Zespół Unikania Szkoły u dzieci i młodzieży

Zespół Unikania Szkoły
u dzieci i młodzieży
tłumaczenie z j. angielskiego: nauczyciel j. angielskiego mgr Marian Jakoweńko
opracowanie merytoryczne: pedagog szkolny mgr Tatiana Gorzkowska-Wiatrowska
Zespół Unikania Szkoły to problem będący źródłem stresu dla dzieci, ich rodzin
i pracowników szkoły. Nie uczęszczanie do szkoły niesie za sobą wiele krótkoi długofalowych konsekwencji dla społecznego, emocjonalnego i edukacyjnego rozwoju
dziecka. Zespół Unikania Szkoły często łączy się z innymi zaburzeniami
psychiatrycznymi jak stany lękowe i depresja. Dlatego szczególnie ważne jest
zidentyfikowanie problemu jak najwcześniej i wdrożenie właściwych procedur
interwencyjnych, by zapobiec dalszemu pogłębianiu się problemu. Ocena i radzenie
sobie z Zespołem wymaga wspólnego wysiłku lekarza rodzinnego, kadry nauczycielskiej,
rodziców i psychologa/psychiatry. Badanie przez lekarza rodzinnego jest konieczne, by
wykluczyć jakiekolwiek zaburzenia natury medycznej, mogące powodować symptomy,
które bardzo często występują u dzieci z Zespołem Unikania Szkoły. Leczenie obejmuje
terapię wspomagania edukacyjnego, kognitywną terapię behawioralną1, interwencje na
linii rodzice-nauczyciele oraz farmakoterapię. Lekarz rodzinny może zapewnić wsparcie
psychoedukacyjne dla dziecka i rodziców, monitorować podawanie leków oraz pomóc
w skierowaniu na bardziej intensywną psychoterapię.
Zespół Unikania Szkoły jest poważnym zaburzeniem emocjonalnym wywołującym
znaczące krótko- i długofalowe następstwa. Strach przed chodzeniem do szkoły został
zidentyfikowany po raz pierwszy w 1941 roku i określony jako fobia szkolna. Zespół
Unikania Szkoły to alternatywny termin używany w Wielkiej Brytanii na określenie
podobnego problemu u dzieci nie chodzących do szkoły z powodu zaburzeń emocjonalnych.
Zachowanie dzieci cierpiących na Zespół różni się znacznie od zachowania dzieci
wagarujących (Tab. 1), choć te postawy nie wykluczają się wzajemnie.
Tabela 1.
Kryteria rozróżniania Zespołu Unikania Szkoły od wagarowania
Zespół Unikania Szkoły
Wagary
Poważne zaburzenia emocjonalne związane z Brak nadmiernego niepokoju czy lęku związanego z
chodzeniem do szkoły; m. in. stany lękowe, napady chodzeniem do szkoły
agresji, depresja, symptomy somatyczne.
Rodzice zdają sobie sprawę z absencji dziecka, dziecko Dziecko często stara się ukryć nieobecności przed
często stara się przekonać rodziców by pozwolili mu rodzicami.
zostać w domu.
Brak znaczących zachowań aspołecznych, takich jak Częste zachowania aspołeczne, włącznie z czynami
popełnianie przestępstw.
przestępczymi i nagannymi (np. kłamstwa, kradzieże),
często w środowisku zdemoralizowanych rówieśników.
W godzinach w których powinno być w szkole W godzinach w których powinno być w szkole zwykle
przebywa zwykle w domu, który uważa za bezpieczne i nie przebywa w domu.
przyjazne środowisko.
Dziecko wyraża chęć do nauki i chętnie pracuje w Brak zainteresowania nauką i niechęć do spełniania
domu.
akademickich i wychowawczych wymagań.
Terapia kognitywno-behawioralna – rodzaj psychoterapii (CBT).Skupia się na zmianie obecnie istniejących
problematycznych sposobów myślenia i zachowania. Jednym z podstawowych założeń CBT jest twierdzenia, że
zdarzenia „wyzwalają” pewne automatyczne myśli, które wywołują z kolei adekwatne reakcje emocjonalne.
