Instrumenty finansowe

INSTRUMENTY
POCHODNE
Instrumenty pochodne /definicja
 Instrument pochodny – umowa o przeprowadzeniu w
przyszłości pewnej transakcji. Przedmiotem transakcji
mogą być towary lub produkty finansowe, których cena
uzależniona jest od wybranych indeksów giełdowych,
kursów walut, stóp procentowych, itp.
 Termin wykonania transakcji oraz cena transakcji są
ustalone w momencie jej zawierania.
 Wynik finansowy transakcji w momencie jej zawierania
jest nieznany z uwagi na zmienność ceny przedmiotu
transakcji, czyli instrumentu bazowego
Instrumenty pochodne /
charakteryzacja
Elementy składowe instrumentu pochodnego
 Rodzaj transakcji (kupno-sprzedaż, wymiana płatności,
wymiana walut)
 Instrument bazowy (towar, akcja, kurs walutowy, indeks
giełdowy, stopa procentowa, inny instrument pochodny)
 Termin wygaśnięcia kontraktu (dzień, przedział czasowy)
 Obowiązki i prawa stron
 Sposób rozliczenia i realizacja kontraktu
Kontrakty
forward
Kontraktem terminowym typu forward
jest umowa między dwoma podmiotami,
dotycząca dostawy określonej ilości
towaru (waloru) w ustalonej chwili w
przyszłości po ustalonej cenie (jedna
strona zobowiązuje się do sprzedania
towaru zaś druga do kupienia)
Typowe instrumenty bazowe dla
kontraktów forward




Metale
Surowce energetyczne
Stopy procentowe
Kursy wymiany walut
Elementy kontraktu forward





Cena jednostkowa
Ilość towaru
Jakość
Miejsce dostawy
Data rozliczenia
Po co zawierane są kontrakty ?
 Zabezpieczenie przed ryzykiem
 wzrostu cen surowców (kontrakty towarowe)
 spadku cen surowców (kontrakty towarowe)
 Zabezpieczenie przed wahaniami kursów
walutowych (kontrakty na kursy walutowe)
 Zabezpieczenie przed wzrostem kosztu
kredytu (kontrakty na stopę procentową)
 Osiągnięcie zysku
 Osłona innych inwestycji
Kto zawiera kontrakty (handluje
kontraktami) ?
 Producenci metali bądź surowców
energetycznych
 Odbiorcy metali lub surowców
 Importerzy , eksporterzy
 Inwestorzy
 Spekulanci
 Arbitrażysci
Charakterystyka kontraktów
forward
Obrót pozagiełdowy (brak wartości giełdowej)
Warunki negocjowane między stronami kontraktu
Brak standaryzacji
Ceny nie są podawane do publicznej wiadomości
Strony kontraktu znają się nawzajem
Brak ograniczeń czasowych na handel kontraktami
Możliwe trudności w zamknięciu pozycji
Dostawa fizyczna towaru będącego przedmiotem
kontraktu
 Każda ze stron ponosi ryzyko niewywiązania się z
kontraktu drugiej strony








Dwie strony kontraktu forward
Każdy inwestor może otworzyć jedną z dwóch
pozycji odpowiadających dwóm stronom w
kontrakcie, w zależności od roli, jaką mają w umowie
 Pozycję długą („nabycie kontraktu” –
w konsekwencji kupno towaru będącego
przedmiotem transakcji)
 Pozycję krótką („wystawienie kontraktu” w konsekwencji sprzedaż towaru będącego
przedmiotem transakcji)
Kontrakty futures
Kontraktem typu futures jest umowa
między dwoma podmiotami dotycząca
dostawy określonej ilości towaru lub
określonych aktywów w ustalonej chwili
w przyszłości po ustalonej cenie.
Kontrakt ma szczegółową specyfikację i
jest przedmiotem obrotu giełdowego.
Futures / towarowe instrumenty bazowe




Metale szlachetne i strategiczne
Surowce energetyczne: ropa naftowa,
paliwa, gaz
Rośliny oleiste: ziarna, nasiona, włókna
Artykuły spożywcze: cukier kawa, kakao
Futures / finansowe
instrumenty bazowe





