transakcje swap - BazaTematow.pl

x60TRANSAKCJE
SWAP
SPIS TREŚCI
Strona
1. Pojęcie kontraktu swap.................................................................................................. 2
1.1. Definicja ............................................................................................................... 2
1.2. Cechy charakterystyczne kontraktu swap ............................................................ 2
1.3. Rodzaje kontraktów.............................................................................................. 3
2. Swapy pierwszej generacji ............................................................................................ 5
2.1. Swap walutowy .................................................................................................... 5
2.2. Swap procentowy ................................................................................................. 6
2.3. Swap walutowo – procentowy ............................................................................. 7
3. Ryzyko kontraktów swap .............................................................................................. 8
4. Transakcje swap w Polsce ............................................................................................. 9
5. Bibliografia ................................................................................................................... 10
1.POJĘCIE
KONTRAKTU
SWAP
1.1. DEFINICJA
Termin „swap” pochodzi z języka angielskiego i oznacza wymieniać, zamianę. 1 Kontrakt
swap jest umową zawieraną między dwoma lub więcej stronami, zakładającą wymianę w
określonym czasie (w oznaczonych odstępach czasu) płatności odsetkowych (lub rozliczenie
różnicy w ich wysokościach) od hipotetycznej kwoty kapitału transakcji. Płatności te są
zwykle związane z walutami obcymi lub instrumentami dłużnymi.
Swap pomaga zarządzać aktywami i pasywami firmy lub banku. Pozwala na dokonywanie
inwestycji lub zaciąganie pożyczek na rynkach, które normalnie byłyby niedostępne lub zbyt
kosztowne. Jest wykorzystywany do ograniczania ryzyka stóp procentowych lub wymiany
walutowej. 2
1.2. CECHY CHARAKTERYSTYCZNE KONTRAKTU SWAP
 Osiąganie korzyści komparatywnych, które występują na rynkach finansowych w związku
ze zróżnicowaną oceną tych rynków oraz niejednakowymi możliwościami dostępu do nich
stron zaangażowanych w operacje.
 Instrumenty rynku swap pozwalają uniknąć wielu ograniczeń występujących na rynkach
opcji i kontraktów terminowych.
 Operacje swap są dopasowane do indywidualnych potrzeb obu stron kontraktu.
 Strony kontraktu ustalaj kwotę, którą chcą wymieniać w ramach kontraktu.
 Brak ograniczeń, co do stałych warunków, charakterystycznych dla instrumentów
notowanych na giełdzie.
 Termin wygaśnięcia kontraktu ustalają strony zaangażowane w operacje.
 Kontrakty swap pozwalają podmiotowi wziąć na siebie tylko to ryzyko, którym jest on
zainteresowany ze względu na rodzaj prowadzonej działalności.
 Kontrakty swap maja znacznie dłuższy horyzont czasowy, niż instrumenty notowane na
giełdach.
 Rynki swapów są wolne od regulacji i ingerencji rządowych, co powoduje ich dynamiczny
rozwój.
1.3. RODZAJE KONTRAKTÓW
Kontrakty swap można klasyfikować przyjmując rożne kryteria. Schemat 1 przedstawia jeden
z nich.3
Schemat 1: Typologia swapów finansowych
instrument bazowy:
 procentowe
 walutowe
 walutowo – procentowe
 oparte na papierach
wartościowych
 oparte na standingu
kredytowym
 oparte na rozmaitych
indeksach
wielkość i zmienność kwoty
podstawowej:
 dopasowane
 zaliczkowe
 amortyzowane
 o zmiennej kwocie kontraktu
rodzaj transakcji:
 proste, klasyczne
(plain vanilla)
 modyfikowane
1
(swap derivatives)
Tłumaczenie wg „Praktycznego słownika angielsko – polskiego, polsko – angielskiego”,
C.M. Schwarz, M.A.
Seaton, J. Fisiak, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1996 , s. 584.
2
Alicja Wolańska, „Transakcje SWAP”, Rynek Kapitałowy nr. 3, 1998, s. 32.