Treść tych „automatycznych myśli” zależy od systemu przekonań danej osoby.
1
2
Epidemiologia
Zespół dotyka ok. 1 do 5% dzieci w wieku szkolnym. Proporcje wśród chłopców i
dziewcząt są podobne. Chociaż Zespół dotyka dzieci w każdym wieku, jest
najpowszechniejszy wśród dzieci w wieku 5, 6, 10 i 11. Nie zaobserwowano różnic
socjoekonomicznych.
Cechy kliniczne
Początek symptomów Zespołu Unikania Szkoły jest zwykle stopniowy. Symptomy
mogą pojawić się po wakacjach lub chorobie. Niektóre dzieci z trudem wracają do szkoły po
weekendach lub przerwach w nauce. Stresujące zdarzenia w domu, szkole lub w środowisku
rówieśniczym mogą spowodować pojawienie się Zespołu. Niektóre dzieci wychodzą rano
z domu i zaczynają odczuwać coraz większe trudności w miarę zbliżania się do szkoły, aż do
momentu gdy nie mogą już zrobić kroku dalej. Inne odmawiają podjęcia jakiegokolwiek
wysiłku by wyjść do szkoły.
Objawy obejmują strachliwość, symptomy paniki, napady płaczu, zaburzenia nastroju,
groźby autoagresji i symptomy somatyczne, pojawiające się rano i ustępujące gdy dziecku
pozwoli się zostać w domu (Tab. 2.). Im dłużej dziecko nie chodzi do szkoły tym trudniej mu
do niej wrócić.
Krótkoterminowe następstwa obejmują słabe wyniki w nauce, trudności rodzinne
i problemy w relacjach z rówieśnikami. Długofalowe skutki to słabe osiągnięcia edukacyjne,
trudności z uzyskaniem zatrudnienia oraz zwiększone ryzyko zaburzeń psychicznych (Tab.3).
Pokrewne zaburzenia psychiczne
Stwierdzenie Zespołu Unikania Szkoły nie jest formalną diagnozą psychiatryczną.
Jednakże dzieci z tym zespołem mogą cierpieć na inne poważne zaburzenia emocjonalne,
w szczególności stany lękowe i depresje.
Dzieci cierpiące na Zespół Unikania Szkoły zwykle przejawiają objawy związane
z lękami, podczas gdy młodzież oprócz stanów lękowych ma objawy zaburzeń nastroju.
Najczęstsze współwystępujące zaburzenia psychiczne obejmują lęk przed separacją, fobie
społeczne, proste fobie, napady paniki, post-traumatyczne zaburzenia stresowe, poważne
depresje, dystymię2 i trudności przystosowawcze (Tab. 4) .
Zespół Unikania Szkoły powinien być traktowany jako heterogeniczny
i wieloprzyczynowy syndrom. Unikanie szkoły może spełniać różne funkcje dla różnych
dzieci. Może to być unikanie stresogennych sytuacji w szkolnym środowisku (np. zdawanie
testów, prysznice, stołówka, nauczyciele), ucieczka przed nieprzyjemnymi sytuacjami
społecznymi (np. problemy z kolegami z klasy czy nauczycielami), lęk przed separacją lub
zachowania służące zwracaniu na siebie uwagi otoczenia (objawy somatyczne, ataki płaczu),
wszystkie one jednak pogłębiają się z czasem jeśli pozwoli się dziecku pozostawać w domu.
Dystymia - przewlekłe zaburzenie psychiatryczne polegające na powtarzaniu się lub utrzymywaniu nie
nasilonych i nie osiągających poziomu depresji stanów obniżonego nastroju i aktywności, często z drażliwością
i poczuciem pokrzywdzenia przez los lub ludzi.
2
3
Tabela 2.
