socjo_pytania_i_odpowiedzi
advertisement
Geneza socjologicznych zainteresowań społeczeństwem a) ustalajac rozwój aktywności poznawczej socjologii – mamy do czynienia z historia socjologii b)kiedy przedmiotem zainteresowania jest to , jakie problemyspoleczne zaprzątały w przeszłości uwage badaczy stając się osrodkami ich zainteresowania – z historią mysli socjologicznej c)gdy zajmujemy się sposobami poznania rzeczywsitosci społecznej czy doskonalenia metod badania zjawisk społecznych –z historia analizy socjologicznej Przyczyny późnego powstania socjologii jako nauki -nie dostrzegano obok sformalizowanych przejawowi zycia spol ( panstwo, kościół ) tego co w społeczeństwie rodzi się spontanicznie ( opinie , nastroje, zbiegowisko ) -bark było odpowiedznich metod badawczych -konieczne było wykształcenie się i sprecyzowanie pojecia społeczeństwa jako przedmiotu tejze nauki Przeslanki wyodrebienia się socjologii - wyodrębnienie z doświadczanego pierwotnie jako całość porzadku przyrodniczego – porzadku ludzkiego, wyraźne oddzielenie spol od panstwa - uczynienie ze społeczeństwa przedmiotu systematycznej refleksji, a także stworzenie nauki ktorej celem jest wykrywanie prawd faktów o spol -wyznaczenie socjologii bardzo ścisłych rygorów formalnych, poddanie surowej kontroli danych empirycznych, oczyszczenie myslenia socjologicznego z pozostalowsci religijnych, filozoficznych ------------------------------------------------------------------------------------------------------------- 1. Definicja i przedmiot badań socjologii Socjologia to najmłodsza z nauki społecznych. Słowo „socjologia” jest neologizmem składającym się z łacińskiego societas (wspólnota, społeczeństwo) i greckiego logos (nauka, wiedza). Socjologia oznacza naukę o społeczeństwie. A ) Socjologia historyczna – tendencja do budowania teorii historii ( A. Comte, H. Spencer, K. Marks) B ) Socjologia analityczna – trend do tworzenia systematycznych teorii dot. Natury i istoty społeczeństwa (E. Durkhaim , M. Webber ) C ) Socjologia empiryczna – tendencja do empirycznego badania współczesnych faktów społecznych związanych z problematyka miasta, rodziny , zakładu pracy itd. Działalność badawcza socjologii: 1) uchwycić prawo w działaniu 2) jakie zmiany społeczne prawo wywołuje, jakie instrumenty są najskuteczniejsze; skuteczne oddziaływanie prawa na społeczeństwo 3) problematyka społecznego działania prawa 2. Funkcje socjologii. A)diagnostyczna –diagnoza społ., powinna dawać nam możliwość prawidłowego wyboru działań ekonomicznych, B)prognostyczna (przewidywania) – na podstawie badań musimy przewidzieć zachowania społeczeństwa po wybranej, naszej decyzji, C)socjotechniczna – polega na podejmowaniu praktycznych działań zmierzających do modyfikowania postaw i zachowań ludzkich, D)humanistyczno-poznawcza – dostarcza wszechstronnej wiedzy o człowieku, świecie, społeczeństwie, kumuluje wiedzę o człowieku. 3. Podział socjologii na ogólną i szczegółową. Socjologia obejmuje swoim zasięgiem ogromny obszar niemal calej rzeczywistości społecznej. Stąd pojawila się, na określonym etapie rozwoju tej dyscypliny, mniej wiecej od konca XIX w. potrzeba podzielenia obszaru jej badań na mniejsze jednostki – potrzeba specjalizacji. Dzisiaj możemy mówic ( za S. Kosińskim ) o : 1) socjologii OGOLNEJ ( teoretycznej ) – której rola polega na tworzeniu teorii i aparatu pojęciowego oraz opracowywaniu metod badawczych, co służyłoby socjologii szczegolowej i naukom pokrewnym. Sklada się ona z 4 teorii : a) STRUKTUR SPOLECZNYCH – bada rózne zbiorowości społeczne, w tym samo społeczeństwo i dzieli się na teorie makrostruktur społecznych i mikrostruktu społecznych b) ZMIAN lub ROZWOJU SPOLECZNEGO – bada przemiany zachodzące w róznych zbiorowosciach społecznych c) ZACHOWANIA SPOLECZNEGO JEDNOSTKI d) ZACHOWANIA SPOLECZNEGO ZBIOROWOSCI 2 ) socjologii SZCZEGÓLOWEJ( empirycznej ) – której zadanie polega na badaniu realnie istniejącej rzeczywistości społecznej. Badania terenowe dotyczą określonego fragmentu tejże rzeczywistości stąd specjalizacja tych badań doprowadziła do powstania szeregu subdyscyplin socjologicznych, wśród których warto wymienić socjologię miasta, wsi, medycyny, pracy, oświaty i wychowania, kultury, moralności, wiedzy, wsi i rolnictwa, morską, organizacji, religii, rodziny czy wreszcie socjologię prawa. 4. Przedmiot socjologii wg. Comte'a. Wkład Comte’a do nauki można ująć w trzech zasadniczych tezach: 1. nadania nowej nauce stosunkowo szybko zaakceptowanej nazwy 2. określenia przedmiotu badań socjologii 3. zaoferowania powstającej nauce specyficznych metod badawczych Zdaniem a. Comte’a socjol;ogia jest nauką o zjawiskach społecznych. Nie podal on jednak definicji zjawiska społecznego, gdyz socjologia jako ostatnia w systemie nauk bierze na siebie ciężar badania wszystkich zjawisk, którymi nie zajmumą się dziedziny ja poprzedzające. Celem socjologii jest natomiast odkrywanie praw społecznych, czyli rządzących społeczeństwem. 5. Teoria statyki i dynamiki społecznej A. Comte’a Comte dzielil socjologie na statyke i dynamike spoleczną ( fundamentalne naukowe rozróżnienie dla całości nauk – stan statyczny i dynamiczny ) Statyka spoleczna „teoria porzadku społecznego” ma badac prawa współistnienia, akcje , relacje zachodzące miedzy róznymi czesciami systemu społecznego. Comte twierdzil, ze społeczeństwo jest organizmem, a wiec istanieje wzajemna zależność jego elementów składowych. Jednostki ludzkiej nie można rozważać inaczej jak w odniesieniu do społeczeństwa. Rzeczywistoścuia jest tylko zbiorowość, stad społeczeństwa nie da się sprowadzic do prostego zbioru jednostek. tak jak w organizimieu również i w społeczeństwie zadchodzą wzajemne oddziaływania wytwarzające stan harmonii, stąd podstawowym pojeciem statyki społecznej jest konsensus. Wlasnie teoria statyki społecznej zajmuje się róznymi instytucjami społecznymi pod kątem kształtowania się społecznego konsensusu, zgody społecznej. Podstawowym elementem składowym społeczeństwa jest rodzina, nie zas indywidualna jednostka. Zespol rodzin lacząc się i współpracując tworzy państwo. rząd jako organ daje jednostce prace na miare jej możliwości, ale również dla korzyści calego społeczeństwa. Wladza panstwowa powinna uczyc zasad moralności obyczajów tradycji. Wladza duchowa powinna być oddzielona od świeckiej. Dynamika spoleczna – to teoria postepu społecznego. Przedmiotem dynamiki jest badanie praw ciąglego i koniecznego rozwoju ludzkości, gdyz ma on charakter prawidłowy. Postę społeczny zaley od środowiska biologicznego ( rasa, gleba, klimat, miejsce zamieszkania ) oraz gęstości zaludnienia i zwiazaego z nim podzialu pracy, popytu na żywność itp. Glownym czynnikiem postepu jest duch ludzkości, stąd jego stan ma znaczenie decydujące. Najważniejszym prawem rozwoju społecznego jest prawo trzech stadiów : faza teologiczna (człowiek tworzy fikcje –mitologie i posluguje się wyobraźnia zamiast rozumem ), metafizyczna (zjawiska zaczeto wyjaśniać przez odwolanie do przyczyn metafizycznych – bogowie zostali zastapieni przez abstrakcje w postaci natury, rozumu, ducha ) i pozytywna (człowiek odrzuca wszystkie fikcje i opiera swoje poznanie na faktach ). Historia jest realizacja doskonalego ladu społecznego, zapewniającego stabilizacje bez stagnacji, ewolucje bez rewolucji. Przedmiotem dziejów jest ludzkość jako całość. 6. Metody badawcze w socjologii A. Comte’a Obserwacja – jest prawodlowo stosowana pod warunkiem, iż jest to obserwacja zewnetrzna wobec badanego obiektu. Szczegolowych dyrektyw dot. Obserwacji dostarczają badaczowi teoria statyki i dynamiki spol. Eksperyment – bezpośredni eksperyment wprawdzie nie może mieć miejsca ale sama przyroda dostarcza eksperymentów w formie pośredniej. Np. rewolucje i inne wewnętrzne zaburzenia społeczeństwa. Metoda porównawcza – wartos poznawcza może mieć dla nauki o społeczeństwie porównywanie róznych stanów społeczeństwa na róznych obszarach ziemi, a w ramach jednego narodu – faz rozwoju cywilizacji ludzkiej. Metoda HISTORYCZNA – najwazniejsza z pktu widzenia socjologii . Powyzsze wynika z faktu, iż w zjawiskach społecznych ma miejsce ciągły wpływ pokolen na siebie. 7. Socjologia w systemie nauk wedlug Comte’a A. Comte cala dotychczasowa wiedze usystematyzowal, biorac pod uwagę dwa zasadnicze kryteria : 1 ) HISTORYCZNE - , to jest kolejność powstania – ułożył nauki począwszy od tej, która powstala najczesniej, kończąc na tej która powstala najpóźniej 2) LOGICZNE – które podzielil na 3 podkryteria - stopien malejącej ogolnoscii abstrakcyjności - stopien rosnącej złożoności - stopien rosnącej doniosłości praktycznej W ten sposób nauki stworzyly hierarchie przedstawiajaca się w sposób następujący : 1 ) matematyka ( nauka o wszelkich cialach ) 2) astronomia ( nauka o ruchu wszelkich cial ) 3) fizyka i chemia ( nauki o cialach ziemskich ) 4) biologia ( badajaca prawa zycia _ 5) socjologia 1,2,3 – badaja ciala martwe 4,5 – odnosza się do cial zorganizowanych, ożywionych Wszystkie te nauki SA ze soba wzajemnie powiazane, tworza całość. Socjologia jest nauka która powstala najpóźniej, jest najmniej ogolna i abstrakcyjna ( najbardziej konkretna) najbardziej zlozona i bezposrenio zwiazana z praktyką. Nie mogla by ona jednak powstac bez nauk ja poprzedzających. Korzysta bowiem z ich osiągnięć. 8. Definicja i przykłady faktów społecznych wedlug E. Durkheima Dla Durkheima socjologia to nauka o faktach społecznych. Kazda nauka bada określony rodzaj faktów. Podobnie jest z socjologią, tyle ze ta zajmuje się specyficznym ich rodzajem, tj. faktami społecznymi. Faktem społecznym – jest wszelki sposób ‘ robienia’ ( dzialania) utrwalony lub nie, zdolny do wywierania na jednostkę zewnetrzengo przymusu, albo inaczej – taki który jest w danym społeczeństwie powszechny, mając jednak wlasną egzystencje niezalezna od jego jednostkowych manifestacji. SA wiec faktami społecznymi fakty prawne morlane obyczajowe religijne a także – samobójstwo, moda, małżeństwo, prokreacja , jezyk. Tkwią one w wytwarzającym je społeczeństwie nie zas w jego członkach. Cechami faktów społecznych SA ich zewnętrzność i przymus społeczny. 1 – Są ‘bezososbowe’ , gdyz większość naszych idei nie zostala przez nas wypracowana, tylko przysza do nas z zewnatrz. 2 – fakty społeczne wywieraja na ans presje, zobowiązują, stawiaja określone wymagania. ( postępując niezgodnie można narazic się na konsekwencje : sankcje prawne, rekacje społeczeństwa itp. ) RELIGIA – wzorcowy fakt społeczny. Nie jest istotne dla Durkheima w co wierzy grupa – istotne jest ze wierzenia cementuja jedność grupy. Szczegolna role przypisywal Durkheim obrzędom religijnym które pelnia następujące funkcje : A) wprowadzaja jednostke w Zycie religijne B) Są integracyjne wobec zbiorowości C) kultywując tradycje grupowe stanowia o odrębności zbiorowosci D) podtrzymują jednostkę w chwilacvh załamań i kryzysów sposoby badania faktów społecznych : 1 – wyjaśnienia psychologiczne, indywidualne motywacje jednostek – bezwartościowe 2 – dlas socjologa prawo to fenomen społeczny który powinien c rozpatrywany niezależnie od tego co jednostki o nim myslą. ( badanie faktow spol ‘ od zewnątrz’ ) 3 – postulat ‘metodycznej niewidzy’ –wyzbycie się wszelkich emocji i uprzedzen nt. badanego faktu spol. 9. Prawo jako wskaźnik solidarności ( ‘zwiazku’ , ‘zaleznosci wzajemnej’ ) społecznej Prawo jest według Durkheima faktem społecznym, ponieważ jest sposobem zachowania przyjętym powszechnie, zewnętrznym wobec jednostki i przymusowym. Było też widocznym, obiektywnym składnikiem solidarności społecznej. Wyróżnił dwa rodzaje prawa ( w zależności od rodzaju sankcji ), s którymi korespondują dwa rodzaje solidarności społecznej. Pierwszy typ prawa Durkheim nazywa represyjnym. Jego najbardziej czystym rodzajem jest prawo karne. Operuje ono sankcją, której zadanie polega na ukaraniu winnego naruszenia norm tegoż prawa, na zadaniu mu jakiejś straty, dolegliwości w postaci utraty wolności, honoru, majątku czy życia. Sankcje represyjne są wskaźnikiem statycznej tradycyjnej świadomości zbiorowej. Drugi typ prawa określić można jako restytucyjne. Ma ono na celu nie tyle ukaranie winnego i zadanie mu cierpienia, ile przywrócenie stanu rzeczy, jaki istniał przed faktem naruszenia prawa. Sankcje restytucyjne wyrażają świadomość zbiorową społeczeństwa wewnętrznie zróżnicowanego, dynamicznego. Przykładem tego rodzaju jest prawo cywilne, handlowe, administracyjne, konstytucyjne, czy procedury prawne. Durkheim wyróżnił dwa rodzaje prawa restytucyjnego. Pierwszy to negatywne prawo restytucyjne, obracające się wokół relacji człowieka z rzeczą – prawo własności. Drugi rodzaj to prawo restytucyjne pozytywne ( koopreacyjne ), które ma swe źródło we współdziałaniu między ludźmi, rozwijającym podział pracy, prawo zobowiązań, handlowe, administracyjne, konstytucyjne, czy procedury prawne. Różnica pomiędzy dwoma wyżej wymienionymi typami prawa odzwierciedla różnicę pomiędzy dwoma rodzajami solidarności społecznej: mechaniczną i organiczną. Solidarność mechaniczna występuje w spoleczeństwach o przewadze prawa represyjnego. Zerwanie więzi solidarności mechanicznej stanowi przestępstwo. Jest nim każdy czyn, który wywołuje wobec jego sprawcy charakterystyczną rekcję zwaną karą. Czyn ten bowiem uraża silne i określone stany świadomości zbiorowej. Jest to więź oparta na podobieństwie, ma ona charakter mechaniczny. Społeczeństwo nie jest wewnętrznie zróżnicowane, stąd jego związek z jednostką jest bezpośredni Solidarność mechaniczna jest odwrotnie proporcjonalna do stopnia zróżniocwania i ujednostkowienia społeczeństwa. Solidarność organiczna występuje w społeczeństwach bardziej zróżnicowanych, gdzie przeważa prawo restytucyjne. Istnieje tam dobrze rozwinięty podział pracy. Ludzie się wzajemnie potrzebują i uzupełniają. Słabnie świadomość zbiorowa, wykształca się osobowość, rozpowszechnia się i uzyskuje aprobatę społeczna, indywidualizm. Ten typ solidarności jest wprost proporcjonalny do stopnia zróżnicowania społeczeństwa. Społeczeństwa ewoluują od solidarności mechanicznej do organicznej. 