Odpowiedź immunologiczną można ogólnie podzielić na kilka etapów

2.34. Mechanizmy obronne
organizmu
Opracowała Bożena Smolik
Konsultant Arleta Poręba-Konopczyńska
Odporność to zespół różnych barier i mechanizmów
działających w organizmie człowieka, dzięki którym możliwa
jest obrona przed przynoszącymi choroby wirusami,
bakteriami, grzybami.
Obronę zapewniają naturalne bariery, takie jak skóra czy
śluzówki, które niejako mechanicznie bronią organizm przed
wtargnięciem zarazków, ale także takie odruchy jak
kichanie, kaszel, łzawienie, biegunka.
Jeżeli pomimo zewnętrznych barier czynniki chorobotwórcze
dostaną się do organizmu, dochodzi do wielu
skomplikowanych reakcji obronnych, zarówno w miejscu
wtargnięcia czynników szkodliwych, jak i w całym
organizmie.
Reakcje te polegają na rozpoznaniu wroga, wytworzeniu
substancji zwalczających jego obecność oraz uruchomieniu
specjalnego rodzaju pamięci komórkowej, na wypadek
ponownej inwazji zarazków.
Odporność organizmu
Odporność to gotowość organizmu do obrony przed
mikroorganizmami chorobotwórczymi, pasożytami lub
ich toksynami.
Badaniem funkcjonowania układu odpornościowego
zajmuje się immunologia.
Antygeny, to obce dla organizmu substancje, które
wywołują odpowiedź immunologiczną.
Przeciwciała są wytwarzane przez organizm przeciwko
konkretnemu antygenowi.
Alergeny, to substancje wywołujące nadmierną reakcję
odpornościową, nieadekwatną do zagrożenia.
Drobnoustroje nieustannie docierają do wnętrza
organizmu wraz z powietrzem, pokarmem lub przez
uszkodzoną skórę.
Rodzaje odporności
odporność
Wrodzona
(nieswoista)
Nabyta
(swoista)
Odporność wrodzona
Barierę anatomiczną stanowi skóra, błony śluzowe
i niektóre płyny ustrojowe, takie jak ślina, łzy czy kwas
żołądkowy, które zabijają część bakterii.
Makrofagi są składnikiem krwi i jako pierwsze niszczą
organizmy chorobotwórcze, które przedostały się do
wnętrza organizmu.
Limfocyty, odpowiedzialne za walkę z drobnoustrojami
i ich toksynami powstają w czerwonym szpiku kostnym
i grasicy, w węzłach chłonnych i śledzionie różnicują
się w komórki pamięci immunologicznej.
• Drobnoustroje mogą zostać pochłonięte i unieszkodliwione przez
komórki żerne - makrofagi (zawarte w krwi i płnie śródtkankowym)
• Jeśli udział makrofagów nie wystarczył i choroba postępuje, to do
akcji włączają się inne leukocyty.
• Rozpoznają one obce dla organizmu związki chemiczne na
powierzchni komórek zarazków – antygeny - i wytwarzają własne
substancje - przeciwciała.
• Przeciwciała łączą się z antygenami, unieszkodliwiając je,
a makrofagi „zjadają resztki”.
Budowa układu limfatycznego
Układ limfatyczny (chłonny) składa się z:
naczyń limfatycznych, w których można wyróżnić dwa duże
pnie: przewód limfatyczny (chłonny) prawy i przewód piersiowy
grasicy
śledziony
węzłów chłonnych
migdałków
Niektóre bakterie mogą się przedostać przez pierwsze węzły
chłonne, ale są wyłapywane przez kolejne. W ciężkich stanach
zapalnych bakterie mogą wydostawać się z węzłów chłonnych i
infekować układ krwionośny.
Stan zapalny można rozpoznać po nabrzmiałych węzłach
chłonnych.
Węzły chłonne
Węzły chłonne są skupiskami tkanki limfatycznej
poprzecinanymi naczyniami limfatycznym.
Ich zadaniem jest filtrowanie i oczyszczanie limfy.
Dojrzewają tu białe ciałka krwi, które produkują
przeciwciała.
Ich wielkość wynosi od 2 mm do 30 mm. Zazwyczaj
węzły chłonne grupują się w większe skupiska w
pewnych partiach ciała.
Do największych węzłów chłonnych należą:
podżuchwowe
przyuszne
pachowe
pachwinowe
Odporność nabyta
Czynna
Bierna
Naturalna
• odporność nabyta
w czasie choroby
Naturalna
• odporność, którą dziecko
nabywa od matki w
trakcie rozwoju
płodowego oraz
karmienia piersią
Sztuczna
• odporność nabyta
po szczepieniu
Sztuczna
• odporność po podaniu
surowicy odpornościowej
Odpowiedź immunologiczna
Odpowiedź immunologiczną można ogólnie podzielić na
kilka etapów:
rozpoznawanie antygenów przez makrofagi i prezentacja ich
limfocytom T.
