Bariery ochronne organizmu Skóra

1.34. Strażnicy organizmu
Opracowała Bożena Smolik
Konsultant Arleta Poręba-Konopczyńska
Zapraszam do obejrzenia animowanego
filmu
„Strażnicy organizmu” z serii
„Było sobie życie”
http://www.przeklej.pl/plik/bylo-sobie-zycie-03-straznicy-organizmu-avi0008ob8qu68d
(ten adres jest aktywny przy pokazie slajdów)
Bariery ochronne organizmu



Skóra – chroni organizm przed wnikaniem wielu
bakterii; dodatkowo łój i pot mają również działanie
bakteriobójcze.
Ślina – zawiera enzymy niszczące bakterie.
Błona śluzowa wyściełająca drogi oddechowe – dzięki
śluzowi i rzęskom wychwytuje drobnoustroje i usuwa je
w czasie kaszlu i kichania.

Sok żołądkowy – zawiera kwas solny niszczący
bakterie.

Łzy – zawierają enzymy niszczące bakterie.
Drobnoustroje jednak nieustannie docierają do
wnętrza organizmu wraz z powietrzem, pokarmem
lub przez uszkodzoną skórę.
Reakcja obronna


Drobnoustroje lub ich toksyny alarmują „strażników
organizmu” i są wychwytywane przez układ
odpornościowy (immunologiczny), wywołując
reakcję immunologiczną.
Układ immunologiczny reaguje na pojawienie się
antygenu- czyli obcego dla organizmu białka.
Krwinki uczestniczące
w procesach immunologicznych



Za odporność naszego organizmu odpowiedzialne są
leukocyty (białe ciałka krwi). Istnieje kilka rodzajów
leukocytów, z których każdy pełni określoną rolę w czasie
reakcji immunologicznej.
Makrofagi są składnikiem krwi i płynu śródtkankowego;
jako pierwsze niszczą organizmy chorobotwórcze, które
przedostały się do wnętrza organizmu; mają zdolność
fagocytozy – pochłaniania innych komórek lub ich
szczątków - mogą w ten sposób niszczyć drobnoustroje.
Limfocyty, odpowiedzialne za walkę z drobnoustrojami
i ich toksynami powstają w szpiku kostnym i grasicy,
gromadzą się w węzłach chłonnych i śledzionie;
wytwarzają substancje niszczące antygeny.
Budowa układu limfatycznego
Układ limfatyczny (chłonny)
składa się z:
 naczyń limfatycznych, w
których można wyróżnić
dwa duże pnie: przewód
limfatyczny (chłonny)
prawy i przewód piersiowy
 grasicy
 śledziony
 węzłów chłonnych
 migdałków
Gruczoły limfatyczne
o Grasica umiejscowiona jest za mostkiem, rozwijają się w niej
limfocyty. W dzieciństwie grasica przyczynia się do rozbudowy
systemu immunologicznego. Wraz z wiekiem zanika.
o Śledziona umiejscowiona jest w jamie brzusznej, bezpośrednio pod
klatką piersiową. Zawiera makrofagi i limfocyty i dlatego ma
szczególne znaczenie dla systemu immunologicznego. Ponadto
rozkładane są w niej krwinki: białe, czerwone i płytki krwi.
o Migdałki stanowią barierę dla czynników chorobotwórczych, ale
niejednokrotnie dochodzi do zapalenia samych migdałków.
Najczęściej jest to efekt chorobowy zakażenia organizmu
paciorkowcami wywołującymi anginę. W przypadku częstych angin
albo w przypadku przerostu migdałków podniebiennych z
upośledzeniem oddychania wskazane jest ich operacyjne wycięcie.
Węzły chłonne
Węzły chłonne są skupiskami tkanki limfatycznej
poprzecinanymi naczyniami limfatycznymi.
Ich zadaniem jest filtrowanie i oczyszczanie
limfy. Dojrzewają tu limfocyty, które produkują
przeciwciała.
Do największych węzłów
chłonnych należą:
o
o
o
o
podżuchwowe,
przyuszne,
pachowe,
pachwinowe.
Odpowiedź immunologiczna

Antygen jest to ciało obce dla naszego organizmu. Antygenami są wirusy, bakterie
i obce białka. Wirusy i bakterie system odpornościowy rozpoznaje na podstawie
swoistych białek występujących na ich powierzchni. Antygen, który wnika do
organizmu człowieka wyzwala szereg reakcji mających na celu jego usunięcie.
Nazywamy to reakcją immunologiczną (odpowiedzią immunologiczną).
Odpowiedź immunologiczną można ogólnie podzielić na kilka
etapów:


rozpoznawanie antygenów przez makrofagi i prezentacja ich limfocytom T.
Zainicjowanie przez limfocyty T reakcji immunologicznej:




produkowanie przez limfocyty B przeciwciał, które tworząc kompleksy antygenprzeciwciało niszczą antygeny.
niszczenie przez limfocyty T obcych komórek.
usuwanie resztek komórek przez leukocyty posiadające zdolność fagocytozy.
Ponadto limfocyty typu NK mają zdolność rozpoznawania i niszczenia własnych,
nowotworowo zmienionych komórek.
Odpowiedź immunologiczna pierwotna
i wtórna:
Pierwotna odpowiedź immunologiczna ma miejsce podczas
pierwszego wniknięcia antygenu do organizmu. Trwa ona dłużej
i powoduje objawy chorobowe np.: gorączka, zaczerwienienie,
bóle, wymioty.
Wtórna odpowiedź immunologiczna zachodzi podczas
kolejnego wnikania danego antygenu do organizmu. System
immunologiczny ma zdolność „zapamiętywania” antygenów –
odpowiadają za to limfocyty T. Dzięki temu przy kolejnej
infekcji może szybciej wyprodukować przeciwciała i zniszczyć
zarazki. W przypadku wtórnej odpowiedzi często nie ma
objawów chorobowych albo są znacznie łagodniejsze. Dlatego
należy pamiętać o uodparniających szczepieniach
profilaktycznych.
Stan zapalny