10. Rodzaje solidarności społecznej według Durkheima Solidarność społeczna wiąże się z rodzajami prawa. Durkheim wyróżnił dwa rodzaje solidarności społecznej: Solidarność mechaniczna – występuje w społeczeństwach o przewadze prawa represyjnego. Solidarność organiczna – występuje w społeczeństwach bardziej zróżnicowanych, gdzie przeważa prawo restytucyjne ------------------------------Wyróżnia 2 rodzaje: mechaniczną i organiczną. Solidarność mechaniczna występuje w społeczeństwach o przewadze prawa represyjnego. Społeczeństwo nie jest wewnętrznie zróżnicowane, stąd jego związek z jednostką jest bezpośredni. Nad członkami społeczeństwa góruje „świadomość zbiorowa”. Solidarność mechaniczna jest odwrotnie proporcjonalna do stopnia zróżnicowania i ujednostkowienia społeczeństwa. Zerwanie jej więzi jest przestępstwem, bo moralnie słuszne jest jedynie uczestnictwo w życiu zbiorowym. Solidarność organiczna występuje w społeczeństwach zróżnicowanych, gdzie przeważa prawo restytucyjne. Istnieje tam dobrze rozwinięty podział pracy. Ludzie się wzajemnie potrzebują. Aprobatę uzyskuje indywidualizm. Wierzenia i praktyki zatracają charakter religijny ba rzecz racjonalnego myślenia Prawo represyjne[mające za cel ukaranie winnego] solidarność mechaniczna Prawo restytucyjne[ma na celu nie tyle ukaranie winnego, co przywrócenie naruszonego stanu rzeczy; dzieli się na p. negatywne(człowiek-rzecz) i p. pozytywne(człowiek-człowiek)] solidarność organiczna 11. Prawo samobójstw i ich rodzaje według Durkheima Samobojstwo nie jest wedlug Durkheima, aktem o charakterze indywidualnym, psychologicznym lecz faktem społecznym. To , że jednostka zalamuje się pod wpływem pewnych okoliczności oznacza, że stan społeczeństwa przyczynil się do samobójstwa. Samobójstwo jest to fakt społeczny. Nie jest indywidualne. To efekt stanu społeczeństwa. Durkheim wyróżnił następujące rodzaje samobójstw: Durkheim wyróżnił 4 rodzaje samobójstw : 1) EGOISTYCZNE – wywolane odosobnieniem jednostki od grupy i spolecznosci 2)ANOMICZNE – wywolane są stanem anomii, najczesciej w trakcie przewrotów politycznych czy ekonomicznych, czasem także w trakcie gwałtownego wzrostu dobrobytu 3)ALTRUISTYCZNE – SA przeciwieństwem egoistycznych, są wyrazem istnienia nadmiernego związku jednostki z grupa np. Kamikaze 4) FATALISTYCZNE – wywolane tragicznym położeniem jednostki, która nie widzi innego wyjscia, np. nieuleczalnie chory Prawo samobójstw – Liczba samobójstw zmienia się w stosunku odwrotnie proporcjonalnym do stopnia spójności grupy społecznej do ktorej należy jednostka. 12. Przedmiot socjologii według Maxa Webera Socjologia jest zdaniem Webera, nauką, której zadaniem jest interpretowanie i rozumienie działań społecznych, a przez to przyczynowe wyjaśnienie ich przebiegu i skutków. Jednakże zachowanie człowieka jest działaniem dopiero wtedy, gdy jego wykonawca wiąże z nim jakiś subiektywny sens. „Społecznym” zaś jest tylko działanie, które jest nakierowane na zachowanie innych ludzi. Działanie społeczne (czynności społeczne) można zdefiniować na J. Szackim jako takie zachowanie jednostki (uzewnętrznione lub nie), które zarówno w swojej genezie, jak i przebiegu jest zorientowane na przeszłe, obecne lub spodziewane zachowanie innych ludzi. Działania społeczne (czynności społeczne) podzielił Weber na pewne grupy, w zależności od ich odległości od linii rozgraniczającej czynności wyposażone w znaczenie ( dla podmiotów które te czynności wykonują ) od zachowań odruchowych. Są to czynności tradycjonalne, emocjonalne i racjonalne, przy czym te ostatnie dzielą się na zasadniczo-racjonalne i celowo-racjonalne. 1- Czynności tradycjonalne wykonywane są zgodnie z utrwalonymi nawykami, ale i przynajmniej minimalną świadomością, ze zgodność ta jest zamierzona i pożądana. 2 - Podstawą czynności emocjonalnej jest uczucie nakazujące zachować się w określony sposób, bez względu na mogące z tego wyniknąć skutki. 3 - Czynności zasadniczo-racjonalne charakteryzują się świadomym doborem najskuteczniejszych środków, bez uświadamiania sobie samego celu. 4 - Czynności celowo-racjonalne odznaczają się maksymalną świadomością zarówno celów działania, jak i środków do tego celu prowadzących. Ten ostatni rodzaj czynności społecznych, według M. Webera najbardziej zrozumiały, jest punktem wyjścia do oceny innych rodzajów. Mimo, że czynności społeczne skierowane są na innych ludzi, istnieje jedynie prawdopodobieństwo wywołania odpowiedzi z ich strony. Jeśli ta odpowiedź ma miejsce, to wtedy dopiero powstaje stosunek społeczny. Socjologie Maxa Webera dzieli się na dwa dzialy : socjologie formalna i historyczną formalna – wiąze się z budowanym przez Webera skomplikowanym systemem pojęciowym, stworzonym po to by terminy którymi posluguje się socjolog uwolnic w możliwie największym stopniu od jezyka potocznego i stworzyc precyzyjne pojecia. Np. ‘dzialanie spoleczne’ , ‘stosunek spoleczny’ historyczna – miala korzystac z wypracowanych na gruncie socjologii formalnej pojec, po to aby przeprowadzac analize konkretnych procesów historycznych. 13. Rodzaje rozumienia w teorii M. Webera Metodą służącą do bezpośredniego ujmowania zjawisk świata społecznego jest rozumienie, które polega na przeżywaniu stanów psychicznych innych ludzi. Dzięki rozumieniu można poznać czynności społeczne. W przyrodoznastwie chodzi o poznanie, które dokonywane jest poprzez ujmowanie danego zjawiska od zewnątrz. W naukach humanistycznych zaś rozumienie polega na bezpośrednim przeżyciu, które ujmuje od wewnątrz. M. Weber wyróżnił dwa rodzaje rozumienia: bezpośrednie i wyjaśniające. Rozumienie bezpośrednie polega na tym, iż znaczenie ludzkich czynności można ustalić na podstawie pewnych oczywistości – logicznych i psychologicznych. Jest to elementarny poziom poznania, zmierzający do ustalenia, co dana czynność znaczy. Na przykład w ten sposób rozumiemy ludzką mimikę i gesty. Wyższy poziom reprezentuje rozumienie wyjaśniające. Jego celem jest poznanie motywów jakimi kierowała się dana osoba podejmując określone działanie, ustalenie, dlaczego tak robi. 14. Idealne typy systemów prawnych według Maxa Webera Typy idealne to pewne hipotetyczne formy, jakie uczony narzuca na płynną rzeczywistość społeczno-historyczną, aby nadać jej czytelne kontury. Weber uważał, że uczeni od dawna posługiwali się konstrukcją typów idealnych. Typy idealne mogą mieć szereg funkcji, np. klasyfikacja zjawisk, ułatwianie analizy teoretycznej zjawisk. Wygłosił postulaty wobec typów idealnych. Wg niego nie powinny one zwłaszcza mieć charakteru wartościującego. Prawo może rozwijac się w dwóch wymiarach : jako formalne i materialne ORAZ jako racjonalne i irracjonalne. 1 ) wymiar FORMALNY – opiera się na tym, że zarówno tworzącym jak i stosujący prawo opieraja się na regulach i procedurach znajdujących się wewnątrz danego systemu prawa. ‘formalny’ – ‘zgodny z litera prawa’ Podejmowanie decyzji w ramach tej struktury – zarówno w kwestiach natury materialnej, jak i proceduralnej bierze się pod uwage tylko te cechy stanu faktycznego, które można podporządkowac przepisom prawa. 2) wymiar MATERIALNY – mamy z nim do czynienia wowcza, gdy podejmowanie decyzji odbywa się przy użyciou regul lub procedur pozostających na zewnątrz systemu prawnego. Decyzje opieraja się na zewnętrznych kryteriach o charakterze etycznym, ideologicznym czy politycznym. Może to być np. odwoływanie się do ‘sprawiedliwosci’ czy ‘równosci’ 3) prawo RACJONALNE – stosowanie tych samych kryteriów decyzji do wszystkich podobnych przypadków. Aby system prawny był racjonalny, w podobny sposób powinny być rozstrzygane sprawy podobnie usytuowanych podmiotów. Ograniczenie do minimum brania pod uwage jakichs okoliczności szczegolych. 4) prawo NIERACJONALNE – oznacza, iż wszystkie przypadki należy rozpatrywac indywidualnie, co może powodowac , iż nawet takie same sytuacje mogą być rozstrzygane w rózny sposób. Biorąc pod uwagę możliwe do wystąpienia relacje pomiędzy tymi dwoma wymiarami prawa skonstruował następujące typy idealne systemów prawnych: Formalnie irracjonalny - – podejmowanie decyzji opiera się na magii, wyroczni i objawieniu, a więc przez środki, które nie mogą być kontrolowane przez intelekt, występuje tu nieprzewidywalność decyzji. Zasięg wymiaru formalnego w takim systemie prawa wyraża się w tym, ze reguly prawne zawieraja odpowiednie procedury, które maja być stosowane. Nikt inny jednak poza wladza nier zna tych regul Materialnie irracjonalny - każda konkretna sytuacja determinuje określoną decyzję, jako podstawę rozstrzygnięć bierze się pod uwagę różne zewnętrzne wobec systemu prawnego kryteria o charakterze etycznym, ideologicznym, politycznym, emocjonalnym, wobec tego jednostki znajdujące się w podobnej sytuacji mogą być różnie potraktowane Materialnie racjonalny - stosowanie jakiejś jednej, zewnętrznej zasady bądź kryterium, nie oznacza to jednak, że wszyscy zostaną jednakowo potraktowani – prawo w takim systemie jest jednak bardziej przewidywalne, gdyz wiadomo jakie zewnętrzne kryterium, zostalo wybrane i stosowane Formalnie racjonalny - jasne sprecyzowane reguły są stosowane do wszystkich podobnych przypadków, wysoka przewidywalność decyzji 15. Rodzaje legitymizacji władzy państwowej przez Maxa Webera Weber traktuje państwo jako oparty na środkach prawomocnej przemocy stosunek panowania nad ludźmi. Wyróżnia trzy typy idealne panowania i legitymizacji porządku prawnego: Panowanie tradycjonalne - opiera się na autorytecie, obyczaju wywodzącego się z dawnych czasów i nastawieniu, aby go przestrzegać Panowanie charyzmatyczne - podstawą jest autorytet niecodziennego daru łaski, jaki posiada określona osoba, ma miejsce całkowite oddanie poddanych osobie charyzmatycznego przywódcy i zaufanie do jego nadzwyczajnych właściwości – prorok, wódz wojenny, demagog, lider partyjny Panowanie legalne (racjonalne) - panowanie uprawomocnione przez samo prawo, reguły prawne są racjonalnie skonstruowane, mają charakter generalny i abstrakcyjny i obowiązują wszystkich (rządzonych i rządzących), poddani respektują prawo, a nie wolę osób wcielających je w życie. W przypadku dwóch pierwszych rodzajów panowania prawo odnajduje swą legitymizację nie w sobie, ale jakby poza sobą 16. Stratyfikacja spoleczna wedlug Maxa Webera Słowo „stratyfikacja” jest pochodzenia łacińskiego. Stratum oznacza warstwę, czyli stratyfikacja jest „układem, w którym każda ze zbiorowości do niego wchodzących zajmuje w stosunku do zbiorowości innych pozycję wyższą lub niższą”. Weber uważa, że istnieją trzy sposoby hierarchicznego grupowania się jednostek jednostek w społeczeństwie: Klasa - zdeterminowana ekonomicznie, dzieli się na trzy podklasy: posiada, zysków i dochodów Stan - opiera się na wyznaczniku kulturowym, z przynależnością do określonego stanu łączy się określony styl życia wymagany od osoby która chce do niego należeć Partia - zrzeszenie o charakterze celowym, przy czym cel partii wiąże się z działaniami na rzecz zdobycia i utrzymania władzy 17. Grupa społeczna – definicja i cechy. Grupa spoleczna jest rodzajem zbiorowości społecznej, specyficznym jej typem. Zbiorowosc spoleczna oznacza pewien zbiór jednostek ( skupienie ludzi ) w którym ksztaltuje się ( choćby na krotki czas ) wiex spoleczna. Z kolei więź spolecznato ‘ ogol stosunków, relacji i zależności wiążących jednostke z grupą, zbiorowoscia , ośrodkami kontroli społecznej lub inna jednostka’ Spoleczne wyróżniki grupy a ) świadomość wlasnej odrębności b ) samo kategoryzacja – proces poznawczy w wyniku ktyorego jednostka opierając się na społecznych róznicach i podobieństwach miedzy ludźmi, jednych zalicza do członków wlasnej grupy innych zasnie. c) proces zachowania interakcji miedzy jednostkami – grupa spoleczna jest zbiorowością, w ktorej kazda osoba wchodzi lub ma przynajmniej możliwość wejścia w interakcje z kazda inna osoba nalezaca do danej grupy, a przynajmniej może znac osobiscie wszystkie pozostale jednostki Encyklopedia socjologiczna wskazuje dwie zasadnicze róznice miedzy grupą spoleczna a innymi typami zbiorowosci : 1 ) w grupie społecznej istnieja struktury wewnątrz-grupowe , które powoduja iż jest ona w stanie przetrwac nawet, gdy nastapi calkowita wymiana jednostek w grupie, można wyróżnić : - strukturę socjometryczną – zaklada możliwość rozpoznania danej jednostki jako członka danej grupy - strukture przywództwa – obejmuje wiele pozycji przywódczych o różnorodnym charakterze - strukture komunikowania miedzy członkami grupy – może przybierac roznoroden postacie 2) w grupie spoleczxnej istnieje przymus strukturalny – specyficzna relacja miedzy grupa a jej członkami T. Abel definiuje grupe spoleczną jako ‘ pewien specyficzny typ zbiorowości ludzkiej w odróżnieniu od jakiegokolwiek zbioru jednostek’ Grupe spoleczna od innych typów zbiorowości ludzkiej odróżniają : - trwałość - zorganizowanie ( lub ustrukturalizowanie ) – w przeciwieństwie do tlumu - w ramach grupy społecznej dochodzi do interakcji i stosunków miedzy członkami grupy - grupa sklada się z wybranej i ograniczonej liczby uczestników Abel wyróznia również składniki grupy, które wyjaśniają jej istotę i wskazuja na elementy ja jednoczące : - wytwory grupy – obiekt lub sytuacja powstająca dzieki współpracy większej liczby osob - obraz grupy – można okreslic jako