Objawy somatyczne u dzieci z Zespołem Unikania Szkoły
Autonomiczne
Zawroty głowy
Pocenie się
Bóle głowy
Roztrzęsienie/drgawki
Palpitacje
Bóle w klatce piersiowej
Mięśniowe
Bóle stawów
Bóle pleców
Gastryczne
Ból brzucha
Nudności
Wymioty
Biegunka
Tabela 3.
Długofalowe następstwa Zespołu Unikania Szkoły
Skutek
Przerwanie obowiązkowej nauki
Nie ukończona szkoła średnia
Leczenie psychiatryczne w dorosłym życiu
Zamknięte leczenie psychiatryczne w dorosłym życiu
Popełnianie przestępstw
Mieszkanie z rodzicami po 20 latach od wystąpienia Zespołu
Małżeństwo po 20 latach od wystąpienia Zespołu
Liczba dzieci po 20 latach od wystąpienia Zespołu
żadnego
jedno lub więcej
Częstotliwość
18%
45%
43%
6%
6%
14%
41%
59%
41%
Tabela 4.
Zaburzenia psychiatryczne u dzieci z Zespołem Unikania Szkoły
Zaburzenia lękowe
Lęk przed separacją
Inne zaburzenia lękowe
Ogólne zaburzenia lękowe
Fobia społeczna
Prosta fobia
Napady paniki
Napady paniki z agorafobią
Post-traumatyczne zaburzenia stresowe
Agorafobia
Zaburzenia nastroju
Poważna depresja
Dystymia
Zaburzenia zachowania
Zaburzenia otwartego sprzeciwu
Zaburzenia postępowania
AD/HD
Inne zaburzenia zachowania
Inne zaburzenia
Zaburzenia przystosowawcze (ze stanami
depresyjnymi i lękami)
Zaburzenia uczenia się
Nadużywanie substancji psychoaktywnych
Inne
4
Funkcjonowanie rodziny
Problemy w rodzinach przyczyniają się do zaistnienia Zespołu Unikania Szkoły,
jednak istnieje niewiele badań analizujących ten związek i mierzących jego skalę. Wśród
rodziców dzieci unikających szkoły zaobserwowano podwyższony procent napadów paniki
i agorafobii3.
Dysfunkcyjne interakcje w rodzinie związane z Zespołem Unikania Szkoły to m.in.:
zbytnia zależność, separacja przy niewielkiej interakcji pomiędzy członkami rodziny, izolacja
przy niewielkiej interakcji poza jednostką rodzinną, oraz duża skala konfliktu. Zauważono
również związek z problemami komunikacyjnymi wewnątrz rodziny, problemami z
wypełnianiem ról (szczególnie w przypadku rodzin niepełnych) oraz problemami z
konsekwencją i zharmonizowaniem członków rodziny.
Diagnozowanie
Jako, że dzieci z Zespołem Unikania Szkoły przejawiają szeroką gamę symptomów
klinicznych zalecana jest jak najszersza diagnoza. Zespół Unikania Szkoły to bardzo złożony
problem i w związku z tym lekarz musi poświęcić pacjentowi odpowiednią ilość czasu by
zaproponować właściwą diagnozę i efektywne interwencje. Często występuje konieczność
wielu spotkań. Ewaluacja powinna obejmować wywiady z członkami rodziny jak również
indywidualne wywiady z dzieckiem i rodzicami. Diagnoza powinna obejmować pełną historię
medyczną i badanie fizyczne, historię początków i rozwoju symptomów Zespołu, czynniki
stresogenne, kartotekę szkolną dziecka, relacje z rówieśnikami, dane nt. funkcjonowania
rodziny, kartotekę psychiatryczną, historię nadużywania substancji psychoaktywnych oraz
badanie stanu psychicznego. Kluczowa jest identyfikacja czynników odpowiedzialnych za
unikanie szkoły. Dla udanego radzenia sobie z problemem konieczna jest również współpraca
z kadrą pedagogiczna w kwestiach diagnozy i leczenia. Personel szkoły może dostarczyć
dodatkowych informacji pomocnych w zdiagnozowaniu Zespołu, takich jak rejestr obecności,
arkusze ocen i oceny psychoedukacyjne.