Znajdujące się w określonym miejscu organizmu antygeny
wywołują stan zapalny.
Objawami zapalenia są: zaczerwienienie, obrzmienie,
podwyższona temperatura i ból w miejscu zapalnym.
Wywołane jest to działalnością makrofagów znajdujących
się pomiędzy tkankami ciała oraz innych leukocytów,
wytwarzających substancję – heparynę. Powoduje ona
zwiększenie przepuszczalności naczyń krwionośnych i
gromadzenie się w miejscu zapalnym przeciwciał z osocza.
W ten sposób organizm pozbywa się czynnika zapalnego.
W ciężkich stanach zapalnych bakterie mogą wydostawać
się z węzłów chłonnych i infekować układ krwionośny – ten
stan nazywamy sepsą (posocznicą). Stan ten jest
zagrożeniem dla życia człowieka.
Rodzaje odporności
ODPORNOŚĆ
Wrodzona
czynna
Nabyta
Bierna
Odporność nabyta
Czynna
o Naturalna
odporność nabyta
w czasie choroby
o Sztuczna
odporność nabyta
po szczepieniu
Bierna
o Naturalna
odporność,
którą dziecko
nabywa od
matki w trakcie
rozwoju płodowego
oraz karmienia piersią
o Sztuczna
odporność po podaniu
surowicy
odpornościowej
Szczepionka
Co zawiera szczepionka?
Szczepionka zawiera osłabione lub zabite bakterie
chorobotwórcze, lub ich antygeny.
Po co szczepimy?
W wyniku wprowadzenia do organizmu drobnoustrojów
organizm broni się i wytwarza specyficzne przeciwciała,
które cały czas są we krwi. Do tego niektóre limfocyty
zapamiętują wroga i w przypadku następnego
spotkania błyskawicznie go neutralizują.
Kiedy szczepimy?
Warunkiem koniecznym do podania szczepionki jest
dobry stan zdrowia. Organizm musi mieć siły do obrony
i wytworzenia przeciwciał.
Szczepienia ochronne



Odporność nabyta w wyniku szczepienia jest
długotrwała, ale trzeba je powtarzać. Tylko w
niektórych chorobach zdobywamy odporność na
całe życie.
Proces uzyskiwania odporności bez rzeczywistego
zachorowania nosi nazwę immunizacji.
Szczepimy się przeciwko gruźlicy, błonicy,
tężcowi, różyczce (tylko dziewczęta), odrze,
śwince…
Surowica odpornościowa




Surowica odpornościowa to preparat zawierający
już gotowe przeciwciała lub antytoksyny.
Surowicę odpornościową uzyskuje się z krwi
zwierząt zarażonych daną chorobą.
Surowicę odpornościową podaje się pacjentom
zarażonym daną chorobą w celu zapobieżenia
rozwoju infekcji.
Odporność nabyta tą drogą jest krótkotrwała.
Odrzucenie przeszczepu





Odrzucenie przeszczepu to przykład reakcji
odpornościowej organizmu.
Limfocyty biorcy rozpoznają obce białka narządu dawcy i
atakują je.
W celu zmniejszenia tej reakcji obronnej podaje się leki
obniżające reakcje odpornościowe biorcy.
W rezultacie ich działania maleje również odporność na
choroby zakaźne.
Najlepsze rezultaty daje tzw. autoprzeszczep, czyli
przeszczepianie własnych tkanek lub narządów (np.
skóry) - nie wywołuje bowiem reakcji obronnej.
Sposoby na zwiększenie odporności








unikanie stresów,
regularne odżywianie się,
odpowiedni dobór składników pokarmowych,
zapewnienie organizmowi długiego snu (8 godzin),
unikanie źródeł zakażenia,
hartowanie organizmu,
nie palenie papierosów (!),
reagowanie na pierwsze sygnały choroby.
Zadania
1.
Wyjaśnij znaczenie pojęć: antygen i przeciwciało.
2.
Wymień trzy naturalne bariery ochronne organizmu.
3.
Wymień trzy narządy zaangażowane w procesy
obronne organizmu.
4.
Wyjaśnij, w jakim celu się szczepimy.
5.
Podaj nazwy trzech chorób, na które ostatnio byłaś
(byłeś) szczepiona (y).
Źródła






W.Lewiński,J.Prokop, Biologia1, OPERON 2004r.
B.Klimuszko, Biologia I, ŻAK,2000r.
D.Cichy,I.Żeber-Dzikowska,DEBIT 2000r.
B.Potocka,W.Górski, Biologia, MAC Edukacja 2003r.
J.Loritz-Dobrowolska i wsp., Biologia, OPERON 2007r.
www.szkolnictwo.pl