istniejąca w wyobraźni członków grupy świadomość istoty grupy, jej ponadindywidualnego charakteru, jej odrębności i poczucia przynależności do niej osob u których takie wyobrażenie istnieje - normy dzieki którym możliwe jest wlasciwe funkcjonowanie grupy 18. Rodzaje grup społecznych i kryteria ich klasyfikacji Według rozmiarów struktur grupy można podzielić ja na tzw. grupy małe oraz wielkie. „Grypy małe” tworzą mikrostrukturę, a ich podstawowymi składnikami są poszczególni członkowie. Takie grupy nie dzielą się na podgrupy. Ich członkowie stykają się bezpośrednio – „twarzą w twarz”. Grupy te nie mogą liczyć więcej niż kilkanaście osób. Przykładem takich grup może być senat wyższej uczelni czy kolegium dziekańskie „Wielkie grupy” mają złożoną strukturę zwaną makrostrukturą a ich częściami składowymi są różne podgrupy. W takich grupach, ze względu na ich wielkość nie ma możliwości bezpośrednich kontaktów ze wszystkimi członkami grupy.W badaniach opisuje się zasady kształtowania się stosunków miedzy poszczególnymi członkami grupy. Przykładem takich grup może być społeczność UMCS, grupa członków UPR Według dominującego typu więzi wyróżnić można grupy pierwotne i grupy wtórne. Grupa pierwotna charakteryzuje się więzią opartą na bezpośrednich stosunkach o charakterze osobistym, intymnym i w przeważającej mierze niedobrowolnym. Pierwotność polega na tym, że jest to w zasadzie pierwsza zbiorowość społeczna, z jaką styka się jednostka i za jej pośrednictwem docierają do jednostki podstawowe informacje o społeczeństwie. Stąd też grupy pierwotne odgrywają istotną rolę w procesie socjalizacji, gdyż pod ich wpływem kształtuje się społeczna osobowość jednostki. Przykładami takich grup jest rodzina, grupa rówieśnicza. Grupa wtórna opiera się na więzi o charakterze rzeczowym. Jest ona pozbawiona więzów intymności. Takie grupy bazują na określonych interesach tworzone są dla realizacji określonego celu. Komunikacja wewnątrz grupy ma charakter nieosobowy. Przykładem grupy wtórnej jest partia polityczna czy załoga zakładu przemysłowego Według stopnia sformalizowania instytucji występujących w danej grupie dzielimy je na formalne i nieformalne. Grupa formalna charakteryzuje się więzią bezosobową, formalną kontrolą społeczną i sformalizowaną strukturą wewnętrzną. Ta ostatnia cecha polega na tym, że określone osoby uzyskują umocowanie do dokonywanych pewnych czynności w imieniu grupy. Organ grupy może uzyskać takie upoważnienie do działania w imieniu grupy poprzez przepis prawa bądź może ono zostać udzielone doraźnie przez osoby, które dopiero tworzą grupę sformalizowaną. Grupa nieformalna cechuje się więziami o charakterze osobistym, nieformalną kontrolą społeczną i nieformalną strukturą wewnętrzną. W takiej grupie nie istnieje upoważnienie dla kogoś, aby działał w imieniu grupy. Mogą to być na przykład sąsiedzi czy grupa przyjaciół. Pamiętać należy jednak o tym, że grupy formalne mogą upodabniać się do grup nieformalnych i odwrotnie. Według sposobu uzyskiwania członkostwa grupy można podzielić na genetyczne, przymusowej należności, ekskluzywne i inkluzywne. Grupy genetyczne charakteryzują się członkostwem uzyskiwanym ze względu na pochodzenie od członków danej grupy. Pochodzenie należy rozumieć jednak nie tylko w sensie biologicznym, ale również kulturowym, na przykład przez instytucję przysposobienia. Grupy przynależności przymusowej opierają się na tym, iż za ich członków uważa się wszystkich, którzy odpowiadają jakimś określonym kryteriom, na przykład prawu ziemi czy prawu urodzenia. Typowym przykładem takiej grupy jest państwo. Grupy ekskluzywne są to grupy kontrolowanej przynależności. Grupa taka stawia szereg barier jakie musi pokonać osoba, która chciałaby do niej przynależeć. Taką barierę jest często konieczność spełniania szczegółowych, często rygorystycznych kryteriów na przykład, aby stać się członkiem klubu towarzyskiego czy towarzystwa naukowego. Grupy inkluzywne to grupy swobodnego dostępu, do których wejście jest łatwe, a jego warunkiem jest jedynie chęć przestrzegania obowiązujących w grupie norm, na przykład statutowych. Według zadań można podzielić grupy na wspólnotowe i celowe Grupy wspólnotowe powstają spontanicznie i trwają, gdyż ich członkowie chcą utrzymywać kontakty między sobą – na przykład grupa przyjaciół. Grupy celowe powstają do realizacji jakiego celu, niezależnie od tego, czy cel ten został narzucony czy też podjęty dobrowolnie. Cele mogą mieć różnorodny charakter, od celów gospodarczych poprzez polityczne, ideologiczne, kulturalne, na przykład naród czy grupa etniczna. Obok przedstawionych rodzajów grup warto wymienić jeszcze grupy terytorialne, na przykład wieś, miasto, państwo i grupy powstałe na podstawie wartości kulturowych, na przykład naród czy grupa etniczna. Dokonując klasyfikacji grupy społecznej, warto również wspomnieć o tzw. grupie odniesienia. Koncepcja grupy odniesienia wiąże się z nazwiskiem H. Haymana., który wprowadził to pojęcie do socjologii w latach 40-tych XX wieku. Terminem tym nazwał grupę, która dla danej jednostki stanowi podstawę porównania, w oparciu o którą postrzega ona własną sytuację. Wśród grup odniesienia można wyróżnić poszczególne ich rodzaje, pamiętając, iż grupa odniesienia to nie tylko taka, do której jednostka należy, ale również obca. Grupy odniesienia audytoryjnego, poprzez które jednostka postrzega samą siebie, a działają one dzięki potrzebie konformizmu lub wyróżnienia się z otaczającej społeczności. W przypadku grupy odniesienia normatywnego jednostka przyjmuje wyznawane przez grupy wartości i normy, gdyż boi się wykluczenia z grupy lub nieprzyjęci do niej. Ostatni rodzaj – grupa odniesienia porównawczego jest dla jednostki punktem odniesienia w ocenie zachowań, osiągnięć i cech tejże jednostki i innych ludzi. Można wyróżnić grupy odniesienia pozytywne i negatywne. Pierwsza stanowi dla jednostki źródło norm i wzorów kształtujących jej postępowanie. Wzorom i normom grupy negatywnej jednostka się przeciwstawia i chce się od nich różnić, w możliwie największym stopniu. 19. Główne założenia teorii elit W ramach grupy tworzy się, zwłaszcza jeśli te grupy maja wieksze rozmiary, elity grup. Składają się one z jednostek, które zajmuja w nich wyróżniające się pozycje. Jeśli chodzi o etymologiczne znaczenie slowa elita, to poszukuje się go albo w łacińskim terminie ‘eligere’ co oznacza ‘dokonywac wyboru’ , albo we francuskim slowie ‘elire’ co rówiez oznacza ‘wybierac’ Z. Bauman ( Wielka enyckopedia powszechna PWN ) pisze o elicie wyróżniając zarówno potoczne jak i socjologiczne rozumienie tego terminu. Rozumienie potoczne nadaje pojęciu ‘elita’ sens zarówno neutralny jak i wartościujący. W sensie neutralnym jest to zespol jednostek wyróżniających się od otoczenia pod jakims uznanym za doniosły względem, np. – pod względem zdolności, wykształcenia, pochodzenia,majątku, prestiżu. W sensie wartościującym elita może być odbierana jako zjawisko pozytywne – oznacza wtedy zespol jednostek najbardziej wartościowych przodujących w danej grupie pod jakims względem, bądź jao zjawisko negatywne – zbior jednostek które odgradzaja się od ogolu w poczuciu swojej faktycznej lub domniemanej wyższości. socjologiczne rozumienie terminu ‘elita’ uzależnione jest od szkoly czy kierunku socjologicznego. Z. Bauman wyróznia trzy glowne koncepcje elit : ideologiczno-normatywna, historiozoficzna i systematyczna. ideologiczno-normatywna – stoi na stanowisku elitaryzmu i postuluje wladzę elity jako najdoskonalszego typu ladu społecznego. Koncepcje te głosili zwolennicy kierunków przeciwnych demokracji, w tym faszyzmu. historiozoficzna – podzial na elitę nie-elitę traktuje jako najwaznijsza cechę wszystkich społeczeństw, a cyrkulacje elit uwaza za glówmny czynnik rozwoju społecznego, ale nie formuluje programów społecznych. systematyczna - uznaje badania nad elitami za jeden z możliwych punktów widzenia i jeden z dzialów socjologii politycznej. ( M. Weber ) obecmnie odchodzi się od wartościującego rozumienia elity na rzecz opisowego. Wedlug niego elita to ‘ osoby które zajmuja pozycje zdefiniowane jakno najważniejsze w wymiarze politycznym ( elita władzy ) , gospodarczym ( elita ekonomiczna ), i opiniotwórczym ( elita kulturalna ) Punktem wyjscia dla teori elit V. Pareta jest teza o heterogeniczności społecznej. Społeczeństwo ludzkie nie jest zdaniem Pareta jednorodne. Sklada się z jednostek które róznia się miedzy sobą pod wieloma względami takimi jak wiek Plec sila fizyczna, zdrowie , zdolności intelektualne itd. Dowodem na powyższe jest chociażby prosta obserwacja – od heterogeniczności pochodzi zjawisko nierówności społecznej. zdaniem Pareta w każdym społeczeństwie isnieja elity. Slowa elita używał początkowo w znaczeniu ‘arystokracja’ lub ‘klasa panująca’ dopiero później Pareto definiuje elite jako tych którzy SA najlepsi w danej dziedzinie, osiągają w niej najwyższe wskaźniki. Mamy wiec do czynienia z elitami w każdej dziedzinie działalności ludzkiej. Pojecie elity ma charakter aksjologicznie neutralny, niezależny od naszych ocen. Sa to elity świętych i bandytów. Spoleczenstwo sklada sie z elity i nie-elity – to jest z calej reszty. Z kolei elita dzieli się na rzadzaca i nierzadząca. Ta ostatnia obejmuje cala elite społeczeństwa, a wiec tych wszystkich którzy osiągnęli w nim sukces. Z tej naturalnej elity społeczeństwa wylania się elita rządzaca. Składają się na nia ci wszyscy którzy bezpośrednio lub pośrednio odgrywaja role w procesie rządzenia. Powinni być to ludzie najbardziej kompetentni by rządzić, ale taka sytuacja ma miejsce jedynie przy właściwej mobilności społecznej. W rzeczywistości zdarza się, iż do elity rządzącej wchodzą ci, którzy posiadaja jedynie ‘etykietke’ rządzącego, nie zawsze prezentując ku temu odpowiednie zdolności. wedlug Pareta klasa rzadzaca istniała w każdym społeczeństwie nawet w tym pozornie najbardziej demokratycznym. Wszystkie społeczeństwa, niezależnie od formy rządów, były SA i będą rzadzone przez elitę. El;ity SA oligarchami, różniącymi się proporcjami w zastosowaniu sily i przebiegłości. Istnienie elity nie wiąze się z istnieniem określonego ustroju a anwet istnieniem państwa. Elity SA wszedzxie i zawsze tajkie same, niezalenie od okresu historycznego. Wejscie do elity to rezultat odbywającego się w społeczeństwie procesu selekcji, który zdolniejszych sytuuje wyżej w hierarchi społecznej, mniej zdolnych na pozycjach niższych. Pareto wskazuje podstawy selekcji na pierwszym miejscu stawiając – dochody. (obrazuje to ‘bączek’ lub ‘grot strzaly’– to samo : inteligencja talenty przymioty morlane ) poza dochodzmi : - slawa wojenna -prawo dziedziczenia -protekcjonizm -wplyw jednostki na społeczeństwo Pareto uwaza ze stosownie do prawa psychologii elity nie SA trwale. Historia społeczeństw ludzkich jest historia następstwa elit. Jedne się wznosza inne upadaja . Okreslony typy elit „lwy” ( rzadza przy pomocy sily ) i „lisy” ( rzadza przy pomocy instynktu kombinacji” ) Pareto okreslal elite rzadzaca jako tych wszystkich, którzy zdolni SA do sprawowania władzy. Zdolnosc ta polega przede wszystkim na umiejestnosci tj. woli i możliwości polaczenia dwoch sposobów, za pomoca których w;ladz ajest sprawowana tj sily i przebiegłości. Każdy rezim opiera swoją wladze na tejk kombinacji, stad charakter rzadów zalezy wlasnie od strategi uzywanej do zachowania społecznej kontroli. Wedlug Pareta wszystkie formy sprawowania rzadów są oligarchiami, a roznica polega jedynie na proporcji w zastosowaniu sily i przebiegłości dla sprawowania władzy. Przyczyny śmiertelności ‘ upadania’ elit: -dziesiatkowanie w bitwach -degeneracja ich członków – utrata witalności iwoli posługiwania się sila -brak harmonii miedzy naturalnymi wlasciwisciami jednostki a jej pozycja w strukturze społecznej - proces krazenia elit jest procesem cykicznym ‘ falowanie społeczeństwa ‘ ) -do wymioany dochodzi w 3 sferach : politycznej ekonomicznej i ideologicznej - sfera polityczna lisy,lwy,lisy,lwy – bez wstrzasów jeżeli elita jest ‘otwarta’ na nowych - cyrkulacja może mieć charakter rewolucyjny -dążenie do władzy często jest przesłonięte haslami wolności, spraiwedzliwosci itd. -klasy nizsze mogą wytworzyc elite ale ni SA w stanie sprawowac władzy - każdy nowy rezim ma tendencje do stawania się dekadenckim, cykl rozpoczyna się od nowa 20-24. Definicja kultury i podział kultury, idee ( poglądy ) jako element kultury, wartości jako element kultury, normy społeczne jako element kultury. Słownika socjologicznego dokonuje rozróżnień pomiędzy kulturą w najszerszym tego słowa znaczeniu, w znaczeniu węższym i znaczeniu najwęższym. W najszerszym znaczeniu na kulturę składają się wytwory człowieka o charakterze zarówno materialnym, jak i niematerialnym, powstałe w wyniku działania samego człowieka, a nie w drodze naturalnej. W nieco węższym rozumieniu na kulturę składają się wyuczone i przekazywane z pokolenia na pokolenie zobiektywizowane wartości, wzory zachowań, normy, idee, wierzenia, wyrażające się w wytworach materialnej i niematerialnej działalności ludzi w toku ich współdziałania i współżycia na określonym etapie rozwoju historycznego. Można by więc mówić za Ralphem Lintonem o „kulturze zachowań" i „kulturze wytworów". I wreszcie, w najwęższym tego słowa znaczeniu, kultura to system trwałych wartości duchowych związanych z nauką, sztuką, filozofią i tworzonych dla nich samych, bez względu na materialne potrzeby. pojęciu kultury- jej rozliczne, przeciwstawne definicje dają się uszeregować nie tylko w sześć podstawowych grup, ale nawet w dwie. W pierwszej z nich należy umieścić wszystkie te definicje, które sprowadzają istotę kultury do postaw określonej grupy