Stosunki międzynarodowe (ang

Stosunki międzynarodowe (ang. international relations) jest to wielopłaszczyznowy i
wieloaspektowy układ stosunków między ludźmi oraz nauka zajmująca się badaniami tej
dziedziny. Obejmują one stosunki nie tylko między narodami, ale również między innymi
uczestnikami – zarówno tymi, którzy są podmiotami prawa międzynarodowego, jak i tymi,
którzy tej podmiotowości nie mają. Są to w pierwszym rzędzie państwa i organizacje
międzynarodowe (rządowe i pozarządowe). Wyróżnia się stosunki międzynarodowe
dwustronne (bilateralne) i wielostronne (multilateralne). W kręgu uczestników stosunków
międzynarodowych (poza państwami i organizacjami międzynarodowymi) znajdują się także
inne strony stosunków międzynarodowych:
* ruchy polityczne o charakterze międzynarodowym,
* korporacje wielonarodowe,
* Kościół i ruchy religijne,
* zawodowe organizacje międzynarodowe,
* narody,
* grupy ludzi,
* niekiedy jednostki fizyczne.
Stosunki międzynarodowe wykraczają daleko poza zakres oficjalnych stosunków
politycznych między państwami oraz innymi uczestnikami i obejmują także kontakty
gospodarcze, finansowe, kulturalne, naukowe itd. Obejmują (odmiennie od stosunków
wewnętrznych) znacznie szerszy układ zjawisk i procesów. Brak w nich hierarchicznego
systemu zorganizowania, zarządzania, kierowania i kontroli. Stosunki międzynarodowe są
utrzymywane przez niezależne od siebie podmioty, w tym suwerenne państwa tworzące
system heterogenicznych (niejednolitych) uczestników. Występuje tutaj wielość
równorzędnych władz (poliarchia) oraz policentryzm (wieloośrodkowość) suwerennych
jednostek i tworzonych przez nie struktur organizacyjnych. Brak jest scentralizowanej
władzy, a funkcjonowanie formalnie równych uczestników stosunków międzynarodowych
wyklucza istnienie nadrzędnej władzy państwowej. Stosunki międzynarodowe zachowują
ciągłość rozwoju, ulegają intensyfikacji i obejmują swoim zasięgiem coraz więcej dziedzin
życia społecznego.
Stosunki międzynarodowe przez wiele stuleci utożsamiane były ze stosunkami między
państwami. Ich geneza sięga przełomu średniowiecza i czasów nowożytnych, kiedy
powstawały państwa narodowe. Za początek nowożytnych stosunków międzynarodowych
uznaje się pokój westfalski (1648).
Termin stosunki międzynarodowe oznacza również naukę zajmującą się wszystkimi
zjawiskami i procesami związanymi z międzynarodową sferą stosunków międzynarodowych.
Problemami z zakresu stosunków międzynarodowych zajmowano się już przed wiekami,
jednak jako dyscyplina badawcza ukształtowały się one po I wojnie światowej i rozwinęły po
II wojnie światowej. Zakres nauki o stosunkach międzynarodowych wytyczony jest za
pomocą kilku metod:
* określanie relacji między tą nauką a innymi naukami społecznymi,
* określanie podmiotów stosunków międzynarodowych,
* wyliczanie rodzajów stosunków międzynarodowych (polityczne, gospodarcze,
wojskowe),
* wskazywanie na wymiar stosunków międzynarodowych (czasowy, przestrzenny,
ustrojowy).
Stosunki międzynarodowe są również uniwersyteckim kierunkiem studiów. W Polsce
naukowymi badaniami tej dziedziny zajmują się placówki akademickie, m.in. ISM UW, ISM
UMK, Collegium Civitas; ośrodki państwowe, przede wszystkim Polski Instytut Spraw
Międzynarodowych, a także organizacje pozarządowe, np. Instytut Badań nad Stosunkami
Międzynarodowymi.
3.KLASYFIKACJA CZYNNIKOW WPŁYWAJĄCYCH NA ST. MIEDZYNARODOWE:
ISTNIEJE PODZIAŁ NA CZYNNIKI ZEWNWETRZNE I WEWNETRZNE.
