1 - Ekonomicznie.pl

1.Czym jest ustrój gospodarczy
Ustrój gospodarczy – stanowią te reguły prawne, które przesądzają o tym
komu i jakie przysługują prawa do posiadania oraz kto i jakie może bądź musi wyko-nywać
czynności gospodarcze. Ustrój gospodarczy decyduje o efektywności, jest więc najważniejszym
czynnikiem rozstrzygającym czy państwo będzie bogate czy biedne.Czynności gospodarcze – są
to działania podejmowane aby nastąpiła jakaś zmiana lub aby tej zmiany uniknąć. Czynności
gospodarcze mogą być:: -zakazane
-nakazane, -uniemożliwione
2.Cechy różnicujące ustroje gospodarcze.
1.Ustroje gospodarcze różnią się między sobą przede wszystkim:
a)ilością zakazów posiadania dóbr i wykonywania czynności
b)ilością nakazów wykonywania czynności 2.Ustrój oferuje tym więcej wolności gospodarczej,
im mniej w nim takich zakazów i takich nakazów.
3.Ustroje gospodarcze można uporządkować w kolejności od oferujących najwięcej wolności
do takich, których jest ich najmniej. Cechy różnicujące ustroje:
* pochodzenie wytworzonej produkcji;, *oddziaływanie państwa na gospodarkę (nakazy,
zakazy); * sposób ustalania cen produktów i usług; *forma własności, np. czynników produkcji;
* sposób organizowania procesu produkcji; *wartość pieniądza;
* podejmowanie decyzji gospodarczych;
3. Kryteria różnicowania ustrojów gospodarczych.
Typy ustrojów: - liberalne, - etatystyczne
Ustroje liberalne:
- są gospodarką rynkową (towarowo-pieniężną), w której działa mechanizm rynkowy i
podstawowe kategorie ekonomiczne;
- państwo jest „stróżem prawa”, nie ingeruje w życie gospodarcze; ilość czynności
gospodarczych nakazanych i zakazanych jest wysoce ograniczona;
- swoboda podejmowania decyzji gospodarczych;
- mamy do czynienia z tzw. ryzykiem konsumenta (podaż > popyt);
- ceny ustalane na rynku; - pieniądz ma rolę aktywną (można go łatwo wymienić na inny
towar);- występuje konkurencja między podmiotami gospodarczymi;
- dominuje prywatna własność; - gospodarka otwarta;
- ważny jest sukces jednostki;
Ustroje etatystyczne:
- ingerencja państwa w działalność gospodarczą – dużo czynności nakazanych i zakazanych; gospodarka zamknięta;- brak swobody wyboru podmiotu;
- brak konkurencji; - dominuje rynek producenta; - dominuje własność państwowa;
- ceny ustalane przez urzędników; - funkcja bierna pieniądza;- gospodarka niedoborów (popyt >
podaż); - polityczne zarządzanie państwem i podmiotami gospodarczymi – centralne
planowanie i podział zasobów;
4. Relacje między gospodarką liberalną a etatystyczną.
Rys. Relacje między gospodarkami: liberalną, etatystyczną, centralnie zarządzaną i rynkową.
a) okręg zakreskowany pionowo oraz równocześnie pionowo i poziomo oznacza gospodarkę
rynkową;
b) okręg zakreskowany poziomo oraz równocześnie poziomo i pionowo symbolizuje
gospodarkę etatystyczną;
c) pole utworzone przez nałożenie się dwu okręgów, zakreskowane jednocześnie pionowo i
poziomo to gospodarka równocześnie etatystyczna i rynkowa;
d) pole zakreskowane wyłącznie poziomo odpowiada centralnie zarządzanej gospodarce
etatystycznej; WNIOSEK: każda gospodarka liberalna jest równocześnie rynkową (ale nie
odwrotnie); każda gospodarka centralnie zarządzana jest równocześnie etatystyczna (również
nie odwrotnie).
1
Gospodarka centralnie zarządzanaUstrój o tym charakterze pojawia się wtedy, gdy państwowe
jednostki gospodarcze zaczyna obowiązywać pewien szczególny rodzaj nakazu i pewien
szczególny rodzaj zakazu. Nakaz brzmi „należy wykonywać dyrektywy gospodarcze”.Cechy: a)
ustrój w wysokim stopniu zetatyzowany;
b) ważne sfery gospodarcze są zastrzeżone dla państwa;c) obywatelom pozostawiony jest
niewielki obszar swobody gospodarczej; d) w krajach skrajnie zetatyzowanych obszar ten bywa
tak mały, iż zakazem objęte jest posiadanie ziemi, prowadzenie warsztatów rzemieślniczych i
nawet małych sklepów;e) w państwie o nie tak wysokim stopniu etatyzacji czynności te
pozostawiono w gestii obywateli; f) typowy dla gospodarki centralnie zarządzanej jest
szczególny rodzaj zakazu: „przedsiębiorstwom państwowym nie wolno zaopatrywać się w
podstawowe czynniki produkcji poza rozdzielnikiem. Rozdzielnik – wydane przez władze
zezwolenie na nabycie określonej ilości czynników produkcji. Ogranicza popyt przedsiębiorstw
niezależnie od tego ile przedsiębiorstwa posiadają pieniędzy oraz ile i czego faktycznie
potrzebują.
Gospodarka rynkowa Następuje w momencie likwidacji nakazu wykonywania dyrektyw
gospodarczych i zakazu zaopatrywania się w czynniki produkcji poza rozdzielnikiem.
Cechy: a) gospodarka nie musi być liberalna;b) większość czynności gospodarczych może w
nim nie być w dalszym ciągu zastrzeżone dla przedsiębiorstw i instytucji państwowych; c)
przedsiębiorstwa nie otrzymują dyrektyw gospodarczych i nie są objęte zakazem zaopatrywania
się poza rozdzielnikiem. d) celem przedsiębiorstw staje się:- zysk czyli różnica między
przychodem i kosztem;
- dla zwiększenia zysku racjonalizują czynności nie tylko w dotychczasowej sferze swej
działalności, lecz również rozszerzają ją na inne dziedziny;
- samodzielnie zmieniają asortyment produkowanych i świadczonych usług;
- samodzielnie negocjują ceny ze swoimi dostawcami i odbiorcami;
5. Kryteria rozróżniania klasycznych ustrojów gospodarczych.
Ustrój kasowy – Z ustrojem klasowym mamy do czynienia wtedy, gdy jakaś część ludności, nie
z uwagi na to czym się zajmuje, lecz z racji pochodzenia objęta jest na mocy prawa większą
liczbą zakazów prowadzenia i nakazów wykonywania czynności gospodarczych niż pozostała
jej część.Np. W Polsce przedrozbiorowej szlachcic miał wiele czynności zastrzeżonych jak
również odpowiednio mało czynności nakazanych, a chłop nie mógł posiadać ziemi, prowadzić
przedsiębiorstwa, zajmować się handlem ale musiał wykonywać szereg czynności, z których
podstawową była nieodpłatna praca na szlacheckim folwarku (pańszczyzna).
Obszar swobody gospodarczej klasy uprzywilejowanej – tylko dla członków klasy obarczonej
najmniejszą ilością zakazów i nakazów, obejmuje on wszystkie czynności gospodarcze z
wyjątkiem tych, które bądź są zastrzeżone dla państwa, bądź przez państwo nakazane.
Klasa upośledzona – zakazane są dla niej zarówno czynności zastrzeżone dla państwa, jak
czynności zastrzeżone dla klasy uprzywilejowanej znajdującej się w polu między linią
pojedynczą a podwójną. Reszta znajduje się w polu o nazwie „obszar swobody gospodarczej
klasy upośledzonej”.Ze szczególnym rodzajem klasowego ustroju gospodarczego mamy do
czynienia gdy kryterium przynależności do klasy upośledzonej bądź uprzywilejowanej pokrywa
się z odziedziczonymi po przodkach zespołem cech etniczno – fizycznych lub przynależnością
do grupy narodowościowej bądź religijnej, np. niewolnictwo w USA lub odrębne przepisy
ograniczające w jakimś państwie swobodę gospodarczą ludności wyznania judaistycznego
(przedrozbiorowa Polska).
Kryterium klasowe może pokrywać się z kryterium narodowościowym np. hitleryzm na
obszarze podbitym przez III Rzeszę stworzył szereg innych klas upośledzonych posługując się
kryterium narodowościowym. Inny zakres wolności gospodarczej przysługiwał Polakom, inny
Francuzom, a inny Norwegom.Kierunek myślowy zwany marksizmem oparł natomiast
klasyfikację na kryterium własności środków produkcji, czyli dóbr gospodarczych, za pomocą
których dokonuje się proces wytwarzania.Grupa posiadająca te środki to klasa
posiadaczy.Grupa nie posiadająca tych środków i zatrudniona przez właścicieli w procesie
produkcji to klasa wyzyskiwana.
W ustroju kapitalistycznym zgodnie z marksizmem społeczeństwo dzieli się na:
- kapitalistów, - robotników
6. Stopniowalność własności w różnych ustrojach gospodarczych.
KAPITALIZM RYNKOWY – zasoby są w posiadaniu prywatnym, o alokacji zasobów
decyduje mechanizm rynkowy: - demokracja, - dyktatura
2
KAPITALIZM MIESZANY – ustrój etatystyczny, ale rynkowy; własność prywatna i rynkowa,
alokacje zasobów są modyfikowane przez przepisy prawne wydawane przez rząd i fakt, że
państwo posiada część majątku produkcyjnego kraju:- demokracja
- dyktatura SOCJALIZM RYNKOWY – ustrój etatystyczny, rynkowy; zasoby są własnością
państwa lub pewnych większych kolektywów, alokację determinuje system rynkowy:demokracja,- dyktaturaSOCJALIZM PLANOWY – ustrój etatystyczny, centralnie zarządzany;
zasoby są własnością państwa, alokację określa rządowy plan
- demokracja,- dyktatura
7. Klasyfikacja ustrojów dyktatorskich i demokratycznych.
Ze względu na tryb stanowienia prawa gospodarczego wyróżniamy:
Demokratyczny ustrój gospodarczy – jeśli całe społeczeństwo lub przynajmniej klasa
uprzywilejowana wyposażona jest w mechanizmy wyborcze, za pomocą których może wpływać
na charakter prawa gospodarczego, może zmieniać obowiązujące nakazy i zakazy a także
rozszerzać lub ograniczać uprawnienia właścicieli.
Dyktatorski ustrój gospodarczy – jeżeli możliwości te nie istnieją i stanowienie prawa odbywa
się z pominięciem tych mechanizmów, ustrój gospodarczy ma charakter dyktatorski np. Chile
za czasów Pinocheta, Grecja, gdy sprawowali w niej władzę czarni pułkownicy, Hiszpania w
epoce generała Franco – ustroje dyktatorskie, a równocześnie liberalne, bezklasowe,
kapitalistyczne i rynkowe.
8. Założenia rachunku dochodu narodowego według SNA i MPS.
Według MPS:
Dochód narodowy jest to wartość pracy ludności produkcyjnej, czyli ludności pracującej w
sferze materialnej oraz w usługach związanych z tą sferą (np. naprawy, konserwacja, transport,
handel).Praca ma charakter użyteczny Wartość nowo wytworzona jest rezultatem pracy
ludności produkcyjnej i tylko jej.
EFEKT = SUMA NAKŁADÓW Zysk – narzut na koszty Nakłady produkcyjne ponoszone
przez gałąź dzielą się tylko na dwie części: - nakłady bieżące,- inwestycje
Według SNA:
Dochód narodowy to wartość każdej pracy materialnej i niematerialnej, która ma na rynku
określoną cenę regulowaną przez popyt na tą rzecz lub usługę.
Wartość nowo wytworzona to rezultat każdej pracy na którą jest popyt (usługi imputowane –
wartość pracy małżonka na rzecz domu; wartość najmu jaki musielibyśmy płacić, gdybyśmy nie
byli właścicielami lokalu itp.)
ZYSK = POCHODNA Z NADWYŻKI
Dobrobyt zależy od tego, jak obywatele mieszkają – sami odnajmujemy sobi
mieszkanie tworząc dochód narodowy.
9. Omów podstawowe kategorie dochodu wg SNA.
GNP – Gross National Product – Produkt Narodowy Brutto; liczony jest w cenach rynkowych;
tworzony przez obywateli kraju lecz nie tylko na jego terenie.
GNP składa się z 9 elementów: 1. amortyzacja i straty 2. podatki pośrednie minus subsydia 3.
narzuty na świadczenia socjalne 4. podatki bezpośrednie 5. nie podzielone zyski w
przedsiębiorstwie 6. pensje i płace 7. inne dochody z tytułu własności środków produkcji (akcje,
obligacje, bony, weksle) 8.dochody właścicieli przedsiębiorstw (zyski z kapitału, ziemi) 9.
dochody państwa z tytułu własności czynników produkcji
Jest to miara brutto więc uwzględniamy poziom zużycia (amortyzacja + straty
zwiększające amortyzację).
NNP – Net National Product – Produkt Narodowy Netto; liczony w cenach rynkowych
NNP = GNP – (amortyzacja + straty) GNP i NNP liczymy uwzględniając wpływ inwestycji
zagranicznych.
DNP – Produkt Krajowy Brutto (z amortyzacją) lub netto (bez amortyzacji); liczony w cenach
rynkowych z punktu widzenia konsumenta.
NI – Dochód narodowy; nie wliczamy amortyzacji i strat oraz podatków pośrednich minus
subsydia – związane jest to z prowadzeniem go po cenach czynników produkcji.
DPI – Dochód do Dyspozycji Gospodarstw Domowych; liczymy w cenach czynników
wytwórczych z punktu widzenia gospodarstw domowych. W skład DPI wchodzi:
- pensje i płace,- dochody właścicieli, - inne dochody,- dochody z transferów
Faktycznie każdy z w/w mierników składa się z trzech elementów:1. Akumulacja brutto
2. Zakupy rządowe + transfery – czyli wydatki rządowe 3. Wydatki konsumpcyjne
W SNA dochód narodowy określony jest za pomocą następujących sposobów:
1. Jako suma wszystkich dochodów uzyskanych przez właścicieli różnych czynników
wytwórczych.2. Całkowita wartość netto wszystkich dóbr i usług wytworzonych w danym roku
3
– jest to nadwyżka wynikająca z różnicy między przychodami ze sprzedaży a kosztami.3. Jako
suma konsumpcji i inwestycji krajowych i zagranicznych.
10. Wymień główne patologie w różnych systemach gospodarczych oraz zachodzące
interakcje w sposobach ich zwalczania.
Patologie ustrojów gospodarczych:1. Inflacja – znajduje wyraz we wzroście cen, spowodowana
jest nadmiarem pieniądza w obiegu w stosunku do podaży dóbr i usług.
2. Bezrobocie – (jest to niezatrudniona siła robocza); chęć podjęcia pracy i chęć zatrudnienia nie
pokrywają się z ich realizacją.3. Deficyt – (nierównowaga) popytu i podaży rośnie w okresie
recesji gospodarczej, gdy dochód narodowy spada, a mniejszy w okresie ożywienia (wzrost
dochodu)4. Nadmierny wzrost gospodarczy – ponadno-rmatywne zwiększanie zdolności danego
kraju do produkcji towarów i usług pożąda-nych przez ludzi. 5. Trudność wzrostu6.
Szkodliwość nierówności7. Biurokratyzacja – zastąpienie autorytetów i tradycji
sformalizowanymi zasadami.
Interakcje: 1. Inflacja  leczymy przez ograniczanie podaży, wydatków publicznych (a więc
ostatecznie ograniczenie popytu)  skutek uboczny  spadek produkcji i wzrost bezrobocia.2.
Bezrobocie  sztucznie podnosimy popyt  wzrost inflacji.
3. Deficyt  skutek uboczny leczenia – inflacja, zadłużenie za granicą, trudności wzrostu.4.
Nadmierny wzrost zadłużenia za granicą  prolekcjonistyczna polityka celna, administracyjne
ograniczenie importu itp.  spadek produkcji lub tempa wzrostu, bezrobocie, deficyt
wewnętrzny.5. Trudności wzrostu  leczenie bezrobocia  wzrost inflacji6. Szkodliwa
nierówność  wysokie podatki, bezpłatny system świadczeń  biurokratyzacja, deficyt.7.
Biurokratyzacja  regulacja kierowania przez instytucje administracyjne przeniesiona na
regulacje przez mechanizmy rynkowe  inflacja.
11. Wskaż na skutki uboczne w walce z patologiami systemu gospodarczego.
1. Inflacja  leczymy przez ograniczanie podaży, wydatków publicznych (a więc ostatecznie
ograniczenie popytu) - skutek uboczny  spadek produkcji i wzrost bezrobocia.
2. Bezrobocie  sztucznie podnosimy popyt  wzrost inflacji.
3. Deficyt – skutek uboczny leczenia  inflacja, zadłużenie za granicą, trudności wzrostu.
4. Nadmierny wzrost zadłużenia za granicą- skutek uboczny  spadek produkcji lub tempa
wzrostu, bezrobocie, deficyt wewnętrzny.
5. Trudności wzrostu – skutek uboczny  wzrost inflacji
6. Szkodliwa nierówność – skutki uboczne  biurokratyzacja, deficyt.
7. Biurokratyzacja  inflacja
12. Przedstaw analizę podziału dochodu narodowego z punktu widzenia składników
popytu wg SNA.
Analizę podziału dochodu narodowego wg SNA można przedstawić za pomocą 20 równań. Dla
analizy od strony popytu niezbędnych będzie tylko kilka. Należy jednak najpierw poczynić
pewne założenia upraszczające: metodę tę cechuje idealizacja i konkretyzacja. Założenie
pierwsze: w podziale uczestniczą gospodarstwa domowe i przedsiębiorstwa (inwestorzy).
Później do podziału dodajemy rząd, system bankowy i zagranicę. Są to jednostki, które
wytwarzają dochody, kreują popyt i uczestniczą w jego podziale. Drugie założenie: podział
dochodu zapisujemy dwustronnie. Po lewej stronie podmioty, które kreują dochody, a po
prawej alokację umiejscowienia popytu – wydatki na podaż.
1. Y = C + I – początkowo dochody tworzą konsumenci C posiadający pieniądze m.in. z tytułu
pracy oraz inwestorzy I posiadający pieniądze z tytułu amortyzacji i akumulacji.
2. (5) Y = C + I + G – w kolejnym etapie dochody rządu kreują popyt z tytułu posiadania
czynników produkcji.
3. (12) Y = C + I + G + B – kolejnym kreatorem popytu są banki posiadające pieniądze z tytułu
różnicy oprocentowania i emisji pieniądza.
4. (20) C + I + G + B + NX = Y = YD +TA –TR + P – L = C + S + TA – TR + P – L – w
ostateczności do kreatorów popytu dochodzi jeszcze zagranica, a ściślej mówiąc NX (saldo
obrotów z zagranicą będące różnicą między Ex i Im). Tak wytworzony dochód narodowy staje
się dochodem do dyspozycji przedsiębiorstw i gospodarstw domowych powiększonym o
podatki minus transfery i o lokaty minus kredyty. W ostateczności dochód narodowy można
przeznaczyć na konsumpcję.
13. Przedstaw analizę podziału dochodu narodowego z punktu widzenia składników
podaży wg SNA.
4
Podział dochodu narodowego zapisujemy dwustronnie. Po lewej stronie podmioty, które kreują
dochody, mają pieniądze i z tego tytułu kreują popyt. Po lewej stronie dochody określające
popyt, a po prawej stronie alokacja, umiejscowienie popytu – wydatki na podaż.
1. (3) C + I = Y = C + S – początkowo dochody uzyskane przez konsumentów i inwestorów
możemy przeznaczyć na konsumpcję lub oszczędności.
2. (10) C + I + G = Y = C + S + TA – TR – wprowadzając do analizy rząd musimy uwzględnić
rozliczenie z nim: TA – podatki (zwiększają dochód narodowy)
TR – transfery, które go pomniejszają
3. (14) C + I + G + B = Y = C + S +TA – TR + P – L – kolejnym elementem jest B - system
bankowy, w którym:P – depozyty (zwiększają dochód narodowy)L – kredyty
4. (18) C + I + G + B + Ex = C + S + TA – TR + P – L + Im – przez wprowadzenie zagranicy
pojawia się jeszcze jeden element lokalizacji podaży – import
5. (20) C + I + G + B + Nx = Y = YD + TA – TR + P – L = C + S + TA – TR + P – L – w
ostateczności dochody wytworzone przez podmioty po lewej stronie równania zostają
zużytkowane po prawej na konsumpcję C, oszczędności S, podatki minus transfery (TA – TR),
depozyty minus kredyty (P – L). Są to składniki podziału dochodu narodowego wg SNA od
strony podaży.
14. Zinterpretuj sens różnicy pomiędzy oszczędnościami a inwestycjami w podziale
dochodu wg SNA z uwzględnieniem dynamiki struktury podmiotów gospodarcz.
I (4) Dwa podmioty (gospodarstwa, przedsiębiorcy)
I = S – w gospodarce zrównoważonej można tyle zainwestować ile zaoszczędzić (przy dwóch
podmiotach)
II (11) Trzy podmioty S – I = G – TA + TR  S – I – jest to ilość, która pozostaje dla
wszystkich, którzy bezpośrednio nie produkują (tu rząd).
III (15) Cztery podmioty S – I = G + TR – TA + B + L – P; L – kredyty P – płatności
IV (19) Pięć podmiotów S – I = G + TR – TA + B + L – P + Nx – pełny obraz podziału
dochodu
15. Wskaż na statyczne równanie opisujące stan równowagi w podziale dochodu wg SNA.
C + I + G + B + Nx = Y = YD + TA – TR + P – L = C + S + TA – TR + P – L
16. Dlaczego dochód narodowy jest podstawowym miernikiem poziomu życia.
Przy pomiarze (ocenie) poziomu życia bierze się pod uwagę z reguły to, co poddany pomiarowi
już posiada (nieruchomości, gospodarstwa rolne, gotówka, stan konta) oraz to, jakie są jego
dochody (czyli ile zarabia). To co obywatel posiada to majątek to, ile zarabia to jego
dochód.Ten schemat można również przenieść na grunt kraju. Aby odróżnić państwo bogate od
biednego należy ustalić poziom dochodu narodowego, podobnie jak w celu odróżnienia
człowieka ubogiego od zamożnego (różnią się dochodem i majątkiem). Tym samym, aby ocenić
poziom życia w danym kraju musimy poznać poziom dochodu narodowego. Z relacją poziomu
dochodu narodowego a poziomem dobrobytu, tu bezpośrednio jest związana kwestia podziału,
czyli to, na co przeznaczymy produkt społeczny.- wg SNA – produkt społeczny brutto dzieli się
na konsumpcję, amortyzację netto (lokata kapitału): PSB = K + A + I n = K + Ib
- wg MPS dochód narodowy brutto dzieli się na konsumpcję, amortyzację, inwestycje netto
(nakład materialny): DNB = K + A + In = K + Ib
Dzieląc poziom dochodu narodowego przez liczbę mieszkańców otrzymujemy dochód
narodowy per capita – średnia wielkość dóbr i usług na osobę, co znacznie przybliża możliwość
oceny poziomu życia poszczególnych jednostek.
17. Dlaczego tabela przepływów międzygałęziowych może być przykładem
makroekonomicznego modelu gospodarki?
Każda gospodarka narodowa składa się z wielu gałęzi powiązanych ze sobą. Stąd produkty
jednych zużywane są jako nakłady u innych, które bez nich w ogóle nie mogłyby prowadzić
działalności produkcyjnej. Istnienie przepływów produktów między gałęziami tworzy
zapotrzebowanie na analizę nakładów i wyników w skali poszczególnych gałęzi jak też całej
gospodarki. Model pozwala na ustalenie ilościowych związków między różnymi gałęziami
produkcji prowadzących do ogólnej równowagi gospodarczej. Przepływy międzygałęziowe
poprzez analizę związków dostawca-odbiorca konkretyzuje idee funkcjonowania mechanizmu
gospodarczego, jego zewnętrzne powiązania i zależności. Przejrzystym modelem typu
dostawca-odbiorca jest zapis szachownicowy przepływów rzeczowo-finansowych Leontiefa.
Jego istotą jest założenie, iż gospodarka narodowa stanowi agregat zasobów i strumieni
składający się z kilku sprzężonych ze sobą układów: produkcyjnego, nieprodukcyjnego,
zagranicy, gospodarstw domowych, budżetu, banku, które opisano metodą nakładów i wyników
w formie tabelarycznej-szachownicowej.
5
18. Omów części składowe makroekonomicznego modelu gospodarki w świetle
przepływów międzygałęziowych.
W I części przedstawiono poszczególne stadia produkcji określające zaspokojenie popytu
pośredniego gałęzi produkcyjnych.
W II części znalazł się popyt końcowy wraz z restytucyjnym. Odbiorcami jego są: konsument
indywidualny i zbiorowy (społeczeństwo), a także inwestor zakupujący środki trwałe i
obrotowe. W części tej może także wystąpić export, jeśli „zagranicy” nie potraktuje się jako
odrębnej gałęzi produkcyjnej.
Cześć III pokazuje dochody tworzone w gałęziach produkcyjnych. Jeśli w II części występuje
„zagranica” jako końcowy odbiorca produkcji krajowej, to w III części trzeba wykazać również
import.
Część IV tabeli dotyczy podziału wytworzonego dochodu. W warunkach gospodarki centralnie
zarządzanej zazwyczaj niewypełniona, przeznaczona była na informacje co do wtórnego
podziału dochodu narodowego. Nie była wypełniona, gdyż z uwagi na nierównowagę
popytową, wynikającą z założeń metody MPS, limitów, wymyślonych cen będących narzutem
na koszty nie można było zbilansować wytworzonych dochodów z realnym ich podziałem.
19. Scharakteryzuj dochody gałęzi (sektorów) w modelu przepływów międzygałęziowych.
Dochody poszczególnych gałęzi ujęte są w III części tabeli. W wierszach wyróżniono elementy
produkcji czystej brutto: płace (V), akumulacja (Z), amortyzacja (A). W oddzielnych wierszach
zapisano wpływ budżetu i banków na dochody (dotacje, subwencje, ulgi, zmiana ilości
pieniądza poprzez kredyty i emisje pieniądza).
Dochód może być liczony od strony dochodowej czynników wytwórczych, jak również jako
suma popytu końcowego (wydatków na produkcję finalną).
20. Omów miejsce budżetu i banków w świetle przepływów międzygałęziowych.
W tabeli przepływów rzeczowych budżet i banki są traktowane odrębnie i są opisane w IV
ćwiartce. Przeznaczona ona była na informacje odnośnie wtórnego podziału dochodu
narodowego. Zawierała dochody i wydatki budżetu państwa, pozostałych budżetów oraz
banków. Po stronie dochodów budżetu państwa, obejmowały głównie wpływy z opłat i
podatków, a także z tytułu odprowadzonej amortyzacji i zysków przedsiębiorstw. Po stronie
wydatków – środki przeznaczone na konsumpcję, inwestycje nieprodukcyjne, dotacje dla
przedsiębiorstw, budżetów terenowych, a także podział wpływów z amortyzacji i zysków. W
odniesieniu do banków zawierała informacje o wpływach z tytułu otwieranych rachunków i
emisji pieniądza oraz wydatkach z tytułu kredytów obrotowych i inwestycyjnych.
21. Na czym polega alternatywne potraktowanie zagranicy i amortyzacji w modelu
przepływów międzygałęziowych?
W modelu przepływów międzygałęziowych, zarówno zagranicę jak i amortyzację można
zapisać w dwojaki sposób.
1) Zagranica - w modelu zagranica może być potraktowana jako gałąź produkcyjna. Wtedy
ujęta będzie w I ćwiartce. W kolumnie będą informacje o wielkości produkcji poszczególnych
wyrobów sprzedanych „zagranicy” – export. Natomiast wiersz będzie zawierał import jaki jest
niezbędny do produkcji danej gałęzi.
Kolumna będzie zawierała strukturę exportu gospodarki. Wiersz zawierał będzie przepływający
strumień towarów z importu na potrzeby produkcji danej gałęzi. Import będzie wchodził w
skład kosztów materiałowych.- zagranica może być potraktowana jako odbiorca produktu
końcowego i występuje wówczas w II ćwiartce. Strumienie przepływów produkcji
poszczególnych gałęzi określają wielkość exportu danego towaru. Kolumna określa strukturę
exportu. Takie ujęcie zagranicy wymaga ujęcia importu w III ćwiartce jako jednego ze
składników dochodu tworzonego przez poszczególne gałęzie produkcyjne.
2) Amortyzacja- w modelu przepływów może być ujęta jako poniesione nakłady „koszty
materiałowe” na produkcję. Wtedy popyt restytucyjny będzie w I ćwiartce, a wytworzony
dochód przez poszczególne gałęzie będzie dochodem netto.
- Amortyzacja może wystąpić również jako nadwyżka produkcyjna w III ćwiartce. Wtedy
odbiorcą popytu końcowego jest popyt restytucyjny. W takim ujęciu amortyzacji dochód
wytworzony występuje w postaci brutto – musi być również w II ćwiartce.
22. Inwestycje i inwestorzy w modelu przepływów międzygałęziowych rzeczowych i
pieniężnych.
1) W modelu rzeczowym
Przedsiębiorstwa prowadzą działalność produkcyjną i inwestycyjną, między gałęziami
wytwórczymi przepływają surowce i materiały inwestycyjne. Wielkość potrzeb surowcowych
zależy od zadań. Zakupiony surowiec i produkcja globalna dotyczy tego samego okresu,
6
natomiast dobra inwestycyjne wykorzystywane były w przyszłym okresie. Stąd wpływ
surowców i inwestycji w danym okresie na wielkość produkcji nie był taki sam i dlatego w
ujęciu przepływów rzeczowych inwestycje były przedstawione w osobnej części tabeli.
2) W modelu pieniężnym
W modelu przepływów pieniężnych zakupy inwestycyjne rozdzielane są pomiędzy gałęzie
zakupujące. Przepływ strumienia określa wartość dóbr i usług wij powiększone o wartość
zakupów inwestycyjnych I (wij  Iij). Zakupy inwestycyjne są więc notowane podobnie jak
pozostałe koszty materialne produkcji danej gałęzi. Tak więc informacje o akumulacji
rzeczowej dotyczą środków obrotowych (surowce) oraz nakładów inwestycyjnych brutto
łącznie z remontami kapitalnymi.
23. Omów strukturę produkcji materialnej w ujęciu podmiotowym w modelu rzeczowych
przepływów międzygałęziowych.
Przez klasyfikację podmiotową należy rozumieć klasyfikację przedsiębiorstw, instytucji i
innych jednostek ekonomicznych w gospodarce narodowej. Klasyfikację tę zamieszcza się w
główce tabeli. Grupowanie podmiotów opiera się o kryterium przeważającego rodzaju
działalności. W rzeczywistości klasyfikuje się nie całą działalność jednostki gospodarującej.
Stwierdzenie to oznacza, iż w przyjętej klasyfikacji występuje również działalność działowo
obca tzw. produkcja obcego profitu. Dane dotyczące tej działalności rozlicza się na grupy
bilansowe wyodrębnione w ramach klasyfikacji przedmiotowej, może się więc zdarzyć, że
produkcja globalna danej grupy bilansowej wg klasyfikacji podmiotowej różni się od
rozmiarów produkcji obliczonej wg klasyfikacji przedmiotowej.
24. Na czym polega wartość poznawcza makroekonomicznego modelu pieniężnych
przepływów międzygałęziowych?
Wartość poznawcza schematu pieniężnych przepływów międzygałęziowych rośnie w
gospodarce rynkowej, gdzie relacje popytowo – podażowe określają funkcje informacyjne i
dystrybucyjne cen. Wyznaczają one weryfikowane efekty nakładów. Stąd obliczone na
podstawie tego bilansu współczynniki międzygałęziowych współzależności nabierają wagi
rzeczywistych miar ponoszonych nakładów i osiąganych efektów. Model pieniężnych
przepływów oparty na SNA jest bliższy rzeczywistości niż model przepływów rzeczowych
(MPS) z uwagi na:
- czynny charakter pieniądza w SNA,- bliższy rzeczywistości poziom cen
- agregacja wielkości bardziej rzeczywista niż w MPS
25. Charakterystyka strumieni popytu pośredniego i końcowego w modelu pieniężnych
przepływów międzygałęziowych.
Część I tabeli określa popyt pośredni zgłaszany przez gałęzie gospodarki. Strumienie popytu
pośredniego zostały przedstawione w wierszach. Analizując poszczególne wiersze widzimy, jak
na etapie popytu pośredniego produkcja danej gałęzi została rozdysponowana między
poszczególne gałęzie. Należy zauważyć, że dana gałąź dostarcza swoje produkty nie tylko
innym gałęziom, ale i samej sobie, co znajduje wyraz na przecięciu wiersza i kolumny o
jednakowym oznaczeniu, np. Pw.
W część II tabeli przedstawiono popyt końcowy, który obejmuje wydatki konsumentów
indywidualnych, wydatki ponoszone przez budżet na rzecz konsumenta zbiorowego, wydatki
sektora bankowego, a także sfery inwestycji oraz związane z popytem restytucyjnym.W
wierszach przepływają strumienie popytu końcowego, który należy interpretować następująco,
np. dla i=1 realizując popyt końcowy konsumentów dostarczono produkty lub / i usługi
konsumentowi indywidualnemu, budżetowi państwa, na zadania funduszy celowych, sektorowi
bankowemu, sferze inwestycji oraz na odtworzenie majątku trwałego w wartościach zawartych
w wierszu pierwszym.
26. Przepływ dochodów między podmiotami pieniężnego modelu przepływów
międzygałęziowych.
Przepływy dochodów między podmiotami pieniężnego modelu uwzględnione są w III części
tabeli. Dotyczą one czterech grup podmiotów, które wzajemnie na siebie oddziałują. Są to:grupy przedsiębiorstw,- konsumenci indywidualni,- budżet państwa
- banki.W tej części tablicy zapisano wpływ budżetu państwa i banków na dochody
przedsiębiorstw poprzez dotacje czy ulgi oraz zmianę ilości pieniądza w przedsiębior. za
pośrednictwem kredytów udzielanych przez banki. Dla banków zaś dochodem są rachunki i
oszczędności indywidualnych konsumentów oraz emisja pieniądza.Dochod. przedsiębiorstw są
dobra i usługi tych przedsiębiorstw zakupione przez konsumentów. Konsumenci zaś otrzymują
dochody z tytułu pracy, czy wypracowanego zysku lub rent i emerytur. Kosztami konsumentów
7
są podatki, które płyną jako dochód do budżetu państwa.Jak widać, wszystkie grupy są ze sobą
ściśle powiązane, a dochody jednych są kosztami drugich.
27. Omów struktury dochodu podmiotów gospodarczych w pieniężnym modelu
przepływów międzygałęziowych.
Część III tabeli ilustruje proces tworzenia dochodów. Dotyczy ona nie tylko przedsiębiorstw,
ale także dochodów banków. W wierszu wymieniono poszczególne elementy produkcji czystej
brutto, jak: płace, akumulację oraz amortyzację. W oddzielnych wierszach zapisano wpływ
budżetu państwa i banków na dochody przedsiębiorstw, poprzez m.in. dotacje, subwencje, ulgi
oraz zmianę ilości pieniądza w przedsiębiorstwach za pośrednictwem kredytów oraz emisji
pieniądza, tak więc analizując poszczególne kolumny III ćwiartki tabeli uzyskujemy pełen
obraz struktury dochodów poszczególnych podmiotów gospodarujących te wypracowane
dochody znajdują następnie swą realizację w formie popytu końcowego.
28. Omów podział dochodów między konsumentów indywidualnych, inwestorów, budżet i
banki w pieniężnym modelu międzygałęziowym.
Część IV tabeli poświęcona jest podziałowi dochodu narodowego. Dochód zostaje podzielony
pomiędzy podmioty występujące w gospodarce zgodnie z aspiracjami podmiotów tworzących
popyt końcowy. Uzyskują one środki na pokrycie wydatków składających się na popyt finalny
zaprezentowany w II części tabeli przepływów. Dochody z tytułu płac, dotacji budżetowych,
nadwyżki ekonomicznej (zysku) i dochody z tytułu zmiany ilości pieniądza pozostającego do
dyspozycji dzielone są w IV ćwiartce pomiędzy konsumentów indywidualnych, inwestorów,
budżet i sektor bankowy. I tak np. płace podzielić można na:
- płace zatrudnionych w sferze budżetowej,- płace finansowane ze środków funduszy
celowych,- płace zatrudnionych w sektorze bankowym,- płace zatrudnionych w sferze
inwestycji,- płace zatrudnionych poza wyżej wymienionymi
Analogicznie możemy podzielić między w/w podmioty środki z dotacji budżetowej, nadwyżki
ekonomicznej i dochodów związanych ze zmianą ilości pieniądza.
29. Omów strumienie dochodów podmiotów gospodarczych w IV ćwiartce pieniężnych
przepływów międzygałęziowych.
W IV ćwiartce pieniężnych przepływów międzygałęziowych poszczególne wiersze tworzą
strumienie dochodów konsumentów indywidualnych, budżetu, banków, inwestorów i
amortyzacja przeznaczona na popyt restytucyjny. Poszczególne wiersze są więc:- płacami
zatrudnionych w poszczególnych sektorach
- udziałami w przychodach budżetu, a w przypadku budżetu – wydatki na rzecz uczestników
konsumpcji zbiorowej (banki z tytułu finansowania wydatków budżetowych)
- udziałami w dochodach pochodzącymi z zysku przedsiębiorstw (a w przypadku budżetu –
wydatki budżetu na akumulację przedsiębiorstw sfery publicznej)
- udziałami pochodzącymi ze zmiany ilości pieniądza kredytowego i emisyjnego
- akumulację przeznaczoną na amortyzację
Wiersze są więc ukazane zarówno od strony dochodowej jak i wydatkowej, gdyż budżet pełni w
państwie rolę służebną. Jego wydatki są równe co do wielkości przychodów uzyskiwanych z
ceł, podatków, opłat, wpłat zysków NBP, dywidend itp.
30. Wskaż na relacje pomiędzy zyskiem a dochodem w procesie gospodarowania.
Q = Cm + Ca + V + M-dochód netto V + M – produkcja czysta netto
Ca + V + M – dochód brutto Cm – koszty materiałów Ca – amortyzacja V – płace
M – nadwyżka zawierająca akumulację Dochód = V + M (płace + nadwyżka)
Zysk = pochodna nadwyżki
Produkcja czysta V+M
Nadwyżka
Zysk jest pochodną nadwyżki, jej pewną częścią. Natomiast dochód to suma nadwyżki i płac.
Dochód jest więc pojęciem szerszym. Zysk (jeśli jest) może być elementem dochodu.
31. Wskaż na relacje pomiędzy produkcją czystą (brutto lub netto) a dochodem i jego
składnikami.
(RYSUNEK)
32. Wskaż na relacje pomiędzy nadwyżką a zyskiem i jego składnikami.
Składniki zysku, zysk dla właściciela oraz zysk dla pracowników są elementami nadwyżki.
Dopiero wówczas, gdy pewną nadwyżkę wypracujemy możemy uzyskać zysk. Nadwyżkę
pomniejszamy o podatki i zobowiązania finansowe, oddzielamy część przeznaczoną na
akumulację i uzyskujemy zysk do podziału między właścicieli i pracowników.
33. Wskaż na relacje pomiędzy produkcją globalną, końcową, czystą i finalną w procesie
gospodarowania.
8
Produkcja końcowa jest to produkcja, która ma zakończony pewien etap produkcyjny i jest ona
przeznaczona do dalszej produkcji (ale może być też skonsumowana).
Produkcja finalna to taka, której wszystkie etapy produkcji są już zakończone, jest ona
przeznaczona do konsumpcji.Każda produkcja finalna jest końcową, a nie każda końcowa jest
finalną.Produkcja globalna jest to produkcja finalna + produkcja końcowa.
Produkcja czysta jest to płaca + nadwyżka zawierająca akumulację.
34. Pojęcie wzrostu, stagnacji i recesji w gospodarce.
Wzrost gospodarczy – jest to stałe zwiększanie zdolności danego kraju do produkcji towarów i
usług pożądanych przez ludzi. Zdolności produkcyjne każdej gospodarki zależą przede
wszystkim od ilości i jakości występujących w niej zasobów naturalnych, majątku trwałego, jak
również od poziomu techniki produkcji oraz poziomu kwalifikacji (wiedzy, doświadczenia).
majątek i zatrudnienie to materialne i osobowe czynności wzrostu, zaś produkcyjność majątku i
wydajność pracy to miary efektywności.Wzrost gospodarczy polega na rozszerzaniu i
ulepszaniu materialnych i osobowych czynników produkcji.Recesja gospodarcza – to określenie
jednej z czterech faz cyklu koniunkturalnego; charakteryzuje ją pogorszenie się koniunktury,
spadek tempa wzrostu gospodarczego.Stagnacja – to zupełny brak postępu w gospodarce. Jest
to charakterystyczne dla fazy depresji w cyklu koniunkturalnym. (brak wzrostu i brak
spadku).Rozwój gospodarczy jest pojęciem szerszym od wzrostu gospodarczego. Rozwój
gospodarczy jest oceną sytuacji w długim okresie czasu – tym różni się od wzrostu
gospodarczego, który otrzymany jest w danym momencie w stosunku do okresu poprzedniego.
Brak wzrostu w danym okresie nie przekreśla możliwości rozwoju.
35. Ilościowe i jakościowe czynniki wzrostu i relacje między nimi.
Czynniki wzrostu gospodarczego:- ziemia (naturalny czynnik produkcji)
- kapitał,- praca,- surowce,- postęp techniczny,- wynalazki,- badania i rozwój
Czynniki produkcji są to zasoby mające jakąś wartość (umowną, wycenioną) i przenoszą one tą
wartość na wytworzone dobra i wymagają nakładów na ich wytworzenie.Ilościowe czynniki
wzrostu to czynniki wywołujące wzrost krótkookresowy; polega to na tym, że wzrost wywołuje
ilościowa zmiana występująca w zatrudnieniu, wielkości kapitału lub ziemi. Zwiększenie tych
składników powoduje wzrost GNP, jednak do momentu pełnego nasycenia (max. zatrudnienia
itp.), co uniemożliwia dalszy wzrost.Jakościowe czynniki wzrostu (wywołują wzrost
długookresowy) – to czynniki, które nawet przy maximum nasyceniu czynników umożliwiają
wzrost przez wzrost efektywności czynników wytwórczych (np. zwiększenie wydajności pracy,
kapitału itp.)Do ilościowych czynników wzrostu należą:
- zwiększenie ilości gruntów uprawnych,- wzrost liczby zatrudnionych pracowników
- wzrost całkowitych zasobów kapitału, co pozwala zwiększyć produkcję
Do jakościowych czynników wzrostu należą:- zwiększenie wydajności upraw, np. z jednego
hektara poprzez stosowanie środków ochrony roślin, nawozów sztucznych itp.
- polepszenie jakości pracy (wzrost wydajności),- postęp techniczny powodujący lepsze
wykorzystanie posiadanego zapasu kapitału.Relacje między czynnikami produkcji:
I. Komplementarne – wyprodukowanie danego dobra wymaga zestawu zasobów, z których nie
można żadnego zastąpić innym.- komplementarność ilościowa – zgodność pod względem
proporcji składników, - komplementarność jakościowa – zgodność pod względem jakości
II. Substytucyjne – jedno dobro można zastąpić innym.- substytucyjność ilościowa –
zastępowalność w proporcjach,- substytucjalność jakościowa – zastępowalność w zakresie
jakości czyli cech użytkowych.
36. Omów współzależności decydujące o postępie gospodarczym.
1. Mierniki nakładów, którym odpowiadają konkretne miary efektu. Pracochłonność, wydajność
regulowana kwalifikacjami ludzkimi.
2. Nakłady zasobowe środków trwałych i obrotowych (kapitałochłonność, majątkochłonność),
produktywność majątku, inwestycji.
3. Zasoby naturalne (pracochłonność – mierniki nakładów) i efektywność, wykorzystanie ziemi,
zasobów naturalnych. Nie zawsze intensywność wykorzystania oznacza działanie efektywne
(problem ochrony środowiska).
1. Potrzebne jest systemowe podejście do procesów analizy rozwoju gospodarczego,
powiązanie ekonomicznych czynników i aspektów rozwoju gospodarczego ze społecznym.
2. Zintegrowanie strategii rozwoju z instrumentami działania (zasadność funkcjonowania
gospodarczego i społecznego).
3. Występowanie konieczności uznania ścisłych związków między polityką rozwojową i
zasadami funkcjonowania, a postępem naukowo-technicznym.
9
4. Występowanie powszechnie strategii rozwoju z otoczeniem zewnętrznym. Inspirację należy
czerpać z faktycznego doświadczenia społecznego w skali krajowej i światowej, nie można się
krępować sztywnymi ramami formalnych koncepcji teoretycznych.
37. Jednoczynnikowe modele wzrostu jako funkcje ciągłe i różniczkowalne.
I. Jednoczynnikowe modele wzrostu:
1. D = Z · W ; D – dochód narodowy ,Z – zatrudnienie,W – wydajność
r – tempo wzrostu
r = delta D / D = delta Z / Z + delta W / W  + (-)
 - odnosi się do tempa wzrostu zatrudnienia
 - odnosi się do tempa wzrostu wydajności
 - odnosi się do przyrostu naturalnego
Można więc ocenić tempo wzrostu względem jednego czynnika (Z) w warunkach „ceteris
paribus”.
2. D = F · E ; F – majątek produkcyjny E – produktywność majątku
r = delta D / D = delta F / F + delta E / E
3. F = Uz · Z ; Uz – techniczne uzbrojenie pracy (ilość składników majątkowych przypadająca
na jednego zatrudnionego, Z – zatrudnienie, F – majątek
r = delta F / F = delta Z / Z + delta Uz / Uz
II. Model M. Kaleckiego jako podażowy model wzrostu.
r = delta D / D = 1 / k * I / D – a + u
I / D - stopa inwestycji = współczynnik kapitałochłonności
1 / k - produktywność inwestycji
a – współczynnik zużycia fizycznego czynników wytwórczych
u – usprawnienia techniczne – organizacyjne
Przy takiej samej stopie inwestycji „iz” możemy uzyskać różne tempo wzrostu
gospodarczego.Z – poziom wyjściowy wynikający z posiadanego majątku, środków produkcji
itp.Wzrost podażowy to taki wzrost, gdy mamy zagwarantowaną podaż (w krajach
rozwijających się) bazuje się na zasobach
r = D 1 I
- jest to funkcja liniowa
D