społecznej, wyrosłych ze wspólnoty wyobrażeń, wiedzy oraz idei w danej dziedzinie, dzięki którym dana grupa porządkuje zdobyte doświadczenia, odnajduje stosowne rozwiązania stających przed nią problemów i orientuje dalsze działania. Do drugiej z wymienionych grup zaliczyć wypadnie te wszystkie podejścia do/kultury, które traktują ją jako zespół wytworów ludzkich powstałych w wyniku swobodnej i świadomej działalności człowieka. Tak rozumiana kultura obejmuje nie tylko postawy ludzkie, ale w jednakim stopniu wszelkiego rodzaju narzędzia i wytwory, w tym zachowania i ich zmaterializowany rezultat, m.in. pod postacią instytucji, dzięki którym dana grupa społeczna zapewnia sobie nie tylko możność przetrwania, ale również umocnienia swej autoidentyfikacji. Cenny przykład definicji istoty kultury wywodzący się z drugiej spośród omawianych orientacji dał przed laty kanadyjski socjolog, syntetyzujący dorobek myślowy nauki francuskiej i anglosaskiej - Guy Rocher*. W jego ujęciu kultura stanowi : "... w mniejszym lub większym stopniu sformalizowany zespół sposobów myślenia, odczuwania i działania, który przyswajany i podzielany przez wielość osób służy w sposób tak obiektywny, jak i symboliczny (w rozumieniu semiotyki, a więc zespołu znaków, nośników abstrakcyjnych treści) do zespolenia rzeczonych osób w oddzielną, świadomą tego zbiorowość". Kultura polityczna, religijna, prawna, ekonomiczna 25. Prekursorzy socjologii prawa ze strony przedstawicieli nauk prawnych. Friedrich Karl von Savigny 1779 - 1861 -niemiecki historyk i filozof prawa -wspolzalozyciel Uniwersytetu w Berlinie -najwybitniejszy przedstawiciel historycznej szkoly prawa „Duch” narodu jest tym co wiąże go w jedna calość, a przejawia się w takich zjawiskach jak : prawo, język, obyczaje , państwo. Tak wiec prawo jest tworem ducha narodu, stąd ustawodawca nie może pozostac wobec tego faktu obojętny Savigny porównuje rozwój prawa Edo rozwoju języka. Zarównop w przypadku prawa jak i języka nie ma momentu absolutnego bezruchu. „ Prawo zatem rozwija się wraz z narodem, wraz z nim się doskonali, a wreszcie obumiera wraz z utratą przez naród odrębnej osobowości” Początkowo prawo zylo wyłącznie w świadomości narodu, która była właściwym jego siedliskiem.Wraz ze wzrostem kultury doszlo do wyodrębnienia się róznych kierunków w rozwoju narodu i do pewnej specjalizacji w zakresie pelnionych przez poszczególne stany funkcji. Takim wyodrebuionym stanem staja się prawnicy co powiduje ze prawo nabiera kształtu językowego i cech naukowych. Byt prawa od tej pory jest bardziej sztuczny i skomplikowany, albowiem zyje ono podwojnym zyciem-raz jako całość zycia narodu, raz jako specjalna nauka uprawiana przez prawników. Dwa elementy prawa : polityczny – związany z ogolnym życiem narodu techniczny – gdy chodzi o naukowy rozwój prawa Dwa rodzaje prawa zwyczajowe – wytwarzane przez obyczaj i przekonania narodu prawnicze – ukształtowane przez nauke prawa Jeremy Bentham 1748 - 1832 - prekursor utylitaryzmu – człowiek aprobuje to, co jest dla niego użyteczne, a użytecznje jest to , co sprawia mu przyjemność ‘Spoleczenstwo’ – jest tylko zbiorowa nazwą. Stąd nie można mówić o interesie społeczności bez zrozumienia czym jest interes jednostki. Ten ostatni zas wynika z samej natury człowieka, która podsdala go zadam dwóch władców : przyjemności i przykrości. Tylko te dwie sily mogą czlowieka skłonić do dzialania. Fundament doktryny – jak najwięcej szczescia dla jak największej liczby ludzi Zasada utylitaryzmu czyli zapewnienie człowiekowi maksimum przyjemności może być realizowana zarówno za pomoca moralności jaki i prawa. Prawo ma swoje źródlo w suwerenie, przez którego wszelkie zarzadzenia musza być wydawane, aby mogly być nazwane prawem. Takiemu suwerenowi poddani winni SA posłuszeństwo dopoty , dopuki przykrości z tym związane SA mniejsze niż te które wynikalyby z oporu przeciwko niemu. Aby prawo realizowalo zasade utylitaryzmu musi być racjonalne. Racjonalne zas będzie wtedy, zezeli zapewni człowiekowi bezpieczeństwo, obfitość posiadania i róznosc. Rudolf Ihernig 1818-1892 - podkreślał role prawa jako instrumentu zmiany społecznej -zaliczany do przedstawicieli pozytywizmu prawniczego ( był tworca teorii interesu ) Prawo ma za zadanie ochraniac interesy jednostki i społeczeństwa. Z tego zaś względu, że SA one czasami ze spoba sp[rzeczne, stara się je godzić, stając się w ten sposób ‘ gwarantem życia spolecznego’ zmienność prawa wynika z tego, iż interesy ludzkie również się zmieniaja. Eugene Ehrlich 1862 – 1922 Wedlug niego istnieją dwa rodzaje prawa : prawo ZYWE i prawo POZYTYWNE. Pierwszy z nich ksztaltuje się w ramach samego społeczeństwa w sposób spontaniczny, na drodze ewolucji społecznej. Drugi rodzaj prawa dotyczxy tylko ograniczonej sfery rzeczywistości, gdzyz jakotworzone przez organy państwowe ma za zadanie jedynie regulowac kwestie związane z organizacyjnymi potrzebami państwa ( administracja, finanse publiczne ) Postulat powstrzymania sie ustawodawcy od dzialania w tych dziedzinach. W których dzialanie rpawa żywego jest wystarczające. Prekursorów socjologii prawa doszukiwac się można również wśród przedstawicieli funkcjonalizmu prawniczego. Źródla funkcjonalizmu : 1- filozofia pragmatyczna – praktyczna weryfikacja zdania prawdziwego, za prawdziwa uwaza się jedynie taką teorie, która sprawdza się w życiu. 2 – behawioryzm – oparty na zewnętrznej obserwacji zachowan człowieka. Przedmiotem psychologii staly się nie przezycia psychiczne, ale zachowanie człowieka. Funkcjonalizm opieral się w zasadzie na przyjeciu określonej metody badawczej, polegającej na odejściu od dociekań nad genezą i istota prawa, a skupieniu uwagi na tym, jak ono dziala. Prawnik powinien wiec przede wszystkim skoncentrowac się na przewidywaniu skutków , jakie wywola prawo. O. W. Holmes – prawo jest przewidywaniem tego co uczynią sądy funkcjonalizm nie był kierunkiem jednolitym. Rozwijal się jako REALIZM PRAWNICZY i IDEALIZM PRAWNICZY. Realizm prawniczy prawo ujmowal jako realnie istniejąca rzeczywistość, instytucje spoleczną, która należy badac w sposób empiryczny. K.N. Llewellyn – prawnik realista powinien skupiac się nie na tym jak powinni zachowywac się sedziowie, urzednicy czy obywatele ale na tym jak się zachowują. Sens normie prawnej nadaje dopiero jej faktyczna realizacja. ideal;izm prawniczy – dla poznania prawa nie wystarczy tylko obserwacja. Koniecznym stalo się określenie celów prawa – ma ono Godzic sprzeczne interesy w społeczeństwie, zaś idealem byloby osiagniecie równowagi miedzy tymi sprzecznymi interesami. Prawnik ma zas spełniać role inżyniera społecznego, który za pomoca norm prawnych wypracowuje kompromis społeczny. 6 rodzajów interesów spol. Które powinno realizowac prawo 1 – powszechne bezspieczenstwo 2 –zabezpieczenie instytucji społecznych – rodzina, religia, prawa polityczne obywateli 3 – moralność 4 – dobra materialne niezbędne do życia 5 – pomoc w rozwoju ekonomicznym, politycznym, kulturalnym 6 – ochrone zycia jednostki – the most import ant Skandynawski realizm prawniczy ( Axel Hagerstrom ) zadanie nauki, w tym teorii prawa, powinno polegac na odkrywaniu znaczenia uzywanych na gruncie prawa pojec i odzieraniu ich z jakiejkolwiek metafizyki. 26. Różne ujęcia przedmiotu socjologii prawa . Istnieje wiele róznych ujęc przedmiotu socjologii prawa. Kojder wyróznia dwa sposoby podejścia do tego czym jest socjologia prawa : szeroki i wąski Mówiąc o socjologii prawa w szerokim znaczeniu mamy na mysli uprawianie tej dyscypliny poprzez zastosowanie metod i technik socjologicznych do badania prawa, a także wskazywanie na to, co socjologia ma do powiedzenia o prawie. W wąskim znaczeniu socjologia prawa może być traktowana tak jak to wyobrażał sobie Z.Ziembinski, jako dyscyplina prawnicza lub socjologiczna. Pierwsza wersja, która można nazwac socjologiczną – sprowadza się do traktowania socjologii prawa wlasnie jako pewnego dzialu socjologii. W tym ujeciu na socjologii prawa spoczywaloby zdaniem Ziembińskiego zadanie badania : - cech odróżniających prawo jako instytucje spoleczna od instytucji podobnych - społecznej genezy prawa jako określonego typu instytucji społecznej -podstawowych funkcji społecznych spełnianych przez system prawny i tych którzy to prawo stosują - podstawowych kierunkow rozwoju prawa -spolecznych funkcji zawodow prawniczych -ideologi prawniczych i doktryn prawnych Druga wersja socjologii prawa, ktorą można nazwac prawniczą przez Z Ziembinskiego okreslana jest jako ‘ zespol twierdzen generalizujących systematyczne bądź akcydentalne obserwacje dotyczące zjawisk prawnych w ich aspekcie spolecznym’ Zwolennikiem socjologi prawa w wersji socjologicznej był A. Pogórecki, który traktowal ja jako nauke teoretyczną i ogolną, zajmująca się formulowaniem hipotez dotyczących dzialania prawa, to znaczy tego jak prawo oddzialuje na rzeczywiostosdc spoleczną i jak rzeczywistość spoleczna oddzialuje na prawo. Wyjaśnienia przy tym wymaga co rozumiał Podgórecki pod pojeciem nauki teoretycznej i ogolnej. Nauki teoretyczne zajmują się wedlog niego, uogólnianiem zebranych danych opisowych w prawidłowości pod postacia hipotez, w odróżnieniu od nauk praktycznych, które mowia nam jak realizowac określone stany rzeczy przy pomocy określonych srodków, tak aby uwzględnic uprzednio przyjęte oceny. Z kolei nauki ogolne formulują prawidłowości, w których jako zmienne wystepują ogolne typy ocen, postaw czy zachowań dotyczących norm prawnych, w przeciwieństwie do nauk szczegółowych, które zajmują się przeszłymi lub obecnymi indywidualnie oznaczonymi zachowaniami. Tak więc, socjologii prawa, wedlug Podgóreckiego przypadlaby rola nauki teoretycznej i ogolnej. Nauki szczegółowe to nauki historyczne, zas podstawowa nauka praktyczna bylaby polityka prawa. Ta ostatnia rozpadlaby się na szereg szczegółowych polityk dziedzin prawa, takich jak polityka prawa karnego, polityka prawa finansowego czy polityka prawa cywilnego… Podgórecki zwrócil uwagę na szereg problemów, którymi powinna interesowac się socjologia prawa. Naleza do nich : - zagadnienia znajomości prawa -kwestia stosunku norm moralnych do norm prawnych -dzialanie prawa oficjalnego i intuicyjnego/ - rygoryzm i tolerancja prawna -prestiż prawa Interesujące ujęcie socjologii prawa przedstawil również G. Seidler, twierdząc, ze jest ona ‘ niczym wiecej jak zastosowaniem metod socjologicznych do zjawisk prawnych’ Powyzsza definicja oparta jest na zasadniczej roznicy pomiedzxy socjologia a prawem – tkwiącej w metodzie badawczej. W sklad tak rozumianej socjologii prawa wchodza zdaniem G. Seidlera nastepujące problemy dotyczące : - wyobrażen społeczeństwa o praiwe i sprawiedliwości oraz ich zgodnopsci z obowiązującym prawem -spolecznej znajomości obowiązującego prawa, sposobie informowania obywateli o prawie, wpływu znajomości norm prawnych na ich zachowanie, zakresu, w jakim ludzie przestrzegają prawa, zakresu w jakim stosowane są instytucje prawne, sposobu dzialania sankcji oraz czynników ulatwiających i utrudniających przestrzeganie prawa. -zachowania aparatu władzy w procesie stosowania prawa np. czynników, jakie maja wpływ na tresc wydawanych przez sąd czy organy administracji orzeczeń, tego , czy SA one oparte np. na wynikach badan empirycznych, czy sedziowie lub urzenidcy solidaryzuja się ze swoim srodowkiskiem itp. Z kolei M. Borucka-Arctowa zakresla obszar socjologii prawa w ten sposób, iż dziedzina ta ma badać - społeczne tzn. ekonomiczne, kulturalne i polityczne uwarunkowania norm prawnych i instytucji prawnopolitycznych - społeczne konsekwencje ustanawiania norm prawnych ( w tym wpływ prawa na oceny, postawy, warunki jego skuteczności, wpływ na inne normy społeczne, prawo jako czynnik zmiany ) -faktyczne funkcjonowanie norm prawnych i instytucji prawnopolitycznych oraz społeczne konsekwencje dzialania osob stosujących prawo Wedlug K. Pałeckiego, zadaniem socjologii prawa jest badanie układu zależności typu : społeczeństwo – prawo – społeczeństwo, stad można mowic o trzech podstawowych kierunkach badań, jakie powinny być prowadzone w ramach tej dyscypliny. Ma ona wyjaśniać : - spoleczną geneze prawa i społeczne przyczyny jego zmian, przy czym zagadnienie pochodzenia prawa należałoby pozostawic do właściwości antropologa prawa -zjawiska prawne ( czy społeczne ) zachodzące w ramnach instytucji prawa w szerokim tego slowa znaczeniu -spoleczne następstwa funkcjonowania prawa ( w tym funkcje prawa i dyrektywy dotyxczace jego skuteczności ) zdaniem A. Kojdera socjologia prawa ma za zadanie : -odkrywac i wyjaśniać zależności miedzy prawem a innymi czynnikami zycia społecznego - formułować twierdzenia i teorie, które tłumaczyłyby procesy społeczne za pomoca roli jaką odgrywa w nich prawo 27. Funkcje socjologii prawa Zadania socjologii prawa: A. Kojder -Odkrywać i wyjaśniać zależności między prawem a innymi czynnikami życia społecznego, -Formułować twierdzenia i teorie, które tłumaczyłyby procesy społeczne za pomocą roli, jaką odgrywa w nich prawo. M. Weber -klasyfikacja systemow prawnych -wyjasnianie dlaczego maja taki A nie inny kształt -badac relacje miedzy systemami prawnymi a innymi elementami zycia społecznego ---------------------------------Wyróżniamy szerokie i wąskie ujęcie zadań socjologii prawa. Szerokie ujęcie zakłada zastosowanie metod i technik socjologicznych do badania prawa oraz wskazanie na to, co socjologia ma do powiedzenia o prawie. Wąskie ujęcie reprezentowane przez Ziembińskiego traktuje socjologię prawa jako dyscyplinę prawniczą lub socjologiczną. Gdy traktujemy ją jako dyscyplinę socjologiczną, zadania socjologii, wg Ziembńskiego, polegają na badaniu: cech odróżniających prawo od innych norm społecznych, społecznej genezy prawa, podstawowych funkcji społecznych prawa, kierunków rozwoju prawa, społecznych funkcji zawodów prawniczych, ideologii i doktryn prawnych. Zwolennikiem socjologicznej wersji był też Podgórecki, traktujący socjologię prawa jako naukę ogólną i teoretyczną, który do problemów socjologii prawa zaliczył: zagadnienie znajomości prawa, normy moralne a normy prawne, działanie prawa oficjalnego i intuicyjnego, rygoryzm i tolerancja prawna, prestiż prawa. Z kolei prawnicze rozumienie socjologii prawa to, wg Ziembińskiego, „zespół twierdzeń generalizujących(...) obserwacje dot. zjawisk prawnych w ich aspekcie społecznym. Z kolei G. L. Seidler traktuje socjologię prawa jako zastosowanie metod socjologicznych do zjawisk prawnych. Jego zdaniem socjologia prawa ma się zajmować następującymi problemami: wyobrażenie społeczeństwa o prawie, społeczna znajomość prawa, zachowanie aparatu władzy w procesie stosowania prawa. 