Stworzono wiele psychologicznych narzędzi oceny (np. skala oceny nauczyciela
i rodzica, środki samooceny, skale oceny klinicznej) które dostarczają dodatkowych
informacji nt. funkcjonowania dziecka w domu i w szkole. Z narzędzi tych może korzystać
lekarz, lecz z powodu ograniczeń czasowych powinien ich używać psycholog szkolny lub
pracownik społeczny. Uogólnione skale (np. Lista Zachowań Dziecka, Formularz
Sprawozdania Nauczyciela) pozwalają sprecyzować obszary trudności. Specyficzne skale
oceny oceniają symptomy i powagę problemów psychiatrycznych, takich jak stany lękowe i
depresja. Choć te skale są szeroko używane do badania dzieci cierpiących na Zespół Unikania
Szkoły to jednak ich kliniczna użyteczność w efektywnej terapii nie została udowodniona.
Niedawno stworzono skale ocen bardziej ukierunkowane na mierzenie symptomów
Zespołu Unikania Szkoły. Dostarczają one funkcjonalnych i behawioralnych szacunków
zachowań absencyjnych i, co za tym idzie, dostarczają bardziej wartościowych informacji.
Skala oceny Zespołu Unikania Szkoły (w załączeniu)) obejmuje ankiety dla dziecka , rodzica
i nauczyciela oraz analizuje Zespół w korelacji do pozytywnych i negatywnych wzmocnień.
Uznaje się, że ta skala dostarcza wysoce miarodajnych i prawdziwych danych.
3
Agarofobia - lęk przestrzeni.
5
Terapia
Podstawowym celem terapeutycznym dla dzieci cierpiących na Zespół Unikania
Szkoły to ich jak najwcześniejszy powrót do szkoły. Lekarze powinni unikać wystawiania
dzieciom zwolnień ze szkoły, chyba, że ich stan wymaga pozostania w domu. Terapia
powinna również obejmować współwystępujące problemy psychiatryczne, dysfunkcje w
rodzinie i inne problemy mogące przyczyniać się do zaistnienia Zespołu. Dzieci odmawiające
uczęszczania do szkoły często cierpią na zaburzenia fizyczne, więc może zaistnieć potrzeba
wytłumaczenia ich obecności przez lekarza jako manifestacji zaburzeń psychologicznych, a
nie problemów zdrowotnych. Zarówno lekarz, jak i dziecko, rodzice, pracownicy szkoły i
profesjonalni pracownicy opieki psychologicznej powinni współuczestniczyć w tworzeniu
wielopoziomowego, zespołowego podejścia do problemu.
Opcje terapii obejmują działania edukacyjne i konsultacyjne, strategie behawioralne,
interwencje w rodzinie oraz nierzadko farmakoterapię. Czynniki, których efektywność w
terapii została udowodniona to zaangażowanie rodziców i oswajanie dziecka ze szkołą.
Jednak zostało przeprowadzone niewiele kontrolnych badań mogących ocenić wartość
większości terapii. Strategie terapeutyczne muszą brać pod uwagę intensywność symptomów,
współwystępujące zaburzenia, dysfunkcje w rodzinie oraz psychopatologie rodziców.
Istnieje szeroki wachlarz popartych empirycznie opcji terapeutycznych opartych na
technice oswajania dziecka. W przypadku młodszych dzieci wykazujących minimalne
symptomy strachu, lęku i depresji bezpośrednia praca z rodzicami i personelem szkoły bez
udziału dziecka może być wystarczającą terapią. U dzieci, u których zauważono przedłużające
się okresy absencji szkolnej, współwystępujące diagnozy psychiatryczne oraz deficyty
społeczne zalecane jest leczenie dziecka przy udziale rodziców i personelu szkolnego.