Zainicjowanie przez limfocyty T reakcji immunologicznej:
produkowanie przez limfocyty B przeciwciał, które
tworząc kompleksy antygen-przeciwciało niszczą
antygeny.
niszczenie przez limfocyty T obcych komórek.
usuwanie resztek komórek przez leukocyty posiadające
zdolność fagocytozy.
Ponadto limfocyty typu NK mają zdolność rozpoznawania i
niszczenia własnych, nowotworowo zmienionych komórek.
Szczepionka
Co zawiera szczepionka ?
Szczepionka zawiera osłabione lub zabite bakterie
chorobotwórcze, lub ich antygeny.
Po co szczepimy ?
W wyniku wprowadzenia do organizmu drobnoustrojów
organizm broni się i wytwarza specyficzne przeciwciała, które
cały czas są we krwi. Do tego niektóre limfocyty zapamiętują
wroga i w przypadku następnego spotkania błyskawicznie
go neutralizują.
Kiedy szczepimy ?
Warunkiem koniecznym do podania szczepionki jest dobry stan
zdrowia. Organizm musi mieć siły do obrony i wytworzenia
przeciwciał.
Szczepienia ochronne
Odporność nabyta w wyniku szczepienia jest
długotrwała, ale trzeba je powtarzać. Tylko w
niektórych chorobach zdobywamy odporność na
całe życie.
Proces uzyskiwania odporności bez rzeczywistego
zachorowania nosi nazwę immunizacji.
Szczepimy się przeciwko gruźlicy, błonicy,
tężcowi, różyczce (tylko dziewczęta), odrze,
śwince…
Surowica odpornościowa
Surowica odpornościowa to preparat zawierający
już gotowe przeciwciała lub antytoksyny.
Surowicę odpornościową uzyskuje się z krwi
zwierząt zarażonych daną chorobą.
Surowicę odpornościową podaje się pacjentom
zarażonym daną chorobą w celu zapobieżenia
rozwoju infekcji.
Odporność nabyta tą drogą jest krótkotrwała.
Z mlekiem matki…
Dzisiaj bardzo dużo mówi się o karmieniu piersią
i jego dobroczynnym działaniu.
Wiele młodych mam stara się jak najdłużej karmić
swoje dzieci piersią.
Karmienie piersią ma wiele pozytywnych
aspektów, ale bardzo istotna jest odporność
dziecka na infekcje wyssana z mlekiem matki 
Alergia
Alergenem, wywołującym reakcję odpornościową organizmu
może być substancja obojętna dla innych organizmów.
Przykłady alergenów: pyłki traw, zarodniki grzybów,
roztocza, sierść zwierząt, składniki pokarmowe,
konserwanty…
Reakcja obronna organizmu może mieć różną postać:
zapalenie błon śluzowych ( katar sienny), duszności,
pokrzywki lub wysypki na skórze, łzawienie…
U człowieka ze skłonnością do uczuleń reakcje alergiczne
mogą się nasilać pod wpływem czynników środowiskowych
lub stresów.
W Polsce prawie co czwarty obywatel jest alergikiem.
Odrzucenie przeszczepu
Odrzucenie przeszczepu to przykład reakcji odpornościowej
na antygen.
Limfocyty biorcy rozpoznają obce białko narządu dawcy i
atakują je.
W celu zmniejszenia tej reakcji obronnej podaje się biorcy
leki obniżające reakcje odpornościowe.
W rezultacie ich działania maleje również odporność na
choroby zakaźne.
W celu poszukiwania najlepszych dawców, zakłada się tzw.
banki dawców. W Polsce funkcjonuje Centralny Rejestr
Niespokrewnionych Dawców Szpiku i Krwi Pępowinowej
(www.poltransplant.org.pl/crndsikp.html) .
Sposób na zwiększenie odporności
unikanie stresów,
regularne odżywianie się,
odpowiedni dobór składników
pokarmowych,
zapewnieniu organizmowi długiego
snu (8 godzin na dobę),
unikanie źródeł zakażenia,
hartowanie organizmu,
nie palenie papierosów (!),
reagowanie na pierwsze sygnały
choroby.
Zadania
Oceń prawdziwość stwierdzeń ( P lub F)
1. Antygen to substancja wytwarzana przez organizm w wyniku
reakcji obronnej.
2. Szczepionkę podajemy osobom zarażonym daną chorobą.
3. Szczepienie daje nam krótkotrwałą odporność
immunologiczną.
4. Migdałki stanowią bardzo ważną zaporę dla drobnoustrojów
chorobotwórczych.
5. Alergie są wynikiem zmniejszonej odporności organizmu.
Źródła
W.Lewiński,J.Prokop, Biologia1, OPERON 2004r.
B.Klimuszko, Biologia I, ŻAK,2000r.
D.Cichy,I.Żeber-Dzikowska,DEBIT 2000r.
B.Potocka,W.Górski, Biologia, MAC Edukacja 2003r.
J.Loritz-Dobrowolska i wsp., Biologia, OPERON 2007r.
www.szkolnictwo.pl