RODZAJE CZYNNIKÓW:
=>GEOGRAFICZNY-najtrwalszym czynnikiem jest ŚRODOWISKO GEOGRAFICZNE
(położenie i ukształtowanie terytorium, linia brzegowa, klimat, rodzaje gleby, surowce).W
przeszłości wielkie rzeki i żyzne doliny determinowały narodziny potężnych cywilizacji(np.
starożytny Egipt). Podział na: państwa morskie (wyspiarskie i półwyspy), ograniczone
terytorium lądowe, ale chronione przez naturalne przeszkody, realizowały one ekspansję
poprzez handel i kolonizację. I na państwa kontynentalne- nieograniczone naturalnymi
przeszkodami, dążyły do maksymalnej rozległości swego terytorium ale np.Anglia i Japonia
w różnych okresach swej historii realizowały zasadę izolacji i ekspansji
=>CZYNNIK NARODOWY-Proces formowania narodów nie jest równomierny w skali
globu: w Europie zakończył się w okresie rozpadu feudalizmu, a trwa nadal w krajach
Trzeciego Świata, głównie w Afryce.W SM rzadkością są państwa jednorodne
narodowościowo.Czynniki o char. historycznym jak i gospodarczym sprawiają, że w wielu
krajach istnieją mniejszości narodowe. Wielonarodowościowy charakter państwa może być
przyczyną problemów wew., często zasilanych z zewnątrz, oraz problemów w związkach z
sąsiadami.Gdy mniejszości narodowe skupiają się w sąsiedztwie państw tej sami co oni
narodowości mogą wykazywać tendencje irredentystyczne, czyli dążenia do przyłączenia się
do sąsiednich państw(np.Kaszmir). Narody dążące do samostanowienia mogą prowadzić do
rozpadu zarówno mocarstw(ZSSR), jaki małych federacji(Jugosławia, Czechosłowacja
=>.CZYNNIKI IDEOLOGICZNE-u podłoża tych czynników tkwią struktury społecznoustrojowe państw, ich zróżnicowanie w zależności od systemu ideologicznego oraz
przynależność do odmiennych systemów światowych. Rezultatem są różnice w postrzeganiu
zjawisk i procesów międzynarodowych, ścieranie się koncepcji i programów działań
dotyczących sposobów realizacji nowego międzynarodowego ładu politycznego,
ekonomicznego, społecznego, kulturalnego, informacyjnego. Przejawy wpływu uwarunkowań
ideologicznych na stosunki międzynarodowe był rozwój światowego procesu rewolucyjnego i
zmieniający się w efekcie międzynarodowy układ sił. Znajdował on odbicie w pluralizmie
ustrojowym świata. Upadek komunizmu pod koniec lat 80-tych ograniczył rolę ideologii i ich
pochodnych- doktryn-w polityce i SM.Francis Fukuyama –ideologiczny „koniec historii”,
zwycięska okazała się liberalno- demokratyczna ideologia bogatego „Zachodu”(Północy),
która jednak jest poważnie kontestowana przez nowe, totalistyczne koncepcje ładu
społecznego, zwłaszcza w Azji i na bliskim wschodzie (fundamentalizm islamski).
=>.CZYNNIK RELIGIJNY: wpływ tego czynnika na SM zmienia się. Przyczyna naturalnej
solidarności (rodzina narodów chrześcijańskich w Europie),jak i konfliktów (święte wojnymiędzy krajami chrześcijańskimi a muzułmańskimi w średniowieczu oraz miedzy
europejskimi katolikami a protestantami. Więź religijna jest istotnym czynnikiem w
formowaniu się narodów oraz w utrzymywaniu świadomości narodowej przez mniejszości
narodowe. Bywa też pożywką kształtowania się ruchów nacjonalistycznych (syjonizm,
nacjonalizm islamski). W wielu krajach systemy rządów były ściśle związane z tzw. religią
państwową (katolicyzm w monarchii austro- węgierskiej, prawosławie w Rosji carskiej,
mahometanizm w krajach muzułmańskich, sintoizm w Japonii). Kościoły oddziałują na opinię
publiczną –w sprawach polityki wewnętrznej (partie polityczne o charakterze wyznaniowym,
jak i międzynarodowej.-obecnie głownie na politykę państw słabiej rozwiniętych, zwłaszcza
islamskich i postkomunistycznych, obecnie zauważalny konflikt miedzy liberalną demokracją
a fundamentalizmem islamskim.