Interwencje behawioralne
Podejście behawioralne w leczeniu Zespołu Unikania Szkoły to przede wszystkim
terapie oparte na oswajaniu dziecka z czynnikami wywołującymi negatywne emocje. Badania
wykazały, że kontakt z sytuacjami i przedmiotami wywołującymi strach przyczynia się do
jego zmniejszenia i sprawia, że wzrasta ilość prób zmniejszenia się z takimi sytuacjami w
przypadku dorosłych. Stosowano te techniki do leczenia dzieci dotkniętych Zespołem
Unikania Szkoły i fobiami. Techniki behawioralne koncentrują się bardziej się na zachowaniu
dziecka niż na wewnętrznych konfliktach psychicznych oraz podkreślają wagę leczenia w
kontekście rodziny i szkoły.
Terapie behawioralne obejmują systematyczne odczulanie (tj. stopniowe oswajanie ze
środowiskiem szkolnym), treningi relaksacyjne, ćwiczenia wyobraźni emotywnej 4,
wyrabianie umiejętności radzenia sobie w sytuacjach kryzysowych i treningi umiejętności
społecznych. Terapia kognitywno-behawioralna to wysoce ustrukturalizowane podejście
dające dzieciom konkretne instrukcje pomagające im stopniowo wzmocnić kontakt ze
środowiskiem szkolnym. W terapii kognitywno-behawioralnej dzieci są zachęcane do
konfrontacji z własnymi lękami i uczone modyfikowania negatywnych myśli.
4
Wyobraźnia emotywna- wyobrażanie sobie, odtwarzanie pewnych stanów emocjonalnych.
6
Terapia wsparcia edukacyjnego
Udowodniono, że tradycyjna edukacyjna i wspierająca terapia przynosi takie same
efekty jak terapia behawioralna w leczeniu Zespołu Unikania Szkoły. Terapia wsparcia
edukacyjnego jest połączeniem prezentacji informacyjnych i pomocniczej psychoterapii.
Dzieci są zachęcane do mówienia o swoich lękach i do identyfikowania różnic między
strachem, niepokojem i fobiami. Dzieci otrzymują informacje, które pomagają im
przewalczyć strach przed chodzeniem do szkoły. Dostają pisemne zadania, które następnie są
omawiane podczas kolejnych zajęć. Prowadza również dzienniczki, w których opisują swoje
lęki, myśli, strategie radzenia sobie z trudnościami oraz emocje związane z ich lękami.
W przeciwieństwie do terapii behawioralnej dzieci nie otrzymują konkretnych instrukcji jak
walczyć z własnym strachem ani żadnego pozytywnego wzmocnienia za uczęszczanie do
szkoły.
Terapia obejmuje indywidualne sesje z prezentacją technik relaksacyjnych (by
wspomóc dziecko w momencie wchodzenia na teren szkoły lub rozmów z rówieśnikami),
terapię kognitywną (by zredukować ilość myśli budzących niepokój i dostarczyć strategii
radzenia sobie w takich sytuacjach), treningi umiejętności społecznych (by poprawić stosunki
z rówieśnikami) oraz odczulanie (np. stopniowe oswajanie z prawdziwym środowiskiem
szkolnym), ćwiczenia wyobraźni emotywnej.
Interwencje rodzic-nauczyciel
Zaangażowanie rodziców i treningi wychowawcze są kluczowymi czynnikami we
wzmacnianiu efektywności terapii behawioralnej. Interwencje rodzic-nauczyciel obejmują
sesje kliniczne z rodzicami i konsultacje dla personelu szkoły. Rodzice poznają strategie
wspomagania zachowań dziecka, takie jak odprowadzanie go do szkoły, dostarczanie mu
pozytywnych wzmocnień za uczęszczanie do szkoły i zmniejszenie pozytywnych wzmocnień
towarzyszących pozostawaniu w domu (takich jak możliwość oglądania telewizji w domu
podczas nieobecności w szkole). Rodzice również odnoszą korzyść z treningów
kognitywnych dzięki zmniejszeniu się ich własnych lęków i zrozumienia roli, jaka odgrywają
w pozytywnej przemianie ich dziecka. Szkolne konsultacje obejmują konkretne zalecenia dla
personelu szkolnego co do przygotowania powrotu dziecka do szkoły, zastosowania
pozytywnych wzmocnień oraz zapewnienia mu odpowiednich warunków ( dydaktycznych,
socjalnych, emocjonalnych).