Stopy procentowe
Kursy wymiany walut
Ceny obligacji
Indeksy akcji
Indeksy giełdowe
Futures/ Standaryzacja kontraktów
towarowych
 Ustalony standard jakości
 Ustalona ilość towaru przypadająca na jeden kontrakt
 Określenie daty i miejsca dostawy
(jedyna rzecz pozostająca do ustalenia to cena kontraktu
ale ona ustalana jest na parkiecie giełdowym)
Kontrakty forwards i futures na towary mają wiele
podobieństw, różnice występują w możliwościach obrotu
kontraktami, warunkach dostaw a przede wszystkim w
metodach
rozliczania
i
dystrybucji
ryzyka
inwestycyjnego
Futures/ Charakterystyka
kontraktów
 Obrót giełdowy (istnieje cena giełdowa kontraktu)
 Specyfikacje kontraktów są standaryzowane i
publicznie znane
 Ceny są podawane do publicznej wiadomości
 Uczestnicy rynku są anonimowi
 Godziny obrotu są określone
 Pozycje łatwe do zamknięcia
 Brak konieczności dostawy fizycznej towaru
 Od każdej strony pobierany jest depozyt
zabezpieczający przez instytucję rozliczającą kontrakt
 Bieżąca kompensacja zobowiązań i należności w
wyniku wahań cen kontraktu
 Każda ze stron jest zabezpieczona przed ryzykiem
niedotrzymania kontraktu przez drugą stronę
Rozliczenie kontraktu futures na
towar
Rozliczenie kontraktu futures, faza 1, 2
Rozliczenie kontraktu futures, faza 3,4
Rozliczenie kontraktu futures
 W przypadku kontraktów terminowych
notowanych na warszawskiej giełdzie
regulowanie zobowiązań następuje
wyłącznie w formie rozliczenia
pieniężnego, mimo że kupno lub
sprzedaż kontraktu oznacza
zobowiązanie do dostawy lub odbioru
instrumentu bazowego
Rozliczenie kontraktu futures na indeks giełdowy WIG 20

Wartość kontraktu to: kurs kontraktu*10 zł , czyli 23 000 zł przy poziomie kursu 2300 pt.
(Kurs kontraktu na WIG20 oscyluje wokół indeksu WIG20)

Inwestor zajmujący pozycję na kontrakcie wnosi wstępny depozyt zabezpieczający (w
wysokości ustalonej przez Kr. Dep.Pap.Wart.- 8 % wart. kontraktu z poprz. zamknięcia, czyli
1840 zł przy kursie 2300)

Jeżeli kurs kontraktu wzrośnie o 2% czyli wyniesie 2346, to zysk inwestora zajmującego
długą pozycję wyniesie 2346*10 zł - 2300* 10 zł = 460 zł. Zysk procentowy wyniesie
(460/1840)*100% = 25%
Do poprzedniego depozytu dopisana jest kwota 460 zł.

Jeżeli kurs kontraktu spadnie o 2% czyli wyniesie 2254, to kwota straty inwestora wyniesie
460 zł. Strata procentowa wyniesie więc 25%.
Od poprzedniego depozytu odjęta jest kwota 460 zł. Aktualny depozyt wynosi 1380 zł , co
stanowi 6,1 % aktualnej wartości kontraktu

Jeżeli depozyt po dziennym rozliczeniu jest mniejszy niż tzw. właściwy depozyt
zabezpieczający, czyli 5,8 % wartości kontraktu, to inwestor musi go uzupełnić.

Zyski i straty inwestora zajmującego krótką pozycję są odwrotne do zajmującego pozycję
długą
Rodzaje ryzyka inwestowania w kontrakty
terminowe
 Ryzyko rynkowe – zmiany kursów potęgowane są
przez efekt dźwigni finansowej (małe wahania kursów
powodują duże procentowe zmiany wartości
kontraktów)
 Ryzyko płynności – niska aktywność innych graczy
może utrudniać zamknięcie pozycji, zwłaszcza
kontraktów o odległym terminie wygaśnięcia
 Ryzyko makroekonomiczne – dotyczy kontraktów na
waluty i wiąże się z wpływem polityki monetarnej na
kształtowanie się kursów wymiany walut
Dwie strony kontraktu futures
 Każdy inwestor może otworzyć jedną z dwóch
pozycji na kontrakcie
 Pozycję długą (kupić kontrakt)
 Pozycję krótką (sprzedać kontrakt)
Pozycję można
 Utrzymać do dnia wygaśnięcia (po czym następuje
rozliczenie )
 Wycofać się z rynku, zamykając pozycję (sprzedać
jeśli kupił, kupić jeśli wcześniej sprzedał)
Futures /Uczestnicy rynku

Producenci i odbiorcy metali, surowców energetycznych, roślin
oleistych, artykułów spożywczych