3
Ewa Leszczyńska, „Rynek kontraktów swap w Polsce”, Departament Analiz i Badań Narodowego Banku
Polskiego, Warszawa 2002, s. 12.
charakter kwoty podstawowej:
 oparte na pasywach
 oparte na aktywach
SWAPY
FINANSOWE
czas umowy:
 krótkoterminowe
 długoterminowe
waluta:
 jednowalutowe
 dwuwalutowe

moment rozpoczęcia:
 rozpoczęte z umową
 odłożone
moment zakończenia:
 zamykane w terminie
 z prawem wcześniejszego
Jednak podstawowym i najważniejszym podziałem finansowych
transakcji swapowych jest
zamknięcia
podział na klasyczne kontrakty swap, tworzące pierwszą generację
z prawempochodnych
przedłużeniaoraz nowe
4
formy kontraktów, należące do drugiej generacji instrumentów
pochodnych.
terminu zamknięcia
Swapy pierwszej generacji:
 swap walutowy (ang. Currency swap, FX swap)
 swap stopy procentowej (ang. interest rate swap, IRS)
 swap walutowo – procentowy, zwany również swapem walutowym rynku kapitałowego
(ang. cross currency interest rate swap, CIRS)
Druga generacja swapów to transakcje będące modyfikacją klasycznych swapów lub też
modyfikacją innych instrumentów finansowych. Lista ta nie jest zamknięta, albowiem wciąż
powstają nowe rodzaje kontraktów. Nie ma żadnych ograniczeń w konstruowaniu nowych
typów swapów. Wiele kontraktów nie ma jeszcze polskiej nazwy.
Swap-y drugiej generacji:
 swap amortyzowany (ang. amortising swap)
 swap zaliczkowy (ang. accreting swap, drawdown swap)
 swap o zmiennej kwocie kontraktu (ang. roller-coaster)
 swap opóźniony (ang. forward start swap, deffer swap)
 swap prolongowany (ang. extandable swap)
 callable swap
 puttable swap
 floored swap
 callared swap
 swap zero-kuponowy (ang. zero-coupon swap)
 opcja swapowa (ang. swaption)
4
Izabela Tymula, „Swapy finansowe”, Biblioteka Menedżera i Bankowca, Warszawa 2000, s. 78.





2.
swap aktywów (ang. asset swap)
swap towarowy (ang. commodity swap)
swap na zwłokę w spłacie kredytu (ang. credit default swap)
swap całkowitego dochodu (ang. total return swap)
swapy katastroficzne (ang. catastrophe swaps, CAT swaps)
SWAPY PIERWSZEJ GENERACJI
2.1. Swap walutowy
Swap walutowy (Currency Swap, FX swap) polega na wymianie wartości nominalnej
pożyczki oraz jej oprocentowaniu, naliczonego według stałej stopy procentowej w jednej
walucie na wartość nominalna pożyczki wraz z jej oprocentowaniem obliczonym według
stałej stopy procentowej w innej walucie. Wartości obu pożyczek są w przybliżeniu równe.5
Cechy charakterystyczne swapu walutowego
 transakcje dwuwalutowe,
 podczas trwania kontraktu nie ma płatności odsetek,
 transakcje krótkoterminowe, o terminie zapadalności do1 roku,
 wymiana kapitałów następuję dwukrotnie, na pierwsza datę waluty i na druga datę waluty.
Przykład 16
27 stycznia 1999 r. Bank A zawarł kontrakt swapu walutowego z bankiem B. Bank A kupił 5
milionów euro za złote na datę waluty 29.01.1999, po 4,1285 i jednocześnie sprzedał 5
milionów euro za złote, po 4,1453 z datą waluty 12.02.1999.
29 stycznia 1999 roku nastąpiła pierwsza wymiana płatności:
5.000.000 EUR
BANK A
BANK B
20.642.500 PLN
2 lutego 1999 roku banki ponownie wymieniły płatności:
5.000.000 EUR
BANK A
20.726.250 PLN
BANK B
2.2. Swap procentowy
Swap stopy procentowej (ang. interest rate swap, IRS) to umowa zawarta pomiędzy dwiema
stronami, na podstawie której „strona B zobowiązuje się wypłacić stronie A przez określoną
liczbę lat sumy równe oprocentowaniu (według wcześniej ustalonej stałej stopy) wartości
nominalnej swapu. W tym samym okresie strona A zobowiązuje się wypłacić stronie B sumy
równe oprocentowaniu (według zmiennej stopy procentowej) tej samej kwoty. Płatności
5
6
John Hull, „kontrakty terminowe i opcje, wprowadzenie”, WIG PRESS, Warszawa 1997, s. 176.