28. Miejsce socjologii prawa w naukach społecznych ( prawnych ) Można wyróznic trzy stanowiska odnoscnie stosunku socjologii prawa do prawoznawstwa: 1- socjologia prawa jet dyscyplina stanowiaca czesc prawa – takie stanowiska przyjmowali przedstawiciele nauki radzieckiej 2 – socjologia prawa jest nauka rózna od teorii państwa i prawa ale nie zaklada ono sytuacji w ktoerej socjologia prawa wchodzi w miejsce teorii prawa 3 – socjologia prawa ma zastapić teorie panstwa i prawa – zwolennikiem tej teorii był A. Pogórecki Wedlug niego teoria panstwa i prawa nie ujmuje prawa jako zjawiska rzeczywistości społecznej ale ma za zadanie tłumaczyć prawo jako zjawisko ogolne. Miala by ona pelnic role uslugową w stosunku do socjologii prawa Podgórecki wskazal pięc charakterystycznych cech, które odróżniają myslenie kategoriami teorii panstwa i prawa od tego, które dominuje w socjologii prawa a) socjologia zmierza do poznania rzeczywistości społecznej na tyle, na ile jest ona związana z czynnikiem prawnym i jaki ta rzeczywistość ma wpływ na ten czynnik ( interesuje się rzeczywistością stworzony przez czynnik zwany obowiązywaniem prawa ) b)socjologia prawa zmierza do uchwycenia prawa w dzialaniu, ustalenie jakie zmiany wywoluje prawo w realiach społecznych, zakres tycvh zmian, jakie instytucje SA najbardziej skuteczne i dlaczego c) socjologia prawa zajmuje się społecznym dzialaniem prawa ze wzgledów pragmatycznych celem jest sformułowanie szeroko rozumianych rekomendacji socjotechnicznych ( kierowane do roznych adresatów ) które pozwola skutecznie zmieniac prawo. d)socjologia prawa usiluje swoim obserwacjom nadac taki kształt, aby mogly one być przydatne do wdrozenia w ramach praktyki społecznej e) socjologia prawa usiluje opuisac rzeczywistość spoleczną empitycznie i w ten sposób dac pelniejszy jej obraz. stanowisko Podgóreckiego było ostro krytykowane miedzy innymi przez Arctową, Ziembinskiego -----------------------------------Miejsce socjologii prawa w naukach prawnych jest różnie sytuowane przez badaczy. Jedni uważają socjologię prawa jako dyscyplinę socjologiczną, inni odwrotnie- prawniczą. Stąd socjologią prawa miałby się zajmować albo socjolog, albo prawnik. Z kolei G. L. Seidler twierdził, iż socjologia prawa to po prostu zastosowanie metod socjologicznych do zjawisk prawnych. Są też różne stanowiska co do stosunku socjologii prawa do prawoznawstwa. Pierwsze traktuje ją jako część prawoznawstwa(takie stanowisko głosili naukowcy rzadzieccy)- sprzyja mu koncepcja wielopłaszczyznowego badania prawa, drugie głosi odrębność od prawoznawstwa, a trzecie, najbardziej kontrowersyjne, reprezentowane przez Podgóreckiego, postuluje zastąpienie teorii państwa i prawa przez socjologię prawa, gdyż teoria państwa i prawa nie ujmuje prawa jako rzeczywistości społecznej 29. Metody badan socjologiczno – prawnych i ich klasyfikacja. S. Nowak – metoda to powtarzalny i skuteczny sposób rozwiązania ogolnego problemu badawczego Z. Ziembinski – wyróznia 3 stopnie definiowania metody, gdyz wyróznia – metode, metode badawcza, metodę badawczą naukową Metoda – świadomie stosowany sposób postepowania zmierzajacy do osiągnięcia określonego celu w danych warunkach, ilekroć się chce dany cel w danych warunkach osiągnąć. Metoda badawcza – metoda zmierzająca do ugruntowania w pewnien sposób poznania prawdy w jakiejs dziedzinie oraz usystematyzowania uznanych twierdzen Metoda badawcza naukowa - to taka która zostala uznana za wlasciwa w danej fazie rozwoju nauki, odpowiadajaca w damnym czasie paradygmatowi uprawiania nauki. Technika – jest wskazaniem narzędzia jakim można się posłużyć w badaniach. ----------A. Podgórecki wyróżnił nastepujące metody: 1 – metoda historyczno – opisowa – bierze pod uwage historyczny punkt widzenia siegając w przeszłość. Uwzglednia ona rozmaite dokumenty 2 – metoda etnograficzno-porównawcza – polega na badaniu funkcjonowania rozmaitych tworów kultury w tzw. Społeczeństwach prymitywnych 3 – metoda ankiety i wywiadu – kontrolowana przez badacza rozmowa, prowadzona wedlug z gory przygotowanego kwestionariusza 4 – metoda analizy materiałów prawnych aktualnie istniejących ( materialy sądowe, administracyjne, dane statystyczne, protokoly ) 5 – metody monograficzne – stanowia polaczenie metody opisu zachowania z technika wywiadu i zmierzają do wszechstronnego zbadania jakiejs wybranej instytucji prawnej jako całości oraz wzajemnych kooperacji i napięc pomiedzy jej elementami. ( wtf ?? by Ziembiński ) 6 – metoda eksperymentalna – wydawanie aktów prawnych po to by osiągnąć jednynie skutki poznawcze. Dopuszczane SA eksperymenty w warunkach laboratoryjnych, sztucznie wywolanych. 7 – metody statystyczne - uzywane do celow opisowo – sprawozdawczych, to znaczy aby liczbowo przedstawiac przebieg określonych procesów społecznych lub liczbowo porządkować zbiór danych elementów. Podzial metod badawczych Z.Ziembinskiego : 1 – metody gromadzenia podstawowego materialu empirycznego 2 – metody opracowania podstawowego materialu empirycznego Na podstawie tego wlasnie podzialu zostaną przedstawione i szerzej omowione poszczególne metody Do grupy polegającej na zbieraniu materialu nalezą metody: - badania ‘dokumentow’ w szerokim tego slowa znaczeniu -gromadzenia nowych obserwacji, przy czym może to być obserwacja bierna – a wiec zjawisk powstałych niezależnie od inicjatywy badawcza i obserwacja w ramach eksperymentu. Metody nalezące do drugiej grupy (opracowywanie danych ) dzieli się an monograficzne i sdtatystyczne 30. Metody badawcze służące do gromadzenia danych. ( Badanie dokumentów i Obserwacja ) Do grupy polegającej na zbieraniu materialu nalezą metody: - badania ‘dokumentow’ w szerokim tego slowa znaczeniu -gromadzenia nowych obserwacji, przy czym może to być obserwacja bierna – a wiec zjawisk powstałych niezależnie od inicjatywy badawcza i obserwacja w ramach eksperymentu. Badanie dokumentów i jego rodzaje Dokumentem może być wszystko to, co jest źródłem danych o faktach i zjawiskach społecznych, niezależnie od postaci, jaka przyjmuje, a wiec może to być zarówno obraz, rzeźba przedmiot codziennego urzytku , jak tez pisane źródlo danych. Wsórd dokumentów szczegolna role przypisac należy dokumentom publicznym ( nieosobistym ) , osobistym i przekazom publicystycznym. Dokumenty publiczne – analiza akt sądowych i administracyjnych oraz róznego rodzaju sprawozdan i analiz wewnętrznych. - dostarczaja danych o samym postepowaniu jako zjawisku społecznym i pozwolic na próbe udzielenia odpowiedzi na pytania o kryteria dostępności do sądu Dokumenty okolicznościowe – maja charakter subiektywny, nadany przez ich autora. Dokumenty te informuja także o faktach, ale podlegaja interpretacji która może dawac fałszywy obraz rzeczywistości. Przekazy publicystyczne – niektóre problemy mogą być pokazywane w sposób zbyt jednostronny Dokument osobiste – zaliczamy również do okolicznościowych Pamietac należy o możliwości zafałszowania obrazu rzeczywistości przez samych autorów tych dokumentów lub osoby trzecie. Obserwacja - - celowe, tzn. ukierunkowane i zamierzone oraz systematyczne postrzeganie badanego przedmiotu, procesu lub zjawiska a) bezposrednia i posrednia – pierwsza wykonywana przez samego badacza, druga charakteryzuje się tym ze badacz nie bierze udzizlu w procesie zbierania danych i nie ma wpływu na ich powstanie. b) jawna, ukryta, uczestnicząca – pierwsza- gdy badani wiedza iż SA przedmiotem badan obserwatora, ukryta nie zdaja sobie sprawy, uczestnicząca – polega na tym iż obserwator stara się wejsc do badanej zbiorowości w określonej roli społecznej, po to, aby obserowowac ja od wewnątrz. 31. Ankieta i wywiad w badaniach socjologiczno-prawnych. W wywiadzie biora udzial co najmniej dwie osoby : prowadzący wywiad i respondent. Badajacy ma za zadanie skłonić respondenta do udzielenia odpowiedzi na pytania dotyczące przedmiotu badań. - wywiad ustny i pisemny -kategoryzowany ( kwestionariuszowy ) wedlug z gory przygotowanego kwestionariusza. Skategoryzowany 50/50. Nieskategoryzowany – prowadzony w sposób swobodny, tyle ze nakierowany na osiagniecie celu badan. -jawny / ukryty -indywidualny / zbiorowy -panelowy – kolejne zadawanie pytan przez kilku badających jednemu badanemu , co najmniej dwa kolejne spotkania. Lub gdy jeden badajacy zadaje pytania kilku respondentom. aby wywiad był przeprowadzony właściwie trzeba spełnić warunki dot : - organizacji wywiadu -stawianych pytan -rejestrowania odpowiedzi -interpretacji wywiadu Ankieta – oznacza z ‘zbioeranie materiałów w terenie’ Szkola warszawska – ankieta to kwestionariusz wypelniany bez pośrednictwa osoby trzeciej bądź przy pomocy ankieterów, którzy jednak maja zadanie dosłownego przekazania pytania w jedną stronę, przy obniżeniu do niezbędnego minimum swojej roli w interpretowaniu pytań i odpowiedzi. Szkola Łódzka – ankieta jako technika badawcza tym rózni się od wywiadu, iż polega na pośredniej formie komunikowania się badacza z respondentem. Zadaniem badacza jest jedyie rozprowadzenie ankiety i jej zebranie. Nie uczestniczy on zas w samym akcie jej wypelniania, zwraca się do respondenta za pośrednictwem kwestionariusza. cechy badan ankietowych : - są prowadzone na grupie reprezentatywnej -wyklorzystuje się w nich kwestionariusz wywiadu lub kwestionariusz ankiety w wersjach o wysokim stopniu standaryzacji -zebrany material jest opracowywany w sposób ilościowy Zastosowanie badan ankietowych – w celach naukowych – do weryfikacji hipotez powstałych na szczeblu teoretycznje refleksji Rodzaje ankiet : -pocztowa wysylana i odsylana poczta -prasowa drukowana w prasie i odsylana przez respondenta -dolaczona do towarów konsumpcyjnych – odsylana poczta -radiowa telefoniczna telewizyjna – odp odsylane poczta -rozdawana – zbiera badacz lub osoba przez niego upowazniona -audytoryjna – rozdawana określonej zbiorowości -ogolnie dostepna – wykladana w miejscu publicznym, zwracana w oznaczonym miejscu Wymogi stawiane dobrej ankiecie : pytania w niej zamieszczone powinny być formulowane -w oparciu o znajomość problematyki, ktorej dotyczą -w sposób zapewniajacy możliwość udzielenia przez respondenta wiarygodnej odpowiedzi -w sposób dajacy możliwość uzyskania danych obiektywnych, porównywalnych i sprawdzalnych -tak by nie sugerowac odpowiedzi, z wyczuciem dotykac kwestii wrażliwych -we właściwej kolejności Rodzaje pytań : -otwarte – daja calkowita swobode wypowiedzi -wprowadzające – ich celem jest ukierunkowanie respondenta na zagadnienia które będą -poruszane w ankiecie -o opinie – dot. Osobistych opini i ocen -faktulane – dot. Informacji o określonych zjawiskach -o źrodla informacji – wykrycie skad respondent czerpie wiedze nt. określonych zjawisk - o wiedze - o sugestioe – maja na celu wydobycie od respondentów prpopzycji rozwiązan określonych problemów - uzupełniające – w celu uzyskania pewnych dodatkowych informacji -sondujące – maja na celu uzyskanie szerszych odpwioeidzi od respondenta -zamkniete – Z gory przewidziane odpoaiwedzi -pytania polotwarte 32. Metoda obserwacji i jej rodzaje – zawarty w punkcie 30 33. Metody służące do opracowywania danych Metody statystyczne i monograficzne Metody statystyczne -opracowanie danych statystycznych wymaga odpowiedzniego przygotowania -opracowanie musi się opierac na danych wiarygodnych, możliwych do skategoryzowania, kompletnych, wskazujących na zjawiska występujące często, nie zas jedynie incydentalnie -wskaźniki powinny być związane z czasem i środowiskiem, w jakim dana osoba zyje Metody monograficzne -opracowanie monograficzne polega na zbieraniu wszelkich danych o jakims zjawisku społecznym -są to studia konkretnego przypadku -maja na cely wykrycie pewnych prawidłowości czy potwierdzenie postawionych wczesniej hipotez 34. Stan badan oraz rozwój socjologii w Polsce Poczatków socjologii prawa w Polsce należy doszukiwac się już w poczatkach Odrodzenia, kiedy działały tak wybitne postacie jak : Jan Ostroróg ( 1436 – 1501 ) czy Andrzej Frycz Modrzewski ( 1503 – 1572 ) Obydwaj podkreślali szczególną role prawa w zyciu społecznym. Pierwszy z nich tworząc wizje nowoczesnego państwa polskiego, opowiadal się za reformami, wśród których znalazluy się postulaty ujednolicenia prawa, stworzenia sprawnego aparatu władzy, powszechnego opodatkowania swieckich i duchownych, prowadzenia postepowania sadowego w jezyku polskim. Prograsm naprawy panstwa w wizji A. Frycza. Modrzewskiego zawieral postulaty jednolitości ocen prawa bez względu na pochodzenie czy majątek podsądnych, udzialu władzy wykonawczej w tworzeniu prawa, kodyfikacji prawa w oparciu o prawo rzymskie. Tezy dotyczące reform prawa, potrzeby jego kodyfikacji, jasności i zrozumiałości, formulowali również przedstawiciele polskiego Oświecenia