Leczenie farmakologiczne
Leczenie farmakologiczne nie powinno być jedyną terapią, a może jedynie być
uzupełnieniem interwencji behawioralnej lub psychoterapeutycznej. Interwencje te pomagają
dziecku radzić sobie z trudnościami po zakończeniu farmakoterapii.
Opracowano na podstawie referatu dr Wandy P. Fremont, Uniwersytet Stanu Nowy York Upstate Medical
University, Syracuse, New York
7
Skala oceny Zespołu Unikania Szkoły – wersja dla dziecka
Zaznacz właściwy kwadracik wstawiając znak „x”.
Jak często nie chcesz iść do szkoły gdyż boisz się czegoś związanego ze szkołą (testu,
odpytywania, nauczyciela)? (1)
 nigdy
 rzadko
 często
Jak często nie idziesz do szkoły bo jest Ci ciężko rozmawiać z innymi dziećmi
w szkole? (2)
 nigdy
 rzadko
 często
Jak często wolałbyś/łabyś zostać z rodzicami niż iść do szkoły? (3)
 nigdy
 rzadko
 często
Gdy w tygodniu (od pon. do pt.) nie jesteś w szkole, jak często wychodzisz z domu i robisz
coś, co lubisz? (4)
 nigdy
 rzadko
 często
Jak często nie idziesz do szkoły, bo czujesz się w niej smutny/a lub przygnębiony/a? (1)
 nigdy
 rzadko
 często
Jak często, że nie idziesz do szkoły bo wstydzisz się innych ludzi w szkole? (2)
 nigdy
 rzadko
 często
Jak często myślisz o rodzicach lub rodzinie gdy jesteś w szkole? (3)
 nigdy
 rzadko
 często
Gdy w tygodniu (od pon. do pt.) nie jesteś w szkole, jak często spotykasz się z ludźmi (innymi
niż rodzina)? (4)
 nigdy
 rzadko
 często
8
Jak często czujesz się gorzej w szkole (np. przestraszony/a, nerwowy/a, smutny/a)
w porównaniu z tym jak się czujesz w domu wśród przyjaciół? (1)
 nigdy
 rzadko
 często
Jak często unikasz szkoły, bo nie masz tam wielu przyjaciół? (2)
 nigdy
 rzadko
 często
Jak często wolałbyś/łabyś zostać z rodziną niż iść do szkoły? (3)
 nigdy
 rzadko
 często
Gdy w tygodniu (od pon. do pt.) nie jesteś w szkole, czy cieszy Cię robienie różnych rzeczy
(bycie z kolegami, chodzenie w różne miejsca)? (4)
 tak
 nie
 czasem
Jak często czujesz się źle (np. przestraszony/a, nerwowy/a, smutny/a) gdy myślisz o szkole
w sobotę lub w niedzielę? (1)
 nigdy
 rzadko
 często
Jak często unikasz pewnych miejsc w szkole (korytarzy, miejsc gdzie pewne grupy osób się
spotykają), gdzie byłbyś/abyś zmuszony/a rozmawiać z kimś? (2)
 nigdy
 rzadko
 często
Czy wolałbyś/abyś żeby rodzice uczyli Cię w domu, a nie nauczyciele w szkole? (3)
 tak
 nie
 nie wiem
Jak często odmawiasz pójścia do szkoły, żeby dobrze się bawić poza nią? (4)
 nigdy
 rzadko
 często
Gdybyś rzadziej czuł/a się źle w związku ze szkołą (np. przestraszony/a, nerwowy/a,
smutny/a) czy byłoby Ci łatwiej do niej chodzić? (1)
 tak
 nie
 nie wiem
9
Czy gdyby łatwiej przychodziło Ci poznawanie nowych kolegów to byłoby Ci łatwiej chodzić
do szkoły? (2)
 tak
 nie
 nie wiem