 au
k D
iz – stopa inwestycji; zmienna niezależna
r – wzrost gospodarczy – zmienna objaśniana
Różne tempo wzrostu wynika z produktywności inwestycji (1/ k), czyli od trafności podjętych
decyzji.
Krzywe I, II, III różnią się kątem nachylenia, który wynika ze wzrostu zatrudnienia i
wydajności. S + u + n – a – czynności wpływające na „b” (przesunięcie)
S – straty z tytułu zamrożenia kapitału; koszty dodatkowe.
an = a1 (1 + p)n – wzór na procent składany
u – usprawnienie techniczno-organizacyjne
n – zmianowość; praca w wykorzystaniu środków produkcji w przeciągu pracy kilku
zmianowej, a – współczynnik zużycia fizycznego
Jest to model jednoczynnikowy bazujący na stopie inwestycji. Model ten zakłada, że tempo
wzrostu jest wprost proporcjonalne do stopy inwestycji a odwrotnie proporcjonalne do
kapitałochłonności.
38. Ogólna charakterystyka modelu wzrostu Haroda.
Model R. Haroda:
C+I=C+S
I = S – tyle można zainwestować, ile się zaoszczędzi; warunek zrównoważonego rozwoju
I = O – oszczędności I / D = O / D ; delta D / delta D = 1
delta D / delta D x I / D = O / D
r = D O I
S
D

D

D
r
K
k = I / delta D - stopa inwestycji
S = O / D - stopa oszczędności
Gdy bierzemy delta I / delta D lub delta O / delta D to mówimy o przyrostach; koszt przyrostu
jednostek.
delta I / D , delta O / D --> rachunek marginalny (krańcowy), koszt końcowy
ostatniej jednostki. Przyrost krańcowy = przyrost ostatniej jednostki
Koszt przeciętny  koszt krańcowy  koszt przyrostowy
r = S / K - tempo wzrostu
10
S – stopa oszczędzania
k – stopa kapitałochłonności związanej z przyrostem dochodu o jednostkę
WNIOSEK: Wzrost będzie zrównoważony w skali makroekonomicznej, gdy tempo wzrostu jest
wprost proporcjonalne do stopy oszczędzania i odwrotnie proporcjonalne do stopy
kapitałochłonności. Harod nawołuje do rozwoju poprzez oszczędzanie i stosowanie
kapitałochłonności inwestycji, gdyż to zmniejsza koszt wytworzenia jednostki dochodu.
39. Sposób ujęcia przez Domara popytowego i podażowego aspektu wydatków
inwestycyjnych.
Model Domara: D
 
I
strona efektów POPYTOWA
 = delta I / delta D
D    I
strona nakładów PODAŻOWA
delta D = delta I / alfa = delta I * 1 / alfa
I *  = delta 1 / 
 *  * I = delta I
 = delta I / delta D
 = delta D / I
I
     1 - warunek zrównoważonego rozwoju
I
 - produktywność nakładu inwestycyjnego
I – inwestycje
D - przyrost dochodu
D    I
  relacja delta I / delta D, czyli jaki przyrost inwestycji spowoduje przyrost dochodu o
jednostkę (inaczej poniesiony koszt)
- jest to przyrost dochodu równy iloczynowi przyrostu inwestycji i współczynnika
D
produktywności (odwrotność współczynnika kapitałochłonności).
WNIOSEK: Domar podpowiada jak inwestować, aby wzrost był zrównoważony:
α = γ = 1 = delta I / I .Tempo wzrostu gospodarczego musi spełniać warunek: iloczyn
produktywności i kapitałochłonności zainwestowanego kapitału musi być równy 1. Oznacza to,
że tempo może być dowolne, ale α * γ =1 (jeśli α * γ  1, to będziemy mieli nadmierny koszt, a
co za tym idzie nierównowagę tempa wzrostu).
Modele Harroda i Domara traktujemy łącznie, gdyż:
- Harrod nakreśla kierunek postępowania: r = s / k
- Domar podpowiada jak inwestować, aby uzyskać zrównoważony wzrost: (Domar podpowiada
warunki do modelu Harroda).
γ * α = delta I / I = 1
Popytowy aspekty związany jest z wydatkami inwestycyjnymi, które tworzą rynek zbytu na
dobra inwestycyjne. te wydatki po pewnym czasie zwiększają jednak zdolności produkcyjne
gospodarki narodowej i tym samym tworzą możliwości zwiększania podaży produkcji.
40. Rola mnożnika inwestycyjnego we wzroście gospodarczym.
Mnożnik Johna M. Keynesa:
D = I + C --> dochód = suma inwestycji i konsumpcji
1 =D / D = I /D + C/D dochód = suma stopy inwestowania i akumulacji
C / D = 1- I / D
I / D = 1 – C / D => D / I = 1 // 1- C / D
Produktywność inwestycji: delta D / delta I (krańcowa)
delta D / delta I = 1 // 1- delta C / delta D
Przyrost dochodu wywołany przyrostem nakładu inwestycyjnego o jednostkę jest tym większy
im wyższa jest krańcowa stopa konsumpcji ( delta C / delta D) a mniejsza stopa oszczędzania.
delta D / delta I --> krańcowa produktywność inwestycji => przyrost dochodu wywołany
ostatnią jednostką poniesionych nakładów.
W warunkach pojawiającej się recesji należy:
1) Inwestować, aby kreować popyt => inwestycje ożywiające popyt np. budowanie
dróg, sieci technicznych, wałów przeciwpowodziowych itp.
2) Pojawia się popyt na środki produkcji (rozwój produkcji tych środków).
3) Następuje wzrost dochodów przeznaczanych na konsumpcję.
11
4) Konsekwencją jest pobudzanie popytu na produkcję konsumpcji.
Mnożnik inwestowanie i kreowanie popytu na środki produkcji
Akcelerator  przyspieszacz  konsumpcja oraz wywołany przez nią popyt.
Trzeba oszczędzać i inwestować, jak pokazuje Domar i wówczas uruchomi się keynes’owski
mnożnik, który mówi o produktywności nakładów inwestycyjnych na jednostkę inwestycji;
następnie pojawi się akcelerator, czyli wzrost popytu na dobra konsumpcyjne.
41. Równanie Kaleckiego jako przykład podażowego modelu wzrostu gospodarczego.
r= delta D / D = 1 / k * I / D – a+u
I / D --> stopa inwestycji (współczynnik kapitałochłonności; koszt; ile kapitału uczestniczy)
1 / k --> produktywność inwestycji
a --> współczynnik zużycia fizycznego czynników wytwórczych (np. zużycie moralne –
przestarzałe systemy)
u --> usprawnienia techniczno – organizacyjne.
Wzrost podażowy – gdy mamy zagwarantowaną podaż (w krajach rozwijających się) bazuje na
zasobach (założenie dostępności do czynników).
Równanie Kaleckiego – jest to funkcja liniowa
r – wzrost gospodarczy („y”) – zmienna objaśniana
Różne tempo wzrostu wynika z produktywności inwestycji, czyli trafności podjętych decyzji.
S + u + n – a --> czynniki wpływające na przesunięcie „b”
S – straty z tytułu zamrożenia kapitału; koszty dodatkowe
u – usprawnienia techniczno – organizacyjne
n – zmianowość; praca w wykorzystaniu środków produkcji w pracy kilku zmianowej
a – współczynnik zużycia fizycznego
Model bazujący na stopie inwestycji. Model zakłada, że tempo wzrostu jest wprost
proporcjonalne do stopy inwestycji a odwrotnie proprcjonalne do kapitałochłonności.
42. Funkcja Cobba – Douglasa jako przykład wieloczynnikowego modelu wzrostu.
F
Z
D
 t   t 
D
D
D
Ft – wartość majątku trwałego w czasie t
Zt – zatrudnienie przy wytwarzaniu dochodu w czasie t
D
- tempo wzrostu dochodu
D
Ft
- majątkochłonność
D
Zt
- pracochłonność
D
 - czynnik „resztkowy”, związany z postępem miernik jakości,
 - elastyczność dochodu względem majątku produkcyjnego, przy danym zatrudnieniu,
 - elastyczność dochodu względem zatrudnienia przy danym majątku,
 
