współzależności (Keohane i Nye)- Zawsze państwa dążyły do potęgi siła militarną, to
kosztowało drogo, bardziej opłaca się handel i rozwój gospodarczy.
Dawniej podstawą potęgi było posiadanie terytorium i bogactw naturalnych, dziś- dostęp do
informacji, wykwalifikowana siła robocza.
Dawniej „wysoka polityka” to bezpieczeństwo, dziś- te proporcje odwracają się, państwa coraz więcej
uwagi poświęcają „niskiej polityce” dobrobytu. Stosunki międzynarodowe bardziej oparte są na
współpracy.
Państwa będą równocześnie realizować swoje cele, a aktorzy pozarządowi będą zajmować się
pozostałymi sprawami.
Źródło siły będą swoiste dla konkretnych działań
Wzrost znaczenia organizacji międzynarodowych.
c. liberalizm instytucjonalny- instytucje międzynarodowe sprzyjają współpracy między państwami
oraz reżimy polityczne (zbiór zasad co do postępowania w konkretnej dziedzinie).
Instytucje przede wszystkim pomagają eliminować brak zaufania pomiędzy państwami oraz tworzą
poczucie prawnego zobowiązania państw wobec ustalonych norm.
Zmniejszają koszty wzajemnych interakcji.
Dostarczają informacji.
Zapewniają przejrzystość działań państw.
d. liberalizm republikański- liberalne demokracje są bardzo pokojowe, bardziej skłonne do
przestrzegania prawa niż inne systemy polityczne.
Rządy państw demokratycznych znajdują się pod kontrolą swoich obywateli.
Demokracje maja wspólne wartości moralne, co sprzyja ich współpracy.
Współpraca gospodarcza i współzależność.
Neoliberalizm- demokratyczne systemy polityczne i gospodarka rynkowa państw wymuszają
współprace międzynarodową, pokój i rozwój międzynarodowy, ponieważ charakterystyczna dla tych
systemów otwartość i transgeniczność eliminują poczucie zagrożenia oraz dylematy bezpieczeństwa i
sprzyjają pozytywnej percepcji.
Współzależność interesów ekonomicznych i demokratyczny proces podejmowania decyzji
zmniejszają występowanie sytuacji konfliktowych prowadzących do wojny.
Neorealistyczny- Waltz.
Dlaczego państwa prowadzą podobną politykę zagraniczna mimo, ze maja różne systemy i ideologie?
Odrzucają tezę, że na stan polityki międzynarodowej można wpływać poprzez wewnętrzne składniki państwa.
System nakłada pewne ograniczenia na państwa- siły systemowe ujednolicają zachowanie państw w polityce
zagranicznej (względnie rozmieszczenie siły).
System międzynarodowy ma dokładnie określoną strukturę:
 zasada porządkująca system- anarchia.
Dylemat bezpieczeństwa jest wspólny dla wszystkich państw. Anarchia zmusza do wykonywania tych samych
funkcji.
 Charakter jednostek składających się na system- taki sam, anarchiczność wymusza dyscyplinę.
Państwa różnią się pod względem możliwości, rozkład siły jest nierówny. Możliwości państw zależą od jego
miejsca w systemie. Struktura systemu zmienia się przez wojny (głownie między mocarstwami).
neoliberalistyczny
neorealistyczny
Podstawowa wartość
Siła
Dobrobyt
Siła ekonomiczna, potencjał naukowy
Bezpieczeństwo, potęga
Siła militarna
Sposób działania
Współzależność, globalizacja handlu, integracja
Współpraca, kompromis, na drodze dyplomacji
Suwerenność i integracja terytorialna
Środki militarne do realizacji celów
Państwo odgrywa główną rolę
4. Polityka zagraniczna państwa.
Polityka zagraniczna- rodzaj działania politycznego jednostronnego, skierowanego do środowiska
międzynarodowego.
Proces formułowania i realizacji systemu celów, metod i środków wynikających z zewnętrznej funkcji
państwa i odzwierciedlających interesy narodu.
Polityka skierowana na zewnątrz, do scentralizowanego środowiska. Szanse jej realizacji zależą od siły
państwa ale i od interesów innych państw.
Instrumenty polityki zagranicznej:
1. dyplomatyczne
Dyplomacja- oficjalne działanie państwa na zewnątrz przez swoje stałe i czasowe organy, mająca na celu
realizacje jego polityki zagranicznej w drodze prowadzenia rokowań i jego umów. (np. czasowe: misje specjalne,
stałe: ambasady, przedstawicielstwa przy organizacjach międzynarodowych, konsulaty, uznanie
międzynarodowe)  uznanie może być
 de iure (pełne, bezwarunkowe)
 de facto (niepełne, warunkowe)
Kryterium uznania powinna być efektywność i stabilność władzy.
 Uznanie przedwczesne- kiedy to podstawowe kryterium nie zostało uznane.
 Nawiązanie stosunków dyplomatycznych- mogą być tylko nawiązane pomiędzy państwami, które wzajemnie
się uznają.
 Uznanie wyraźne- wyraźna deklaracja.
 Sposób dorozumiany- nie ma wyraźnej deklaracji, ale nawiązują ze sobą stosunki dyplomatyczne.
Mogą manipulować stosunkami dyplomatycznymi:
 Ich rangą- mogą rangę obniżać, podwyższać. Zawiesić lub zerwać. Wezwać ambasadora na konsultacje.
Są trzy klasy:
1. ambasador, nuncjusz (ambasador Stolicy Apostolskiej)- akredytowani przy głowie państwa
2. poseł i minister pełnomocnik- też akredytowani przy głowie państwa (klasa oficjalna, nie
występująca obecnie)
3. chargé d`affair
 misjami wysokiej rangi (szefów państw lub ministrów spraw zagranicznych)- składają sobie wizyty lub nie.
 Negocjacje, rokowania, mediacje, dobre usługi, konsultacje, perswazje, obietnice, groźby
 Protokołem dyplomatycznym (kwestia pierwszeństwa i ceremoniał wizyty)- podnoszą lub obniżają rangę
wizyty. Protokół kreatywny- przystosowanie protokołu do celów politycznych.
2. ekonomiczne
3. militarne
4. kulturalne, ideologiczne (tzw. miękka siła państwa)