Importerzy , eksporterzy


Inwestorzy , zabezpieczający swoje pozycje na rynku kasowym
- zajęcie równej co do wartości lecz przeciwnej w stosunku do pozycji na
rynku kasowym (poz. długa na rynku kasowym (akcje) + krótka pozycja na
kontrakcie na indeks)
Spekulanci (wykorzystanie lewara finansowego)
Zajęcie długiej pozycji w kontrakcie – przy przewidywanym wzroście jego
ceny
Zajęcie krótkiej pozycji w kontrakcie – przy przewidywanym spadku jego
ceny
 Arbitrażyści
Kupno i sprzedaż kontraktów wykorzystujące różnice cenowe między
poszczególnymi rynkami lub giełdami
Futures / ZABEZPIECZENIE KRÓTKIE
Futures / ZABEZPIECZENIE KRÓTKIE
Futures / ZABEZPIECZENIE DŁUGIE
Futures / ZABEZPIECZENIE DŁUGIE
RYNEK GIEŁDOWY, RYNEK
POZAGIEŁDOWY
KONTRAKTY FORWARD I FUTURES
Zagadnienia teoretyczne i
obliczeniowe
 Wycena kontraktu forward przy
dodatkowych przepływach finansowych
 Projekt rozliczenia kontraktu futures na
indeks
 Symulacja zysku przy różnych
przebiegach wyceny kontraktu futures
 Osłona kontraktem długiej pozycji w
akcjach
OPCJE
/ DEFINICJA
 Opcja jest prawem do zakupu lub sprzedaży
określonej
ilości
wyspecyfikowanego
przedmiotu (tzw. instrumentu bazowego) po z
góry ustalonej cenie i w ciągu umówionego
okresu lub w wyznaczonym terminie.
 Opcja jest to umowa dająca jej posiadaczowi
prawo do wykonania określonej czynności w
określonym momencie lub przedziale czasu.
OPCJE
ZAWIERAMY
W CELU
 Zabezpieczenia przed niekorzystnymi
zmianami cen instrumentu bazowego
 Spekulacji na spadku lub wzroście
instrumentu bazowego
 Arbitrażu między rynkiem instrumentów
pochodnych a rynkiem instrumentów
bazowych
INSTRUMENTY BAZOWE DLA OPCJI
 Stopy procentowe
opcje na kontrakty futures na stopy procentowe
opcje na kontrakty FRA (forward rates agreement)
opcje na kontrakty wymiany (swapy)
 Waluty
opcje na kursy walutowe
opcje na walutowe kontrakty futures
 Akcje
opcje na poszczególne akcje
opcje na kontrakty futures na indeksy akcji
 Towary
opcje na towary
opcje na towarowe kontrakty futures
EUROPEJSKA OPCJA KUPNA NA AKCJE
(CALL)
 Prawo (bez obowiązku) kupna akcji określonej
spółki po z góry ustalonej cenie, zwanej ceną
wykonania, w określonym momencie w
przyszłości zwanym datą wykonania
 Opcja posiada swoją wartość. Premia jest to cena,
którą musimy zapłacić za nabycie opcji.
 Przykład : akcja PKN kosztuje 33 zł. Europejska
opcja kupna z ceną wykonania 38 zł wygasająca 23
marca 2010 roku daje jej nabywcy prawo kupienia
jednej akcji PKN za 38 zł w dniu 23 marca 2010
roku. (W praktyce opcje nabywa się w ustalonych
pakietach pozwalających kupić większe ilości akcji)
OPCJE AMERYKAŃSKIE
 Prawo (bez obowiązku) kupna akcji określonej
spółki po z góry ustalonej cenie, zwanej ceną
wykonania, do określonego momentu w
przyszłości (OPCJA KUPNA)
 Prawo (bez obowiązku) sprzedaży akcji
określonej spółki po z góry ustalonej cenie,
zwanej ceną wykonania, do określonego
momentu w przyszłości (OPCJA SPRZEDAŻY)
EUROPEJSKA OPCJA SPRZEDAŻY NA
AKCJE (PUT option)

Prawo (bez obowiązku) sprzedaży
akcji określonej spółki po z góry ustalonej
cenie, zwanej ceną wykonania, w
określonym momencie w przyszłości
zwanym datą wykonania
STRONA KUPUJĄCA,
STRONA WYSTAWIAJĄCA
 KAŻDY INWESTOR MOŻE BYĆ
 NABYWCĄ OPCJI
(KUPUJĄCYM)
 WYSTAWCĄ OPCJI (SPRZEDAJACYM)
 (dotyczy to obu rodzajów opcji : kupna, sprzedaży)
 o nabywcy mówimy że :
 o wystawcy mówimy że :
OPCJI
ZAJĄŁ DŁUGĄ POZYCJĘ NA OPCJI
ZAJĄŁ KRÓTKĄ POZYCJĘ NA
RAWA I OBOWIAZKI WYSTAWCY,
NABYWCY
Zagadnienia teoretyczne i
obliczeniowe
 Inwestowanie w opcje. Zyskowność
portfela akcyjno-opcyjnego
 Osłona pozycji z użyciem opcji
 Wycena opcji w modelu dyskretnym
jednoetapowym
 Wycena opcji w modelu dyskretnym
wieloetapowym
 Wycena opcji w modelu ciągłym (wzór
Blacka-Sholesa)
Wycena opcji
 Cox, Ross, Rubinstejn
Wycena opcji europejskiej w modelu
dyskretnym
 Fischer Black, Myron Sholes, Robert
Merton (1973)
Wycena opcji europejskiej w modelu
ciągłym
 Fischer Black, Myron Sholes
Nagroda Nobla 1997- za nową metodę
wyceny instrumentów pochodnych