F
Z
D
 t   t
D
D
D
12
Funkcja ta dowodzi, że nie da się tempa wzrostu opisać jako zależność między F t (majątkiem) a Zt
(zatrudnieniem). A trzeba uwzględnić tzw. „czynnik resztkowy”  spowodowany postępem i innowacjami.
Późniejsze badania dokonywane nad zależnościami ukazywanymi w tej funkcji dowiodły, że coraz większy
wpływ na wzrost mają postęp naukowy i wynalazki.
43. Funkcja produkcji jako miejsce geometryczne punktów dla różnych metod wytwarzania: efektywnych,
równoważnych i niesprawnych.
Funkcja produkcji jest miejscem geometrycznym punktów, dlatego że każdy prawie punkt na tej krzywej
charakteryzuje się jednakową produkcją, przy różnych nakładach inwestycji i zatrudnienia
i1<i2 mniejszy nakład inwestycyjny w punkcie x1
z1<z2 mniejszy poziom zatrudnienia w punkcie x2
Q – funkcja produkcji w czasie t
Metody:
X1 – pracochłonna
X2 – kapitałochłonna
Q1 – funkcja efektywna;
X1 i X2 - jednakowa produkcja
Wszystkie punkty znajdujące się na krzywej Q1 są efektywne. Te punkty, które są na Q2 i Q3 są niesprawne,
ponieważ wymagają wyższego poziomu zatrudnienia i inwestycji. Metody równoważne to takie, które dają ten
sam efekt uzyskany dzięki różnym technologiom. Funkcji produkcji ze względu na technologie wykorzystania
czynników produkcji może być nieskończenie wiele.
Zatrudnienie
(Z)
Kierunek
postępu
technicznego
Q
x1
Z1
3
x2
Z2
Q
2
Q
1
i1
i2
Nakład
inwestycyjny
(I)
44. Założenia równowagi ogólnej – charakterystyka .
Równowaga ogólna jest stanem iluzorycznym, nie zdarza się w rzeczywistości, nie występuje w żadnym ustroju
gospodarczym. Jest to punkt odniesienia otaczającej nas rzeczywistości do tego, co chcielibyśmy, aby było.
Typowym stanem dla gospodarek światowych jest stan nierównowagi, a równowaga jest czymś, do czego się
dąży, jednak bez możliwości pełnego osiągnięcia. Teoria równowagi gospodarczej opisuje stan idealny
zrównania popytu i podaży w skali globalnej i mikroekonomicznej. Ma to miejsce, gdy:
1. Równowaga jest statyczna (tzn. wszystkie zmienne odnoszą się do określonego punktu w czasie) i ma
charakter stacjonarny (tzn. badamy zachowanie systemu przy założeniu, że liczba elementów systemu
jest stała).
2. Stały jest zbiór organizacji – system składa się z określonej liczby jednostek gospodarki niezmiennych
w czasie. W rzeczywistości liczba jednostek może się zmieniać lub zbiorowość zmienia swój rozkład,
np. zaprzestanie działalności produkcyjnej i przeniesienie środków do sfery handlu i usług.
3. Zakładamy, że są tylko dwa podmioty gospodarcze: konsumenci i producenci.
13
Zbiór punktów jest stały – oznacza to, że zbiór producentów wytwarza stałe produkty, a ich liczba nie
zmienia się w czasie. W rzeczywistości, z uwagi na postęp techniczny, „koszyk” ten ulega zmianie.
Powstają produkty nowe, lepsze, bardziej zaawansowane technologicznie wypierają produkty
przestarzałe, które przestaje się produkować.
5. Jednoczesność działania – rzeczywista produkcja i zamiar produkowania lub rzeczywista sprzedaż i
zamiar sprzedaży są jednakowe (plan = rzeczywista sprzedaż / produkcja).
 Nie ma odroczenia w czasie
 Oczekiwane spożycie konsumenta jest równoznaczne z jego zakupami, więc rzeczywista sprzedaż jest
równa popytowi, (gdyby było odroczenie w czasie to skutkiem byłaby inflacja, dodatkowe koszty itp.).
6. Dostępny dla nas zbiór produkcji ma charakter wypukły:
 Nie istnieją niepodzielone produkty –DOSKONAŁA PODZIELNOŚĆ PRODUKTU
 DOSKONAŁA PODZIELNOŚĆ CZYNNIKÓW PRODUKCJI
 Wielkość produkcji da się określić za pomocą zmiennej ciągłej, a relacje między nakładami i
efektami są opisywane przez funkcje ciągłe i różniczkowalne
 Równowaga gospodarcza abstrahuje od korzyści skali – jest stałą proporcja wzrostu nakładu i
efektu: np.
 Wzrost nakładu o 10  wzrost efektu o 5
 Wzrost nakładu o 100  wzrost efektu o 50
 Nie rośnie krańcowa stopa substytucji [czyli substytucyjność (zastępowalność)] jednego dobra
drugim jest stała, zwiększenie nakładu jednego czynnika i zmniejszenie drugiego zakłada
proporcjonalność
W rzeczywistości występuje bryłowatość (nie każdy produkt da się podzielić).
7. Producent maksymalizuje różnicę między globalnymi przychodami a kosztami. W rzeczywistości tak
nie jest. Istnieje działalność deficytowa, np. górnictwo. Znane jest także stosowanie cen dumpingowych
dla pozyskania rynku.
8. Maksymalizacja użyteczności konsumenta – konsument dysponuje prawem wybory i w tych wyborach
kieruje się kryterium maksymalnego zaspokojenia potrzeb. W rzeczywistości nie zawsze konsument
dąży do maksymalnego zaspokojenia potrzeb, może z nich zrezygnować na rzecz mniej użytecznych,
chociażby z powodu oszczędności.
9. Zakładamy, że są stałe zbiory produkcji, konsumpcji i skali preferencji. W rzeczywistości skala
preferencji jednostek gospodarujących zmienia się.
10. Zakładamy, że istnieje wyłączność przepływów informacji cenowej, a więc nie ma przepływów
informacji niecenowej. Ta cena informuje nas o koszcie i skłania do kreowania popytu. W
rzeczywistości bierzemy pod uwagę również inne czynniki, np. opinie, doświadczenia.
11. Anonimowość stosunków rynkowych – oznacza to, że producentom jest wszystko jedno komu
sprzedają, a konsumentom od kogo kupują. W rzeczywistości stosuje się embarga, a konsumenci
jednego sprzedawcę wolą od innego.
12. Brak niepewności – tzn. jednostka zna swoje możliwości, zakres preferencji i owe preferencje realizuje.
W rzeczywistości jednostki działają w warunkach niepewności , zmian możliwości, skali preferencji.
Wyżej wymienione założenia pozwalają na określenie czym jest równowaga i nierównowaga gospodarcza.
4.
45. Równowaga ogólna, idealna i cząstkowa w gospodarce rynkowej.
Równowaga globalna (ogólna) – gdy suma całkowitego popytu równa jest całkowitej podaży.
Równowaga cząstkowa – dotyczy równowagi danego dobra
Równowaga idealna – zgodność równowagi cząstkowej i globalnej (obie występują).
Równowaga ogólna (globalna) ma miejsce wtedy, gdy w jakimś momencie w danym kraju suma popytu
zgłaszanego na wszystkie dobra równa jest sumie podaży dóbr w tym czasie oferowanych. Równowaga
określona w ten sposób jest niezbyt precyzyjna. Będzie ona występować także, gdy:
 Połowa towarów dotknięta jest poważnym niedoborem, a istnieją znaczne nadwyżki drugiej
połowy towarów,
 Połowa terytorium kraju dotknięta jest nierównowagą popytową, a ruga podażową
Równowaga ogólna, której towarzyszyły wszystkie równowagi cząstkowe jest tworem teoretycznym. W
rzeczywistości zawsze mamy do czynienia z pewnym typem nierównowagi globalnej, której towarzyszą
nierównowagi cząstkowe.
Taką nierównowagę ogólną, której towarzyszą wszystkie nierównowagi cząstkowe na rynkach wszystkich
towarów, na całym terytorium kraju i w każdym momencie badanego okresu nazywamy równowagą idealną.
Równowaga cząstkowa istnieje w momencie, gdy na danym obszarze, na rynku jakiegoś dobra, popyt na to
dobro jest równy podaży.
14
46. Nierównowaga popytowa jako przypadłość gospodarki centralnie zarządzanej.
Nierównowaga popytowa i podażowa statyczna
D - popyt
Poziom
cen
Spodaż
N
R
B
A
C
Wielkość
produkcji
Punkt A – równowaga
Wraz ze wzrostem cen popyt maleje a podaż rośnie i odwrotnie
Punkt B – nadwyżka popytu nad podażą
Punkt C – nadwyżka podaży nad popytem, ze względu na poziom ceny podaż nie znajduje odbiorców
NIERÓWNOWAGA POPYTOWA
cena
Dpopyt
S - podaż
wielkość
produkcji
Nierównowaga popytowa:
 Efekt jest sumą nakładów
 Plan jest odzwierciedleniem podaży
Reakcja na zmianę cen:
15


Popyt – zgłaszają przedsiębiorcy i konsumenci zachowują się racjonalnie (wyższa cena – popyt
niższy)
Podaż – nie ma związku z tym ile się kupuje, jest odporna na cenę, ponieważ kreuje ją plan
niezależny od popytu.
Efekt = suma nakładów, więc nie zależało producentom, aby produkować dużo i tanio, lecz mało i jak najdrożej.
Łatwiej jest wyprodukować małą ilość, a cena odzwierciedla wtedy koszty.
Na rysunku obserwujemy, że podaż nie reaguje na zmianę ceny. Należy zauważyć, że linia D, symbolizująca
popyt, przebiega podobnie jak w gospodarce rynkowej. Nie ma w tym nic dziwnego. Popyt tworzy ludność, a
ludność reaguje rynkowo niezależnie od typu gospodarki, w jakim żyje.
Dlatego też popyt spada w miarę wzrostu ceny. Zjawisko chronicznej nadwyżki popytu na dobra zaopatrzeniowe
nie może być interpretowana za pomocą krzywych popytu i podaży.
47. Nierównowaga podażowa jako przypadłość gospodarki rynkowej.
D - popyt
Poziom
cen
S - podaż
N
R
B
A
C
Wielkość
produkcji
Wielkość produkcji A dla ceny R – jest to punkt optimum produkcji (zrównanie globalnego popytu z podażą).
Celem przedsiębiorcy w gospodarce rynkowej jest maksymalizacja zysku, czyli różnicy między kosztem a
uzyskiwanym utargiem. Utarg regulowany jest ceną rynkową, natomiast koszt jest wielkością do której dąży
producent.
Funkcja celu: utarg przeciętny > koszt krańcowy.
Rozpatrując punkt równowagi przedsiębiorstwa przy założeniu cen zmiennych można zauważyć, że
przedsiębiorca dążąc do maksymalizacji zysku wykorzysta każdą okazję do podniesienia ceny. Pojawi się ona w
przypadku, gdy wzrośnie popyt (poprzez np. wzrost zasobów pieniężnych konsumentów). Na taki wzrost
przedsiębiorca reaguje podniesieniem ceny. Cena chwilowo zbyt niska, zostaje natychmiast ustalona na
poziomie równoważącym popyt i podaż. Osłabienie popytu nie pociąga natychmiast za sobą obniżki cen, gdyż
jest to niezgodne z zasadą maksymalizacji zysku. Te tendencje tworzą nierównowagę podażową.
Rysunek ilustruje stan globalnej nierównowagi, a także wariant (podażowy) globalnego niezrównoważenia.
Popyt jest tym wyższy, im niższe są ceny. Im wyższe ceny, tym więcej towarów staje się opłacalnych dla
producentów. Przy bardzo wysokiej cenie opłaca się sprowadzić surowiec z odległych krajów, uruchomić stare,
nisko wydajne maszyny, płacić pracownikom za pracę w godzinach nadliczbowych. Jeśli cena jest niższa, takie
metody nie są opłacalne, gdyż koszty wytworzenia są równe lub wyższe od sumy uzyskanej ze sprzedaży.
Podaż globalna to wszystkie składające się na nią towary liczone w jednostkach naturalnych i mnożone przez
ceny (ceny stałe). W gospodarce rynkowej stale istnieje nierównowaga podażowa. Objawia się ona bądź jako
16
nadwyżka dóbr, których nie można sprzedać, bądź jako nadwyżka mocy produkcyjnych, których z braku popytu
nie sposób uruchomić (poziom cen to średnia ważona cen wszystkich oferowanych w gospodarce dóbr i usług).
cena
D1
D2
S
1
P
2
B
P
1
A
A1
1.
2.
3.
B2
Wielkość
produkcji
wzrost popytu z D1 do D2
wzrost ceny z P1 do P2
wzrost produkcji z A1 do B1
48. Zachowanie producentów i konsumentów w gospodarce centralnie zarządzanej.
PRODUCENT – dążył do zaoszczędzenia limitowanych czynników produkcji; jednocześnie chciał, aby plan był
zwiększany. W tym przypadku jedynie zapas czynnika tworzącego tzw. „wąskie gardło” dawał możliwość
zwiększania możliwości produkcyjnych („wąskie gardło” – trudny do zdobycia czynnik, jego brak powodował
niemożliwość realizacji planu). W gospodarce centralnie zarządzanej występuje ssanie czynników produkcji i
stwarza się popyt na czynnik tworzący tzw. „wąskie gardło”. Producenci konsumują własny produkt; produkują
po to, by produkować, a nie by zaspokajać popyt; wyrabiają PLAN.
KONSUMENT – nie ma wpływu na wielkość podaży; często z braku produktów na rynku podejmują
nieracjonalne decyzje dotyczące zakupów i kupują to co jest dostępne, a nie koniecznie niezbędne. Generalnie
konsumenci zachowują się w ten sam sposób jak w gospodarce rynkowej – kreują popyt (który jednak nie jest
odzwierciedleniem podaży).
Gospodarka centralnie zarządzana dotknięta jest chroniczną nierównowagą popytową. Cechą charakterystyczną
dla gospodarki centralnie zarządzanej jest to, że podaż nie reaguje na zmiany ceny – niezależna od ich zmian,
utrzymuje się na tym samym poziomie. Przedsiębiorcy nie kierują się maksymalizacją zysku, lecz
dyspozycyjnością wobec zwierzchnika, czyli gotowością do wykonywania dyrektyw.
Dla przedsiębiorstw działających w warunkach gospodarki centralnie zarządzanej na rynku dóbr
zaopatrzeniowych, cena materiałów do produkcji nie jest parametrem decydującym o zgłaszanym popycie lub
oferowanej podaży. Konsument w gospodarce centralnie zarządzanej zachowuje się w ten sam sposób, jak w
gospodarce rynkowej. Chce on nabyć towar jak najtaniej, zachowuje się racjonalnie, maksymalizuje swoje
użyteczności, krzywa popytu jest zależna od reakcji mikroekonomicznych konsumentów. Przedsiębiorstwa nie
zachowują się racjonalnie, ponieważ efekt mierzony jest sumą nakładów. Gospodarka może się rozwijać tak
długo, jak długo są rezerwy środków produkcji.
49. Mechanizm powstawania nierównowagi popytowej w ramach cen stałych i zmiennych.
Przydział
czynników
wytwórczy
ch (limit)
17
P’
P
A
C
D D’
produkcja
zrównanie
stanów
rdło”
Wielkość produkcji odzwierciedla limit przydziału czynników produkcji. Producent dążył do zaoszczędzenia
limitowanych czynników produkcji, jednocześnie chciał, aby plan był zwiększany. W tym przypadku jedynie
zapas czynnika tworzącego tzw. „wąskie gardło” dawał możliwość zwiększenia możliwości produkcyjnych.
Efekt: produkcja rosła od A do C, a po osiągnięciu tej wielkości produkcji zakład „dusił się brakiem organizacji,
bezrobociem w zatrudnieniu”. Występuje tu więc „ssanie czynnika tworzącego „wąskie gardło””.
Narastająca nierównowaga popytowa spowodowała, że zaczęto ograniczać produkcję („nie 200 szt.”, ale mniej
„za 50 zł”). Od tej pory produkowano mniej ale (niby) lepszej jakości. Tak naprawdę mniej, ale o wyższych
kosztach i jakości tej samej. Celem przedsiębiorcy jest dyspozycyjność wobec zwierzchnika. Dyspozycyjność to
zdolność dostarczania określonej produkcji w określonym terminie. Zdolność ta powoduje gromadzenie rezerw
czynników produkcji, gdyż rezerwy mocy produkcyjnych, siły roboczej, surowców pozwala wykonywać
planowane zadania. Przedsiębiorstwa najwięcej uwagi poświęcają na gromadzenie jak największych zapasów
środka, który jest najbardziej poszukiwany.
Punkt równowagi w tego typu gospodarce to wielkość produkcji, przy której powstaje największa rezerwa
środka stanowiącego efekt największych poszukiwań. Przedsiębiorstwo nie jest zainteresowane zwiększaniem
produkcji, chyba, że otrzyma zwiększony przydział środka. Wówczas rezerwa rośnie i może zwiększyć
produkcję. Lecz wtedy nie będzie to wzrost wprost proporcjonalny. Firma zainteresowana jest bowiem tym, aby
przydział rósł szybciej niż zużycie w liczbach bezwzględnych. Ta właśnie tendencja przejawiana przez
wszystkie przedsiębiorstwa powoduje trwałą przewagę popytu nad podażą. Popyt na przydział czynników
rośnie, nie towarzyszy temu odpowiednia wysokość dóbr produkcyjnych.
18
k
P
A
B
produkcja
C
50. Mechanizm powstawania nierównowagi podażowej.
k1, k2 – krzywa kosztów krańcowych (związanych z produkcją ostatniej jednostki produkcji), maksymalna na
początku produkcji,
u – utarg przeciętny (przy określonym poziomie cen)
p’ – zysk przeciętny
Producent dąży , aby różnica między utargiem przeciętnym a kosztem krańcowym była nieujemna!! i jak
największa – u > k funkcja celu
Punkt C - maksymalny zysk krańcowy, PUNKT OPTIMUM
Punkt D - zrównanie utargu z kosztem krańcowym – decyduje o tym organizacja produkcji, doświadczenie,
wydajność maszyn i urządzeń, brak zysku.
Ponieważ mamy do czynienia z rynkiem, więc producent dąży do osiągnięcia maksymalnego zysku przez
minimalizację kosztów.
Punkt D – OPTIMUM PARETO – punkt powyżej którego wzrost wielkości produkcji może nastąpić jedynie
przez substytucyjność czynników produkcji. Wielkość produkcji (0 – D) może być wyznaczona przez dostępne
czynniki produkcji i zwiększenie wydajności tych czynników (wzrost produkcji intensywny)  przez to
obniżenie kosztów lub wzrost ekstensywny. Więcej niż D przy danym poziomie zasobów produkować się nie da.
k1
k
2
u
p’
A
B
C
D
produkcja
CENY STAŁE:
Nierównowaga podażowa charakteryzuje gospodarkę rynkową i cechuje się stałą nadwyżką podaży nad
popytem. Celem przedsiębiorcy w gospodarce rynkowej jest maksymalizacja zysku, czyli różnicy między
kosztem a uzyskanym utargiem. Koszt krańcowy najpierw spada, jednak później rośnie. Przy bardzo niskich
rozmiarach produkcji koszt krańcowy jest wyższy od przeciętnego utargu, co oznacza, że do momentu
osiągnięcia produkcji równej A, przedsiębiorstwo ponosi straty.
19
Po przekroczeniu tego punktu każda następna jednostka przynosi zysk, co po przekroczeniu progu B
równoznaczne jest z wyrównaniem koszty i zysku. Zysk krańcowy, czyli osiągnięty dzięki sprzedaży kolejnej
jednostki produktu jest początkowo coraz większy, a po przekroczeniu rozmiaru produkcji C zaczyna maleć.
Zwiększenie wytwarzania ponad C nie jest opłacalne, gdyż każdy następny sprzedany produkt przynosi straty, a
zatem zmniejsza globalny zysk. Gdy produkcja przedsiębiorstwa rynkowego osiągnie punkt D mówimy, iż
osiągnęło ono punkt równowagi. Przy założeniu stałych cen i stałym majątku produkcyjnym, przedsiębiorstwo
może zwiększyć zysk przez obniżenie kosztów. Zysk maksymalny zwiększa się dzięki obniżeniu kosztów i
zwiększeniu rozmiarów opłacalnej produkcji. Obniżenie kosztów nie jest na ogół rekompensowane
zwiększonymi zakupami. Kapitalista obniżając koszty redukuje zatrudnienie.
CENY ZMIENNE:
Rozpatrując punkt równowagi przedsiębiorstwa przy założeniu cen zmiennych można zauważyć, że
przedsiębiorca dążąc do maksymalizacji zysku wykorzysta każdą okazję do podniesienia cen. Pojawi się ona w
przypadku, gdy wzrośnie popyt. Jednym z powodów wzrostu popytu może być pojawienie się zasobów
pieniężnych nabywców. Na taki wzrost popytu przedsiębiorca reaguje podniesieniem ceny. Cena chwilowo zbyt
niska natychmiast zostaje ustalona na poziomie przynajmniej równoważącym popyt i podaż. Osłabienie popytu
nie pociąga za sobą natychmiastowej obniżki cen, gdyż jest to niezgodne z dążeniem przedsiębiorcy do
maksymalizacji zysku.
51. Samopogłębianie się nierównowagi popytowej.
W gospodarce centralnie zarządzanej występuje sprzężenie zwrotne, tak jak w gospodarce rynkowej, lecz
działające w przeciwnym kierunku. W ramach nierównowagi popytowej sprzężenie zwrotne nie powoduje
spadku popytu, lecz jego nasilenie i wzrost.
Spowodowane jest to przez kilka czynników, którymi są:
 wady technologiczne (brak trwałości) – im produkt mniej trwały tym szybciej ulega zużyciu, co
odnawia popyt na niego w krótkim czasie stąd ogromny popyt restytucyjny
 brak rzetelności – w sytuacji nierównowagi popytowej przedsiębiorcy nie są rzetelni, więc
odbiorcy muszą gromadzić maksymalny zapas to powoduje wzrost popytu
 dyrektywy produkcyjne – nasilenie nierównowagi popytowej powoduje wzmożenie dyrektyw
metod zwiększania produkcji (co potęguje jeszcze nierównowagę)
 brak rąk do pracy – jeden etat dzieli się na parę osób, co powoduje zmniejszenie jakości
wykonywanej pracy i niższą wydajność, „bezrobocie w zatrudnieniu”
 zanik specjalizacji – w związku z powszechnym brakiem czynników wytwórczych zanika
społeczny podział pracy – wszyscy robią prawie wszystko; potrzebują dużej ilości czynników
produkcji (robią zapasy),
 wąskie gardło – im jakiegoś czynnika jest mniej, tym staje się on bardziej pożądany (popyt
wzrasta), gdyż uzależniona jest od niego wielkość produkcji.
52. Samopogłębianie się nierównowagi podażowej.
Zasada sprzężenia zwrotnego w tym typie nierównowagi powoduje, że producent chcąc zachować dobrą pozycją
na rynku i być lepszym od konkurentów produkuje coraz lepsze, bardziej funkcjonalne, trwalsze produkty.
Do głównych przyczyn pogłębiania się nierównowagi podażowej należą więc:
 trwałość produktu – produkcja wyrobów trwalszych powoduje, że dłużej służą (popyt restytucyjny
mały)  obniżenie popytu
 rzetelność – producenci, z myślą o klientach, dbają o terminowość swoich dostaw; co obniża popyt,
gdyż nie jesteśmy zmuszeni do robienia zapasów
 przyrost ekonomiczny (bezrobocie) – ludzie zagrożeni utratą pracy pracują wydajniej; to powoduje
zmniejszenie zapotrzebowania na siłę roboczą, a co za tym idzie powoduje wzrost bezrobocia i
zmniejszenie dochodów,
 doskonalenie organizacji – przedsiębiorcy poszukują coraz to nowych rozwiązań organizacyjnych
obniżających koszty,
 specjalizacja – konsekwencją jest spadek kosztów
 minimalizacja ryzyka – ogranicza się ponad normatywne zachowania, co obniża popyt (np. zapasy),
53. Wpływ obu typów nierównowagi na postęp techniczny.
20
W nierównowadze podażowej przedsiębiorstwa zagrożone brakiem popytu zawsze poszukują nowości, tzn.
takich produktów, które otwierałyby ludziom nowe możliwości, stwarzały zależności pomiędzy nowym
produktem, a nowym stylem życia np. pralka automatyczna, antena satelitarna. W nierównowadze tej stale
występują nadwyżki łatwych do uruchomienia czynników produkcji. Pojawienie się nowych potrzeb wyzwala
rolę inwestycji, w rezultacie których nowym potrzebom towarzyszy wzrost produkcji przedmiotów zdolnych do
ich zaspokojenia.
W gospodarce centralnie zarządzanej, przedsiębiorca nie jest zagrożony brakiem popytu, a wytworzone przez
niego produkty są ciągle takie same i akceptowane przez konsumentów, gdyż i tak ciągle ich brakuje.
Powszechny niedobór czynników produkcji powoduje, iż stosowane są one w takich gałęziach, których
zaniedbanie mogłoby spowodować gospodarczą katastrofę. Nowy sposób życia nie może się więc pojawić w
warunkach nierównowagi popytowej, gdyż brakuje środków na porzucenie starego stylu życia (np. brak
powszechnej telefonizacji). W gospodarce centralnie zarządzanej w w/w powodów nie pojawił się żaden
wynalazek wpływający na sposób życia, ani żaden wzór konsumpcji akceptowany przez resztę ludzkości, mimo
nawet wysokiego poziomu uprzemysłowienia.
54. Pojęcie i przejawy asymetrii nierównowagi popytowej.
Asymetria nierównowagi popytowej polega na tym, że:
 największa nierównowaga występuje na szczeblu surowcowym „s” (ssanie zasobów), gdyż popyt >
podaż
Asymetria nierównowagi (w ogóle) – im bliżej początku ciągu technologicznego tym natężenie nierównowagi
jest większe. Przebieg asymetrii wyjaśniają sekwencje stadiów przetwarzania surowców, a więc to co dzieje się
między stadium „s” surowcowym a „f” finalnym.



F
F-1
Efekt =  Nakładów
Ssanie kosztów
Plan
przewiduje
produkcji o 10%
wzrost
Zasysanie kosztów
+ 10%
F-2
S+2
S+1
Pole recepcji
(oddziaływania
)
S
Q
F – produkt finalny
Największa nierównowaga popytowa występuje na poziomie „s”, dlatego:
 kopalnie pracowały bez przerwy
 zakłady produkujące dobra finalne pracowały tylko na jedną zmianę
Mechanizm asymetrii nierównowagi popytowej.
Plan przewiduje zwiększenie produkcji o 10%, ten impuls zgłoszonego popytu jest wysyłany w postaci popytu
na dobra zaopatrzeniowe ze stadiów F-1, F-2, S+2, S+1 do poziomu s (F jest tylko emitentem), Im bliżej więc
początku ciągu (F) tym więcej razy impuls dociera, a przy końcu dociera mniej razy.
F
21
F-1
F-2
S+2
S+1
S
Asymetria nierównowagi popytowej oddziałuje silniej na poziom surowcowy „s” iż na poziom dóbr finalnych
„f”.
55. Pojęcie i przejawy asymetrii nierównowagi podażowej.
W gospodarce rynkowej producenci dążą do minimalizacji kosztów, a więc preferują rozwiązania materiałowo-,
praco-, kapitało- i surowco- oszczędne. Te ograniczenia powodują, że zgłaszają mniejszy popyt na te czynniki.
F
Redukcja popytu o 10% spowodowana minimalizacją kosztów
F-1
- 10%
F-2
S+2
S+1
Q
S
W wyniku przewidywanej redukcji popytu o 10% na poszczególnych poziomach dokonuje się tej redukcji (o
10%). Na poziomie „s” skumuluje się przekazywana informacja, więc w największym stopniu dotknie ona
poziomu „s”.
Przejawy asymetrii nierównowagi podażowej:
 pozamykane huty, kopalnie, spadek produkcji cementu
 rozwój działów finalnych
 ogromne nadwyżki produktów rolnych, kłopoty państw Trzeciego Świata w skutek spadku popytu
zagranicznego na ich produkty,
 pozamykane stocznie (wtórny przejaw nadwyżki na poziomie „s”),
Poziom finalny ma najmniejszą nierównowagę, (ponieważ kraje rozwinięte produkują też usługi, które są
opłacalne).
Nierównowaga „s” > Nierównowaga „F-1” > Nierównowaga „F”
F
F-1
F-2
22
S+2
S+1
S
56. Mechanizm powstawania asymetrii w warunkach nierównowagi popytowej.
F
+ 10%
F-1
F-2
S+2
S+1
Pole recepcji
(oddziaływania
)
Q
S podział gałęzi produkcyjnych na następujące działy:
Zakładamy

F – dobra finalne

F-1 – przedsiębiorstwa produkujące środki produkcji

S+2 – np. koksownia

S+1 – np. huty

S – dział surowcowy – przemysł wydobywczy
Plan przewiduje zwiększenie produkcji o 10%, ten impuls zgłoszonego popytu jest wysyłany w postaci popytu
na dobra zaopatrzeniowe ze stadiów F-1, F-2, S+2, S+1 do poziomu s (F jest tylko emitentem), Im bliżej więc
początku ciągu (F) tym więcej razy impuls dociera, a przy końcu dociera mniej razy.
Asymetria jest więc największa na poziomie „s”.
57. Mechanizm powstawania asymetrii w warunkach nierównowago podażowej.
F
F-1
F-2
23
- 10%
Q
Następuje redukcja popytu o 10%, ponieważ producenci dążą do obniżania kosztów produkcji. Każde obniżenie
kosztów dociera do poziomu „s” w postaci niższego popytu na jego dobra. Im bliżej końca ciągu tym impulsów
(„obniżeń”) dociera mniej. (Poziom F jest jedynie emitentem).
W systemie rynkowym przedsiębiorstwa maksymalizują zysk między innymi przez obniżenie zakupu czynników
produkcji. Każde obniżenie kosztów dociera do S w postaci wzmożonego popytu na jego wyroby. Im bliżej
końca ciągu technologicznego tym dociera mniej impulsów, a dział F wcale ich nie odbiera, ponieważ jest ich
emitentem.
58. Istota i założenia teorii kosztów komparatywnych.
Podstawą handlu międzynarodowego jest wymiana i specjalizacja. Występują między krajami różnice
wyposażania surowców i innych czynników produkcji – są źródłem różnic kosztów wytwarzania i cen towarów.
Poprzez wymianę międzynarodową, kraj eksportuje towary, które relatywnie tanio wytwarza, a importuje
towary produkowane relatywnie tanio w innych krajach. Korzyści te mogą być jeszcze większe, gdy handel
zagraniczny umożliwi produkcję na dużą skalę. Kraje koncentrują się na wytwarzaniu niektórych dóbr, co
umożliwia im obniżkę kosztów wytwarzania. Przewaga komparatywna, gdy istnieje różnica kosztów
alternatywnych KA wytworzenia dóbr (K-A to ilość innych dóbr z których trzeba zrezygnować, aby wytworzyć
kolejną jednostkę KA, informuje nas o relatywnych (względnych) kosztach wytworzenia dóbr).
Zgodnie z zasadą przewagi komparatywnej kraje wytwarzają i eksportują dobra, których względne koszty
wytwarzania są niższe niż w innych krajach. Istnieje wiele powodów, dla których względne koszty (koszty
komparatywne) są różne w poszczególnych krajach:

Różnice w poziomie techniki, wydajności i pracochłonności (względne, nie zaś absolutne
różnice),