=>CZYNNIK EKONOMICZNO-TECHNICZNY (potencjał gospodarczy państwa, postęp w
nauce i technice).-Potencjał gospodarczy zawsze warunkował pozycję gospodarcza
państwu.W starożytności i średniowieczu-zasoby naturalne, żywność i wyroby rzemiosła.W
epoce wielkich odkryć geograficznych –uzależnienie gospodarek poszczególnych państw od
stanu i tendencji gospodarki światowej lub regionalnej.-żelazo, węgiel, stal, metale kolorowe,
ropa i uran. Epoka przemysłowa –wzrost znaczenia gospodarczego w ocenie bezpieczeństwa i
pozycji państwa na arenie międzynarodowej, pogłębia się zróżnicowanie państw
spowodowane nierównością w poziomie i tempie rozwoju ekonomicznego. Współcześnie
aktywny udział w handlu i gospodarce światowej daje zarówno możliwość wpływania na inne
państwa.i odpierania ich nieprzyjaznych działań, jak i rodzi niebezpieczeństwo nadmiernej
zależności np. od obcych źródeł energii (kryzys naftowy i jego konsekwencje dla importerów
tego surowca). Życie gospodarcze podlega procesom internacjonalizacji.-wali o źródła
surowców, rynki zbytu, miejsca inwestycji kapitałów, transfer technologii, tempo postępu
naukowo-technicznego: to dzięki niemu wyłoniły się nowe dziedziny współpracy
międzynarodowej,
=>CZYNNIK MILITARNY->wpływ siły wojskowej na SM jest niepodważalny. Niegdyś
wojna była dopuszczalnym instrumentem rozwiązywania sporów międzynarodowych.
Współcześnie ius ad bellum jest całkowicie zakazane przez powszechne prawo
międzynarodowe zakaz stosowania siły i groźby jej użycia.Mimo to istnieją państwa, które
decyduja się na jej użycie w sytuacji, gdy zastosowanie innych środków nie przyniosło
rezultatów- wyścig zbrojeń.=armia, marynarka, lotnictwo, składniki gospodarki decydujące o
liczebności wojska, jego zaopatrzeniu, uzbrojeniu, zapasach. Po II W.Ś wprowadzenie
kryterium podziału na broń nuklearna i konwencjonalna. Stany zjednoczone dysponowały
przez kilka lat monopolem, wpłynął na sformułowanie w tym kraju doktryn politycznowojskowych (doktryna zmasowanego odwetu, elastycznego reagowania, ograniczonej wojny
jadrowej).Rozbudowa arsenałów jądrowych osłabiła prawdopodobieństwo ich użycia w
celach ofensywnych, a zwiększyła w celach defensywnych. Po zakończeniu zimnej wojny
spadło ryzyko posłużenia się bronią jądrową przez dotychczasowe mocarstwa, jednak nadal
jest wyznacznikiem mocarstwowości.W połączeniu z niestabilnością polityczna większości
tych państw rodzi niebezpieczeństwo dostania się broni atomowej w niepowołane ręce lub
wybuchu wojny przez przypadek .Klub atomowy się rozrasta-RPA,Izrael, Indie, Pakistan,
podejrzewa się o jej posiadanie Iran, Koreę Północną. Większość państw nadal przeznacza
ogromne sumy na zbrojenia, co dowodzi jak duże znaczenie przypisuje się ciągle sile
wojskowej.
CZYNNIKIORGANIZACYJNO-SPOLECZNE. Instytucje państwowe i między.- ich
organizacja i współdziałanie wpływają bezpośrednio na SM. Równie istotne są procesy
decyzyjne oparte na selekcji informacji, ocenie sytuacji, diagnozowaniu i prognozowaniu.-
dlatego szczególnego znaczenia nabiera poziom przygotowania i sprawność kadr służby
zagranicznej instytucjach narodowych i międzynarodowych, wspomaga je nowoczesna
technika.
=> CZYNNIKI OSOBOWOŚCIOWE.- wybitne jednostki-przywódcy państw, narodów,
decydenci polityczni, których działania są usankcjonowane przez systemy
wewnątrzpaństwowe. Wymogi sytuacji sprawiają, że zachowania jednostki nie dają się ująć w
jednoznaczne schematy. Politycy działają w pewnej przestrzeni społecznej i politycznej, więc
nawet genialne zamierzenia jednostek rządzących nie zostaną zrealizowane bez uzyskania
poparcia określonych grup społecznych. W warunkach demokratycznych decyzje polityczne
rzadko są decyzjami jednostkowymi, raczej są rezultatem działania grup nacisku i organów
kolegialnych. Ważny jest również stan zdrowia przywódców.