Hugo Kołłątaj (1750 – 1812 ) glosil idee roznowsci wszystkich wobec prawa, isnienie niezbywalnych, przyrodzonych każdemu człowiekowi praw, które powinny znaleźć się w konstytucjach poszczególnych panstw jako ‘prawa karydnalne’ mniej znany Teodor Ostrowski ( 1750 -1802 ) zająl się opisywaniem i usystematyzowaniem prawa sądowego mieszkańców ziem polskich. Okres rozbiorów spowodowal, iż refleksja nam miejscem prawa w społeczeństwie ozyla dopiero wraz z odzyskaniem przez Polske niepodległości po I Wojnie Światowej. Najwybitniejsza postacia, która przyczynila się do rozwoju tejze dyscypliny był Leon Petrażycki – rozwazania dot. Genezy prawa i moralności, motywacyjnego i wychowawczego dzialania prawa, etapów rozwoju prawa, patologicznego i niepatologicznego posługiwania się prawem, prawa pozytywnego i intuicyjnego, prawa oficjalnego i nieoficjalnego czy wreszcie idei polityki prawa Terminem ‘socjologia prawa’ posługiwali sie uczniowie Petrazyckiego : Jerzy Lande i Henryk Pietka. Przyczynili się oni przede wszystkim do uporządkowania i interpretacji poglądów swojego mistrza Jerzy Lande „norma a zjawisko prawne” , „sprawa teorii prawa” , „ o ocenach” - wedlug Landego teoria prawa skalda asie z dwoch czesci – realistycznej i analitycznej przedmiotem czesci pierwszej SA zjawiska społeczne polegające na zachowaniu się ludzi zgodnym z normami. Czesc analityczna zas bada prawo wyłącznie jako zbiór norm, nizaleznie od tego, cze są realizowane czy tez nie. Henryk Pietka – pierwszy w Polsce wykladowca socjologii prawa „wstep do nauki prawa”, „ przedmiot i metodoa socjologii prawa” -opowiadal się za metodo socjologiczno-psychologiczna w socjologii prawa. Prawo to przejaw zycia społecznego, należy mieć jednak na uwadze ze natura zjawisk społecznych jest niewątpliwie psychologiczna. Po II WW w związku ze zmianami ustroju politycznego, które pociągnęły za soba również zmiany w sferze ekonomicznej i kulturalnej, doszlo pod koniec lat 40tych do wyeliminowania z nauczania uniwersyteckiego niektórych nauk – kojarzonych z mysla zachodnia- także socjologii. Przelom lat 50-60 to czas bujnego rozwoju socjologii prawa. M. Borucka Ractowa, A. Pogórecki, Z.Ziembinski, K. OpaŁek, J. Wróblewski 1963 powstala sekcja socjologii prawa polskiego badania które były prowadzone w Polsce ( szczegonie duzo w latach 60 0 można podzielic na kilka grup - badania nad instytucjami społeczno-politycznymi ; funkcjonowanie wymiaru sprawiedliwości z rzeczywistością, nad sądami społecznymi, nad radami narodowymi -badania skupijace się wokół funkcjonowania określonych instytucji prawnych lub poszczególnych norm ; ‘dochowancy’, rozne instytucje prawa rodzinnego, instytucja przysposobienia władzy rodzicielskiej, alimentacji dzieci -badania nad zagadnieniami ogolnymi dotyczącymi prawa; badania nad prestiżem prawa nad moralnymi i prawnymi pogladami społeczeństwa -badania nad świadomością prawną -badania nad funkcjami prawa -badania nad socjalizacja oprawną 35. Stan badan socjologiczno-prawnych na świecie. Szkoła skandynawska za swoich prekursorów uznaje głównych przedstawicieli realizmu prawniczego. W państwach skandynawskich prowadzone były badania empiryczne w różnych zagadnieniach socjologii prawa. Wymienić tu można badania nad poczuciem sprawiedliwości wśród dzieci szkolnych, nad przestrzeganiem prawa pracy w stosunku do różnych grup zawodowych, nad kierowcami pod wpływem alkoholu. Szkoła włoska zawdzięczają w dużej mierze swoje istnienie znajdowaniu się siedziby Komitetu Badawczego Socjologii Prawa w Mediolanie prowadziła badania głównie dot. sędziów, administracji wymiaru sprawiedliwości oraz stosunku opinii publicznej do wymiaru sprawiedliwości. W szkole amerykańskiej podejmowano badania ławy przysięgłych(z wykorzystaniem nagrań jej obrad, co było skandalem), czynników, od których zależy podjęcie określonej decyzji sędziowskiej(tzw. "prawoznawstwo gastronomiczne”), stylów zachowania się policji w zależności od postrzegania przez nią zatrzymanego 36. Prawo jako zjawisko kulturowe – kultura prawna + 37. System prawa jako element kultury prawnej Obecnie coraz większa uwage zwraca się na fakt, że prawo jest składnikiem kultury, a więc wynikiem dzialania człowieka społecznego. Ważnym momentem w rozwoju prawa było pojawienie się pisma, gdyz doporowadzilo to do dychotomii pomiedzy prawem pisaneym a prawem rozumianym jako system zachowań i postaw. O jego hybrydowości swiadczy również fakt, że z jednej strony mamy do czynienia z prawem ogłaszanym przez ośrodki władzy, a z drugiej – z prawem pozostającym poza tymi osrodkami. Prawo jest tez przedmiotem zainteresowania dogmatyki prawa, ale także wielu innych dziedzin – filozofii, antropologii, socjologii. Proawo jako element kultury ma wiele cech wspolnych z innymi dziedzinami np. stanowi element nadbudowy nad ludzkimi zachowaniami. - prawo może być rozumiane z jednnej strony jako system informacji, z drugiej jako system kontroli 1. W najszerszym znaczeniu na kulture składają się wytwory człowieka o charakterze zarówno materialnym, jak i niematerialnym, powstale w wyniku dzialania samego człowieka, a nie na drodze naturlanej. 2. W nieco węższym rozumieniu na kulture składają się wyuczone i przekazywane z pokolenia na pokolenie zobiektywizowane wartości, wzory zachowań, normy, idee, wierzenia wyrażające się w wytworach materialnej i niematerialnej działalności ludzi w toku ich współdziałania i współżycia na określonym etapie rozwoju historycznego. „kultura zachowan” i „ kultura wytworów” 3.W najwęzczym tego slowa znaczeniu kultura to system trwałych wartości duchowych związanych z nauką, sztuką, filozofią i tworzonych dla nich samych, bez względu na materialne potrzeby. Bogate życie społeczne przyczynilo się do wyodrebjnienia róznych rodzajów kultur, w zależności od sfery rzeczywistości. Mówimny wiec o kulturze : - politycznej -ekonomicznej -religijnej -prawnej W polskiej socjologii prawa rozpowszechniona jest normatywna koncepcja kultury. Wedlug M. Boruckiej-Arctowej, w sklad kultury prawnej wchodza normy prawne, które spełniają określone warunki: - są społecznie zaakceptowane -są rozpowszechnione i przekazywane za pomoca symboli i znaków – stad ogromna w tym względie rola jezyka - charakteryzuja się pewna trwałością, zwiazaną zazwyczaj z tradycja i ‘dziedzictwem kulturowym’ K. PaŁecki definiuje ‘ kulture prawna’ jako ‘ zespol społecznie dokonywanych działań symbolicznych’, realizujących zawarte w prawie wzory działań symbolicznych. S. Russocki ‘ kultura prawna’ to zespol splecionych ze sobą postaw i zachowań – tak indywidualnych, jak i zbiorowych – a także ich rezultatów wobec prawa, czyli ogółu powinności, reguł i norm narzucanych, wyposażonych w stosowna sankcję i systematycznie egzekwowanych przez właściwy danej społeczności autorytet, a wynikających z podzielanego przez te zbiorowość systemu wartości. Prawo jest wytworem kultury a wiec wynikiem dzialania człowieka spolecznego Prawo jako element kultury ma szereg cech wspolnych z innymi dziedzinami, chociażby to, iż stanowi element nadbudowy nad ludzkimi zachowaniami i przezyciami oraz przedmiotami fizycznymi, w których ewentualnie sotaje utrwalone. Prawo jest w stopniu większym niż inne elementy kultury wynikiem dzialania zbiorowości społecznych. Jego normy powstają w wyniku oddziaływania miedzy jednostkami, są efektem, często dlugo i mozolnie wypracowywanego kompromisu. Istotona róznica jest również to ze cele prawa leża poza nim samym. K. PaŁecki relacje miedzy prawem a kultura widzi w ten sposób, że prawo stanowi czesc kultury w zakresie wyznaczonych ilością wzorów działań symbolicznych zawartych w tresci prawa. Dzialania symboliczne to takie, które w procesie przekazywania informacji są nocnikami treści abstrakcyjnych. Ich waga jest tym istotniejsza, iż stanowią one nawjwyzszy poziom porozumiewania się , właściwy wyłącznie ludziom. Kiedy powstaja nowe normy prawne, wyznaczające nowe formy działań symbolicznych, to wzbogacaja one kulturę, współtworzą ja. Zalety podejścia ‘ kulturologicznego’ do prawa - pozwala to na zintegrowanie wyników badan róznych dyscyplin - przybliza prawo ‘zwyklym ludziom’ -może okazac się pomocne przy podnoszeniu jakości tworzenia i stosowania prawa przez osoby zajmujące się tym zawodowo -może przyczynic się do zwiekszenia prestiżu prawa, a co za tym idzie jego skuteczności. kultura prawna a świadomość prawna – świadomość prawna jest nieodłącznym elementem kultury prawnej i miesci się w niej, obok jeszcze innych elementów. m. Borucka-Arctowa – o ile można mowic o świadomości prawnej osoby lub grupy osob, o jej zmianach pod wpływem określonych czynników sytuacyjnych, to w przypadku kultury prawnej konieczne jest, aby element świadomościowy posiadal cechy pewnej trwałości i powszechności, i to nie tylko w zasięgu grupowym, ale i pokoleniowym czy miedzypokoleniowym. ‘Kultura prawnicza’ – pojecie uzywane na okreslenie tych norm i wartości, którymi jako wzorami zachowania posługują się prawnicy : sedziowie, adwokaci, radcy prawni, prokuratorzy, notariusze… Badania empiryczne wykazaly róznice wśród prawników nt. prawa – należałoby to nazywac wedlug Arctowej „podkulturą prawniczą” a nie kultura prawną. Trudno mówic a jednej kategorii zawodowej prawników, stad konieczne jest z socjologicznego punktu widzenia wyróżnianie wielu zawódów prawniczych. Pożytki z ujęcia kulturowego dla socjologii prawa. Ze spojrzeniem na prawo w szerszym kontekście, z wyjściem poza świat norm prawnych, z zastosowaniem do prawa podejścia „kulturologicznego" związane są określone oczekiwania. Według S. Russockiego, pozwoli to na: 1)zintegrowanie wyników badań różnych dyscyplin, 2)przybliży prawo „zwykłym ludziom", 3)może okazać się pomocne przy podnoszeniu jakości tworzenia i stosowania prawa przez osoby zajmujące się tym zawodowo, 4)a także może przyczynić się do zwiększenia prestiżu prawa, a co za tym idzie — jego skuteczności. Prawo w kulturze i różne ujęcia kultury prawnej Normatywna koncepcja kultury -kultura prawna całokształt normatywnych wzorów zachowania i wartości związanych z tymi normami, społecznie zaakceptowanych, wyuczonych, przekazywanych za pomocą symboli znaczeniowych bądź w obrębie jednego pokolenia, bądź z pokolenia na pokolenie, a więc gdy przekazywanie to ma cechy pewnej trwałości. Kultura to pewne normatywne wzory czynienia pewnych rzeczy w pewien sposób. Ogół tych abstrakcyjnych wzorów, przekazywanych symbolicznie (a nie genetycznie) i funkcjonujących w społeczeństwie jako „idealne punkty odniesienia" rzeczywistych zachowań, tworzy kulturę. Zgodnie z przyjętą normatywną koncepcją kultury pojęcie „kultury prawnej" obejmuje te normy prawne, które zostały społecznie zaakceptowane, a więc poza obrębem kultury prawnej pozostaną „normy martwe", czyli takie normy prawne, które z punktu widzenia empirycznego pozbawione są, jakiejkolwiek mocy oddziaływania. Dalszą cechą norm włączonych do „kultury prawnej" : 1)jest ich rozpowszechnienie, są to normy dominujące w całym społeczeństwie bądź jego większości i przekazane za pomocą symboli, znaków („wyuczone" w szerokim tego słowa znaczeniu), 2)Istotną cechą przy charakterystyce kultury prawnej jest również pewna trwałość norm, zazwyczaj związana z tradycją i „dziedzictwem kulturowym". 38. Świadomość prawna i jej elementy składowe. Są 4 stanowiska co do przedmiotu świadomości prawnej. Pierwsze czyni przedmiotem jedynie prawo pozytywne. Drugie poszerza go o poglądy na władzę państwową. Borucka-Arctowa prezentuje stanowisko pośrednie uznając za przedmiot świadomości prawnej normy prawne oraz instytucje polityczne, pod warunkiem że są one uregulowane normami prawnymi; przedmiotem tym mogą też być zachowania, a w szczególności decyzje podmiotów stosujących prawo. Czwarte stanowisko, najszerzej ujmujące przedmiot świadomości prawnej reprezentuje Burda, który obejmuje nim nie tylko powinności prawne, ale i poglądy moralne, polityczne, obyczajowe, i inne bezpośrednio z nimi związane. Następujące elementy wchodzą w skład świadomości prawnej: wiedza o prawie, ocena prawa, postawy wobec prawa oraz(co jest sporne) postulaty wobec prawa. 38a - Postulaty wobec prawa jako element świadomości prawnej Dyskusyjne jest, czy postulaty wobec prawa można w ogóle zaliczyć do elementów świadomości prawnej. Wyróżnić można 2 przeciwstawne stanowiska. Pierwsze, reprezentowane przez Borucką-Arctową, zakłady, iż postulaty de lege ferenda są odrębnym elementem świadomości prawnej. Nie mieszczą się w ocenie prawa, bo niektórzy ludzie nie wychodzi poza ocenę prawa.-oceniają je, ale nie potrafią nic zaproponować. Drugie stanowisko, reprezentowane przez A. Gryniuk, neguje samodzielność postulatów wobec prawa. Jej zdaniem postulaty pojawiają się automatycznie, gdy ocena obowiązujących przepisów wypadnie niegatywnie. 38b - Ocena prawa jako element świadomości prawnej Ocena prawa wiążę się z aksjologią. Brane są pod uwagę najczęściej wartości moralne, religijne, polityczne. Rodzaj oceny prawa(pozytywna bądź negatywna) jest bardzo ważny, bo w dużej mierze wpływa na zachowanie się adresata normy prawnej. Oceny prawa są różne u zwykłych obywateli i różne u specjalistów-prawników a nawet między przedstawicielami poszczególnych zawodów prawn. Na ocenę prawa w dużym stopniu wpływają doświadczenia z organami stosującymi prawo(głównie nie treść orzeczenia, a jego uzasadnieni-tak uważa A. Gryniuk) oraz proces socjalizacji. Dla prawnika istotne są także studia prawnicze i praktyka zawodowa. 