Czy byłoby Ci łatwiej chodzić do szkoły gdyby Twoi rodzice byli tam z Tobą? (3)
 tak
 nie
 nie wiem
Czy byłoby Ci łatwiej chodzić do szkoły gdybyś mógł/mogła robić po szkole więcej rzeczy
które lubisz (np. być z przyjaciółmi)? (4)
 tak
 nie
 nie wiem
Jak często czujesz się gorzej się myśląc o szkole (np. przestraszony/a, nerwowy/a, smutny/a)
w porównaniu z innymi dziećmi w twoim wieku? (1)
 nigdy
 rzadko
 często
Jak często unikasz ludzi w szkole w porównaniu z innymi dziećmi w Twoim wieku? (2)
 nigdy
 rzadko
 często
Czy bardziej pragniesz pozostać w domu z rodzicami niż inne dzieci w Twoim wieku? (3)
 tak
 nie
 nie wiem
Czy wolisz bardziej niż inne dzieci w Twoim wieku bawić się poza szkołą? (4)
 tak
 nie
 nie wiem
(1) unikanie bodźców wywołujących negatywne emocje; dziecko boi się określonego miejsca w szkole
(np. korytarza, toalet), sytuacji (np. sprawdzania wiadomości) lub osoby (np. wybranego nauczyciela),
(2) ucieczka od szkolnych sytuacji awersyjnych; mogą one być związane z niezadawalającymi relacjami
interpersonalnymi w szkole (z rówieśnikami lub nauczycielami ); najczęściej za bardzo nieprzyjemne uważane
są sytuacje oceniania,
(3) poszukiwanie uwagi lub lęk przed rozstaniem (lęk separacyjny); może objawiać się w postaci napadów złego
humoru lub narzekania na dolegliwości fizyczne, gdyż dziecku zależy przede wszystkim na pozostaniu w domu
z rodzicem lub inną ważną osobą,
(4) poszukiwanie namacalnej nagrody; dzieci należące do tej kategorii pragną pozostać w domu dlatego, że
dzięki temu mogą oddawać się ulubionym zajęciom, jak np. oglądanie telewizji, komputer lub przebywanie z
kolegami.
10
Skala oceny Zespołu Unikania Szkoły – wersja dla rodzica
Zaznacz właściwy kwadrat wstawiając znak „x”.
Jak często Twoje dziecko nie chce iść do szkoły gdyż boi się czegoś związanego ze szkołą
(testu, autobusu szkolnego, nauczyciela, alarmu ppoż.)? (1)
 nigdy
 rzadko
 często
Jak często Twoje dziecko nie idzie do szkoły bo jest mu ciężko rozmawiać z innymi dziećmi
w szkole? (2)
 nigdy
 rzadko
 często
Jak często wolałoby zostać z rodzicami niż iść do szkoły? (3)
 nigdy
 rzadko
 często
Gdy w tygodniu (od pon. do pt.) nie jest w szkole, jak często wychodzi z domu i robi coś, co
lubi? (4)
 nigdy
 rzadko
 często
Jak często nie idzie do szkoły, bo czuje się w niej smutny/a lub przygnębiony/a? (1)
 nigdy
 rzadko
 często
Jak często nie idzie do szkoły bo wstydzi się innych ludzi w szkole? (2)
 nigdy
 rzadko
 często
Jak często myśli o rodzicach lub rodzinie gdy jest w szkole? (3)
 nigdy
 rzadko
 często
Gdy w tygodniu (od pon. do pt.) nie jest w szkole, jak często spotyka się z ludźmi (innymi niż
rodzina)? (4)
 nigdy
 rzadko
 często
11
Jak często czuje się gorzej w szkole (np. przestraszony/a, nerwowy/a, smutny/a)
w porównaniu z tym jak się czuje w domu wśród przyjaciół? (1)