Różnice cen i zasobów względnych kosztów czynników wytwórczych (jeśli poszczególne kraje
dysponują tą samą techniką i tą samą wydajnością fizyczną) pracy, to relacje cen dóbr w tych
krajach mogą być różne na skutek względnych kosztów czynników wytwórczych.
W krajach dysponujących względnie obfitymi zasobami jakiegoś czynnika produkcji, dobra zużywające
relatywnie dużo tego czynnika będą względnie tańsze niż w innych krajach, np. praca – kraj wschodu
Kapitał – w krajach uprzemysłowionych
59. Funkcja bilansowa i optymalizacyjna handlu zagranicznego.
Funkcja bilansowa – polega na ustaleniu takiej struktury asortymentowej, geograficznej i politycznej obrotów,
aby maksymalizować korzyści przez eksport nadwyżek i import niedoborów. Taka wymiana powoduje
wyrównanie bilansu w obrocie międzynarodowym, a nie przyczynia się do osiągnięcia korzyści ze specjalizacji,
które w konsekwencji prowadzą do zmiany struktur gospodarczych.
Funkcja optymalizacyjna – chodzi o taką strukturę asortymentową, geograficzną i polityczną obrotów, aby:
 w krótkim okresie czasu minimalizować koszty, maksymalizować efekty,
 w długim okresie czasu podnoszona jest przeciętna efektywność wykorzystania zasobów
czynników wytwórczych tzn. obniżane są koszty względne (za pomocą specjalizacji) i doprowadza
to do zmian w strukturze gospodarki, np. chcemy rozwijać produkcję węgla, lecz dziś rozwijamy
to, co mamy, np. sprzedaż siarki, aby za zdobyty kapitał dokonać inwestycji i za parę lat rozpocząć
produkcję węgla.
24
Zysk osiągnięty dziś ze sprzedaży siarki będzie większy niż koszt jaki kiedyś będziemy musieli ponieść na jej
import.
60. Integracja gospodarki pod wpływem wymiany z zagranicą.
Trzy fazy integracji:
1.
specjalizacja – każdy pracownik odpowiedzialny jest za wykonywane czynności (nie jak w gospodarce
centralnie zarządzanej – wszyscy robią wszystko), rezultaty są przedmiotem wymiany,
2.
modyfikacja ustroju gospodarczego – władze państw dochodzą do wniosku, że można osiągnąć
długofalowe korzyści ze specjalizacji i podejmują kroki, aby te korzyści osiągnąć – rozpoczyna się
integracja przez np. zniesienie ceł, eliminację przepisów hamujących przepływ kapitału
3.
ujednolicanie mechanizmów ekonomicznych – w pewnym momencie kraje integrujące się
przekraczają pewien próg wzajemnych powiązań i stają się jednolitym mechanizmem ekonomicznym
(jednolite ceny, cło itp.).
Postępująca integracja powoduje utratę sumienia.
Warunkiem niezbędnym jest istnienie wzajemnej skłonności do wymiany. Jeśli skłonności takiej brak, systemy
integracyjne nie mogą się rozwijać.
61. Typy i tendencje postępu technicznego.
Typy postępu technicznego:

kapitałochłonny – wzrost kapitałochłonności powoduje wzrost tempa wydajności pracy,

kapitałooszczędny – wzrost kapitałochłonności powoduje spadek tempa wydajności pracy,

neutralny – zmiany poziomu kapitałochłonności nie wpływają na tempo wydajności pracy
Tendencje postępu technicznego:

zachęcająca – do podnoszenia kapitałochłonności

zniechęcająca

neutralna
62. Rodzaje postępu technicznego – postęp jakości i nowości, jakości typu i wykonania.
Rodzaje postępu technicznego:
 jakości – podnoszona jest solidność wykonania:
 typu
 wytworzenia
 nowości – polega na kreowaniu pomysły, innowacji
 postęp czysty – bazuje na idei, pomyśle
25
 postęp substytucyjny – polega na zastępowalności mniej efektywnych czynników bardziej
efektywnymi.
63. Mechanizm oddziaływania inwestycji na wahania cyklu koniunkturalnego według Michała
Kaleckiego.
Popytowe efekty
wydatków
inwestycyjnych
Średni
poziom
zużycia
kapitału
Podażowe efekty
zmian w zasobie
kapitału
t0 t1
t2 t3
t4 t5 t6 t7 t8
t9
t10
czas
Okres:
t1 – t0  Inwestycje rosną w sposób malejący, zasób kapitału zwiększa się, ale przyrost zysku na jednostkę
spada; istnieje popyt na inwestycje. Energia bierze się ze sprzeczności między efektem popytowym i
podażowym procesu inwestycyjnego.
t2 – t1  Inwestycje nie rosną; znika zjawisko przyrostu zysku z tytułu inwestowania, a zasób kapitału wzrasta
poniżej przeciętnego poziomu zużycia w całym cyklu. Rośnie konflikt pomiędzy przyrostem kapitału a malejącą
stopą produktywności kapitału (krańcowa stopa produktywności kapitały spada).
t3 – t2  Inwestycje spadają gwałtownie, chociaż nadal są wielkościami dodatnimi i przewyższają poziom
zużycia kapitału; zasób kapitału rośnie, ale w coraz wolniejszym tempie, w związku z czym krańcowa stopa
zysku ulega obniżeniu i powoduje dalsze kurczenie się nakładów inwestycyjnych.
t4 – t3  spadają inwestycje poniżej przeciętnego poziomu zużycia; nie rośnie już zasób kapitału, tempo spadku
inwestycji zaczyna jednak maleć, ponieważ krańcowa stopa produktywności kapitału zaczyna relatywnie rosnąć:
 pojawił się popyt na inwestycje
 pojawiły się pierwsze znaki odwrócenia koniunktury (krańcowa stopa produktywności kapitału
zaczyna wolniej spadać – wyhamowuje się spadek).
t5 – t4  maleje spadek inwestycji, wzrasta relatywnie poziom zużycia kapitału, inwestycje są faktycznie niższe
od poziomu zużycia kapitału, maleje zasób kapitału
t6 – t5  inwestycje nie spadają, zasób kapitału znalazł się poniżej przeciętnego poziomu zużycia, krańcowa
produktywność zasobu zużycia kapitału (inaczej zyskowność) zaczęła wzrastać;
 dokonuje się stopniowej dekapitalizacji majątku
 najszybsze ożywienie widać w konsumpcji o względnie trwałym popycie (niska elastyczność cenowa
i dochodowa) – stąd widać, że ożywienie nie będzie jednakowe we wszystkich dziedzinach
gospodarki i nie nastąpi w tym samym czasie,
26
 OSIĄGNIĘCIE DNA KRYZYSOWEGO
t7 – t6  inwestycje rosną, ale poziom zużycia kapitału jest jeszcze wyższy od poziomu inwestycji, zasób
kapitału jeszcze spada,
 Najwyższy popyt inwestycyjny, ożywienie gospodarcze!!!
t8 – t7  inwestycje są już wyższe od poziomu zużycia kapitału, zasób kapitału jest niższy niż poziom zużycia,
ale przestał spadać (inwestycje przynoszą efekty), krańcowa stopa produktywności kapitału rośnie,
t9 – t8  rozkwit gospodarki; inwestycje rosną, ale wolniej, zasób kapitału wzrasta, przekracza poziom zużycia
kapitału, wypełniono zasób popytu inwestycyjnego
t10 – t9  zasób kapitału wzrasta powyżej poziomu zużycia, dynamika przyrostu produktywności z tytułu
inwestowania spada, popyt skurczył się.
Zjawisko cykliczności jest procesem wzajemnego oddziaływania na siebie wielu czynników.
64. Ogólna charakterystyka cyklu koniunkturalnego w gospodarce rynkowej.
E
Trend wzrostu
D
A
B
C
Wahania cykliczne:
A-C funkcja recesji
C-E funkcja ożywienia
Cykl i jego cztery fazy:
A-B - faza recesji (spadku)
B-C - faza depresji
C-D - faza ożywienia
D-E - faza rozkwitu (pkt E - bum – najwyższy poziom wzrostu)
M. Kalecki starał się odpowiedzieć na pytania:
 Dlaczego w szczytowym okresie wzrostu inwestycji i dochodu narodowego następuje wcześniej czy
później załamanie gospodarcze
 Dlaczego po osiągnięciu fazy depresji gospodarka jest zdolna sama uruchomić czynniki umożliwiające
jej wejście w fazę ożywienia?
Założenia M. Kaleckiego:
oddzielenie cyklu koniunkturalnego od trendu (statyczność cyklu – założył, że suma równa się sumie
zużycia zasobu istniejącego kapitału - inwestycje = restytucja). Zasób kapitału nie wykazuje w dłuższym
okresie czasu tendencji rosnącej
kapitaliści wydają tyle na inwestycje i konsumpcję ile zarabiają.
27
Mechanizm cyklu koniunkturalnego wynika z zależnego oddziaływania inwestycji, zasobu kapitału i średniego
poziomu zużycia zasobu kapitału.
Krańcowa stopa produktywności zasobu kapitału
D
- reguluje oddziaływanie między tymi trzema
Z k
składnikami.
Faza ożywienia – charakteryzuje się rosnącą stale sumą wydatków inwestycyjnych, towarzyszy temu wzrost
dochodu narodowego, wzrost zatrudnienia oraz wzrost wydatków konsumpcyjnych i ilości udzielanych
kredytów. Globalny popyt ma tendencje do szybkiego wzrosty w stosunku do podaży produkcji. Towarzyszy
temu pewien wzrost cen. Rośnie obrót na rynku nieruchomości, obrotu papierami wartościowymi. Wzrost
zapasów (gdyż będzie opłacalna sprzedaż w okresie ciągłego wzrostu cen).
Faza rozkwitu – szczytowa koniunktura – inwestycje osiągają najwyższy poziom; wzrost zdolności
produkcyjnych całej gospodarki. Obserwuje się też stopniowy wzrost kosztów wytwarzania w stosunku do cen
(stąd w szczytowym okresie koniunktury wykorzystuje się gorsze urządzenia wytwórcze, zatrudnia się
pracowników o niższych kwalifikacjach, zwiększa się pracę w godzinach nadliczbowych). Wzrostowi płac
towarzyszy wzrost skłonności do oszczędzania, maleje skłonność do konsumpcji i ilości udzielanych kredytów
inwestycyjnych.
Faza recesji - załamanie gospodarcze zwane kryzysem nadprodukcji; spadek kursów papierów wartościowych
(panika na giełdzie); zahamowanie wzrostu cen (a nawet ich spadek), spadek zyskowności przedsięwzięć.
Faza depresji - dalsze kurczenie się wydatków inwestycyjnych, rosnące trudności sprzedaży; bankructwo
małych i średnich przedsiębiorstw, bardzo mała liczba udzielanych kredytów, inwestycje utrzymują się na
niskim (ale nie zerowym) poziomie – wydatki publiczne z budżetu.
Po dojściu do dna uruchamia się pewien mechanizm. Silni przedsiębiorcy dokonują stopniowo renowacji
swojego kapitału, wprowadzają nowe urządzenia (to powoduje wzrost wydajności pracy, obniżkę kosztów
wytwarzania). Ożywia się popyt restytucyjny na produkcję dóbr inwestycyjnych. Rośnie powoli zatrudnienie i
nieznacznie poziom cen, rosną kursy akcji i obligacji.
Cyklem koniunkturalnym nazywamy krótkookresowe odchylenia produkcji od jej trendu. Tendencja rozwojowa
(trend) produkcji to wygładzona ścieżka obrazująca rozwój produkcji w długim okresie po wyeliminowaniu
krótkookresowych wahań. Trend produkcji jest stale rosnący, ponieważ zwiększa się potencjał wytwórczy.
65. Faza recesyjno – depresyjna w cyklu koniunkturalnym wg
M. Kaleckiego .
Rozpoczyna się poprzez narastający pesymizm u kresu szczytowego stanu koniunktury. Pierwsze oznaki tej fazy
to:
 Spadek kursów papierów wartościowych (panika na giełdzie),
 Kurczenie zamówień na urządzenia wytwórcze i wycofywania się z zawartych kontraktów
budowlanych,
 Zahamowanie wzrostu cen (zmniejszenie zyskowności),
 Ograniczenie liczby kredytów inwestycyjnych
Te czynniki działają w ten sposób, że coraz trudniej jest sprzedać produkty i wiele małych, słabszych
przedsiębiorstw bankrutuje. Spadek produkcji dóbr inwestycyjnych jest co prawda większy niż dóbr
konsumpcyjnych, gdyż ludzie próbują utrzymywać poziom konsumpcji na tym samym poziomie lub tylko
nieznacznie go obniżyć. Inwestycje w tej fazie dotyczą tylko wydatków na cele publiczne finansowane z budżetu
państwa i z budżetów lokalnych. Gospodarka funkcjonuje na zwolnionych obrotach.
66. Czynniki kształtujące cykliczność i trend wzrostu wg Michała Kaleckiego.
Cykliczność wywołana jest przez wzajemne oddziaływanie na siebie inwestycji, przyrostu zysku i wpływu
zmian zasobów kapitału na stopę zysku. Sprzeczność jaka zachodzi pomiędzy popytowymi i podażowymi
28
efektami wydatków inwestycyjnych prowadzi w nieuchronny sposób do wahań cyklicznych. To, co się dzieje w
danym okresie gospodarczym jest rezultatem tendencji okresu poprzedniego i przyczyną zjawisk okresu
następnego. W różnych fazach cyklu dochodzi do tej sprzeczności, w konsekwencji inwestycje napędzają zyski
innym przedsiębiorcom, mającym zbyt na dobra kapitałowe, ale po pewnym czasie zwiększają one zdolności
produkcyjne, wzmagają konkurencję i obniżają stopę zysku. To zjawisko wywołuje cykl gospodarczy.
Czynniki kształtujące trend:
 Przyczyny podtrzymujące w sposób trwały wydatki inwestycyjne na poziomie trendu:
 Innowacje techniczne, wynalazki
 Pojawienie się nowych wyrobów
 Pojawienie się nowych źródeł surowców
Trend (tendencja rozwojowa) – długookresowa dążność danej wielkości do wzrostu lub spadku, pokazuje ogólny
poziom zjawiska ze względu na występowanie stałych przyczyn, np. zmiany podaży czynnika pracy lub
rzeczowych czynników produkcji, postęp naukowo-techniczny.
67. Faza ożywienia i rozkwitu w cyklu koniunkturalnym wg Kaleckiego.
Faza ożywienia - najsilniejsi przedsiębiorcy, którzy przetrwali kryzys, dokonują stopniowo renowacji swojego
kapitału (wycofują stare urządzenia i zgłaszają popyt na nowe, co spowoduje obniżenie kosztów i wzrost
wydajności). Popyt restytucyjny ożywia produkcję dóbr inwestycyjnych; rośnie powoli zatrudnienie oraz
nieznacznie poziom cen. Tanieją kredyty i dlatego zachęcają one inwestorów do inwestowania. Rosną kursy
akcji i obligacji.
Faza rozkwitu – inwestycje osiągają najwyższy poziom; wzrost zdolności produkcyjnych całej gospodarki
narodowej. Niewielki wzrost kosztów produkcji w stosunku do wzrostu cen powoduje, że wykorzystuje się
gorsze urządzenia, zatrudnia się pracowników o niższych kwalifikacjach, zwiększa się pracę w nadgodzinach.
Rosną dochody a za nimi wzrost skłonności do oszczędzania, a maleje skłonność do konsumpcji. Ostrożność w
udzielaniu kredytów przez banki.
68. Porównać model wzrostu i cyklu koniunkturalnego wg Kaleckiego.
Trend wzrostu wyrażony jest w modelu Kaleckiego za pomocą wzoru:
 * Ft  I t 1

- wpływ innowacji i wynalazków technicznych na rozmiary wydatków inwestycyjnych
Ft
- rosnący w czasie zasób kapitału
I t 1
- długofalowy wzrost inwestycji w dłuższym stopniu niezależny od aktualnego stanu koniunktury
Trend wzrostu
Cykl
koniunkturalny
29
Istnienie stałego strumienia wynalazków w gospodarce zapewnia bardziej równomierny wzrost gospodarczy.
Dowodzi tego fakt, że w okresach wielkich odkryć występuje wysoka stopa wzrostu. Przy spadku strumienia
wynalazków gospodarka będzie się przestawiała na niższy długofalowy wzrost, a przy całkowitym ich braku
może wejść w fazę stagnacji. Pewien rodzaj inwestycji wykazuje dużą wrażliwość cykliczną pod wpływem
zmian w przyroście zysku oraz kapitału. Inne wykazują względną niezależność od cyklu. Dlatego też inwestycje
w sumie nigdy nie spadną poniżej zera, a będą tylko oscylować wokół trendu wzrostu.
69. Punkty zwrotne w cyklu koniunkturalnym wg Kaleckiego.
Punktu zwrotne – przejścia z jednej fazy cyklu do drugiej.
Punkt A – BOOM – faza, w której produkcja, zatrudnienie, płace inwestycje osiągają poziom najwyższy,
niezbędny do zwiększenia i odnowienia zasobu kapitału trwałego.
Słabszą dynamikę wzrostu wykazują ceny dóbr konsumpcyjnych. Wzrost cen środków produkcyjnych i płac
oraz wykorzystanie przestarzałych urządzeń, aby sprostać rosnącemu popytowi, co oznacza ekspansję przy
rosnących kosztach. Popyt i cena na kredyt rosną. Po osiągnięciu szczytu koniunktura zmienia się, poziom
aktywności przestaje wzrastać.
Punkt C - DNO – wyhamowywanie spadku produkcji, stabilizacja zatrudnienia, cen; równowaga na najniższym
poziomie. Zaczynają działać bodźce do stworzenia i odnowy zużytego kapitału, przestarzałych urządzeń.
W tej fazie rentowne są tylko przedsiębiorstwa o niższych kosztach produkcji. Stwarza to sprzyjające warunki
dla postępu technicznego i wykorzystania w produkcji nowych urządzeń i technologii. Zaczynają działać nowe
bodźce do stworzenia i odnowy zużytego i przestarzałego kapitału. Nadwyżki kapitału obrotowego nad
zapotrzebowaniem na niego sprzyjają pojawieniu się na rynku tanich kredytów. Procesy przystosowawcze w
fazie depresji nakłaniają wytwórców do unowocześnienia produkcji poprzez nowe inwestycje, co odgrywa
dominującą rolę w określeniu nowego cyklu.
Cykl
koniunkturalny
Tren
d
D
A
B
30
C
70. Omów relacje między wydatkami inwestycyjnymi a przeciętnym zasobem kapitału.
pytanie 63 – rysunek + opis
WNIOSKI:
Wzrost inwestycji w fazie ożywienia, a potem rozkwitu wiąże się z nieco powolniejszym wzrostem zasobu
kapitału. W momencie, gdy inwestycje te osiągają najwyższy poziom, zasób kapitale (jako efekt podażowy) jest
równy średniemu poziomowi zużycia kapitały. Następnie spadek opłacalności inwestycji powoduje, że jest ich
coraz mniej podczas, gdy wielkość kapitału – jako odbicie już poczynionych inwestycji jeszcze rośnie do
momentu zrównania się krzywej wydatków inwestycyjnych z krzywą zasobu kapitału. Inwestycje ciągle spadają,
a za nimi rozpoczyna się także spadek zasobu kapitału (nawet poniżej poziomu zużycia). To okres najwyższego
popytu inwestycyjnego, stąd po osiągnięciu dna kryzysu, inwestycje zaczynają rosnąć (ożywienie) i po
zapełnieniu popytu dalej rosną wchodząc w fazę rozkwitu (tu zaczyna też rosnąć wywołany inwestycjami zasób
kapitału). Inwestycje rosną, aż do punktu zwanego „BOOM’em” – najwyższy punkt.
71. Omów klasyfikację wahań w gospodarce.
Klasyfikacja wahań w gospodarce ze względu na okres trwania fluktuacji:

TREND – (tendencja rozwojowa) – długookresowa dążność danej wielkości do wzrostu lub
spadku, występująca podczas analizowanego okresu. Trend pokazuje w sposób systematyczny i
regularny w ogólnym poziomie zjawiska, pokazuje także poziom zmiennej objaśnianej ze
względu na występowanie stałych przyczyn, np. zmiany podaży czynnika pracy, zmiany podaży
rzeczowych czynników produkcji, postęp naukowo-techniczny.

WAHANIA KONIUNKTURALNE – są to krótkookresowe odchylenia produkcji od jej trendu
(faktyczna wielkość produkcji waha się wokół trendu). W cyklu można dopatrzyć się
następowania po sobie faz kryzysu, ożywienia, rozkwitu i recesji, tworzących cykl trwający
około 4-5 lat.

WAHANIA PERIODYCZNE:
 Krótkookresowe – fazy w ciągu dnia, doby, tygodnia, wywołane rytmem biologicznym,
podziałem pracy itp.
 Sezonowe – w rolnictwie, budownictwie itp. wywołane warunkami naturalnymi,
klimatycznymi itp.

WAHANIA PRZYPADKOWE – zdarzenia, które mogą pojawić się lub nie, np. wojny,
katastrofy, wywołane zjawiskami: naturalnymi lub społeczo-politycznymi.
72. Wymień cechy wahań koniunkturalnych w cyklu klasycznym i zdeformowanym. Podaj kryteria i
wskaż na różnice.
31
Kryteria rozróżniania cykli:

Czas trwania

Fazy cyklu

Punkty zwrotne koniunktury

Amplituda oscylacji wokół linii trendu

Częstotliwość

Intensywność
Czynniki powodujące występowanie deformacji cyklu:
 Długookresowe przeobrażenia strukturalne (w strukturze gałęziowej, przemianach
własnościowych, organizacyjno-instytucjonalnych).
 Efektywność polityki antycyklicznej prowadzonej przez rządy i instytucje międzynarodowe,
 Internacjonalizacja stosunków gospodarczych między wysoko rozwiniętymi systemami
opartymi na współpracy (wzrost znaczenia koncentracji w handlu światowym, procesy
integracji).
Cechy wahań koniunkturalnych w cyklu zdeformowanym (współczesnym) i klasycznym:
Cechy
Cykl
zdeformowany Cykl klasyczny
(współczesny)
2 fazy: wysokiej i niskiej 4 fazy: ożywienia, rozkwitu, recesji,
aktywności gospodarczej
depresji
BUDOWA
CHARAKTER
ZWROTNYCH
DŁUGOŚĆ FAZ
PUNKTÓW
FAZA ŁĄCZNA
CZĘSTOTLIWOŚĆ
WYSTĘPOWANIA ZMIAN
AMPLITUDA FAZ
„łagodne strefy” zwrotne
Faza pomyślna – 2-3 lata
Faza spadkowa – 1,5-2 l
3,5 – 5 lat
Gwałtowne i ostre
Faza pomyślna – 4-6 lat faza
spadkowa – 4-6 lat
8 – 12 lat
Relatywnie niska
Częstotliwość wysoka
f. pomyślna – amplituda wyższa od f. pomyślna – amplituda zbliżona do
f, schyłkowej
f.
schyłkowej
(recesyjnodepresyjnej)
AMPLITUDA CYKLU
Dodatnia, rosnąca, tzn. f. pomyślne Bliska zeru
przewyższają f. schyłkowe
INTENSYWNOŚĆ CYKLU
niska
Wysoka
CHARAKTER
PRZEBIEGU Przebieg asymetryczny
Przebieg symetryczny
CYKLU
STRUKTURA
CZASOWA Występują krótkie okresy opóźnień Dłuższe okresy opóźnień
CYKLU
lub wyprzedzeń czasowych
STRUKTURA PRZEDMIOTOWA Dotyczy dużej liczby zmiennych
Zależności proste, dotyczące małej
CYKLU
liczby zmiennych
73. Omów długie cykle KONDRATIEWA, podaj kryteria wyróżnienia i cechy charakterystyczne.
Kondratiew dostrzegł występujące regularnie wahania gospodarcze co 45 – 60 lat.
Cykl Kondratiewa:
 Faza wzrostowa
 Faza stagnacji
Wyróżnił do tej pory cztery cykle:
1. f. wzrostowa 1790 – 1816 maszyna parowa, tekstylia,
f. stagnacji
1816 –1850 Rewolucja Przem. w Wielkiej Brytanii
2. f. wzrostowa 1850 – 1873
f. stagnacji 1873 – 1895
narzędzia mechaniczne, stal, elektryczność,
telefon
32
3. f, wzrostowa 1895 – 1919
f. stagnacji 1919 – 1939
1929 – 1940
samochód, chemikalia, laser
Wielka Brytania
Stany Zjednoczone
4. f. wzrostowa 1940 – 1973
f. stagnacji 1973 – 1998
samolot, komputer, dobra konsumpcyjne
trwałego użytku, energia atomowa
74. Pojęcie i mierniki inflacji
Inflacja jest zjawiskiem wszechobecnym, ale nie jest pojęciem jednoznacznie zdefiniowanym. Uważa się iż jest
powodem, dla którego towary są drogie, podczas gdy jest tylko środkiem wzrostu cen. W warunkach inflacji,
zarówno dochody, jak i ceny towarów rosną, ale może dochody wcale nie muszą ulegać inflacji. Jedni traktują
inflację jako zjawisko czysto pieniężne, wiążą ją wyłącznie ze sferą cyrkulacji pieniądza, inni próbują
definiować inflację na szerszej płaszczyźnie stosunków ekonomicznych wchodząc poza krąg uwarunkowań
pieniężnych. Inflacja ma miejsce, kiedy wzrasta ogólny poziom cen i kosztów. Za okres inflacji uważa się czas,
w którym ma miejsce ogólny wzrost poziomu cen, uwidoczniony w indeksie cen badanych towarów i usług, jako
średniej dla producentów i konsumentów.
Mierniki inflacji:
 CPI – Consumer Price Indeks – traktowany jako wskaźnik cen towarów konsumpcyjnych.
Mierzy on zmiany cen dóbr i usług nabywanych przez gospodarstwa domowe, a nie obejmuje
cen dóbr kapitałowych (np. oprocentowania kredytów). Odnosi się do zmian cen określonego
koszyka dóbr, w którym główne grupy stanowię: żywność, odzież, mieszkanie, energia,
transport, ochrona zdrowia.
 PPI – Producer Price Index – wskaźnik cen zbytu. Ma określać rzeczywiste ruchy cen zbytu
produktów finalnych. Jest to bardzo trudne, ze względu na wielokrotne zmiany cen surowców
w kolejnych fazach przetwórstwa oraz często stosowaną praktyką negocjowania cen między
producentami a odbiorcą.
 GNP deflator – deflator produktu narodowego – stosuje się w odniesieniu do zmian cen
wszystkich składników produktu narodowego brutto, a więc zarówno wydatków
konsumpcyjnych, jak i inwestycyjnych. Jest uznawany za stosunkowo pełną miarą inflacji,
gdyż stanowi średnią ważoną wzrostu cen wszystkich dóbr i usług, wchodzących w skład
produktu narodowego. Oblicza się go dzieląc poszczególne rodzaje wydatków przez cenowe
indeksy Laspeyresa i porównuje tak otrzymaną wartość produktu narodowego w cenach
stałych z wartością GNP w cenach bieżących.
75. Typy inflacji
Biorąc pod uwagę przejawy i skutki inflacji można wyodrębnić wiele jej typów.
Ich klasyfikację przeprowadza się według kilku kryteriów:
I. RUCH CEN

Inflacja otwarta (cenowa) – charakteryzuje się nieskrępowanym żadnymi ograniczeniami
ruchem cen w górę do poziomu równoważącego strumienie popytu i podaży,

Inflacja tłumiona (zasobowa) – w której wzrost cen jest odgórnie hamowany, co w
następstwie powoduje występowanie nadwyżkowego strumienia popytu. Proces ten odbywa
się w warunkach odkładania się przymusowych zasobów.
II. TEMPO – wysokość stopy inflacji

Inflacja pełzająca – zachodzi wówczas, gdy ceny rosną stosunkowo wolno. Wysokość tej
inflacji nie przekracza 10% rocznie. Proporcje udziału dochodu nieznacznie zmieniają się, a
ceny nie odchylają się nazbyt od ustalonego poziomu. W tym przypadku jest ona poddana
silnej kontroli państwa przy tym nie powodując zakłóceń w społecznym procesie produkcji.
Realna stopa procentowa nie jest zbyt niska. Ludzie bez żadnych obaw podpisują umowy w
wielkościach nominalnych, biorąc pod uwagę ruchomą stopę inflacji. Stopień ogólnej
nieefektywności jest stosunkowo niewielki.

Inflacja krocząca – charakteryzuje się przyspieszeniem swego tempa oraz wymykania się
spod kontroli. Wysokość tej inflacji zazwyczaj jest dwucyfrowa, ale może przeobrazić się w
inflację galopującą. Jeżeli pojawi się ten typ inflacji trzeba podjąć jakieś działania.
Większość kontraktów jest indeksowana według indeksu CPI (wskaźnik cen towarów
konsumpcyjnych, nie obejmuje cen dóbr kapitałowych), lub przechodzi na obcą walutę. Ludzie
nie tworzą dużych oszczędności – ograniczają się do minimum oraz lokują swoje pieniądze
33
jednorazowo, ponieważ pieniądz traci szybko swą wartość. Inflacja taka nie przekreśla jednak
w pełni możliwości rozwoju kraju.

Hiperinflacja – okres, w którym stopa inflacji jest bardzo wysoka. Powoduje ona, że wartość
pieniądza spada tak szybko, że ludzie niechętnie przyjmują i trzymają pieniądze. Tym
nadzwyczajnym wydarzeniom towarzyszą zwykle zaburzenia polityczne i chaos. Choć
hiperinflacja może przypuszczalnie prowadzić do gospodarki bezpieniężnej - powrót do
systemu wymiany towarowej, w którym zasoby są w tak dużym stopniu przeznaczone na
poszukiwanie wzajemnie korzystnych możliwości wymiany, że prowadzi to do poważnego
ograniczenia produkcji – jednak w dziejach historii do takiej sytuacji nigdy nie doszło.
III. TENDENCJA REPRODUKCJI DOCHODU NARODOWEGO

Stagflacja - jest to zjawisko łącznego występowania inflacji i stagnacji gospodarczej. Jej
występowanie było sprzeczne z przyjmowaną ówcześnie przez keynesistów krzywą Phillipsa ,
wyrażającą wymienność inflacji i bezrobocia, przyczyniło się to do zrewidowania
keynesowskich poglądów oraz na umocnienia monetaryzmu.

Slumflacja (reflacja) – to jest zjawisko łączące inflację z recesją gospodarczą, wyrażającą
spadek wielkości produkcji i dochodu narodowego. Zjawisku reprodukcji rozszerzonej
odpowiada natomiast klasyczna inflacja.