38c- Znajomość prawa jako element świadomości prawnej Znajomość prawa pełni wśród elementów świadomości prawnej rolę szczególną, gdyż warunkuje występowanie pozostałych. Wg A. Gryniuk wiedza laików jest determinowana przez takie czynniki jak: sposoby funkcjo-nowania porządku prawnego, rodzaj dziedziny prawa, sieć obiegu informacji o prawie, cechy społeczne i oso-biste oraz sytuacja życiowa adresatów prawa. Są 2 hipotezy co do wystarczającego „nasycenia” społeczeństwa wiadomościami o normach prawnych: Studniego(maksymalistyczna) i Podgóreckiego (minimalistyczna) sprowadzająca wiedzę społeczną o prawie do znajomości zasad prawnych. Ignorantia iuris nocet. 39. Czynniki kształtowania się świadomości prawnej Wyróżniamy 5 zmiennych niezależnych kształtowania się świadomości prawnej: zmienne struktury społecznej- są to cechy związane z przynależnością do poszczególnych grup społecznych. Wyznaczają je takie czynniki jak wykształcenie, zawód; zmienne socjodemograficzne- takie jak wiek, płeć, stan rodzinny, miejsce zamieszkania; społecznie uznawane i preferowane normy, np. religijne, obyczajowe. Ważne są ich relacje do norm prawnych(zbieżność, rozbieżność, indyferentność); doświadczenia i kontakty z prawem a zwłaszcza organami je stosującymi; zmienne sytuacyjne- wszelkie nie dające się wyliczyć okoliczności, które w danym momencie mogą wpływać na świadomość prawną, np. tocząca się w danym czasie dyskusja nad projektem ustawy. 40. model kształtowania się świadomości prawnej. Model kształtowania się świadomości prawnej został skonstruowany przez Borucką-Arctową jako pewien proces przebiegający od prostego, 3-elementowego schematu do schematu coraz bardziej wewnętrznie złożonego. Początkiem tego procesu i punktem wyjścia jest aktualny stan regulacji prawnej. Kolejnym elementem schematu jest zespół czynników kształtowania się świadomości prawnej(zmienne struktury społecznej, socjode-mograficzne, uznawane normy, doświadczenia i kontakty z prawem, zmienne sytuacyjne). Model kształtowania się świadomości prawnej wygląda w ten sposób, że wychodząc od aktualnego stanu regulacji prawnej, którą dzielimy na poszczególne gałęzie prawa, przechodzimy przez zespół czynników kształtowania się świadomości prawnej aż do bloku określanego jako świadomość prawna. Blok ten to zespół poglądów odnoszących się do prawa jako całości bądź stanowiących ogólną ocenę organów stosujących prawo. Wejście do bloku świadomości prawnej może nastąpić jedynie przez tę część schematu, która obrazuje znajomość prawa. dodatek - świadomość prawna normatywna a świadomość prawna rzeczywista Świadomość prawa normatywna(ś. w. w węższym znaczeniu) to pewien pożądany stan akceptacji przez adresatów podstawowych wartości moralnych reprezentowanych przez porządek prawny. W jej skład wchodzi jedynie wiedza o prawie obowiązującym oraz prawdziwa wiedza o wartościach moralnych porządku prawnego połączona z aprobatą tych wartości. W skład świadomości prawnej w szerszym znaczeniu- rzeczywistej- wchodzi zarówno prawdziwa, jak i fałszywa wiedza o prawie obowiązującym, zarówno pozytywne, jak i negatywne postawy w stosunku do podstawowych wartości moralnych porządku prawnego. 41. Elementy składowe postaw wobec prawa i ich wzajemna zależność. Są 3 elementy składowe postaw wobec prawa: znajomość prawa, ocena i element behawioralny. Znajomość prawa to czynnik poznawczy a ocena to czynnik emocjonalny. Wszystkie 3 składniki są ze sobą powiązane i uzupełniają się wzajemnie. Element poznawczy zakreśla pole działania postawy, element emocjonalny prezen-tuje oceną tak zakreślonego przedmiotu postawy oraz określa kierunek emocjonalnego nań reagowania poprzez emocje pozytywne i negatywne a także stopień natężenia uczuć. Element poznawczy w pewnym stopniu deter-minuje element afektywny, ponieważ nasze oceny są uzależnione od rozległości wiedzy w przedmiocie postawy. Natomiast na podstawie ocen powstaje pewien program działania. 42. Legalizm jako postawa wobec prawa. Legalizm to postawa akceptacji norm ze względu na ich charakter- na to, że zostały ustanowione przez kompet-entny organ z zachowaniem właściwej procedury. Jest to więc kryterium formalne. Można też dodać kryterium materialne- ocenę norm ze względu na ich słuszność, ale zasadniczo legalizm wyraża się w dura lex sed lex. 43. Postawa krytyczno-wartościująca wobec prawa ( legalizm krytyczny ) Legalizm bywa więc, lub może być ograniczony pewnymi postulatami wskazującymi, jakie co do tresci powinno być prawo, by było godne posłuchu i miasto prestiż w społeczeństwie. Z tych powodów formulowane SA także postulaty o konieczności wprowadzania do systemow prawnych takich instytucji, które dawalyby możliwość legalnego ( dozowolonego i zagwarantowanego przez panstwo ) dokonywania zmian w obowiązującym porzadku prawnym. Tę wspolczesną wersj legalizmu okresla się w literaturze mianem legalizmu krytycznego. 44. Konformizm jako postawa wobec prawa. Jest to postawa ścisłego podporządkowania, choć w rzeczywistości często się tych norm nie akceptuje. Gdy człowiek postępuje zgodnie z wzorem zawartym w normie prawnej, ale jej nie akceptuje, mamy do czynienia z konformizmem zewnętrznym. W sytuacji odwrotnej- konformizmem wewnętrznym. Konformizm wewnętrzny jest uważany za bardziej pozytywny. Przeciwieństwem jest nonkonformizm polegający na świadomym i ostentacyjnym łamaniu norm w przeciwieństwie do przestępcy robiącego to ukrycie. 45. Oportunizm jako postawa wobec prawa. Oportunizm, łączący się niekiedy z konformizmem polega na przestrzeganiu prawa, dlatego że to się opłaca. Oportunista nie ma stałych zasad, kieruje się celem- doraźnym bądź odległym. 46. Postawa rygoryzmu i tolerancji prawnej Rygoryzm i tolerancja są typologią dokonaną przede wszystkim na podstawie reakcji otoczenia wobec naruszycieli norm prawnych. Rygoryzm polega na uznaniu, że nie istnieją okoliczności usprawiedliwiające działa naruszycieli prawa. W związku z tym przekonanie o niezbędności stosowania surowych sankcji. Tolerancja to postawa wyrozumiałości dla naruszycieli prawa. Wyraża się w poszukiwaniu przyczyn łamania prawa nie w złej woli ludzkiej, a okolicznościach utrudniających jego przestrzeganie. Stąd niechęć do penalizacji przez tolerantów. Zagadnienie tolerancji i rygoryzmu odnosi się także do prawodawcy- kryterium rodzaj sankcji. 47. Postawy antyprawne – negatywizm i nonkonformizm. Nonkonformizm – zwalczanie bądź odrzucanie wartości i norm, wzroów funkcjonujących w grupie.Moze to doprowadzic Edo dezintegracji grupy, naruszając lub niszczac, dotychczasowe jej dzialanie 48. Tworzenie prawa 49. Stosowanie prawa W polskiej nauce prawa dominuje pogląd rozgraniczający dwa rodzaje działalności-stanowienia i stosowania prawa. Jest to więc wąskie ujęcie stosowania prawa. Stosowanie prawa to działanie kompetentnych organów władzy publicznej, które na podstawie norm generalno-abstrakcyjnych określają skutki prawne danego faktu, wydając decyzje indywidualno-konkretne. Wyróżnia się 2 typy stosowania prawa: sądowy i kierowniczy. Kryterium podziału nie jest rodzaj organów stosujących prawo, lecz margines luzu decyzyjnego przyznany organowi. Najwięcej luzu ma organ w typie kierowniczym, gdyż czasami ma swobodę nie tylko co do treści decyzji, ale także czy i kiedy może podjąć działanie- dotyczyć to może np. działań o charakterze organizatorskim. W typie sądowym organ ma większą lub mniejszą swobodę tylko co do treści decyzji. Etapy procesu stosowania prawa : 1 ustalenie stanu faktycznego 2 ustalenie stanu prawnego 3 wykladnia 4 subsumpcja 5 decyzja 6 uzasadnienie decyzji 50. Przestrzeganie prawa 51.Społeczne działanie prawa jako przedmiot socjologii prawa. Za funkcję prawa możemy uznać zarówno zadania stawiane obowiązującemu prawu(są to wtedy funkcje założone), jak i następstwa działania prawa(są to wtedy funkcje realizowane). Można wyróżnić następujące kwalifikacje funkcji prawa: -z punktu widzenia procesu podejmowania przez adresata decyzji wyróżniamy funkcje: informacyjną, motywacyjną i kontrolną; -z punktu widzenia adresata można mówić o funkcji bezpośredniej(gdy adresat dowiaduje się o treści normy prawnej i na nią reaguje) oraz pośredniej(gdy mówimy o oddziaływaniu na adresata); -z punktu widzenia metafunkcji- czyli organizacji społeczeństwa- wyróżniamy funkcję stabilizującą(wiążącą się z zapewnieniem ładu, usuwaniem naruszeń norm) i dynamizującą(polegającą na wprowadzaniu zmian w stosunkach społecznych); -Poza tym wyróżniamy jeszcze następujące funkcje prawa: ochronną, gwarancyjną, opiekuńczą, organizacyjną innowacyjną, wychowawczą(w tym prewencyjną i resocjalizacyjną), promocyjną, rozstrzygania konfliktów. 52.Bezpośredni i pośredni adresat normy prawnej. Sporne jest, kto jest bezpośrednim adresatem normy prawnej. Formalnie rzecz biorąc ustawodawca zwraca się do organu stosującego prawo(„kto zabija człowieka...”). Jeśli jednak pominiemy strukturę normy prawnej i sposób jej zapisu a spojrzymy z punktu widzenia motywacyjnego działania prawa, uznac powinniśmy ze bezposrednimi adresatami normy prawnej są obywatele lub wyodrebione grupy podmiotów. 53.Informacyjne działanie prawa. O bezpośrednim działaniu informacyjnym prawa mówimy wtedy, gdy adresat normy prawnej dowiaduje się o jej treści za pośrednictwem dzienników, w których publikuje się akty normatywne a więc z Dz.U., Monitora Polskiego, kodeksów, komunikatów w prasie, telewizji, o ile przekazują akt normatywny literalnie. Natomiast pośrednie inform. działanie prawa dokonuje się wtedy, gdy o normie prawnej dowiadujemy się z porady adwokata, dyskusji, artykułu, sprawozdania z procesu 54.Skuteczność informacyjnego działania prawa. Skuteczność informacyjnego działania prawa zależy od osoby informatora(może on wzbudzać zaufanie lub nie), treści komunikatu(jakich argumentów używa się wobec norm prawnych), audytorium(mają tu znaczenie takie czynniki jak: wiek, płeć, wykształc.; osoby mogą się różnić podatnością na perswazję, stopniem konformizmu 55.Optymalny poziom znajomości norm prawnych. Wg Studnieckiego dorosła osoba o normalnym poziomie umysłowym powinna dyspon. 3 rodzajami informacji: a)informacjami podstawowymi- czyli o normach kształtujących ustrój państwa, zasady ważniejszych działów prawa, o podstawowych procedurach i sposobach dotarcia do informacji szczegółowych; b)informacjami niezbędnymi z uwagi na wymagania określonych grup społecznych- co innego musi wiedzieć sędzia, co innego dziennikarz; c)informacje potrzebne do bieżącego podejmowania decyzji- sięga się do nich w miarę potrzeby. 56.Motywacyjne a celowościowe działanie normy prawnej. Motywacyjne i skierowujące działanie normy prawnej Z motywacyjnym działaniem normy prawnej mamy do czynienia, gdy norma prawna jest bezpośrednim motywem naszego działania. Np. płacimy podatki, bo prawo nakłada na nas taki obowiązek. Inaczej jest w przypadku norm regulujących sposób dokonania pewnych czynności, np. formy zawarcia związku małże-ńskiego. W tym przypadku to nie norma bezpośrednio motywuje nas do, np. zawarcia małżeństwa. W tym wy-padku mamy do czynienia ze skierowującym działaniem normy. Można mówić o jeszcze innej postaci skiero-wującego działania normy prawnej. Jeśli np. zakazuje się sprzedaży alkoholu w okolicach szkół, to ma to zmoty-wować młodzież do niepicia, bo niezależnie od tego młodzież nie może pić, a jednocześnie brak jest ogólnego zakazu picia 57.Motywacja zasadnicza a motywacja techniczna. Motywacja zasadnicza sprowadza się do stwierdzenia, że tak, a nie inaczej należy postąpić- stwierdzenia popartego autorytetem prawodawcy i zabezpieczonego sankcją Natomiast motywacja techniczna zawiera w sobie racjonalne argumenty uzasadniające zalecony wybór postępowania. Obecnie coraz więcej norm prawnych zawiera takie właśnie techniczne wzory postępowania. Są one formułowane w takich obszarach życia jak: zdrowie, higiena, oświata, rolnictwo, budownictwo. 58.Rola norm prawnych w procesie kontroli społecznej. Mówiąc o kontrolnej funkcji norm prawnych, mamy na myśli pewien szczególny proces oddziaływania prawa na społeczeństwo. Jego szczególność polega na tym, że wzory zachowań zawarte w dyspozycjach norm prawnych stają się pewnym układem odniesienia, w oparciu o który kwalifikujemy zachowania jako dozwolone lub niedozwolone. W ten sposób kontrolna funkcja norm prawnych staje się jedną z postaci kontroli społecznej. Kontrola ta może być realizowana przez przymus(to jest domeną państwa) lub przekonywanie. Może być wykonywana przez oficjalnie powołanych do tego kontrolerów(sądy) lub zwykłych obywateli. Kontrola przez zwykłych obywateli może mieć charakter sformalizowany(np. złożenie zawiadomienia o popełnieniu przestępstwa do prokuratury) lub niesformalizowany(społeczne napiętnowanie ) 59.Hipoteza trójstopniowego działania prawa. Wg Podgóreckiego mamy 3 płaszczyzny między przepisem prawnym a zachowaniem prawnym: -typ ustroju społeczno-gospodarczego: przepis prawny funkcjonuje w określonej rzeczywistości społeczno-gospodarczej, która nadaje mu określoną treść. Wiąże się to z wykładnią prawa; -typ podkultury prawnej: Podgórecki wymienia podkulturę negatywną(cechuje np. przestępców), pozytywną i neutralną; -typ osobowości- różne uwarunkowania psychospołeczne powodujące różne nastawienie do prawa. 60.Przeżycie prawne a przeżycie moralne wg. L. Petrażyckiego. Petrażycki dzieli przeżycia etyczne na przeżycia prawne i moralne. Przeżycie prawne ma miejsce wtedy, gdy istnieje wyobrażenie pewnych podmiotów, którym przysługuje domaganie się wykonania określonego zobowiązania. To, co traktujemy jako obowiązek, uważamy za coś przypadające komuś innemu jako jego należność, Rezultatem przeżycia prawnego jest norma mająca dwustronny charakter: imperatywnoatrybutywny. W przeżyciu moralnym natomiast istnieje jedynie odczucie obowiązku. Norma moralna ma charakter jednostronny- wyłącznie atrybutywny. Danie jałmużny traktujemy jako wyświadczone dobro, a nie obowiązek 61.Rodzaje przeżyć prawnych wg. L. Petrażyckiego. . Przeżycie prawa pozytywnego a prawa intuicyjnego Kryterium tego podziału jest skład intelektualny owych przeżyć, tzn. czy w odpowiednich przeżyciach imperatywno-atrybutywnych występuje powołanie się na fakty pozanormatywne. W przypadku przeżyć prawa pozytywnego człowiek ma wyobrażenie, że norma prawna jest rezultatem decyzji zewnętrznej, faktu normatywnego, np. Koranu, Ewangelii, ustawy. W przeżyciach prawa intuicyjnego brak wyobrażenia zewnętrznych źródeł. Jest ono rezultatem jakby wewn. przekonania, utożsamianego z pojęciem sprawiedliwości. 