 nigdy
 rzadko
 często
Jak często unika szkoły, bo nie ma tam wielu przyjaciół? (2)
 nigdy
 rzadko
 często
Jak często wolałoby zostać z rodziną niż iść do szkoły? (3)
 nigdy
 rzadko
 często
Gdy w tygodniu (od pon. do pt.) nie jest w szkole, czy bardzo cieszy je robienie różnych
rzeczy (bycie z kolegami, chodzenie w różne miejsca)? (4)
 tak
 nie
 nie wiem
Jak często czuje się źle (np. przestraszony/a, nerwowy/a, smutny/a) gdy myśli o szkole
w sobotę lub niedzielę? (1)
 nigdy
 rzadko
 często
Jak często unika pewnych miejsc w szkole (korytarzy, miejsc gdzie pewne grupy osób się
spotykają), gdzie byłoby zmuszone rozmawiać z kimś? (2)
 nigdy
 rzadko
 często
Czy wolałoby żeby rodzice uczyli je w domu, a nie nauczyciele w szkole? (3)
 tak
 nie
 nie wiem
Jak często odmawia pójścia do szkoły, żeby dobrze się bawić poza nią? (4)
 nigdy
 rzadko
 często
Gdyby rzadziej czuło się źle w związku ze szkołą (np. przestraszony/a, nerwowy/a, smutny/a)
czy byłoby mu łatwiej do niej chodzić? (1)
 tak
 nie
 nie wiem
12
Czy gdyby łatwiej przychodziło mu poznawanie nowych kolegów to byłoby mu łatwiej
chodzić do szkoły? (2)
 tak
 nie
 nie wiem
Czy byłoby mu łatwiej chodzić do szkoły gdyby jego rodzic/e byli tam z nim? (3)
 tak
 nie
 nie wiem
Czy byłoby mu łatwiej chodzić do szkoły gdyby mogło robić po szkole więcej rzeczy które
lubi (np. być z przyjaciółmi)? (4)
 tak
 nie
 nie wiem
Jak często gorzej się czuje się myśląc o szkole (np. przestraszony/a, nerwowy/a, smutny/a)
w porównaniu z innymi dziećmi w jego wieku? (1)
 nigdy
 rzadko
 często
Jak często unika ludzi w szkole w porównaniu z innymi dziećmi w jego wieku? (2)
 nigdy
 rzadko
 często
Czy bardziej pragnie pozostać w domu z rodzicami niż inne dzieci w jego wieku? (3)
 tak
 nie
 nie wiem
Czy woli bardziej niż inne dzieci w jego wieku bawić się poza szkołą? (4)
 tak
 nie
 nie wiem
(1) unikanie bodźców wywołujących negatywne emocje; dziecko boi się określonego miejsca w szkole
(np. korytarza, toalet), sytuacji (np. sprawdzania wiadomości) lub osoby (np. wybranego nauczyciela),
(2) ucieczka od szkolnych sytuacji awersyjnych; mogą one być związane z niezadawalającymi relacjami
interpersonalnymi w szkole (z rówieśnikami lub nauczycielami ); najczęściej za bardzo nieprzyjemne uważane
są sytuacje oceniania,
(3) poszukiwanie uwagi lub lęk przed rozstaniem (lęk separacyjny); może objawiać się w postaci napadów złego
humoru lub narzekania na dolegliwości fizyczne, gdyż dziecku zależy przede wszystkim na pozostaniu w domu
z rodzicem lub inną ważną osobą,
(4) poszukiwanie namacalnej nagrody; dzieci należące do tej kategorii pragną pozostać w domu dlatego, że
dzięki temu mogą oddawać się ulubionym zajęciom, jak np. oglądanie telewizji, komputer lub przebywanie
z kolegami.
13