Inflacja sekularna (chroniczna, trwała) – polega na nieustannym występowaniu zjawisk
inflacyjnych. Występuje w szczególności w krajach wysokorozwiniętych.
IV. CZAS

Inflacja okresowa – ma miejsce wówczas, gdy po przepłynięciu fali inflacji następuje
stabilizacja ogólnego poziomu cen. Jak sama nazwa wskazuje są okresy charakteryzujące się
inflacją oraz okresy stabilizacji.
V. ODDZIAŁYWANIE NA PRZEBIEG PROCESÓW INFLACYJNYCH.

Inflacja kontrolowana – polegająca na kontroli państwa

Inflacja żywiołowa – stara się wymykać spod kontroli państwa
VI. MIEJSCE WYSTĘPOWANIA




Inflacja wewnętrzna – tworzona przez stosunki produkcji, charakterystyczne dla danej
gospodarki,
Inflacja importowa – przenoszona jest za pośrednictwem wymiany handlowej do gospodarki z
zewnątrz
Inflacja cywilizowana – pozwala na prowadzenie zrównoważonej gospodarki zwłaszcza w
zakresie rynku towarów konsumpcyjnych, o sprawnie działających systemach motywacyjnych
i poprawnych relacjach efektywnościowych,
Inflacja barbarzyńska – uznawana jest za taką, która degeneruje mechanizm ekonomiczny i
rodzi liczne patologie, we wszystkich członach procesu reprodukcji. Pociąga za sobą liczne
irracjonalne zachowania w sferze stosunków społecznych.
VII. ZE WZGLĘDU NA PRZYCZYNĘ

Inflacja kosztowa – pojawia się gospodarce w wyniku wzrostu kosztów produkcji
spowodowanych wzrostem cen, np. energii lub płac. Inflacja będąca rezultatem wzrostu
kosztów, rozstrzyga w sposób ostateczny o tym, kto zyskuje, a kto traci w wyniku tych zmian.
Poziom cen pchany jest wtedy przez rosnące koszty. Wzrost kosztów produkcji jako
zasadnicza przyczyna procesów inflacyjnych wynikać może z różnych przesłanej (ze wzrostu
płac, ze wzrostu cen narzucanych przez monopole, wskutek drożenia surowców i materiałów
do produkcji). W ramach kosztowej teorii inflacji wskazuje się na dwa jej typy:

Zewnętrzny – polega na uruchomieniu procesów inflacyjnych wskutek impulsów
niezależnych od danej gospodarki narodowej. Jeżeli impulsy są silne i działają w
dłuższym okresie, to zaobserwowanie ich bez zakłóceń może okazać się niemożliwe i
tym samym następuje uwikłanie gospodarki w kumulatywny proces inflacji.
34


Wewnętrzny – występuje w nim dobrze zorganizowane grupy społeczno-ekonomiczne
np. związki zawodowe, które potrafią wpływać na kształtowanie się uzyskiwanych przez
nie dochodów
Inflacja popytowa – inaczej inflacja konsumentów lub inflacja ciągniona przez popyt. Jest to
wzrost ogólnego poziomu cen w gospodarce w danym okresie czasu wywołany szybszym
wzrostem całkowitych wydatków niż całkowitej wielkości produkcji. Inflacja ciągniona przez
popyt może być stymulowana przez wzrost podaży pieniądza lub wydatków rządowych.
Często inflacja popytowa jest wywoływana przez państwo.
VIII. INNE RODZAJE INFLACJI


Inflacja strukturalna – pojawia się wówczas, gdy producenci nie mogą sprawnie zmienić
struktury produkcji w odpowiedzi na zmiany struktury gospodarki. Zmiany popytu na
produkt, zmiany technologii jego wytwarzania oraz zmiany konkurencji, wobec której stoją
producenci – wszystko to może wywołać inflację strukturalną.
Inflacja dochodowa – mówi, że wzrost dochodów realnych jednej grupy społeczno –
ekonomicznej musi zawsze spowodować redukcję (bezwzględną lub względną, to jest spadek
udziału w dochodzie globalnym) realnych dochodów innych uczestników społecznego
procesu reprodukcji.
76. Geneza współczesnych poglądów na inflację.
Inflacja jest zjawiskiem równie starym, co system gospodarki towarowo-pieniężnej. Spadkobiercy teorii
ilościowej pieniądza uważają, iż wzrost ilości pieniądza w obiegu powoduje proporcjonalny wzrost poziomu
cen, korygowany szybkością obiegu i wolumenem transakcji pieniężnych. Wyraża to równanie ilościowe
pieniądza zakładające w krótkim okresie stałość współczynników V i T:
M*V=P*T
Gdzie: M – ilość pieniądza
V – szybkość cyrkulacji
P – poziom cen
T – poziom wolumenu zawieranych transakcji pieniężnych
Na tej p[odstawie wnioskowano o czynnikach, istotnie kształtujących poziom cen:

Ilość pieniądza gotówkowego

Prędkość jego obiegu

Wielkość depozytów i prędkość ich obiegu

Wolumen transakcji pieniądza
Zasadniczą więc cechą ilościowego sposobu myślenia o inflacji było traktowanie go jako problemu czysto
pieniężnego.
Zagadnienia równowagi pieniężnej utraciły centralne znaczenie na rzecz konieczności utrzymywania wysokiego
poziomu zatrudnienia i aktywności gospodarczej, w szczególności w okresie słabnięcia koniunktury. Inflację
interpretowano nie jako przejaw nierównowagi, wywołany nadwyżką pieniądza w obiegu, lecz
niedostosowaniem wydatków w stosunku do dostępnych na rynku dóbr.
Uważano, że z jakiś powodów niekoniecznie bezpośrednio ekonomicznych, strumień zakupów dokonywanych
przez konsumentów rósł szybciej, niż strumień dóbr finalnych, dostępnych na rynku. Z tej nadwyżki popytu
wynikał wzrost cen. Zanegowano czynnik nadmiernej podaży pieniądza, jako wyjaśniający istotę inflacji,
uznając, że poziom cen określa siła nabywcza pieniądza w stosunku do towarów oraz siły roboczej, a nie odnosi
się do wolumenu transakcji, czy rezerw pieniężnych.
Koszt siły roboczej przypadający na jednostkę produkcji oraz różnicy między inwestycjami a oszczędnościami –
są podstawą sformułowania tezy o zależności poziomu cen od dwóch czynników. Tutaj sięgają korzenie
współczesnego poglądu o dwojakiego rodzaju źródłach inflacji: popycie i kosztach.
Zwolennicy teorii inflacji ciągnionej przez popyt uważają, że jest ona powodowana nadwyżką globalnego
popytu nad globalną podażą dóbr i usług, co jest następstwem nadmiernych wydatków rządowych. Z kolei
zwolennicy teorii kosztowego rozwoju inflacji podkreślają trwały wzrost płac jako główny czynnik procesów
inflacyjnych. Są również ekonomiści, którzy główną przyczynę inflacji skłonni są upatrywać gdzie indziej, a
mianowicie w ogólnej sztywności cen, płac i zysków w zmonopolizowanych gałęziach produkcji.
77. Krzywa Philipsa i jego teoria inflacji
35
Philips dokonał analizy związków między zmianami płac, cen a zmianami bezrobocia w Wielkiej Brytanii, na
przestrzeni prawie stu lat i na tej podstawie przedstawił w formie krzywej relacje pomiędzy wzrostem
poszczególnych wielkości.
Na osi odciętych zarejestrowano poziom bezrobocie, wyrażony procentem udziału bezrobotnych w ogólnej
liczbie siły roboczej. Na osi rzędnych przedstawiono zmiany płac nominalnych i cen. Skala po lewej stronie
przedstawia przeciętny procent zmian cen, zaś po prawej stronie przeciętny roczny procent zmian płac
nominalnych za godzinę pracy. Różnica między tymi skalami odpowiada założeniu, że przeciętny roczny wzrost
wydajności pracy wynosi 3%, oraz korzystają z niego w równej mierze pracownicy i pracodawcy, w związku z
czym udział płac i zysków w dochodzie narodowym nie ulegnie zmianie. Dopiero wzrost przeciętnej płacy,
przekraczający 3% rocznie wpływa na wzrost kosztów i cen. Przy tym założeniu wzrost płac o 5% spowoduje
wzrost cen o 2%, zaś wzrost płac o 7% oznacza wzrost cen o 4%.
Pierwsza sytuacja ma miejsce przy stopie bezrobocia wynoszącej 3%, zaś druga przy stopie 2%. Dalsza redukcja
bezrobocia, poczynając od 1,5% prowadziłaby do lawinowego wzrostu cen, gdyż krzywa nie przetnie w żadnym
punkcie skali z lewej strony. Natomiast zwiększeniu stopy bezrobocia powyżej 5% towarzyszy ograniczenie
wzrostu płac poniżej 3% rocznie i spadek cen. Nachylenie krzywej Philipsa ma na celu przedstawienie
bezpośredniego, odwrotnie proporcjonalnego związku między nasileniem inflacji a stopą bezrobocia.
+9
+8
+4
+7
+3
+2
+6
+5
+1
+4
0
+3
1
2
3
4
5
6
7
8
-1
+2
-2
+1
Roczny wzrost płac (w %)
+6
+5
Roczny wzrost cen (w %)
B
A
Bezrobocie (w %)
Krzywa ilustruje wybór między szybkim wzrostem gospodarczym i niskim poziomem bezrobocia w sytuacjach
nasilania się procesów inflacyjnych oraz słabszym tempem wzrostu, dużym bezrobociem i niewielką inflacją, a
nawet stabilizacją cen.
78. Neomonetarystyczna interpretacja krzywej Philipsa
Badania Philipsa wywarły głęboki wpływ na myśl ekonomiczną w krajach anglosaskich, jednakże lata 60-te i
70-te przyniosły znaczne ostudzenie entuzjazmu. Coraz bardziej stawało się oczywiste, że podział na kosztową i
popytową interpretację źródeł inflacji nie jest tak oczywisty, jak by wynikało z badań Philipsa. Dla wielu
stawało się jasne, że obie przyczyny występują jednocześnie we wzajemnej współzależności i nie sposób jest
rozdzielić ich efekty.
Wzrost płac (a także podatków) powoduje wzrost kosztów produkcji, lecz z drugiej strony wywołuje wzrost
łącznego popytu i oba te czynniki pchają jednocześnie ceny w górę. W tej sytuacji nastąpił powrót do koncepcji
monetarystycznej, jako wyjaśniającej mechanizm, który w sposób trwały i powtarzalny kreował napięcia
inflacyjne. Neomonetarystyczna teoria inflacji została w głównych zarysach sformułowana przez M. Friedmana i
korzeniami sięga do ilościowej teorii pieniądza. Sprawdza one tezy, że zmiany ilości pieniądza decydują o
zmianach nominalnego dochodu i cen, ale nie mają wpływu na zmiany realnych wielkości
36
makroekonomicznych, jak produkcja i zatrudnienie. Wskazywano, że koncepcja Philipsa całkowicie pomija
kwestię oczekiwań dalszego wzrostu cen zarówno przez przedsiębiorstwa, jak i robotników. Oczekiwania te
usprawiedliwiają podwyżki cen przez pierwszych i żądania podwyżek płac przez drugich, co w rezultacie
stabilizuje stopę inflacji bez wywierania przez nią wpływu na poziom bezrobocia.
Wg Friedmana wzrost dochodów oznacza wzrost ilości pieniądza w obiegu, a to z kolei po niedługim czasie
doprowadzi do wzrostu cen, którego skala jest proporcjonalna do początkowego wzrostu płac nominalnych.
Współcześni monetaryści sądzą, że jakiekolwiek próby stymulowania popytu za pośrednictwem powiększania
ilości pieniądza w obiegu wywołują jedynie wzrost inflacji, podczas gdy bezrobocie będzie nadal wahać się
wokół swej stopy naturalnej. Występują więc przeciwko rządowej polityce stabilizacji koniunktury, której
głównym składnikiem jest polityka fiskalno-dochodowa.
79. Przyczyny i skutki inflacji.
Inflacji nie sposób wyjaśnić za pośrednictwem jednej przyczyny. Stanowi ona, bowiem zespół objawów, będący
następstwem współzależności wielu zjawisk ekonomiczno-społecznych, zachodzących we współczesnych
gospodarkach. Jej przyczyną i początkowym ogniwem łańcucha skutkowo-przyczynowego jest struktura
stosunków produkcji, która rodzi sytuacją permanentnego konfliktu na tle podziały wytworzonego dochodu.
Przyczyny inflacji tkwiące w obszarze stosunki pieniężno-kredytowe:

Niedostosowanie emisji pieniądza i kreacji kredytu do realnych procesów gospodarowania;

„miękkie” kredytowanie (tzn. ograniczony przymus zwrotności) inwestycji rozwojowych;

nieprzestrzeganie dyscypliny finansowej przedsiębiorstw
Wymienione zjawiska powodują żywiołowość w sferze obiegu pieniądza, a tym samym osłabienie stabilności
pieniądza.
Przyczyny inflacji tkwiące w sferze niedostatków polityki alokacyjnej (wywołane są zazwyczaj
niedostosowaniem struktury rzeczowej gospodarki do rozmiaru i struktury popytu pieniężnego):

nie odpowiadająca realiom rynkowym polityka cen

subiektywizm ocen rządowych w zakresie polityki dochodu, płac i świadczeń socjalnych;

uleganie nadmiernym roszczeniom związków zawodowych w zakresie rewindykacji
płacowych;

nadmiernie statyczna polityka państwa.
Przyczyny te w sposób inflacjogenny kształtują realia dystrybucyjno-popytowe w gospodarce, wywołując
niezrównoważony wzrost popytu.
Kolejna grupa przyczyn leży w niedostatkach działań makroekonomicznych na rzecz redukcji kosztów
wytwarzania, w tym w polityce płacowej. Wspólnym mianownikiem tych przyczyn jest ich charakter kosztowy,
wyrażający rzeczywisty wzrost nakładów.
Przyczyn inflacji doszukiwać się także można w polityce zewnętrznej (zagranicznej) państwa, np. niekorzystny
układ warunków wymiany za granicą, niska efektywność eksportu, obniżenie kursu w wymianie handlowej
(dewaluacja). Do tej grupy przyczyn należy również wpływ inflacji światowej.
Wyraża się on przenoszeniem rosnących cen na rynku światowym na rynek krajowy.
Skutki inflacji zaznaczają swą obecność praktycznie we wszystkich dziedzinach życia społecznoekonomicznego. W ujęciu makroekonomicznym dotyczą one:

podziału dochodów między różne grupy i klasy społeczne;

podziału dochodów indywidualnych na konsumpcję i oszczędności oraz produkcję i
inwestycje;

bilansu płatniczego kraju;

równowagi zewnętrznej;

stosunków społecznych.
Skutki inflacji należy rozpatrywać w dwóch płaszczyznach; w warunkach braku oczekiwań inflacyjnych ze
strony społeczeństwa (tzw. Inflacja nieantycypowana) oraz przy występowaniu tego rodzaju oczekiwań (tzw.
Inflacja antycypowana).
W przypadku wystąpienia inflacji w tych pierwszych warunkach, wzrost cen powoduje przepływ dochodu od
posiadaczy stałych dochodów tj. Płac, rent, emerytur, stypendiów, zasiłków. Przy stałych płacach inflacja z
reguły przynosi wzrost zysków przedsiębiorców i pewien wzrost dochodów państwa za pośrednictwem systemu
podatkowego. W tych warunkach zwiększają się możliwości inwestycyjne przedsiębiorstwa tworzą warunki dla
przyspieszonego wzrostu gospodarczego. Inflacja nieantycypowana stosunkowo szybko przekształca się w
inflację oczekiwaną przez społeczeństwo (antycypowaną), gdzie wzrost płac jest głównym czynnikiem wzrostu
37
cen. Nieprawdziwa jest więc teza, że każda inflacja zjada dochody realne i powoduje rosnące zubożenie
społeczeństwa.
Dochody płacowe nie zawsze ulegają erozji w wyniku inflacji, ze względu na zabezpieczenia przed spadkiem
wartości realnych. Powody, że okazują się one nie wystarczające, jeśli idzie o podział dochodów wewnątrz
poszczególnych grup lub klas społecznych:

podwyżki cen i płac oraz innych dochodów transferowanych nie zachodzą równocześnie z
podwyżkami cen;

oczekiwania inflacyjne poszczególnych grup i klas społecznych są różne, zaś przyjmowane
zabezpieczenia antyinflacyjne ustalane są dla warunków przeciętnych;

struktura asortymentowa podwyżek cen jest zróżnicowana;
Inflacja nie zawsze musi dezorganizować produkcję i hamować wzrost gospodarczy. Stopień szkodliwości
inflacji umiarkowanej, a także galopującej, zależy od amplitudy wahań wokół jej średniego poziomu oraz
stopnia rozbieżności społecznych między oczekiwaną i rzeczywistą inflacją. Duża zmienność stopy inflacji
utrudnia przewidywanie skutków, a tym samym skutecznego zabezpieczania przed następstwami inflacji.
Inflacja, szczególnie permanentna, prowadzi, bowiem nieuchronnie do deprecjacji waluty, co umacnia z reguły
zjawiska inflacyjne.
80. Przedsięwzięcia antyinflacyjne
Inflację skutecznie zwalczać może tylko państwo, bowiem tylko ono może reprezentować interes całego
społeczeństwa, dysponując odpowiednimi narzędziami i środkami. Na pierwsze miejsce wysuwa się polityka
finansowa. Nadrzędnym jej celem musi być pokrycie wydatków budżetowych dochodami. Źródłem dochodów
powinny być środki oparte na strumieniach i zasobach pieniężnych, znajdujących pokrycie w wartościach
realnych. Oznacza to, że podatki powinny być płacone z utargów, bądź dochodów ludności, a nie np. z kredytu,
wszelkie dotacje, zwł. do działalności przedsiębiorstw, ale także przedmiotowe muszą być redukowane i
stopniowo likwidowane. Podobnie ograniczony powinien być deficyt budżetowy, o ile nie daje się zamienić na
inwestycje produkcyjne ludności. Pokrywanie jego kredytem bankowym z emisji lub kreacji pieniądza,
nieuchronnie wywołuje skutki inflacyjne. Równocześnie niezbędna jest wstrzemięźliwość resortu finansów w
wydatkach. Wysoką rangę w walce z inflacją posiada również polityka pieniężno-kredytowa. Musi ona
prawidłowo wyrażać wartość towarów i siły roboczej.
Polityka finansowa i pieniężno-kredytowa tworzy ramy dla działania szeregu instrumentów, które
mogą, lecz nie zawsze muszą być użyte do walki z inflacją. Do takich należy decyzja o zamrożeniu na jakiś
okres cen i płac, rzadziej tylko płac lub cen. W walce z inflacją ważną rolę pełni grupa instrumentów
uruchamiająca rozmaite działania drenażowe na rynku.
Do takich należą przedsięwzięcia uruchamiające dług publicznym, tj. wszelkiego rodzaju pożyczki państwowe,
obligacje nastawione na ściąganie gotówki od ludności i podmiotów gospodarczych, w zamian za ofiarowane im
rządowe papiery wartościowe. Najbardziej drastycznym przedsięwzięciem drenażowym jest próba anulowania
części lub całości obiegu pieniężnego w drodze wymiany pieniężnej. W ten sposób radykalnie można się pozbyć
tzw. nawisu inflacyjnego tj. nadwyżkowego popytu.
Innym przejawem działań drenażowych jest ograniczenie za pośrednictwem podatków i opłat możliwości
akumulacji w przedsiębiorstwach. Dotyczy to zwł. Tych, które przy stosunkowo niskiej wydajności pracy i
jakości produkcji, osiągają stosunkowo wysokie zyski. Najbardziej skuteczną w walce z inflacją, lecz
przedsięwzięciem długotrwałym, jest zmiana struktury gospodarki. Chodzi o taką zmianę asortymentu produkcji,
by jak najszybciej zwiększyć na rynku udział dóbr finalnych, a ograniczyć produkcję słabo powiązaną z
finalnym przeznaczeniem, aczkolwiek wysoko pracochłonną.
Dodatkowym problemem walki z inflacją jest prowadzenie jej w warunkach wysokiego zadłużenia wobec
zagranicy, przy ograniczonych możliwościach eksportu. W takiej sytuacji przedsięwzięciem antyinflacyjnym
jest zmniejszenie barier importowych w celu poprawy zaopatrzenia przemysłu w surowce, materiały i urządzenia
oraz utrzymanie importu podstawowych dóbr konsumpcyjnych dla poprawy zagranicznej równowagi rynkowej.
81. Trzy aspekty polityki antyinflacyjnej w Polsce w okresie transformacji 1989 – 2000.
Procesowi polskiej gospodarki zainicjowanej w 1989 r. towarzyszyły silne procesy inflacyjne. Ich skala
mierzona dynamiką wzrostu wskaźników cen jest znacznie wyższa niż w okresie gospodarki centralnie
38
planowanej. Charakterystyczną cechą okresu 1985 - 1988 jest powstawanie silnych napięć inflacyjnych. Źródeł
tych napięć można upatrywać w działaniu różnych czynników, podstawową rolę odgrywała charakterystyczna
dla gospodarki centralnie planowanej tendencja do kształtowania się popytu globalnego na poziomie
przewyższającym możliwości ich zaspokojenia. Pomimo głębokiej nierównowagi rynkowej i silnych napięć
inflacyjnych dynamika wzrostu cen w okresie gospodarki "realnego socjalizmu" była relatywnie niska.
Wynikało to ze stosowania przez państwo polityki tłumienia wzrostu cen. Konsekwencją tłumienia otwartej
inflacji było występowanie szeregu negatywnych zjawisk, takich jak:

Trudności z nabywaniem towarów;

Patologiczne zjawiska w sferze handlu;

Przywileje dla niektórych grup ludności w nabywaniu towarów;

Osłabienie skłonności do oszczędzania;

Osłabienie motywacji do pracy w związku z trudnościami racjonalnego wydatkowania
dochodów;
W 1989 roku podjęto decyzję o tzw. urynkowieniu cen żywności. Jej konsekwencją było zasadnicze
przyspieszenie procesów inflacyjnych. Zmiany w zakresie kształtowania cen wprowadzono wraz z programem
liberalizacji i stabilizacji gospodarki zainicjowanym w 1990 roku, który zapoczątkował zasadniczą transformację
systemu gospodarczego w Polsce. Kilka założeń tego programu miało szczególne znaczenie dla dynamiki
procesów inflacyjnych, są to:

Liberalizację większości cen, przy zachowaniu ograniczonej kontroli państwa w zakresie
cen;

Zaostrzenie ograniczeń budżetowych dla przedsiębiorstw państwowych przez redukcję
dotacji i ulg podatkowych, urealnienie stopy procentowej i ograniczenie kredytów;

Liberalizację wymiany zagranicznej;
Jednym z kluczowych celów polityki gospodarczej państwa na początku okresu transformacji było zapewnienie
równowagi rynkowej i opanowanie procesów inflacyjnych. Celowi temu próbowano podporządkować politykę
pieniężną i fiskalną. W celu opanowania inflacji podejmowano rygorystyczne działania ograniczające popyt
wewnętrzny. Ograniczeniu nadmiernego popytu służyły różne instrumenty polityki dochodowej, np. popiwek,
czyli podatek od ponadnormatywnych wypłat wynagrodzeń.
Charakter inflacji w Polsce zmienił się istotnie po 1989 r. Inflacja występująca w 1990 roku miała znamiona
inflacji korekcyjnej i popytowej. Od 1991 roku inflacja zaczęła nabierać charakteru inflacji kosztowej.
Przemawiają za tym następujące argumenty:

Wzrost ogólnego poziomu cen w istotnej mierze wynikał z podwyżek cen
administrowanych odgórnie, wpływających zasadniczo na koszty produkcji;

Wysokie oprocentowanie kredytów bankowych przyczyniało się do podnoszenia kosztów
wytwarzania;

Do wzrostu kosztów produkcji przyczyniały się również rozwiązania systemowe, m. in.
wysokie obciążenie pracodawców składkami na ubezpieczenia społeczne.
Dotychczasowa polityka antyinflacyjna przyniosła zauważalne skutki. Poziom inflacji należy ocenić jako zbyt
wysoki. Walka z inflacją musi pozostać wśród głównych celów polityki gospodarczej najbliższych lat.
82. Istota kwestii agralnej we współczesnej wysoko rozwiniętej gospodarce.
W skali globalnej, pojęcie to przyjęto rozumieć, jako kwestię żywnościową, wynikającą z niedostatecznej
produkcji żywności, dla pokrycia potrzeb rosnącej liczby ludności. Kwestia żywnościowa ma swoje źródła i
uwarunkowania w obszarze gospodarowania daleko wykraczających poza rolnictwo. Poza rolnictwem w istocie
decydują się losy co do tempa, kierunku i skali jego rozwoju.
Wg Wilkina: kwestia agralna oznacza taką sytuację społeczno-ekonomiczną, w której rolnictwo i jego problemy
stają się, bądź elementem naruszającym równowagę ekonomiczną i społeczną w ramach systemu gospodarki
narodowej, bądź ze względu na swe szczególne cechy są hamulcem rozwoju gospodarczego i społecznego.
Najkrócej mówiąc kwestię agralną można określić, jako problem niedostosowania rolnictwa, pod względem jego
struktury i mechanizmu funkcjonowania do istniejącej na zewnątrz niego sytuacji. Stąd każda próba łagodzenia
tych niedostosowań sprowadza się do zmiany warunków rozwoju rolnictwa, a tym samym gospodarki
chłopskiej.
W historii próbowano kilka metod rozwiązywania kwestii agralnej, traktowanej jako problem niedostosowań
strukturalnych. Wymieńmy tu:

kolektywizację i nacjonalizację rolnictwa

przekształcanie chłopów w farmerów

kapitalizacja rolnictwa i przekształcenie chłopów w najemnych robotników rolnych.
39
Żadna z tych prób nie rozwiązała ostatecznie kwestii agralnej, która nadal przejawia się w różnych gospodarkach
w kilku formach. Do najważniejszych należą:

nienadążanie wzrostu produkcji rolnej za rozwojem całej gospodarki narodowej i wzrostem
popytu na żywność,

niższa w porównaniu z resztą gospodarki wydajność pracy w rolnictwie i produkcyjność innych
czynników,

niska elastyczność rolnictwa w zakresie struktury produkcji, jak i metod wytwarzania,

dysparytet (nierówność) dochodów ludności rolniczej w stosunku do pozarolniczej, prowadzący
do nadmiernych dysproporcji w poziomie życia oraz korzystania ze zdobyczy socjalnych.
Najbardziej boleśnie kwestia agralna oddziaływuje na społeczeństwa w krajach słabo rozwiniętych, ze względu
na niedostateczny wzrost produkcji rolnej i fizyczny niedostatek żywności w stosunku do popytu na poziomie
biologicznego minimum.
Przejawy kwestii agralnej:

występują specyficzne trudności w adaptowaniu rolnictwa do reszty gospodarki, niemożność
podporządkowania cyklu produkcji (fotosynteza) wymogom optimum ekonomicznego

związek producentów z ziemią. Jest to czynnik produkcji, który w procesie ekonomicznym
wykorzystywany jest wielokrotnie. Konieczność odżywiania gleby bez względu na opłacalność.