62.Nauka polityki prawa wg. L. Petrażyckiego. W klasyfikacji Petrażyckiego polityka prawa miała być jedną z 5 nauk o prawie obok teorii prawa, prawoznawstwa opisowego, historii prawa, normatywnej jurysprudencji. Przed polityką prawa miały stać 2 podstawowe zadania: w sposób racjonalny kierować indywidualnym i masowym postępowaniem za pomocą odpowiedniej motywacji prawnej; doskonalić ludzką psychikę poprzez uczynienie jej wolną od antyspołecznych skłonności i bogatą w dobre nawyki. Polityka prawa miałaby być nauką praktyczną złożoną z wypowiedzi i sądów zalecających lub odrzucających pewne zachowania jako środek do określonego celu. Dyrektywy celowościowe, jego zdaniem, mają charakter względny, bo do każdego społeczeństwa odnosi się inna dyrektywa 63.Pojęcie i rodzaje skuteczności prawa. Rodzaje skuteczności prawa(finitystyczna, psychologiczna, wychowawcza) -skuteczność behawioralna- polega na realizacji celu bezpośredniego czyli zachowaniu się adresata zgodnie z normą; -skuteczność finitystyczna- polega na realizacji celu pośredniego, tzn. osiągnięciu określonego stanu rzeczy, np. niepicia na koncercie wynikłego z celu bezpośredniego- zakazu sprzedaży alkoholu w tym miejscu; -skuteczność psychologiczna- ma miejsce, gdy norma wywiera wpływa na przeżycia adresata. Ta skuteczność jest osiągana, nawet jeśli adresat postępuje niezgodnie z normą, ale ma wyrzuty sumienia; -skuteczność społeczno-wychowawcza- polega na wytworzeniu się określonych postaw u adresatów, zwłaszcza w skali społecznej. 64.Warunki wykluczające i zmieniające skuteczność działania prawa. 65.Pojęcie społecznych funkcji prawa i ich klasyfikacja. Za funkcję prawa możemy uznać zarówno zadania stawiane obowiązującemu prawu(są to wtedy funkcje założone), jak i następstwa działania prawa(są to wtedy funkcje realizowane). Można wyróżnić następujące kwalifikacje funkcji prawa: a) z punktu widzenia procesu podejmowania przez adresata decyzji wyróżniamy funkcje: informacyjną, motywacyjną i kontrolną; b) z punktu widzenia adresata można mówić o funkcji bezpośredniej(gdy adresat dowiaduje się o treści normy prawnej i na nią reaguje) oraz pośredniej(gdy mówimy o oddziaływaniu na adresata); c) z punktu widzenia metafunkcji- czyli organizacji społeczeństwa- wyróżniamy funkcję stabilizującą(wiążącą się z zapewnieniem ładu, usuwaniem naruszeń norm) i dynamizującą(polegającą na wprowadzaniu zmian w stosunkach społecznych); Poza tym wyróżniamy jeszcze następujące funkcje prawa: ochronną, gwarancyjną, opiekuńczą, organizacyjną innowacyjną, wychowawczą(w tym prewencyjną i resocjalizacyjną), promocyjną, rozstrzygania konfliktów. 66.Metafunkcja prawa i jej aspekty. Prawo obok funkcji bardziej szczegółowych spełnia funkcję naczelną, którą należy wynieść jakby „przed nawias”, gdyż przenika ona zarówno system prawa jako całość, jak też poszczególne jego dziedziny. Borucka-Arctowa określa ją jako metafunkcję. Jej rola polega na organizacji społeczeństwa, tworzeniu różnych form życia zbiorowego, tworzeniu ich struktury, regulacji różnych sfer życia zbiorowego. Metafunkcjia ma dwie funkcje ; Stabilizującą(wiążącą się z zapewnieniem ładu, usuwaniem naruszeń norm) i dynamizującą ( wprowadzajacą zmiany w stosunkach spolecznych ) 67.Funkcja wychowawcza prawa. Funkcja wychowawcza prawa polega na kształtowaniu pozytywnych postaw wobec prawa, wyrabianiu nawyku jego przestrzegania, zarówno rozumianym jako wartość sama w sobie, jak i system norm niosących pewne wartości. Funkcję wychowawczą możemy podzielić na prewencyjną i represyjną. 68.Funkcja ochronna prawa. Funkcja ochronna polega na zapewnieniu przestrzegania prawa poprzez środki przymusu oraz na ochronie wartości uznanych za ważne. Dzieli się na funkcję gwarancyjną(kładącą nacisk na prawa podmiotowe) i opiekuńczą(chroni podmioty uważane za słabsze) 69.Gwarancyjna funkcja prawa - prawo do sądu. 70.Funkcja organizacyjna prawa. Funkcja organizacyjna polega na tworzeniu pewnych form życia zbiorowego i określaniu ich struktury. Zapewnia ład i porządek, gdyż wskazuje miejsce określonych podmiotów w strukturze społecznej, ustanawia tok czynności, jakie się podejmuje celem dochodzenia swoich praw 71.Polityka prawa. 72.Opinia publiczna a polityka tworzenia. Opinia publiczna to wszelkie przejawy opinii społecznej wyrażone w taki sposób, że można je przypisać całemu społeczeństwu lub grupom społecznym. Może być wyrażona w sposób bardziej lub mniej sformalizowany. W ramach polityki tworzenia prawa można rolę opinii publicznej można rozpatrywać od strony proceduralnej lub merytorycznej. Od strony proceduralnej chodzi o formy udziału adresatów prawa w polityce tworzenia prawa. Taką formą może być np. referendum. Od strony merytorycznej rola opinii publicznej w polityce tworzenia prawa wyraża się w możliwości oddziaływania opinii publicznej na politykę tworzenia prawa, niezależnie od istnienia procedur takiego wpływu. Dla prawodawcy opinia publiczna powinna być ważna i znana. 73.Opinia publiczna a polityka stosowania prawa. Od strony proceduralnej wpływ opinii publicznej w stosowaniu prawa wyraża się w uczestnictwie czynnika społecznego w stosowaniu prawa, przykładem mogą być ławnicy, którzy z założenia są reprezentantami opinii publicznej. Od strony merytorycznej wpływ opinii publicznej na politykę stosowania prawa przejawić się może w znajomości przez sędziego opinii publicznej. Jednak sędzia nie może ulegać naciskom, bo jest niezawisły. 74.Autorytet prawa (prestiż prawa i respekt wobec prawa). Pojęcie prestiżu prawa jest wieloznaczne. Można bowiem mówić o prestiżu prawa w ogóle, prestiżu poszczególnych działów prawa oraz respekcie, jakim powinno prawo cieszyć się w abstrakcji. Respekt dla prawa może wyrastać ze strachu przed sankcją, być efektem kalkulacji, konformizmu czy uznania prawa jako całości. W ramach prestiżu wyróżniamy 2 procesy: indukowanie prestiżu(sumowanie się prestiżów w różnych dziedzinach życia społecznego), radiacja prestiżu(przenoszenie się całościowego prestiżu z jego elementów na te dziedziny prawa, które jeszcze go nie uzyskały lub już utraciły). Prawodawca może osiągnąć prestiż prawa albo poprzez uzgodnienie prawa pozytywnego z wartościami społecznymi, albo poprzez wydanie go przez autorytet cieszący się respektem. 75.Proces kształtowania się prestiżu prawa. 76.Pojęcie anomii i teoria dewiacji wg. R. Mertona. Anomia, słowo pochodzenia greckiego, oznacza „brak prawa, postępowanie niezgodne z prawem. Wg Durkheima społeczeństwo doświadcza anomii w czasie głębokich przemian społecznych, politycznych, gospodarczych. Gwałtowne zmiany powodują rozluźnienie moralne. Anomię widzi Durkheim w 3 aspektach: a) oznacza ona stan „moralnej próżni”(„pustki etycznej”), b) psychiczne położenie jednostki, która traci motywację do postępowania zgodnie z normami, c) reakcje jednostki na stan anomii. Jednym z nich jest samobójstwo. Robert Merton, jeden z teoretyków dewiacji, w przeciwieństwie do Durkheima uważa, że dewiacja jest normalną reakcją na pewną sytuację społeczną, a nie wynikiem zaniku kontroli społecznej. Jeśli społeczeństwo jest właściwie zorganizowane, to istnieje harmonia pomiędzy celami a środkami do ich realizacji. Gdy tej harmonii brak, to społeczeństwo może doznać stanu anomii, tj. rozbieżności między normami i celami kulturowymi a uznanymi społecznie możliwościami działania zgodnie z tymi normami. typologia procesów idealnego przystosowania anomii wg Mertona Do anomii jednostki przystosowują się w bardzo różnorodny sposób. Merton wyróżnia 5 rodzajów adaptacji; a)konformizm- polega na akceptacji celów kulturowych wyznaczanych przez społeczeństwo, jak i zinstytucjonalizowanych środków do realizacji tych celów. Jako jedyny sposób nie ma charakteru dewiacyjnego; b)innowacja- polega na dążeniu do celów usankcjonowanych kulturowo przy wykorzystaniu nielegalnych środków. Innowacja ma miejsce także w warstwach wyższych(przestępcy „w białych kołnierzykach”) c)rytualizm- to rodzaj akceptacji cechującej ludzi ostrożnych, dla których ważniejsze są bezpieczeństwo i spokój niż osiąganie celów, na które społeczeństwo kładzie nacisk. Cele te są przez rytualistów odrzucane, jednak akceptują oni instytucjonalne środki ich realizacji. Rytualista pozostaje wierny społecznym wzorcom zachowania kosztem własnych ambicji; d)wycofanie- polega na odrzuceniu celów kulturowych i zinstytucjonalizowanych środków ich realizacji. Jako przykłady podać można włóczęgów, alkoholików, narkomanów. Najbardziej potępiany rodzaj; e)bunt- tym różni się od wycofania, że w miejsce kulturowo wyznaczonych celów i zinstytucjonalizowanych środków proponuje nowe, przyniesione ze sobą cele i normy 77.Wyjaśnianie dewiacji społecznej wg. teorii E. H. Sutherlanda. Teoria zróżnicowanych powiązań przedstawiona w r. 1939 opiera się na 9 założeniach: a) „zachowanie przestępcze jest wyuczone”. Jednostka nie ma żadnych wrodzonych predyspozycji do przestępstwa, sama go nie wymyśli; b) „uczenie się zachowania przestępczego następuje w toku interakcji z innymi osobami w procesie komunikowania”. Mogą mieć postać zwerbalizowaną albo gestów; c) „główna część procesu uczenia się zachować przestępczych zachodzi w obrębie grup pierwotnych”, np. rodzina, sąsiedzi, rówieśnicy. Stąd wniosek, że środki masowego przekazu takiej roli nie odgrywają; d) „uczenie się zachowania przestępczego obejmuje zarówno techniki popełniania przestępstw(...), jak i konkretne kierunki motywacji, dążeń, racjonalizacji i postaw”; e) „uczenie się konkretnych motywacji i dążeń jest wynikiem takiego sposobu definiowania norm prawnych, który sprzyja bądź nie sprzyja ich naruszaniu”; f) „jednostka staje się przestępcą wskutek nadwyżki definicji(określeń) sprzyjających naruszaniu prawa nad definicjami nie sprzyjającymi naruszaniu prawa”. Oznacza to, iż jednostki stają się przestępcami na skutek przewagi kontaktów z wzorami przestępczymi nad kontaktami z wzorami nieprzestępczymi; g) „zróżnicowane powiązania mogą różnić się częstotliwością, czasem trwania, uprzedniością i intens.”; h) „proces uczenia się zachowania przestępczego przez powiązanie w wzorami zachowań przestępczych i nieprzestępczych obejmuje te same mechanizmy, co każde inne uczenie się”; i) „chociaż zachowanie przestępcze jest wyrazem ogólnych potrzeb i wartości, nie można go nimi wyjaśnić, gdyż zachowanie nieprzestępcze jest wyrazem tych samych potrzeb i wartości”. 78.Teoria podkultur dewiacyjnych Alberta K. Cohena. Cohen był dyrektorem zakładu dla nieletnich, myśli swoje przedstawił w pracy „Deliquent boys”. Uważa, że kultura amerykańska jest kulturą warstw średnich, którą charakteryzują ambicja, indywidualna odpowiedzialność, szacunek dla osiągnięć,, umiejętność rezygnowania z natychmiastowych gratyfikacji. Młodzież klas niższych zdaje sobie sprawę ze swojego gorszego położenia. Też chce się bogacić, osiągnąć wyższą pozycję, ale wychowanie domowe utrudnia im to. Możliwe są 3 sposoby rozwiązania problemu: a) jedni(zwani „chłopcami z collegu”) w pełni przyswajają wartości klasy średniej i przez edukację podejmują trud zmiany położenia; b) drudzy(„chłopcy z rogu ulicy”) świadomi ograniczeń nie podejmują wyzwania, lecz konsekwentnie stają w obronie wartości klas niższych. Decydują się legalnie osiągnąć to, co najlepsze, ale w ramach stylu życia swojej klasy; c) trzeci typ(„chłopcy z gangu”) mając poczucie zablokowania awansu, stają się przestępcami. Tak więc nie cała młodzież z klas niższych będzie należała do podkultur dewiacyjnych. Cohen skupia uwagę na trzeciej grupie i wymienia jej cechy: bezcelowość, złośliwość, negatywizm, życie dniem dzisiejszym. 79. Wyjaśnianie dewiacji społecznej wg. teorii T. Hirschiego. Teoria ta stawia sobie pytanie, dlaczego ludzie zdając sobie sprawę, że zachowania dewiacyjne mogą przynosić pożytki, powstrzymują się od nich. U jej podstaw leży stwierdzenie: „jednostka może dokonywać czynów przestępczych, ponieważ jej więzi zostały w jakiś sposób zerwane”. Hirschy wyróżnia 4 składniki więzi jednostki ze społeczeństwem: przywiązanie(im mocniejsze przywiązanie do rodziny, przyjaciół, tym mniejsze prawdopodobieństwo dewiacji;), zaangażowanie(jeśli człowiek zaangażował się w działalność zgodną z normami, to żal mu będzie teraz to „zepsuć”), zaabsorbowanie(jak człowiek jest zaabsorbowany różną działalnością, to nie ma czasu na dewiacje), przekonanie(że obowiązujące normy są wiążące). 80.Dewiacja pierwotna i dewiacja wtórna wg. teorii E. Lemerta. E. Lemert wyróżnia 2 rodzaje dewiacji: a) pierwotną- to zachowanie odbiegające od norm, ale nie napotykające reakcji społecznych. Przez sam fakt popełnienia przestępstwa , np. zabójstwa, człowiek nie staje się staje się dewiantem. Dzieje się tak dopiero w procesie interakcji prowadzącej do interakcji wtórnej a rozpoczyna się ono z chwilą społecznej reakcji na zachowanie przekraczające normy. Dlatego ta dewiacja ma dla Lemerta znaczenie drugoplanowe; b) wtórną- spowodowana jest dezaprobatą społeczeństwa, degradacją i izolacją osoby przekraczającej normy. Końcowym etapem jest przyłączenie się dewianta do grupy ludzi do niego podobnych.