Zmienność natężenia i tempa pracy w różnych porach roku, w różnych rejonach i typach
gospodarstw,

W rolnictwie występuje specyficzny system motywacyjny, ostateczny rezultat pracy rolnika
pozostaje do końca niewiadomą. Wolniejszy obrót kapitału

Dla większości rolników, ich praca nie jest zawodem, ale sposobem życia.
84. Makroekonomia czynnika ziemi.
Była zawsze i pozostaje podstawowym i stałym czynnikiem produkcji surowców żywnościowych, choć jej
znaczenie dla przyrostu tej produkcji jest niewielkie. Wpływ na produktywność ziemi mają przede wszystkim
nawozy mineralne, chemiczne środki ochrony roślin, urządzenia melioracyjne, maszyny uprawowe i
pielęgnacyjne oraz wysokoplenne nasiona. Mniejsze znaczenie ma wielkość gospodarstwa, liczy się jakość ziemi
a nie ilość. Zmniejsza się zapotrzebowanie na ziemie gorsze. Ziemia, jako jeden z podstawowych czynników
produkcji (obok pracy i kapitału), ma bardzo sztywny charakter, to znaczy, że nie można jej przenieść,
pomnożyć i jest skazana na nieekonomiczny mechanizm fotosyntezy i zdeterminowania czynnikami
naturalnymi. To powoduje, iż okres zwrotu kapitału w rolnictwie jest około 6 – 6,5 razy wolniejszy niż w innych
gałęziach gospodarczych. Miarą czystego produktu pochodzącego z ziemi jest renta gruntowa, będąca nadwyżką
faktycznych dochodów czynnika ziemi ponad dochody transferowe, to jest ponad minimalną wypłatę potrzebną,
aby skłonić dany czynnik do świadczenia usług w danym zastosowaniu.
Renta gruntowa rozpatrywana jest w dwu postaciach:

Jako formę opłaty za użytkowanie ziemi (wówczas jest ona składnikiem kosztów produkcji
rolniczej);

Jako formę udziału właściciela ziemi w podziale dochodu (wartości dodanej), jaki osiągnięto z
danej działki ziemi;
85. Makroekonomiczne przesłanki efektywnej polityki rolnej
Celem każdej polityki ekonomicznej jest racjonalizacja procesów gospodarczych w skali makroekonomicznej.
W odniesieniu do rolnictwa oznacza to tworzenie makroekonomicznych warunków dla dynamicznej równowagi
jego rozwoju, traktowanego jako funkcja wzrostu. Rozwój rolnictwa w warunkach równowagi dynamicznej
oznacza utrzymanie stanu, w którym zmiany w strukturze zasobów czynników wytwórczych tj. ziemi, pracy,
kapitału, a także integrującej je infrastruktury, zachodzą harmonijnie (proporcjonalnie), w sposób
zrównoważony, przy stałym oddziaływaniu różnych czynników wewnętrznych i zewnętrznych. Wiąże się to ze
stabilnym rozwojem np. struktur: agralnej i zatrudnienia, substytucji siły roboczej pracą uprzedmiotowioną,
struktury kapitału aktywów i pasywów, czy struktury zasobów biologicznych. Zrównoważony rozwój rolnictwa
to taki, którego elementy składowe (struktury) zmieniają się proporcjonalnie i dynamicznie, podobnie jak ich
otoczenie. W gospodarce rynkowej będzie on miał miejsce wtedy i tylko wtedy, gdy jego elementy cząstkowe
znajdą się w stanie równowag cząstkowych, odpowiadających stosunkom popytowo - podażowym,
korygowanym celową polityką państwa, równoważącą naturalną słabość ekonomiczną rolnictwa wobec
40
pozarolniczych zastosowań kapitału. W sensie ekonomicznym oznacza to dla polityki makroekonomicznej,
adresowanej do sektora rolno - żywnościowego, dążenie do utrzymania reprodukcji rozszerzonej gospodarstw
rolnych, gwarantujących zrównoważony rozwój poprzez utrzymanie odpowiedniej relacji stopy inwestycji,
zasobu kapitału i stopnia jego zużycia.
86. Serwomechanizm adaptacyjny dochodów rolniczych do polityki rolnej.
Malejący udział rolnictwa w dochodach ludności mieszkającej na wsi, spadek liczby gospodarstw wyłącznie
utrzymujących się z pracy na roli oraz osób zatrudnionych w rolnictwie nie może oznaczać marginalizacji
znaczenia produkcji żywności. Produkcja żywności i jej konsumpcja pozostaje pierwszą potrzebą człowieka.
Stąd sanację stosunków na obszarach wiejskich należy zaczynać od rolnictwa a nie z jego pominięciem. Stanowi
to klucz do wielofunkcyjnego rozwoju wsi oraz inteligencji pionowej i poziomej w agrobiznesie. W polskich
warunkach polityczno - gospodarczych podstawowa kwestia dotyczy zrozumienia przez decydentów tzw.
serwomechanizmu adaptacyjnego gospodarstw indywidualnych o rodzinnej formie własności do stosowanej
wobec nich polityki rolnej. Idzie o podstawowe proporcje podziału dochodów rolniczych pomiędzy inwestycje
produkcyjne i przyrost zapasów i stada (akumulację) oraz spożycie naturalne i pozostałe (konsumpcja),
powiększoną o inwestycje nieprodukcyjne. Serwomechanizm adaptacyjny zakłada odmienne potraktowanie
składników akumulacji (inwestycji produkcyjnych, przyrost stada i zapasów) oraz konsumpcji. Odmienność ta
wynika w dużej mierze z nie wydzielania opłaty pracy w dochodach gospodarstw rodzinnych, a przez to
naturalnej ich skłonności do redukcji kosztów w rachunku dochodów. Płaszczyzny sprzężeń rolnictwa z
gospodarką narodową określone są przez strumienie przepływów surowców oraz produktów żywnościowych od
producenta do konsumenta, a więc dotyczą wszystkich sfer agrobiznesu. Wyrażają z jednej strony strukturę
popytu pośredniego i końcowego, z drugiej strony tworzenie i podział dochodów rolniczych.
87. Dostosowanie sektora rolno-żywnościowego Polski do wymogów UE. Problemy i dylematy.
Najważniejszym przedsięwzięciem jest ustalenie właściwej strategii rozwoju polskiego sektora rolno żywnościowego dostosowanej do integracji z UE. Z doświadczeń krajów UE wynika, że rozwiązanie
kluczowych problemów integracyjnych całej gospodarki w znacznym stopniu zależy od rozwiązania sprawy
rolnictwa. Zakłada się, że po przystąpieniu do UE krajów Europy Środkowo - Wschodniej osiągnie ona blisko 3
- procentowy wzrost całkowitego dochodu (PKB), a dochody sektora rolnego powiększą się prawie o 1/3. jego
pozycja zyska na znaczeniu w powiększonej UE. Objęcie Polski jako członka UE systemem WPR (wspólnej
polityki rolnej) oznaczać będzie dodatkowe transfery:

Od konsumenta do producenta UE - przez wyższe ceny na żywność

Od polskiego podatnika do producenta w UE przez składkę wnoszoną przez Polskę do
budżetu Unii

Od podatnika UE do polskiego producenta - przez transfer do Polski funduszy UE na
realizowanie programów rolnych

Od podatnika polskiego do konsumenta w krajach poza Unią - przez stosowanie subsydiów
eksportowych.
W pierwszym okresie po integracji zapewne dojdzie do zwiększenia transferów do producentów rolnych oraz
zwiększenie obciążeń polskiego konsumenta na skutek wyższych cen żywności.
Dla Polski, sposobiącej się do integracji z UE, w zakresie sektora rolno - spożywczego, wynika kilka wniosków
(z doświadczeń unijnych):

Za pomocą polityki protekcjonistycznej możliwe jest pokonanie barier wolniejszego tempa
obrotu kapitału w rolnictwie i wprowadzenie zmian strukturalnych do sektora rolno żywnościowego w sposób zharmonizowany z rozwojem całej gospodarki;

Z doświadczeń innych krajów wiadomo, jak to należy przeprowadzić

W celu zmniejszenia dystansu do UE zmiany dostosowawcze trzeba rozpocząć w okresie
przedakcesyjnym, im wcześniej zacznie się w Polsce rzeczywista restrukturyzacja sektora
rolno - żywnościowego, tym szybsze będą postępy w procesie integracji z UE.
88. Systemowe bariery rozwoju rolnictwa i agrobiznesu.
W Polsce zdarzyły się (równocześnie) trzy bariery w sektorze rolno-spożywczym:

Popytu na produkty żywnościowe

Opłacalności produkcji

Przemian strukturalnych.
41
Bariera popytu wiąże się z elastycznością popytową, dochodową. Popyt nie jest doskonale elastyczny. Np.
dochodowa elastyczność popytu na żywność wynosi 0,4  wzrost dochodu o 1 zł powoduje wzrost wydatków
na żywność o 40gr.
Bariera opłacalności – opłacalność produkcji rolnej, wywołana przez rynek, nie ma miejsca. Musi temu sprzyjać
świadoma polityka państwa. Istnieje problem woli politycznej – kto ma za to płacić: liberałowie mówią, że jest
to sprawa producenta. Rząd może budować opłacalność przez: dotacje, subwencje, wzrost popytu, propodażową
i prodochodową – rośnie podaż, rosną dochody i zaspokajane są potrzeby., regulacja przez dopłaty bezpośrednie
np. do eksportu, do świadczeń socjalnych, poprzez ulgi. W Polsce w okresie transformacji otwierały się nożyce
cen – relacja dóbr sprzedawanych do dóbr kupowanych – dochód do dyspozycji się zmniejszył.
Bariera przemian strukturalnych – dotyczy struktur agralnych (obszarowych), własnościowych i
demograficznych (ludnościowych), dochodów, użytkowania gruntów, asortymentu produkcji. Należy
dostosować obszary produkcji do potencjału produkcyjnego.
89. Rola procesów integracyjnych w sektorze rolno-żywnościowym.
Procesy integracyjne w sektorze rolno - żywnościowym są bardzo ważne. Szansami wynikającą z integracji z
UE są:

Spodziewane systemowe wsparcie wobec rolnictwa i gospodarki żywnościowej w polityce
państwa w związku z przyjętą przez Sejm strategią rozwoju rolnictwa i obszarów wiejskich

Ekonomiczny przymus rekonstrukcji gospodarstw rolnych w celu większej efektywności i
chłonności postępu

Zwiększenie udziału produktów rolnych w eksporcie przy równoczesnym zwiększeniu
importu postępu biologicznego i technicznego;

Całkowita prywatyzacja sfery obrotu i przetwórstwa rolnego;

Rezerwy popytu wewnętrznego na żywność w długim okresie;

Zasilenie finansowe przez UE różnych przedsięwzięć
modernizacyjnych i
restrukturyzacyjnych w ramach funduszy strukturalnych

Napływ kapitałów inwestycyjnych i handlowych w związku z integracją z UE

Możliwość funkcjonowania dość dużej liczby gospodarstw efektywnych, zdolnych do
absorpcji postępu

Ujawnianie się korzyści skali produkcji w gospodarstwach, a przez to wzrost ich
efektywności, dzięki zastosowaniu dostępnych czynników produkcji;

Planowany rozwój szeroko rozumianej infrastruktury na obszarach wiejskich i rynków
rolnych w związku ze strategią wielofunkcyjnego rozwoju wsi.
Zagrożeniami wynikającymi z integracji z UE są:

Niewłaściwa polityka makroekonomiczna, a zwłaszcza kursowa i stóp procentowych;

Bariera popytu, przemian strukturalnych i dochodów w warunkach braku systemowego
wsparcia ze strony polityki rolnej;

Utrata dominacji części rynku krajowego na rzecz dostawców UE sprzedających w Polsce
nadwyżki subsydiowanej żywności;

Wprowadzenie okresu przejściowego dla integracji polskiego sektora rolno żywnościowego z UE, co pozbawi polskich producentów subsydiów

Polityka importowa UE, stanowiąca skuteczną barierę dla polskiego eksportu;

Wykup polskich firm i ziemi przez kapitał unijny

Asymetria korzyści na rzecz producentów unijnych z tytułu dominującego udziału w efekcie
kreacji i przesunięcia obrotów handlowych w warunkach stowarzyszenia, a następnie
integracji z UE;

Niemożliwość pokrycia kosztów dostosowań rynkowych i modernizacji polskiego sektora
żywnościowego;

Brak dogodnych warunków kredytowych dla produkcji i eksportu oraz systemowych
zabezpieczeń przed ryzykiem handlowym z krajami trzecimi;

Brak akceptacji ze strony UE niektórych przewag komparatywnych polskiego rolnictwa i
dążenie do opóźnienia jego włączenia w system wspólnego rynku.
90. Osobliwości w polityce rolnej w warunkach rynkowych.
Mocnymi stronami polskiego sektora rolno - żywnościowego są:

Wzrost gospodarczy w Polsce i szanse na jego konsekwencje

Obszar użytków rolnych w przeliczeniu na mieszkańca większy niż w krajach UE
42

Możliwość produkcji surowców rolniczych wystarczających na potrzeby żywnościowe
kraju i na eksport

Możliwość poprawy struktury agralnej oraz integracji poziomej i pionowej w agrobiznesie.

Istnienie potencjalnie dużych rezerw wzrostu plonów

Dochód rolniczy na 1 ha bez subsydiów jest wyższy niż w UE

Niższy niż w UE wskaźnik subsydiowania producenta

W przeliczeniu na jednego mieszkańca około 3 razy niższe transfery ogółem do rolnictwa

Możliwość bezpośredniego wsparcia dochodów rolniczych

Wyższy niż w UE odsetek rolników młodych
Słabymi stronami polskiego sektora rolno - żywnościowego są:

Opóźnienie w procesach uprzemysławiania rolnictwa;

Niekorzystna struktura agralna - przewaga gospodarstw małych

Relatywnie mały udział gospodarki żywnościowej w eksporcie

Wielokrotnie niższe uzbrojenie pracy polskiego rolnika niż w UE

Niska produktywność wytwórczych mierzona produkcją krańcową na zatrudnionego na 1 ha
użytków rolnych;

Dysproporcje w procesie komercjalizacji ziemi w porównaniu z normami UE

Niedostateczna promocja polskich produktów na rynkach krajowych i zagranicznych, brak
koordynacji działań;

Niski poziom wykształcenia producentów rolniczych;

Niesprawny i nieelastyczny monitoring rynków zagranicznych;

Niewystarczająca kontrola jakości, weterynaryjna i fitosanitarna surowców rolniczych i
produktów żywnościowych w obrocie z zagranicą;
91. Rola polityki makroekonomicznej w kształtowaniu warunków dla zrównoważonego rozwoju
rolnictwa.
Polityka monetarna i fiskalna oddziaływuje na politykę rolną poprzez wzajemne relacje stóp procentowych,
kursu walutowego, warunków terms of trade oraz nożyc cen.
Nożyce cen określają rozpiętości pomiędzy cenami różnych grup towarów, są one stosowane dla oznaczenia
niekorzystnych dla rolnictwa relacji pomiędzy cenami sprzedaży płodów rolnych a cenami zakupu artykułów
przemysłowych;
Rozwieranie nożyc cen oznacza, że rolnicy chcąc zdobyć środki na zakup kolejnej jednostki artykułu
przemysłowego zmuszeni są sprzedać większą niż poprzednio ilość artykułów rolnych.
Terms of trade jest to relacja zmian cen towarów eksportowanych do cen towarów importowanych
Dla ekspansywnej polityki monetarnej charakterystyczny jest spadek realnych stóp procentowych, co pociąga za
sobą wzrost krajowych cen rolnych oraz rolniczych środków do produkcji rolnej. Natomiast defensywna
polityka monetarna polega na przeciwdziałaniu inflacji poprzez redukcję podaży pieniądza na rynku, a więc
wzrost stóp procentowych i relatywny spadek cen produktów rolniczych, wolniejszy niż cen rolniczych środków
produkcji.
W warunkach ekspansywnej polityki fiskalnej rosnące wydatki rządowe, między innymi na wsparcie produkcji i
dochodów rolniczych, oznaczać będą wzrost zapożyczenia się państwa w sektorze publicznym, co przejawi się
wzrostem dochodów rolniczych, a także cen. W przypadku defensywnej polityki fiskalnej wystąpi relatywne
ograniczenie wydatków i transferów, co pociągnie za sobą spadek dochodów rolniczych i popytu.
Wyszczególnienie
Krajowe
(wewnętrzne) ceny
rolnicze
Ceny
rolniczych
środków produkcji
Nożyce cen
Terms of trade (efekt
cenowy)
Polityka monetarna
Zmiany podaży pieniądza
ekspansywna
defensywna
Polityka fiskalna
Zmiany w wydatkach rządowych
ekspansywna
Defensywna
wzrost
spadek
wzrost
spadek
wzrost
wzrost (rozwarcie)
spadek
spadek (zwarcie)
wzrost
wzrost (rozwarcie)
spadek
spadek (zwarcie)
wzrost
spadek
spadek
wzrost
43
Realna
stopa
procentowa
spadek
Kurs walutowy
spadek
wzrost
wzrost
wzrost
wzrost
spadek
spadek
Omówione współzależności w polityce fiskalnej i monetarnej oraz ich ekonomiczne konsekwencje traktowane
są jako warunek sukcesu polityki interwencyjnej w rolnictwie oraz na wolnym rynku
96. Omów pojęcie, cele i atrybuty przedsiębiorstwa w gospodarce rynkowej.
Przedsiębiorstwo jest to jednostka gospodarcza, która w oparciu o zatrudnione czynniki wytwórcze produkuje i
sprzedaje dobra (względnie świadczy usługi) dążąc do uzyskania nadwyżki przychodów nad wydatkami, czyli
do zysku.
Najistotniejszy element definicji dotyczy celu działalności przedsiębiorstwa – osiąganie zysku. Uwzględnienie
tylko tego kryterium nie pozwala odróżnić przedsiębiorstwa od organizacji przestępczej, osiągającej swój zysk w
rezultacie grabieży. Sposobem dochodzenia do zysku jest wykorzystanie czynników wytwórczych dla
produkowania i sprzedaży dóbr i usług. Przedsiębiorstwo może maksymalizować zysk przez podwyżkę ceny, o
ile ma wpływ na tę cenę.
W odróżnieniu od gospodarstwa domowego i władz gospodarczych przedsiębiorstwo poza rynkiem traci swoją
tożsamość, czyli przestaje nim być. Zauważymy, że cel działania tego podmiotu, jakkolwiek by go ująć, zawsze
osiągany jest przez niego sprzedaż, a więc zaoferowanie „czegoś” na rynku i uzyskanie dla tego „czegoś”
akceptacji nabywców wyrażonej zapłatą.
Ówczesna innowacyjność przedsiębiorstwa polegała na:

Oddzielaniu procesu wytwarzania od konsumpcji, a w konsekwencji oddzielaniu jednostki
wytwórczej od gospodarstwa domowego;

Specjalizacji producentów, a w konsekwencji zwiększeniu ich wydajności;

Bliższemu dostosowaniu produktów do potrzeb nabywców, a w ślad za tym poprawie ich
jakości.
97. Scharakteryzuj typy przedsiębiorstw w gospodarce rynkowej.
Celem działalności przedsiębiorstwa jest maksymalizacja zysku, że jego struktura wewnętrzna (tzn. organizacja)
nie ma wpływu na decyzje podejmowane w związku z realizacją owego celu, (a więc są one spójne) i że są to
decyzje racjonalne
Przedsiębiorstwo traktowane jest jako pojedyncza, racjonalna jednostka, dążąca do maksymalizacji zysku. Jest
ono własnością prywatną i należącą do jednego właściciela.
Pojawienie się przedsiębiorstwa, było istotną innowacją społeczną z zakresu form organizacji działalności
gospodarczej. Kolejną taką innowacją, dotyczącą już samego przedsiębiorstwa, a dokładniej formy jego
własności, było pojawienie się spółek akcyjnych (korporacji). Innowacyjność spółki akcyjnej w stosunku do
przedsiębiorstw o jednoosobowej formie własności polega na tym, że:

Umożliwia zastosowanie produkcyjne rozproszonych oszczędności, które inaczej nie
zostały skapitalizowane;

Umożliwia zgromadzenie większego kapitału niż w przypadku pojedynczego właściela, a
tym samym zwiększenie skali przedsiębiorstwa;

Zmniejsza ryzyko działalności gospodarczej, rozkładając je na wszystkich akcjonariuszy
Powyższe cechy sprawiły, że stała się półka akcyjna dominującą współcześnie formą własności
przedsiębiorstwa. Spośród skutków funkcjonowania przedsiębiorstwa w formie spółki akcyjnej wyróżniamy:

Rozdzielenie funkcji właściciela kapitału od funkcji zarządzającego nim menagara, który
jest, tak jak inni zatrudnieni w firmie, pracownikiem najemnym;

Powstawanie łańcuchów przedsiębiorstw, powiązanych własnościowo. Spółka może być
kolektywnym akcjonariuszem w innej spółce. Mówi się o spółkach matkach i córkach.
Innowacyjność w korporacji polega na tym, że:

Umożliwia obniżkę kosztów wytwarzania i transportu

Umożliwia omijanie barier w handlu zagranicznym i wysokiej stopy podatkowej

Umożliwia rozłożenie ryzyka działalności gospodarczej, bo w razie potrzeby straty jednego
przedsiębiorstwa wchodzącego w skład korporacji kompensowane są przez zyski innego;
44
Skala działalności największych spółek jest porównywalna ze skalą działania wielu gospodarek narodowych.
Przedsiębiorstwo państwowe jest ostatnim z typów przedsiębiorstwa. Sposób zorganizowania przedsiębiorstwa
nie odbiega zasadniczo od firmy prywatnej i jej współczesnej formy. Cechą, która najbardziej różni
przedsiębiorstwo państwowe od prywatnego jest bezpośredniość powiązań tego pierwszego z władzą
gospodarczą i konsekwencje jakie dla niego mogą z tych związków wynikać.
W sytuacji niepewności co do kryteriów oceny menegerowie przedsiębiorstw państwowych orientują się na
utrzymanie dobrych związków z powołującą ich instytucją państwową niż bezpośrednio na rynek i szukanie na
nim zysku.
Klasyczna postać przedsiębiorstwa - w formie indywidualnego właściciela. Jedynie w kilku działach gospodarki
takich, jak rolnictwo, usługi i handel waga tego typu przedsiębiorstw jest jeszcze duża. Generalnie rzecz biorąc
wynika to z obiektywnej trudności większej koncentracji działalności gospodarczej prowadzonej w tych
działach.
98. Wymień i omów kryteria różniące przedsiębiorstwa w gospodarce rynkowej.
Kryteria różnicujące
Własność państwowa
Własność komunalna
Podmiot uprawnień do zakładania
przedsiębiorstwa o danej formie
własności.
Podmiot
uprawnień
własnościowych.
Przedmiot
uprawnień
własnościowych
Zakres uprawnień osób fizycznych
wobec przedmiotu uprawnień
Podmiot uprawnień decyzyjnych
przysługujących przedsiębiorstwu
Władze gospodarcze na szczeblu Władze gospodarcze na szczeblu
centralnym
lokalnym
Skarb Państwa
Samorząd lokalny
Określony majątek (niekiedy z umownie wydzielonymi udziałami
należącymi do jednego podmiotu).
Brak uprawnień do obrotu majątkiem (lub udziałami), bo brak udziałów
indywidualnych
Zarząd powoływany
przedsiębiorstwa
Czy powstaje podział właścicieli i
pracowników najemnych.
TAK
i
odwoływany
przez
podmiot
tworzący
TAK
99. Omów istotę przedsiębiorstw w formie spółek oraz ich przekształcenia korporacje międzynarodowe.
Kryteria różnicujące
Własność spółdzielcza
Pracownicza
spółka Niepracownicza spółka
kapitałowa
kapitałowa
Podmiot uprawnień do Grupa osób fizycznych- Grupa osób fizycznych Grupa osób fizycznych zakładania
przyszłych
przyszłych
przyszłych
przedsiębiorstwa o danej współwłaścicieli
współwłaścicieli
/ współwłaścicieli
formie własności.
(względnie
pracowników
współwłaścicieli/
pracowników)
Podmiot
uprawnień Prywatne osoby tworzące łącznie grupę współwłaścicieli
własnościowych.
Przedmiot
uprawnień Umownie wydzielony udział (tytuł prawny)
własnościowych
Zakres uprawnień osób Ograniczone uprawnienia do przekazywania udziału Szerokie uprawnienia do
fizycznych
wobec (osobom trzecim)
rozporządzania udziałem,
przedmiotu uprawnień
Ale uprawnia do
aż do sprzedaży na rynku
Wycofania udziału
45
Podmiot
uprawnień
decyzyjnych
przysługujących
przedsiębiorstwu
Samorząd
Samorząd wspólników samorząd wspólników
Spółdzielców
Delegujących część uprawnień na rzecz wybieranego i odwoływanego zarządu
W samorządzie zasada zakres uprawnień decyzyjnych wspólnika
jedna osoba - jeden
zależy od wielkości jego udziałów
głos
Czy powstaje podział NIE - w spółdzielniach
właścicieli i pracowników pracy
NIE
TAK
najemnych.
TAK - w innych typach
spółdzielni
102. Pojęcie i cechy specyficzne gospodarstwa domowego jako podmiotu gospodarki rynkowej.
Gospodarstwo domowe jest to jednostka, którą tworzą ludzie wspólnie zamieszkujący oraz podejmujący decyzje
co do sposobów uzyskiwania dochodów i ich wykorzystania dla zaspokojenia potrzeb swoich członków.
Na samym końcu definicji znajduje się cel funkcjonowania gospodarstwa domowego – zaspokajanie potrzeb
tworzących go ludzi. Zaspokajanie potrzeb jest bezpośrednim następstwem wykorzystania dochodów, które
trzeba wcześniej osiągnąć. Oto dwoistość gospodarstwa domowego: konieczne współwystępowanie działalności
zarobkowej i konsumpcyjnej. Pierwsza dotyczy sposobów uzyskiwania środków zaspokajających potrzeby tzn.
albo bezpośrednio stosowanych do tego dóbr, albo pieniędzy.
Posiadając dochód należy wykorzystać go, tzn. albo zużyć na aktualne potrzeby albo odłożyć na później. To
odłożenie na później może mieć formę zapasów, jeśli odkładamy dobra lub formę oszczędności, jeśli dotyczy to
pieniędzy. W tabeli przepływów gospodarstwa domowe należy umieścić I ćwiartce. Dlatego, że gospodarstwo
domowe należy traktować jako konsumenta, ponieważ staje się ono odbiorcą popytu końcowego.
103. Omów rolę banku centralnego w systemie finansowym państwa.
Współczesny bank centralny, zwany niekiedy Bankiem Państwa jest równocześnie baniem banków. Do zadań
banku centralnego należą między innymi:
 Sterowanie emisją biletów bankowych
 Kredytowanie innych banków
 Utrzymywanie kursów pieniądza narodowego w określonych granicach
 Obsługa bankowa rządu i udzielanie porad
 Administrowanie państwowymi rezerwami walutowymi
 Nadzorowanie banków komercyjnych.
Podstawowym jednak zadaniem polityki pieniężno-kredytowej banku centralnego jest oddziaływanie na
wielkość podaży pieniądza oraz kształtowanie warunków, na jakich kapitały pieniężne mogą być pożyczane
przedsiębiorstwom i ludności. Powszechnie uznaje się, że podstawowymi narzędziami banku centralnego są:
 System rezerw obowiązkowych
 Zmiany stopu redyskontowej
 Operacje otwartego rynku
 Regulacja kredytów dla ludności oraz interwencjonizm w zakresie obrotów i transakcji
dewizowych.
104. Struktura aktywów i pasywów banku centralnego.
Bank centralny dzieli się na Wydział Emisyjny i Wydział Bankowy. Każdy z tych wydziałów sporządza
oddzielny bilans.
Wydział
Emisyjny
Bankowy
Aktywa
- Państwowe papiery wartościowe
- Pozostałe papiery wartościowe
- Państwowe papiery wartościowe
- Pożyczki
- Pozostałe aktywa
Pasywa
- Banknoty w obiegu
- Wkłady sektora publicznego
- Wkłady banków
- Rezerwy i pozostałe rachunki
Wydział Emisyjny jest odpowiedzialny za emisję banknotów (zobowiązania-pasywa). W celu wprowadzenia
banknotów do obiegu, Wydział Emisyjny kupuje papiery wartościowe: weksle i obligacje emitowane przez
państwo, przedsiębiorstwa lub władze lokalne. Zamiana pieniądza wielkiej mocy na papiery wartościowe to
46
operacje otwartego rynku. Wydział Bankowy spełnia funkcję bankiera w stosunku do banków komercyjnych.
Wkłady sektora publicznego i banków to wkłady państwa oraz system banków komercyjnych trzymane w banku
centralnym. Rezerwy i pozostałe rachunki są to wkłady utrzymywane przez banki centralne innych krajów,
krajowe władze lokalne oraz przez znacjonalizowane przedsiębiorstwa. Na aktywa składają się państwowe
papiery wartościowe i pożyczki udzielone bankom. Pozostałe aktywa zawierają kapitał rzeczowy, budynki i
wyposażenia oraz papiery wartościowe emitowane przez przedsiębiorstwa prywatne i władze lokalne. W
praktyce działalność Wydziałów Emisyjnego i Bankowego jest ściśle ze sobą skoordynowana. Bank centralny
nigdy nie może zbankrutować (różnica między bankami komercyjnymi).
105. Wpływ banku centralnego na podaż pieniądza.
Podaż pieniądza to suma gotówki w obiegu poza systemem bankowym oraz wkładów w banku komercyjnym i w
towarzystwach budowlanych. Podaż pieniądza jest częściowo zobowiązaniem banku centralnego (gotówka w
obiegu poza bankowym), a częściowo zobowiązaniem banków komercyjnych.
Baza monetarna jest to ilość gotówki dostarczonej przez bank centralny zarówno bankom komercyjnym, jak i
sektorami poza bankowymi.
Mnożnik kreacji pieniądza jest to wielokrotność, jaką stanowi podaż pieniądza w stosunku do bazy monetarnej.
Mnożnik jest tym większy, im niższa jest stopa rezerw gotówkowych banków komercyjnych i niższy, gdy stopa
rezerw wyższa.
Bank centralny wpływa na podaż pieniądza za pomocą instrumentów:
 Rezerwa obowiązkowa
 Stopa dyskontowa
 Operacje otwartego rynku
Bank centralny regulując podaż pieniądza nigdy nie zaczyna od zera. Przy określaniu ilości pieniądza wychodzi
on najpierw z oceny istniejącego zasobu pieniądza znajdującego się w obiegu tzn. w kasach prywatnych,
bankach, kasach kredytowo-oszczędnościowych. Następnie bierze się pod uwagę takie czynniki, jak:
 Przewidywany przyrost wolumenu dochodu narodowego (cenach stałych)
 Przewidywany wzrost cen w danym roku
 Możliwość zwiększania lub zmniejszania szybkości krążenia pieniądza gotówkowego.
Rząd kontroluje podaż pieniądza z kilku powodów. Jeżeli ceny rosną i rząd obawia się wzrostu stopy inflacji, to
będzie próbował ograniczyć podaż pieniądza lub zwolnić tempo wzrostu podaży pieniądza. W sytuacji
poważnego załamania gospodarczego może on zwiększyć wydatki całkowite poprzez zwiększenie podaży
pieniądza.
106. Rola wskaźnika rezerwy obowiązkowej, stopy dyskontowej i redyskontowej w kształtowaniu podaży
pieniądza przez bank centralny.
Stopa rezerw obowiązkowych jest to minimalna relacja rezerw gotówkowych do wkładów, jaką muszą
utrzymywać banki komercyjne na mocy decyzji banku centralnego. Jeżeli stosowany jest wymóg rezerw
obowiązkowych, to banki komercyjne mogą utrzymywać większe od minimalnych rezerwy gotówkowe, nie
mogą utrzymywać ich mniej. Głównym celem rezerwy obowiązkowej jest ograniczenie płynności banków
komercyjnych i uniemożliwienie im nadmiernej kreacji pieniądza kredytowego.
Równocześnie bank centralny tworzy rezerwę dla każdego banku komercyjnego, która może być uruchomiona w
trudnej sytuacji za zgodą banku komercyjnego.
Stopa dyskontowa jest to stopa procentowa stosowana przez bank centralny przy udzielaniu pożyczek bankom
komercyjnym.
Stopa redyskontowa jest to stopa procentowa stosowana przy powtórnej sprzedaży weksla. Jeżeli ktoś jest
posiadaczem weksla na 1100 jed, pieniężnych a pilnie potrzebuje gotówki, to może weksel sprzedać do banku
handlowego za sumę np. 1040. Zabieg ten to dyskonto. Jeżeli bank handlowy będzie bardziej zainteresowany
gotówką niż wekslem sprzedaje go bankowi centralnemu za sumę np. 1080. Jest to redyskonto weksla
Wzrost stopy redyskontowej jest środkiem studzenia koniunktury, a spadek – podgrzewaniem. Podniesienie
stopy redyskontowej przez bank centralny w dalszej konsekwencji spowoduje tendencję zwyżkową pozostałych
stóp procentowych na rynku pieniężno-kredytowym, co powinno spowodować zmniejszenie zapotrzebowania na
kredyt ze strony przedsiębiorstw ze względu na jego wyższe koszty.
107. Operacje otwartego rynku w działalności banku centralnego.
47
Są to operacje banku centralnego dokonywane na rynku pieniężnym polegające na sprzedaży lub zakupie
papierów wartościowych. Konsekwencjami tego są:
 Skup zwiększa podaż pieniędzy
 Zakup powoduje zmniejszenie ich podaży
Decyzję o podjęciu operacji otwartego rynku podejmuje bank centralny na podstawie oceny sytuacji
gospodarczej kraju. Polityka otwartego rynku jest bardziej elastycznym narzędziem od zmiany stopy
redyskontowej. Operacje kupna i sprzedaży weksli skarbowych mogą być przeprowadzane stopniowo i w
różnych rozmiarach zależnie od oceny rezultatów jakie powodują. W niektórych krajach np. w USA, gdzie banki
handlowe tylko w minimalnym stopniu są zadłużone w banku centralnym, operacje otwartego rynku są głównym
narzędziem jego oddziaływania.
109. Pojęcie rynku, infrastruktury rynkowej i mechanizmu rynkowego.
Rynek w rozumieniu potocznym to miejsce, na którym sprzedaje się i kupuje towary. Na rynku nie muszą
występować w roli sprzedających (podaż) i kupujących (popyt) bezpośredni producenci czy konsumenci lub
dotychczasowi lub przyszli właściciele różnych dóbr.
Rynek to miejsce, gdzie podaż spotyka się z popytem i gdzie kształtuje się cena. Podaż, popyt i cena, jako
nierozłączne i funkcjonalne elementy rynku przesądzają o jego działaniu i samym występowaniu jako zjawiska
ekonomicznego.
Infrastruktura rynkowa to specjalnie wyznaczone i przystosowane do prowadzenia różnego rodzaju transakcji
rynkowych miejsca, wyposażone w odpowiednie urządzenia i obsługiwane przez wyspecjalizowane zespoły
ludzkie, a służące wygodzie sprzedających i kupujących.
Mechanizm rynkowy to zatem sprzężenia (zależności) popytowo – podażowe występujące na rynkach
wszelkiego rodzaju dóbr gospodarczych, a zawiązujące się za pośrednictwem cen między równoprawnymi
podmiotami gospodarczymi dążącymi do osiągania korzyści ekonomicznych poprzez dokonywanie
dobrowolnych aktów kupna i sprzedaży towarów.
110. Omów walkę na rynku oraz podział korzyści ekonomicznych z wymiany.
Walkę o podział korzyści ekonomicznych związanych z uczestnictwem w wymianie określić można mianem
negocjacyjnej. Jej przedmiotem są najbardziej korzystne dla stron warunki transakcji. Jej źródłem przeciwstawność interesów. Jej głównym następstwem jest weryfikacja i akceptacja przydatności oferowanych
przez dostawców dóbr, a z drugiej strony - możliwość efektywnego zaspokajania potrzeb wśród odbiorców.
Występowanie bariery popytu w toku walki negocjacyjnej, to sytuacja, w której sprzedawca nie może zbyć
więcej danych towarów przy istniejącej cenie, bądź nie jest w stanie podnieść ceny i utrzymać dotychczasowego
poziomu ich sprzedaży. W warunkach istnienia bariery popytu, walka negocjacyjna jest podstawowym
uwarunkowaniem ekonomicznym wpływającym na kształtowanie się takiej ceny, która jest maksymalnie
osiągalna dla dostawcy i jednocześnie najwyższą z punktu widzenia gotowości nabywczej odbiorcy. Jeśli w
walce negocjacyjnej uczestniczy więcej niż jeden dostawca wobec danego odbiorcy, to między dostawcami
pojawia się walka konkurencyjna. Walka konkurencyjna ma za swój przedmiot oferowanie warunków dostaw
korzystniejszych od tych jakie są zdolni przedstawić inni dostawcy. Jej podstawowe cele wiążą się, bądź ze
strategią defensywną (zachowanie dotychczasowej pozycji dostawcy na rynku), bądź ofensywną(poprawa
pozycji). Wśród dostawców ujawniają się w trakcie walki konkurencyjnej dwa motywy: "nie stracić do
konkurenta" i "wygrać z nim". Walka przetargowa polega na tym, że odbiorcy oferują dostawcy korzystniejsze
warunki zawierania transakcji w porównaniu do innych odbiorców. Jest to inny tylko wariant walki
konkurencyjnej. Bezpośrednim przejawem i zarazem wynikiem toczonej na rynku walki są ceny
odzwierciedlające na bieżąco układ sił na danym rynku. Ceny te eliminują z gry nieefektywnych dostawców i
niewypłacalnych odbiorców oraz zachowują i nagradzają pozostałych graczy.
111. Przedstaw cechy modelu konkurencji doskonałej, niedoskonałej i monopolu.
48
Konkurencja doskonała – zakłada istnienie dużej liczby producentów, z których każdy ma niewielki udział w
ogólnej masie transakcji zawieranych na danym rodzajowo rynku i w odniesieniu do konkurencyjnych towarów.
Cechy:
 Żaden z producentów nie może samodzielnie decydować o zmianie poziomu ceny, ale liczy na to,
że uda mu się sprzedać każdą wielkość towaru, jaką zdolny jest wyprodukować;
 Cena jest wypadkową postępowania wielu dostawców i wielu odbiorców;
 O zmianie popytu producenci dowiadują się wyłącznie z racji obserwowanych wahań cenowych i
na jej podstawie podejmują decyzje dostosowawcze
 Cena jest regulatorem opłacalności produkcji, jest doskonale elastyczna względem popytu i
względem dochodu
 Przesłanki, jak założenie o absolutnej giętkości cen oraz nieograniczonej przenośności zasobów
 Wysoki stopień homogeniczności tzn. jednorodność towarów (im bardziej są podobne, tym
ostrzejsza walka między producentami);
 Pełna przejrzystość rynków (kompletność informacji o towarach i warunkach transakcji wśród
odbiorców)
 Całkowita dostępność rynków (brak ograniczeń dla nowych, potencjalnych dostawców)
 Zupełne nasycenie rynku (brak trudności w wymianie pieniądza na towar).
Punktem wyjścia modelu konkurencji niedoskonałej jest założenie i istnieniu wielu (drobnych, średnich dużych)
producentów, z których każdy ma istotny udział w ogólnej podaży danego towaru lub określonej grupy
substytutów na danym rynku;
 Możliwość większego wpływu na cenę
 Nie ma doskonałej elastyczności cen, popytu względem cen i dochodu, sztywność cen;
 Rynek nie jest jednorodny, nie jest homogeniczny, nie wszyscy producenci sprzedają ten sam
towar,
 Cena jest konsekwencji postępowania niektórych producentów
Konkurencja monopolistyczna to przyjęcie takiej pozycji producenta na rynku, która zakłada jego pełną
wyłączność, bądź sytuację oligopolistyczną;
 występowanie kilku producentów
 oddziaływanie na kształtowanie się cen oraz narzucanie innych warunków transakcji w zakresie
przedstawionej oferty podażowej.
112. Przedstaw relacje między dostawcą a odbiorcą w zależności od struktury rynku.
Zależnie od bliższych relacji zachodzących między dostawcami i odbiorcami oraz od uwarunkowań
wynikających z różnych cech rynków, wyróżnia się trzy modele konkurencji: doskonała, niedoskonała i
monopolistyczna.
Konkurencja doskonała – zakłada istnienie dużej liczby producentów, z których każdy ma niewielki udział w
ogólnej masie transakcji zawieranych na danym rodzajowo rynku i w odniesieniu do konkurencyjnych towarów.
Punktem wyjścia modelu konkurencji niedoskonałej jest założenie i istnieniu wielu (drobnych, średnich dużych)
producentów, z których każdy ma istotny udział w ogólnej podaży danego towaru lub określonej grupy
substytutów na danym rynku;
Konkurencja monopolistyczna to przyjęcie takiej pozycji producenta na rynku, która zakłada jego pełną
wyłączność, bądź sytuację oligopolistyczną;
Relacje między dostawcą i odbiorcą, a struktura rynków:
Odbiorca
Dostawca
Wielu małych
Niewielu średnich
Jeden duży
49
Wielu małych
polipol
oligopson
Niewielu średnich
oligopol
wzajemny oligopol
ograniczony monopol
Jeden duży
monopol
monopson
ograniczony monopson
wzajemny monopol
113. Omów uwarunkowania adaptacji podaży do popytu i popytu do podaży w warunkach rynkowych.
Adaptacja podaży do popytu:
Tendencje do proporcjonalnej alokacji zasobów wywołują przy tym dwojakiego rodzaju dostosowania:
a. Popytowo - cenowe - ujawniają zmiany w popycie na dobra finalne i zapewniają ciągłość obrotów nimi,
sygnalizują jednocześnie narastanie dysproporcji w alokacji zasobów materialnych i ludzkich. W
krótkim okresie zmiany w popycie bieżącym ujawniają ewentualne dysproporcje alokacyjne i zachęcają
do krótkookresowych przestawień podaży. W długim okresie, możliwość wystąpienia dysproporcji
alokacyjnych sygnalizują zmiany popytu (ceny) przewidywanego. Warunkiem tych dostosowań jest
odpowiednia elastyczność cen.
b. Ilościowe (podażowe) - realokacja zasobów materialnych i ludzkich. W krótkim okresie angażują
zasoby przenośne (część siły roboczej, materiały, surowce) i prowadzą do przestawień podaży w
ramach istniejących zdolności produkcyjnych. W okresie długim mogą być także angażowane zasoby
nieprzenośne z punktu widzenia okresów krótkich (część siły roboczej, maszyn, urządzeń, budynki),
dzięki czemu możliwe stają się zmiany inwestycyjne w sferze dóbr finalnych. Przenośność zasobów
jest podstawowym uwarunkowaniem dostosowań ilościowych.
Adaptacja popytu do podaży
Zwróćmy uwagę na zależności niejako "odwrotnie", a występująca wówczas, kiedy producent wchodzi dopiero
na rynek z wyrobem nowym (w sensie typu) lub udoskonalonym (jakościowo). Popyt na ten wyrób musi być
dopiero przez producenta kreowany. Przeprowadzany przez producenta rachunek wytwarzania i wprowadzania
na rynek nowego czy rzeczywiście udoskonalonego produktu brać w rezultacie musi również pod uwagę
przewidywane kształtowanie się zależności dostosowawczych o charakterze zarówno popytowo - cenowym, jak
i ilościowym. Prognozowanie tych zależności znajdować może swoje oparcie w znajomości dostosowań
rzeczywiście występujących w obrocie wyrobami uznanymi za pokrewne czy zbliżone. Zależności
dostosowawczych typu "adaptacji popytu do podaży" nie można jednak, choćby dlatego, że są one
przewidywane dla popytu faktycznie dotąd nie występującego, traktować w sposób prawdopodobny co przy
"adaptacji podaży do popytu".
114. Wskaż na efekt makroekonomiczny mechanizmu rynkowego.
Bezpośrednim odzwierciedleniem procesów przystosowawczych zachodzących na rynkach cząstkowych
wyróżnionych sfer dóbr finalnych oraz zasobów jest kształtowanie się cen dóbr finalnych oraz materialnych
zasobów służących ich produkcji, płac, stóp procentowych, kursów akcji, obligacji, walut itp.
Na mechanizm rynkowy jako na ograniczoną całość składają się różnego rodzaju transakcje zarazem wzajemnie
się warunkujące i ściśle ze sobą powiązane. Ograniczanie czy "blokowanie" transakcji dokonywanych na
jednych rynkach prowadzi do "przemieszczania" trudności w ich zawieraniu na inne. We wzajemnym
uzależnianiu rynków uwidacznia się też integralny charakter działania mechanizmu rynkowego. Uniwersalny i
makroekonomiczny aspekt działania tego mechanizmu polega na tym, że wskutek jego działania kształtują się
zarówno poziom i struktura produkcji i konsumpcji, inwestycji i oszczędności. W trakcie procesów
dostosowawczych, poszczególne podmioty gospodarcze stale podejmują decyzje produkcyjno - inwestycyjno konsumpcyjne. Rezultat tych decyzji określa - w ujęciu krótkookresowym wielkość produktu społecznego i
makroproporcje tego podziału, w ujęciu długookresowym - decyduje o stopie gospodarczego wzrostu.
118. Luka recesyjna i inflacyjna w polityce gospodarowania, instrumenty i kierunki działania
Szczególnym zadaniem polityki fiskalnej jest przyczynienie się do stabilizacji gospodarki. Stabilizacyjna rola
polityki fiskalnej wiąże się z dążeniem do zapewnienia równowagi gospodarczej oraz wysokiego poziomu
zatrudnienia przede wszystkim poprzez regulowanie strony popytowej gospodarki.
Luka recesyjna pojawia się wtedy, gdy równowaga między zagregowanym popytem i podażą występuje na
poziomie niższym niż wynikającym z wielkości produktu narodowego przy pełnym zatrudnieniu. Miarą luki
50
recesyjnej jest wielkość o jaką zagregowany popyt jest mniejszy od wielkości popytu równoważącego wielkość
produktu przy pełnym zatrudnieniu.
3
C+I+G
D
E
2
1
C
A
B
PN
1 - krzywa zagregowanego popytu przed wzrostem zakupów rządowych
2 - krzywa zagregowanego popytu po wzroście zakupów rządowych
3 - krzywa równowagi między produktem narodowym, a zagregowanym popytem
Punkt C odzwierciedla równowagę między zagregowanym popytem, a zagregowaną podażą w sytuacji, gdy
produkt narodowy (A) jest mniejszy od produktu narodowego przy pełnym zatrudnieniu (B), a zarazem
występuje bezrobocie większe od naturalnego. Miarą luki recesyjnej jest odległość między punktami D i E. W
tej sytuacji pożądane jest, aby rząd zwiększył zakupy dóbr i usług o wielkość wyznaczoną luką recesyjną, co
powinno pociągać za sobą wzrost produktu narodowego z A do B.
Zjawisko jest związane z mnożnikiem inwestycyjnym i akceleratorem. Mnożnik inwestycyjny decyduje o tym, o
ile wzrośnie produkt narodowy, jeśli inwestycje wzrosną o jednostkę: Y  k * I , gdzie:
 Y - przyrost produktu narodowego
k - mnożnik inwestycyjny
 I - przyrost inwestycji
Wielkość mnożnika inwestycyjnego można wyrazić wzorem:
k
1

1  MPC
1
C
1
Y
gdzie: MPC - krańcowa skłonność do konsumpcji
 C - przyrost konsumpcji
Wielkość mnożnika inwestycyjnego jest tym większa, im większa krańcowa skłonność do konsumpcji i im,
zarazem mniejsza krańcowa skłonność do oszczędzania.
C
S
 1
Y
Y
S - przyrost oszczędności
Warunkiem działania mnożnika inwestycyjnego jest istnienie nie wykorzystanych rezerw produkcyjnych i
zasobów siły roboczej. Wzrost popytu spowodowany inwestycjami autonomicznymi (przedsięwzięcia
podejmowane niezależnie od aktualnego stanu aktywności gospodarczej i aktywnego poziomu popytu) i
efektami mnożnikowymi powinien prowadzić do pojawienia się tzw. inwestycji indukowanych (uzależnionych
od stanu aktywności gospodarczej i wielkości popytu). Zgodnie z ideą akceleratora (zasada przyspieszenia)
wzrost popytu konsumpcyjnego powoduje bardziej niż proporcjonalny wzrost inwestycji.
Pojawienie się luki recesyjnej oznacza, że państwo powinno prowadzić politykę aktywizacji życia
gospodarczego. Luka inflacyjna stanowi wskazówkę dla celowości polityki restrykcyjnej. Luka inflacyjna
oznacza, że w punkcie wyznaczonym wielkością produktu narodowego przy pełnym zatrudnieniu zagregowany
popyt jest większy od wielkości tegoż produktu.
51
119. Związek polityki monetarnej i fiskalnej z kształtowaniem się ekonomicznych warunków
gospodarowania.
Wśród instrumentów stosowanych już od kilkudziesięciu lat do kształtowania gospodarki mają miejsce środki
polityki pieniężno-kredytowej, tzw. polityki monetarnej oraz polityki budżetowej określanej jako polityka
fiskalna. Polityka monetarna służy regulowaniu podaży pieniądza oraz kształtowaniu warunków na jakich
kapitały pieniężne mogą być pożyczane przedsiębiorstwom i ludności.
Polityka fiskalna to regulowanie popytu przez wydatki i dochody budżetowe. Polityka pieniężno-kredytowa oraz
polityka fiskalna bazując na pieniądzu jako narzędziu różnią się między sobą głównie kierunkiem
oddziaływania. Poglądy ekonomistów na skuteczność każdego z nich są zróżnicowane. Monetaryści twierdzą, że
decydujący wpływ na wzrost funkcjonowania gospodarki mają zmiany ilości pieniądza i warunki jego
dostępności. Fiskaliści uważają, że decydującym czynnikiem są wydatki i dochody budżetowe. Ogólnie należy
stwierdzić, iż niektóre gałęzie gospodarki oparte są na dochodach i wydatkach budżetowych, a niektóre na
instrumentach pieniężno-kredytowych. Polityka fiskalna i monetarna nie są zatem możliwościami wzajemnie
alternatywnymi. Nie ma bowiem takiej gospodarki, która posługiwałaby się tylko narzędziami monetarnymi
bądź takiej, która wyłącznie opierałaby się na instrumentach fiskalnych. W praktyce stosowane są łącznie, choć
różną nadaje im się rangę.
120. Pasywna polityka fiskalna i automatyczne stabilizatory gospodarki, Krzywa Laffera
Dochody
podatkowe
budżetu
Automatyczne stabilizatory gospodarki, to te narzędzia polityki fiskalnej, które reagują na zmiany aktywności
gospodarczej bez potrzeby podejmowania jakichkolwiek decyzji dotyczących ich użycia – działają więc
samodzielnie. Najważniejsze automatyczne stabilizatory gospodarki związane z polityką fiskalną to podatki (po
stronie dochodów budżetowych) i zapomogi dla bezrobotnych (po stronie wydatków budżetowych) z tym, że
znacznie większą rolę odgrywają podatki. Niewątpliwie zaletą automatycznych stabilizatorów gospodarki jest to,
że reagują one natychmiast, nie występuje zjawisko opóźnienia.
Podstawowymi wadami automatycznych stabilizatorów gospodarki, to ich nieskuteczność wobec problemów
natury strukturalnej, jak również niezdolność do stworzenia bodźców do zmiany istniejącej sytuacji
ekonomicznej. Te właśnie ograniczenia powodują, że polityka fiskalna skoncentrowana na stosowaniu narządzi
automatycznych określana jest mianem polityki pasywnej. Pasywna polityka fiskalna jest polityką polegającą na
dostosowywaniu się przychodów budżetu państwa do powstającej sytuacji gospodarczej. Pierwszym problemem
stosowania polityki fiskalnej jest neutralny system podatkowy – skoncentrowany jest na pozyskiwaniu
dochodów budżetowych bez emitowania do gospodarki jakichkolwiek sygnałów wskazujących na mniej lub
bardziej pożądany charakter przedsięwzięć podejmowanych przez podatników. Neutralność systemu
podatkowego oznacza brak ingerencji w działanie sił rynkowych. Drugi problem związany z podatkami jako
narzędziem polityki fiskalnej dotyczy wielkości obciążeń podatkowych nakładanych przez państwo na podmioty
gospodarcze. Problem pożądanej wielkości obciążeń podatkowych rozpatrywany jest często w oparciu o tzw.
krzywą Laffera:
52
100%
Stopa
Z punktu widzenia krzywej Laffera dla kształtowania polityki fiskalnej należy zwrócić uwagę na:
opodatkowania

bardzo trudno jest w praktyce określić jaka wysokość obciążeń podatkowych jest wielkością
krytyczną;

wysokość opodatkowania jest tylko jednym z elementów wpływających na decyzje podmiotów
gospodarczych i wielu wypadkach nie jest to element najistotniejszy

zmniejszenie podatków może prowadzić do wzrostu deficytu budżetowego i konieczność
poszukiwania przez państwo innych źródeł finansowania wydatków budżetowych.
121. Aktywna polityka fiskalna i nieautomatyczne stabilizatory gospodarki.
Poprzez aktywną politykę fiskalną państwo próbuje kształtować rzeczywistość gospodarczą tak, by maksymalnie
ograniczać zjawisko negatywne takie, jak np. bezrobocie, a zarazem stymulować zjawiska pozytywne takie, jak
np. wzrost gospodarczy.
Aktywna polityka fiskalna stanowiąca element interwencjonizmu państwowego oparta jest na wykorzystaniu
nieautomatycznych stabilizatorów gospodarki, wśród których szczególną rolę odgrywają różnego rodzaju
składniki wydatków budżetowych. Wydatki można podzielić na wydatki tradycyjne, wydatki państwa dobrobytu
oraz wydatki gospodarki mieszanej. Wydatki tradycyjne związane są z pewnymi podstawowymi funkcjami
państwa jako organizacji społecznej i politycznej. Państwo musi przeznaczyć pewne środki np. na obronę
narodową czy administracji. Państwo musi też przeznaczać środki na inne tzw. czyste dobro publiczne, czyli
takie dobra, w wypadku, których nikt z członków społeczeństwa nie może być wyeliminowany z ich
konsumpcji.
Wydatki państwa dobrobytu zwanego niekiedy państwem opiekuńczym, to w znacznej mierze transfery w
postaci rent, emerytur, zasiłków chorobowych, rodzinnych czy też zasiłków dla bezrobotnych. Zwolennicy
liberalizmu traktują tego typu wydatki jako czynnik osłabiający aktywność gospodarczą społeczeństwa.
Z kolei wydatki gospodarki mieszanej to np. subsydia oraz niektóre inwestycje infrastrukturalne. Są to wydatki,
które powstają jako konsekwencja włączania się państw do gospodarki.
Deficyt budżetowy oznacza, że wpływy budżetowe są mniejsze niż planowane wydatki. Pełne zatrudnienie
oznacza, że bezrobocie nie przekracza poziomu uznawanego za naturalny. Deficyt budżetowy przy pełnym
zatrudnieniu zwany deficytem strukturalnym, to taka wielkość deficytu, jaka miałaby miejsce, gdyby gospodarka
znajdowała się w punkcie pełnego zatrudnienia.
Dopiero porównanie bieżącego deficytu z deficytem przy pełnym zatrudnieniu pozwala określić, czy istniejący
deficyt budżetowy jest przede wszystkim wyrazem sytuacji koniunkturalnej, czy też następstwem aktywnej,
ekspansywnej polityki fiskalnej.
+
1a
-
2a
53
2b
1b
1a  strukturalny deficyt budżetowy (przypadek 1)
1b  bieżący deficyt budżetowy (przypadek 1)
2a  strukturalny deficyt budżetowy (przypadek 2)
2b  bieżący deficyt budżetowy (przypadek2)
Rysunek przedstawia dwie sytuacje. Pierwsza to narastający w kolejnych okresach deficyt bieżący i malejący
deficyt strukturalny. Saldo deficytu bieżącego mierzone jest procentowym udziałem w bieżącym produkcie
narodowym, podczas gdy saldo deficytu przy pełnym zatrudnieniu mierzone jest procentowym udziałem w
potencjalnym produkcie narodowym przy pełnym zatrudnieniu. W sytuacji drugiej obie wielkości mierzone tak
jak w wariancie pierwszym ulegają zwiększeniu w kolejnych okresach. Wariant pierwszy oznacza, że bieżący
deficyt budżetowy jest przede wszystkim następstwem słabej koniunktury, podczas gdy polityka fiskalna jest w
rzeczywistości nastawiona na ograniczenie wydatków budżetowych. Drugi wariant oznacza, że bieżący deficyt
budżetowy jest w znacznej mierze konsekwencją ekspansywnej polityki fiskalnej. Do nieautomatycznych
stabilizatorów gospodarki, na których bazuje aktywna polityka fiskalna, należą również zmiany w wielości
obciążeń podatkowych.
122. Źródła finansowania deficytu budżetowego w polskiej gospodarce od strony monetarnej i fiskalnej.
Źródła finansowania deficytu budżetowego:

Pożyczanie pieniędzy od innych podmiotów gospodarczych. Odbywa się to na drodze
sprzedaży rządowych papierów wartościowych, głównie obligacji. Finansowanie deficytu w
taki sposób oznacza, że rząd ogranicza środki finansowe pozostające w dyspozycji innych
podmiotów gospodarczych. W warunkach gospodarki rynkowej, w której zdecydowana
większość inwestycji ma charakter prywatny, pociąga to za sobą ograniczenie możliwości
inwestycyjnych sektora prywatnego. Finansowanie deficytu budżetowego w w/w sposób
polega na redystrybucji dochodów między budżetem a pozostałymi podmiotami
gospodarczymi.
Jeśli gospodarka wykazuje objawy recesji i jeśli występuje stosunkowo wysoka skłonność do oszczędzania, a nie
inwestowania, to rząd pożyczając pieniądze i wydając je uruchamia środki, które pozostałyby zaoszczędzone.
W ten sposób rząd przyczynia się do wzrostu globalnego popytu. W sytuacji ożywienia gospodarczego, popyt ze
strony budżetu na środki finansowe znajduje się w dyspozycji pozostałych podmiotów gospodarczych stanowi
konkurencję dla innych sposobów wykorzystania tych sposobów, a zwł. dla ich przeznaczenia na inwestycje.

Zwiększenie emisji pieniądza. W zależności od relacji między bankiem centralnym a rządem,
ta droga pozyskiwania środków finansowych nastręcza mniej lub więcej trudności. Im
mniejsza autonomia banku centralnego tym łatwiejsze jest pozyskiwanie z niego środków na
finansowanie deficytu budżetowego. Zasadnicza różnica między finansowaniem deficytu
budżetowego poprzez sprzedaż papierów wartościowych innym podmiotem gospodarczym, a
finansowaniem deficytu budżetowego na drodze pozyskiwania środków z banku centralnego
polega na tym, że o ile w pierwszym wypadku łączna ilość pieniądza w gospodarce nie
ulegnie zmianie, to w drugiej sytuacji rząd przyczynia się do wzrostu ilości pieniądza w
gospodarce.
Zaletą jest to, że rząd nie musi limitować swych wydatków i ewentualnego oddziaływania na gospodarkę do
wysokości kwot uzyskanych z podatków oraz z tytułu pożyczonych od innych podmiotów środków
finansowych. Wadą finansowania deficytu finansowego na drodze pozyskiwania środków z banku centralnego
jest to, że zwiększając w ten sposób ilość pieniądza w gospodarce, rząd może przyczyniać się do pobudzania
inflacji. Zbyt wysoka stopa inflacji działa w kierunku osłabienia aktywności gospodarczej i zmniejszania
dochodów budżetowych. Określenie podatek inflacyjny bierze się stąd, że inflacja ogranicza możliwości
nabywcze społeczeństwa.
123. Bilans obrotów bieżących i kapitałowych jako składowe bilansu płatniczego.
54
Bilans płatniczy kraju, to zestawienie wszelkich transakcji gospodarki narodowej z zagranicą w określonym
czasie (na ogół jednego roku).
Bilans płatniczy składa się z dwóch podstawowych części:

Bilansu obrotów bieżących (rachunek bieżący);

Bilansu obrotów kapitałowych (rachunek kapitałowy)
Struktura bilansu obrotów bieżących jest następująca:
o Bilans handlowy - zestawienie wpływów i wydatków dewizowych z tytułu eksportu i importu
towarów.
o Bilans usług - zestawienie płatności z tytułu obrotów usługami między krajem a zagranicą, np.
usług transportowych, turystycznych, ubezpieczeniowych.
o Bilans procentów i dywidend - zestawienie zarówno transferów prywatnych, np. przekazy
emigrantów i gastarbeiterów jak i rządowych np. zagraniczne renty, zagraniczna pomoc
gospodarcza i wojskowa.
Każda transakcja przynosząca krajowi wpływy walutowe (np. eksport towarów i usług, dywidendy od inwestycji
zagranicznych, przekazy pieniężne emigrantów) zapisywane są w bilansie jako pozycja nadwyżkowa po stronie
aktywów. Natomiast jeżeli transakcja wiąże się z wydatkiem dewiz przez kraj (import towarów i usług, zapłata
odsetek od długu zagranicznego) traktujemy jako pozycję deficytową. Jeżeli wpływy z tytułu bieżących obrotów
z zagranicą przewyższają wydatki, wtedy mówimy o nadwyżce bilansu obrotów bieżących. Z kolei przewaga
wydatków nad wpływami oznacza deficyt bilansu bieżącego.
Występujące w rachunku obrotów kapitałowych pozycje można zaklasyfikować do dwóch grup:

Krótkoterminowe zagraniczne lokaty kapitałowe (państwowe i prywatne) tzn. zobowiązania
i należności w postaci zagranicznych papierów wartościowych, kredytów handlowych,
wkładów na rachunkach bankowych na okres 1 roku;

Kapitały długoterminowe (państwowe i prywatne) w formie lokat bezpośrednich
(inwestycje produkcyjne) i pośrednich (papiery wartościowe) oraz kredyty na okres ponad 1
roku;
Kierunki przepływu kapitału ewidencjonujemy w bilansie kapitałowym w odwrotny sposób niż ruch towarowy z
zagranicą w bilansie handlowym (odpływ kapitałów - po stronie pasywów, a napływ kapitału zagranicznego do
kraju - po stronie aktywów).
Dodatnie saldo w bilansie kapitałowym oznacza nadwyżkę w obrotach kapitałowych z zagranicą, a deficyt na
rachunku kapitałowym informuje o wypływie netto kapitału z kraju.
Bilans płatniczy jest sumą rachunku bieżącego i kapitałowego.
W całej strukturze bilansu płatniczego najważniejszą rolę odgrywają bilans handlowy i kapitałowy.
Bilans obrotów bieżących obejmuje towary, usługi, obsługę kredytów oraz darowizny, czyli: saldo bilansu
handlowego z eksportu i importu towarów i usług, saldo odsetek wypłaconych od kredytów otrzymanych i
odsetek uzyskanych od kredytów udzielonych innym krajom oraz saldo transferów prywatnych i oficjalnych z
zagranicy.
Bilans obrotów kapitałowych obejmuje zapis transakcji dotyczących aktywów finansowych danego kraju z
zagranicą, a mianowicie:

Saldo kredytów średnio- i długookresowych

Sumę zobowiązań kredytów umorzonych i zrestrukturyzowanych

Rewaloryzację rezerw oficjalnych oraz należności i zobowiązań spowodowanych zmianą
kursu walut;

Aktywa za granicą (odpływ kapitału)

Zagraniczne aktywa (napływ kapitału)
124. Formy rozliczeń międzynarodowych.
Najprostszym sposobem rozliczeń międzynarodowych jest wymiana towar za towar, czyli wymiana barterowa.
Ta wymiana bezdewizowa może być wykorzystywana:

W przypadku transakcji pojedynczych (transakcje kompensacyjne)
55

W handlu między dwoma krajami (clearing bilateralny)

W handlu wzajemnym wielu krajów (clearing multilateralny)
Kraje rozliczające się w clearingu bilateralnym tak uzgadniają wartość wzajemnych dostaw towarów i usług, aby
w danym okresie obroty równoważyły się wartościowo. Jest to suma transakcji kompensacyjnych. W przypadku
clearingu multilateralnego wartości dostaw towarowych nie muszą się dwustronnie bilansować. Deficyt
powstały w obrotach z jednym krajem można zrównoważyć nadwyżkami w handlu z innymi uczestnikami
clearingu. Wystarczy, aby dany kraj osiągnął globalną równowagę w obrotach ze wszystkimi uczestnikami
clearingu. Jest to właściwie pieniężna forma rozliczeń międzynarodowych. Waluta rozliczeniowa pełni nie tylko
funkcje obrachunkowe, ale staje się pełnoprawnym pieniądzem na obszarze clearingu. Obecnie wymiana
barterowa nie odgrywa decydującej roli w handlu światowym. Transakcje kompensacyjne i clearing dwustronny
wymagają zbieżności potrzeb sprzedawcy i nabywcy. Prowadzi to do ograniczenia handlu do poziomu słabszego
partnera, tzn. oferenta mniejszej ilości atrakcyjnych towarów. Na wymianę barterową decydują się z reguły kraje
słabiej rozwinięte, mające trudności płatnicze.
125. System stałego kursu walutowego.
Główne zasady tego systemu przyjętego przez państwa członkowskie w 1994 były następujące:

rządy poszczególnych krajów określiły stałe kursy swoich walut narodowych względem
dolara USA;

waluty krajowe były wzajemnie wymienialne bez ograniczeń;

banki centralne zapewniały stałość kursu swoich walut, wykorzystując w tym celu posiadane
rezerwy walutowe oraz korzystając z kredytów Międzynarodowego Funduszu Walutowego
(MFW).
Imperatyw stałego kursu walutowego uniemożliwiał bieżące przywracanie równowagi bilansu płatniczego
zarówno poprzez dewaluację (urzędowe obniżenie kursu swojej waluty) ani poprzez rewaluację (oficjalne
podwyższanie jej kursu). Każda większa korekta kursu wymagała zgody MFW .
W systemie stałego kursu wbudowany był automatyczny mechanizm utrzymywania międzynarodowej
równowagi płatniczej. System stałego kursu walutowego przetrwał do początku lat 70-tych. Główną przyczyną
jego upadku były rozbieżności polityk gospodarczych prowadzonych przez różne kraje.
126. System zmiennego kursu walutowego; zasady i konsekwencje działania.
System ten funkcjonuje do dnia dzisiejszego. Występuje on w dwóch odmianach:

bez interwencji banku centralnego na rynku walutowym (clean flaating)

z interwencją banku centralnego na rynku walutowym (dirty flaating)
W systemie clean flaating banki pozwalają na swobodne kształtowanie się kursu waluty krajowej pod wpływem
popytu i podaży. W systemie dirty flaating banki sprzedając i kupując waluty oddziaływują na kurs, najczęściej
starając się zmniejszyć
Przejściowe i spekulacyjne odchylenie kursu.
W praktyce dominuje system dirty flaating – banki interweniują na międzynarodowym rynku walutowym
próbując nie tylko ograniczać krótkookresowe fluktuacje kursu, ale i starając się kształtować długookresowe
trendy (mimo, że nie ma ustawowego obowiązku utrzymywania kursu na określonym poziomie).
Dzięki elastycznemu kursowi walutowemu proces przywracania równowagi bilansu płatniczego jets czystszy i
skuteczniejszy niż w przypadku poprzednich systemów. Przywracanie równowagi płatniczej poprzez
automatyczne zmiany kursu oznacza, że władze gospodarcze kraju mogą prowadzić wewnętrzną politykę
ekonomiczną, abstrahując od sytuacji w bilansie płatniczym.
System zmiennego kursu funkcjonuje już ponad 20 lat i wbrew wcześniejszym obawom, korzystnie wpływa na
rozwój wymiany.
127. Czynniki kształtujące równowagę bilansu handlowego i kapitałowego.
1. Dochód narodowy
Wzrost dochodu narodowego, a więc przyrost dochodów właścicieli czynników produkcji oznacza zwiększenie
popytu krajowego. Zwiększony popyt krajowy kieruje się na towary krajowe i importowane. Przyrost importu
zależy od krańcowej stopy importu, czyli relacji między przyrostem dochodu, a przyrostem importu:
 Im
Y
Im wyższa krańcowa stopa importu, w tym większym stopniu przyrost dochodu narodowego pogarsza bilans
handlowy.
56
2. Relacje między dynamiką cen krajowych i zagranicznych - terms of trade
Jest to zestawienie względnych zmian cen krajowych (eksportowanych) danego kraju do względnych cen
towarów sprowadzanych z zagranicy.
3. Kurs walutowy
Istotny wpływ na opłacalność wymiany handlowej z zagranicą wywiera kurs walutowy. Oddziaływując na
poziom cen w eksporcie i imporcie bezpośrednio wpływa na równowagę płatniczą kraju. Deprecjacja (obniżka
kursu) waluty krajowej powoduje spadek cen eksportowych i wzrost cen importowych. Aprecjacja (wzrost
kursu) waluty krajowej pociąga za sobą wzrost cen w eksporcie i spadek cen w imporcie.
Deficyt bilansu kapitałowego pociąga za sobą deprecjację waluty krajowej, a nadwyżka - aprecjację.
4. Wewnętrzna polityka gospodarcza
Rządy poszczególnych krajów stymulują koniunkturę oddziaływując na globalny popyt w gospodarce przy
pomocy instrumentów monetarnych i fiskalnych. Podstawowym narzędziem polityki monetarnej jest stopa
procentowa. Polityka podwyższania krajowej stopy procentowej korzystnie oddziaływuje na obie części
składowe bilansu płatniczego.
5. Środki polityki handlowej państwa
Oddziaływanie na obroty towarowe i kapitałowe z zagranicą przy pomocy kursu walutowego, wewnętrznej
polityki monetarnej i fiskalnej określa się jako prowadzenie przy użyciu instrumentów pośrednich polityki
gospodarczej.
Środki polityki handlowej bezpośrednio wpływające na równowagę płatniczą kraju:

cła - podatki nakładane na towary importowane, bądź eksportowane. Mogą pełnić kilka
funkcji: fiskalną (źródło dochodu dla budżetu państwa), utrzymywania równowagi bilansu
płatniczego (spadek popytu pociąga zwiększenie wielkości ich eksportu lub importu i kreuje
pożądane saldo bilansu płatniczego), ochrona produkcji lub rynku krajowego.

Narzędzia parataryfowe - oddziaływują na obroty handlowe z zagranicą poprzez wpływ na
cenę towarów. Należą do nich: opłaty wyrównawcze (opłaty podnoszące cenę towaru
importowanego na rynek krajowy do poziomu cen wewnętrznych), specjalne opłaty
importowe (np. administracyjne, konsularne, statystyczne), subsydia eksportowe (dopłaty
budżetu dla eksporterów w przypadku, gdy ceny krajowe są wyższe od światowych i
sprzedaż produktów po cenach wewnętrznych na rynkach zagranicznych byłaby
niemożliwa.

Narzędzia pozataryfowe reglamentują obroty handlu zagranicznego bez oddziaływania na
cenę towaru. Są to przykładowo: kontyngenty importowe lub eksportowe (kontyngentowanie
handlu zagranicznego oznacza, że każda transakcja przywozu i wywozu towarów wymaga
zgody władz gospodarczych, czyli uzyskania licencji), ograniczenia dewizowe
(wprowadzenie ograniczeń dewizowych oznacza poddanie szczegółowej kontroli wszelkich
kontaktów z zagranicą).
128. Efekt cenowy i wolumenowy terms of trade.
Zmiany cen krajowych i zagranicznych wpływają na równowagę bilansu handlowego w kraju zarówno poprzez
sam efekt cenowy oraz reakcję wolumenu obrotów handlowych z zagranicą. Skutki efektu cenowego pozwala
oszacować kategoria cenowych terms of trade (warunków wymiany). Jest to zestawienie względnych zmian cen
krajowych (eksportowych) danego kraju w stosunku do względnych zmian cen towarów sprowadzanych z
zagranicy.
57
Pex1
Pex0
ToT 
Pim1
Pim 0
ToT terms of trade
Pex1  poziom cen towarów krajowych (eksportowych) w okresie bieżącym
Pex0  poziom cen towarów krajowych (eksportowych) w okresie wyjściowym
Pim1  poziom cen towarów zagranicznych (importowych) w okresie bieżącym
Pim0  poziom cen towarów zagranicznych (importowych) w okresie wyjściowym
ToT=1 - oznacza, że dynamika cen w eksporcie była równa dynamice cen w imporcie
ToT>1 - świadczy o względnym wzroście cen eksportowych w porównaniu ze zmianami cen importowych,
ToT<1
- dowodzi szybszego relatywnego spodku cen w eksporcie w porównaniu ze zmianami cen
importowych.
Przy założeniu braku reperkusji wolumenowych, kształtowanie się terms of trade na poziomie powyżej jedności
uważane jest za korzystne dla bilansu handlowego. Przy nie zmienionym kursie walutowym rośnie siła
nabywcza eksportu danego kraju wyrażona w cenach importowych. W takich warunkach utrzymanie
dotychczasowego wolumenu eksportu i importu spowoduje nadwyżkę bilansu handlowego.
129. Cenowa elastyczność popytu w eksporcie i w imporcie jako wyznacznik sytuacji płatniczej w kraju;
właściwość Lernera-Marshalla
Ostateczny wpływ zmiany terms of trade na sytuację płatniczą kraju jest wypadkową efektu cenowego i
wolumenowego. Teoretycy przyjmują, że jeśli suma obu cenowych elastyczności popytu jest większa od
jedności (warunek Lernera - Marshalla), przy zmianie terms of trade, o sytuacji płatniczej kraju zadecydują
relacje wolumenowe. Oznacza, to że poprawa terms of trade (ToT>1) spowoduje deficyt bilansu płatniczego, a
pogorszenie terms of trade (ToT<1) wywoła nadwyżkę w bilansie. Praktyka handlu światowego dowodzi, że
warunek Lernera - Marshalla jest najczęściej spełniony w przypadku krajów wysoko rozwiniętych, tzn. krajów
produkujących wysoki asortyment towarów konkurencyjnych na rynku międzynarodowym. Natomiast kraje
rozwijające się - "utrzymujące się" z eksportu surowców przemysłowych i rolnych "skazane na " import
niezbędny, nie mają większych możliwości reagowania wielkością obrotów krajowych na zmiany cen na rynku
światowym.
130. Deprecjacja i aprecjacja kursu walutowego w relacjach terms of trade.
Istotny wpływ na opłacalność wymiany handlowej z zagranicą wywiera kurs walutowy. Oddziaływując na
poziom cen w eksporcie i imporcie bezpośrednio wpływa na równowagę płatniczą kraju.
Deprecjacja (obniżka kursu) waluty krajowej powoduje spadek cen eksportowych i wzrost cen importowych.
Następuje pogorszenie terms of trade. Przy odpowiednio wysokich elastycznościach popytu krajowego i
zagranicznego prowadzi to do poprawy bilansu handlowego (ze względu na efekt wolumenowy). Aprecjacja
(wzrost kursu) waluty krajowej pociąga za sobą wzrost cen w eksporcie i spadek cen w imporcie. Poprawa terms
of trade stymuluje znane reakcje wolumenowe - spadek wielkości eksportu i wzrost importu. Bilans handlowy
pogarsza się.
Deficyt bilansu kapitałowego pociąga za sobą deprecjację waluty krajowej, a nadwyżka - aprecjację.
131. Rola kursu walutowego w teorii parytetu siły nabywczej
Deficyt bilansu kapitałowego pociąga za sobą deprecjację waluty krajowej, a nadwyżka - aprecjację. Ekonomiści
uważają, że swobodnie kształtujący się kurs, elastycznie reaguje na zakłócenia równowagi płatniczej
zapobiegając w ten sposób powstawaniu trwałego ujemnego czy dodatniego salda bilansu płatniczego. Jedną z
podstawowych przyczyn nierównowagi zewnętrznej są zmiany terms of trade oddziaływujące na
konkurencyjność towarów krajowych i zagranicznych. Teoria parytetu siły nabywczej utrzymuje, że fluktuacje
kursu walutowego są przede wszystkim reakcją na zmiany relacji poziomu cen między poszczególnymi krajami.
Ruchy kursu walutowego odzwierciedlają rozbieżności w stopie inflacji w różnych krajach. Dzięki samoczynnej
58
korekcie kursu walutowego, mimo różnego tempa wzrostu cen w poszczególnych krajach - terms of trade
pozostają nie zmienione.
Teoria parytetu siły nabywczej dobrze wyjaśnia zachowanie się kursu walutowego w długim okresie czasu.
Niestety na krótką metę fluktuacje kursu uzależnione są od wielu różnych czynników.
133. Wpływ zmian stopy procentowej na bilans płatniczy.
Podstawowym narzędziem polityki monetarnej jest stopa procentowa. Korzystny wpływ (na krótki czas)
wywiera bilans płatniczy jej podwyższenie. "Studzenie" koniunktury z jednej strony poprawia bilans handlowy ograniczenie globalnego popytu oznacza bowiem spadek wydatków na import. Poza tym spadek popytu
powinien spowodować co najmniej zwolnienie tempa wzrostu cen krajowych, a nawet ich obniżenie co poprawia
konkurencyjność towarów krajowych na rynkach zagranicznych i zwiększa eksport. Podwyżka krajowej stopy
procentowej przy niezmienionej stopie w innych krajach powoduje napływ do kraju obcego kapitału (najczęściej
krótkoterminowego), a więc poprawia rachunek kapitałowy. Właściciele kapitału starają się lokować go w kraju,
który zapewnia im większe zyski (odsetki) i tzw. hot money (gorący pieniądz) błyskawicznie reaguje na zmiany
stopy procentowej na świecie.
Polityka podwyższania krajowej stopy procentowej korzystnie oddziaływuje na obie części składowe bilansu
płatniczego.
134. Wpływ wewnętrznej polityki fiskalnej na równowagę płatniczą kraju.
Poprawę bilansu płatniczego można uzyskać "studząc koniunkturę", a więc ograniczyć popyt krajowy. Rząd
prowadzi w takim przypadku restryktywną politykę fiskalną polegającą na zwiększeniu podatków lub/i
ograniczaniu wydatków rządowych. Pociąga to za sobą zmniejszenie dochodów ludności, co uruchamia podobny
mechanizm jak restryktywna polityka monetarna:

Zmniejszenie dochodów krajowych powoduje spadek importu

Mniejszy dochód (a więc i popyt) pociąga za sobą zwolnienie tempa wzrostu lub nawet
obniżenie cen krajowych. Pogarsza to terms of trade i przyczynia się do wzrostu eksportu

Zmniejszenie importu przy równoczesnym wzroście eksportu prowadzi do nadwyżki w
bilansie handlowym

Ograniczenie dochodów krajowych przyczynia się do obniżenia stopy procentowej

Niższa krajowa stopa procentowa (w stosunku do zagranicznej) stymuluje deficyt w bilansie
kapitałowym
Istnieje prawdopodobieństwo, że przeciwne salda obu części bilansu płatniczego zrekompensują się wzajemnie.
Wtedy restryktywna polityka fiskalna nie wywrze ostatecznie żadnego wpływu na bilans płatniczy.
135. Rola instrumentów pośrednich w prowadzeniu zagranicznej polityki gospodarczej.
Środki polityki handlowej:

cła - podatki nakładane na towary importowane, bądź eksportowane. Mogą pełnić kilka
funkcji:
fiskalną (źródło dochodu dla
budżetu państwa),
utrzymywania równowagi bilansu płatniczego
(spadek popytu pociąga zwiększenie wielkości ich eksportu lub importu i kreuje pożądane
saldo bilansu płatniczego),
ochrona
produkcji lub rynku krajowego.
Znaczenie fiskalne ceł ogranicza cenowa elastyczność popytu obrotów towarowych z zagranicą.

Narzędzia parataryfowe - oddziaływują na obroty handlowe z zagranicą poprzez wpływ na
cenę towarów. Należą do nich:
opłaty wyrównawcze (opłaty
podnoszące cenę towaru importowanego na rynek krajowy do poziomu cen wewnętrznych),
specjalne opłaty importowe (np. administracyjne, konsularne, statystyczne),
subsydia eksportowe (dopłaty budżetu dla eksporterów w przypadku, gdy ceny krajowe są
wyższe od światowych i sprzedaż produktów po cenach wewnętrznych na rynkach
zagranicznych byłaby niemożliwa).

Narzędzia pozataryfowe reglamentują obroty handlu zagranicznego bez oddziaływania na
cenę towaru. Są to przykładowo:
kontyngenty importowe lub eksportowe
(kontyngentowanie handlu zagranicznego oznacza, że każda transakcja przywozu i wywozu
towarów wymaga zgody władz gospodarczych, czyli uzyskania licencji), ograniczenia
dewizowe (wprowadzenie ograniczeń dewizowych oznacza poddanie szczegółowej kontroli
wszelkich kontaktów z zagranicą).
136. Wzrost eksportu a przyrost dochodów – teoria mnożnika handlu wewnętrznego
59
Przy założeniu poziomu produkcji krajowej poniżej wielkości potencjalnej (tzn. w warunkach istniejących
rezerw zdolności produkcyjnych i bezrobocia) początkowy przyrost eksportu wywoła skumulowany przyrost
dochodu narodowego obliczony według następującej formuły:
Y 
1
O  Im

Y
Y
Ex
gdzie:
Y
- ostateczny przyrost dochodu narodowego
Ex - początkowy przyrost eksportu
 Im - indukowany (wzrostem dochodu) przyrost importu
O - indukowany (wzrostem dochodu) przyrost oszczędności
Skutki wpływu zwiększenia eksportu na przyrost dochodu narodowego ilustruje teoria mnożnika handlu
zagranicznego. Ostateczny przyrost dochodu narodowego w wyniku działania mnożnika handlu zagranicznego
jest tym większy, im większy jest początkowy przyrost eksportu oraz im niższa jest krańcowa stopa
oszczędności i importu.
Wykorzystanie efektów mnożnikowych w zagranicznej polityce gospodarczej skłania rząd do ekspansji
eksportowej przy równoczesnym ograniczeniu importu. Import redukuje popyt na dobra krajowe co osłabia
działanie mnożnika. Promocja własnego eksportu dokonywana jest poprzez subsydia bezpośrednie, a zwłaszcza
trudniej wykrywalne - pośrednie.
137. Konsekwencje prowadzenia polityki zubożenia sąsiadów przez ekstensywny eksport.
Gospodarka światowa to system naczyń połączonych. Eksport jednego kraju jest importem jego partnera.
Poprzez eksport netto nakręcamy koniunkturę u siebie, ale jednocześnie wskutek ograniczenia zbytu towarów
drugiego kraju na jego rynku wewnętrznym, powoduje u niego recesję i bezrobocie.
Działanie tego rodzaju nazywane są polityką zubożania sąsiadów. Na szczęście nie są stosowane zbyt długo w
praktyce.
Autorzy takiej polityki muszą bowiem liczyć się z wprowadzanymi przez inne państwa posunięć odwetowych
tzn. ograniczenia importu i forsowania eksportu przy pomocy tych samych środków zagranicznej polityki
gospodarczej. Dążenie wszystkich partnerów do uzyskania dodatniego salda bilansu handlowego poprzez
restrykcje importowe, zaowocowałoby zmniejszeniem międzynarodowej wymiany handlowej, a co za tym idzie
utratę korzyści międzynarodowego podziału pracy.
Generalnie następuje dynamiczny wzrost międzynarodowych obrotów gospodarczych i coraz pełniejsza
realizacja idei wolnego handlu.
141. Wyjaśnij zależności między składnikami popytu globalnego a poziomem dochodu narodowego w
świetle modelu IS LM
yt globalny
)
Wpływ składników popytu globalnego na poziom dochodu narodowego w granicach istniejących zdolności
produkcyjnych można zilustrować wykresem:
K + I + E + ( Ex - Im)
= E3
60
E3
E2
E1
K+I+G=
E2
K+I=
E1
K=
E0
E0
Granica wykorzystania
zdolności produkcyjnych
gospodarki narodowej
Y0
Y1 Y2
Y3 Ymax
Realny dochód narodowy
(Y)
Składniki popytu globalnego są ilustrowane krzywymi przecinającymi jednostkową linię równowagi. Ich
nachylenie zależy od krańcowej skłonności do konsumpcji. Im wyższa jest krańcowa skłonność do konsumpcji,
tym większe jest nachylenie tych krzywych do osi odciętych.
 Gdyby efektywny popyt ograniczał się tylko do wydatków konsumpcyjnych K, wówczas
dochód narodowy wytwarzany w kraju byłby niższy i wynosił Y0. oznaczałoby to bardzo
niski stopień wykorzystania istniejących zdolności produkcyjnych
 Efektywny popyt konsumpcyjny K powiększony o popyt inwestycyjny I w sektorze
prywatnym powoduje zwiększenie dochodu narodowego z Y0 do Y1
 Wydatki rządowe G jeszcze bardziej zwiększają popyt globalny i przyczyniają się do
zwiększenia dochodu narodowego z Y1 do Y2
 Nadwyżka eksportu nad importem (Ex-Im) tworzy dodatkowy popyt zagraniczny i wpływa
korzystnie na rozmiary wytworzonego dochodu narodowego, który wzrośnie z Y2 do Y3
Odcinki krzywych różnych rodzajów popytu leżące powyżej linii jednostkowej wyrażają nadwyżkę popytu nad
wytworzonym dochodem narodowym, zaś odcinki leżące poniżej krzywej jednostkowej wyrażają niedobór
popytu w stosunku do wytwarzanego dochodu narodowego. Gospodarka rynkowa podporządkowana
wymaganiom efektywnego popytu uruchamia różne mechanizmy korygujące, które po pewnym okresie
adaptacyjnym sprowadzają gospodarkę na ścieżkę równowagi. Dzieje się to głównie za pośrednictwem zmian w
zapasach.
142. Objaśnij wpływ zmiany podaży pieniądza na poziom dochodu narodowego w modelu IS LM
Odpowiedź na załączonym kserze
143. Omów wpływ polityki pieniężnej na stopę procentową i poziom wytwarzanego dochodu narodowego
w modelu IS LM
Polityka pieniężna obejmuje decyzje banku centralnego dotyczące rozmiarów podaży pieniądza, za pomocą
którego można wpływać na kształtowanie się popytu globalnego i wzrostu dochodu narodowego. Ogniwem
pośrednim między zmianą podaży pieniądza a zmianą popytu globalnego jest stopa procentowa (r).
Krzywa IS i zmiana jej położenia wiąże się ze składnikami popytu globalnego. Krzywa LM i zmiana jej
położenia wiąże się z krzywą popytu na pieniądz Md. Zależność między wysokością stopu procentowej r a
popytem na pieniądz Md jest skorelowana ujemnie. Podaż pieniądza MS i zmiana jej wielkości ilustrowana jest
linią pionową, co oznacza, że nie zależy ona od wysokości stopy procentowej r i jest egzogenicznie ustalona
przez bank centralny.
144. Objaśnij mechanizm transmisyjny między polityką pieniężną i fiskalną, a zmianami dochodu
narodowego w modelu IS LM
61
Krzywa IS wyraża możliwe kombinacje między wysokością stopy procentowej a poziomem dochodu
narodowego, przy czym każda możliwa kombinacja spełnia warunek równowagi globalnego popytu z
wytwarzanym dochodem narodowym. Zależność między wysokością stopy procentowej a poziomem dochodu
jest skorelowana ujemnie, tzn. rosnąca stopa procentowa wpływa na zmniejszenie dochodu narodowego. Rośnie
skłonność do oszczędzania i tym samym zmniejsza się skłonność do wydawania na bieżącą konsumpcję.
Krzywa LM wyraża możliwe kombinacje między wysokością stopy procentowej a poziomem dochody
narodowego, przy czym każda możliwa kombinacja spełnia warunek równowagi popytu na pieniądz z jego
podażą. Ma nachylenie dodatnie. Jest to zależność odwrotna od tej, jaka występuje między tymi samymi
wielkościami przy krzywej IS.


Od strony wydatków konsumpcyjnych, inwestycyjnych i wydatków rządowych krzywa IS
(inwestycje - oszczędności) wyraża zależność o nachyleniu ujemnym między poziomem
realnego dochodu narodowego a wysokością stopy procentowej
Od strony popytu na pieniądz w stosunku do jego podaży krzywa LM (preferencje płynności podaż pieniądza) wyrażą zależność o nachyleniu dodatnim między poziomem realnego
dochodu narodowego a wysokością stopy procentowej;
Obie te krzywe mogą zmieniać swoje położenie w układzie osi współrzędnych, a ich nachylenie wynika z
intensywności reakcji zmian poziomu realnego dochodu narodowego na zmianę wysokości stopy procentowej.
Tworzą one swoisty mechanizm transmisyjny z jednej strony między polityką pieniężną banku centralnego, z
drugiej zaś między polityką fiskalną rządu a wysokością stopy procentowej i poziomem wytworzonego dochodu
narodowego. Mechanizm transmisyjny służy do analizy zrównoważonego rynku towarowego z rynkiem
pieniężnym. Tylko równoważenie tych rynków zapewnia pełną równowagę, która gwarantuje stabilny poziom
dochodu narodowego i zatrudnienia w gospodarce rynkowej.
Rola mechanizmu transmisyjnego w kształtowaniu ogólnej równowagi gospodarczej może być jaśniej
wytłumaczona w kontekście trójczłonowego modelu.
62