Ewa Leszczyńska, op. cit., s. 15.
dokonywane są w tej samej walucie. Stosowane w praktyce okresy ważności swapów
wynoszą od dwóch do piętnastu lat.”7
Cechy charakterystyczne swapu procentowego
 kwota kapitału, od jakiej są płacone i przyjmowane odsetki jest umowna i określana przy
zawarciu transakcji,
 strony kontraktu dokonują okresowych płatności związanych z oprocentowaniem walut
(płatność odsetek); wymiana odsetek może odbywać się w tym samym terminie, jednakże nie
jest to warunek konieczny,
 okres trwania transakcji wynosi od 2 do 5 lat, ale zdarzają się tez transakcje 30 letnie,
 najczęściej stosowaną zmienną stopą procentową jest LIBOR (London Interrbank Offer
Rate),
 wartości kontraktów są na ogół znaczne, mogą przekraczać nawet 100 milionów USD,
 banki kwotują transakcje podając cenę kupna (bid rate), tj. cenę, po jakiej zobowiązują się
płacić odsetki według stałej stopy procentowej oraz cenę sprzedaży (offer rate) – cenę, po
jakiej są skłonne przyjmować odsetki według stałej stawki procentowej.
Przykład 28
Dwie spółki A i B mają zamiar zaciągnąć kredyt w wysokości 10 milionów USD i okresie
ważności 5 lat każdy. Kredyt firmy A jest oprocentowany według stałej stopy równej 10% w
skali roku. Oprocentowanie kredytu firmy B jest zmienne, równe 6 – miesięcznej stopie
LIBOR. Z różnych względów spółki postanowiły dokonać zmiany sposobu oprocentowania
kredytów zawierając kontrakt swap. Firma A płaci firmie B odsetki liczone według 6 –
miesięcznej stopy LIBOR, a otrzymuje stałe odsetki w wysokości 10%. Strona B płaci A
odsetki od tej samej kwoty, obliczane według stałej stopy 10%, a otrzymuje odsetki liczone
według zmiennej, 6 – miesięcznej stopy LIBOR.
10%
6 - miesięczny
10%
LIBOR
Spółka A
6 – miesięczny LIBOR
Spółka B
w kontrakcie płatności odsetkowe następują co 6 miesięcy, a wszystkie stopy procentowe są
kapitalizowane półrocznie.
2.3. Swap walutowo – procentowy
W literaturze polskiej swap walutowo-procentowy jest nazywany często swapem walutowym
(currency swap) lub swapem walutowym rynku kapitałowego (currency swap of the capital
market). Transakcja ta jest określana jako wymiana kwot kapitału i płatności odsetkowych w
różnych walutach pomiędzy dwoma partnerami.
Cechy charakterystyczne swapu walutowo-procentowego
 wartości kapitału dwóch walut to wartości nominalne,
 wymiana kapitałów następuje dwukrotnie, na pierwsza datę waluty i na drugą,
 okres trwania transakcji wynosi od 2 do 10 lat,
7
8
John Hull, op. cit., s. 161.
Ewa Leszczyńska, op. cit., s. 17.
 odsetki od kapitałów najczęściej obliczane są według stałych stóp procentowych, są
również swapy z odsetkami liczonymi według zmiennych stóp procentowych, jak również o
stałym oprocentowaniu w jednej walucie, a zmiennym w inne.
Przy zawieraniu transakcji strony uwzględniają szczegółowo
 wartości nominalne obu walut,
 datę pierwszego przepływu gotówki, czyli datę wymiany środków,
 datę zwrotu kapitałów, czyli termin ponownej wymiany kwot na koniec transakcji,
 sposób naliczania i płatności odsetek od kwot kapitału podczas trwania kontraktu.
3. RYZYKO KONTRAKTÓW SWAP
W przypadku kontraktów swap należy mówić o ryzyku kredytowym. Ponieważ kontrakty
swap polegają na wymianie strumieni płatności, może dojść do tego, ze sytuacja finansowa
jednej ze stron kontraktu pogorszy się, co przy niekorzystnej zmianie stóp na rynku może
doprowadzić do niedotrzymania warunków kontraktu.
Ryzyko kredytowe występuje, „gdy kontrakt ma wartość dodatnią dla jednej ze stron umowy.
Ryzyko kredytowe jest związane z prawdopodobieństwem niewywiązania się z warunków
kontraktu przez stronę, z którą instytucja pośrednicząca ma dodatnią wartość kontraktu.” 9 Dla
pośrednika jest to strata zysku z kontraktu. Aby uniknąć takiej sytuacji, instytucja finansowa
może znaleźć trzecią stronę transakcji, która mogłaby zająć pozycję strony umowy, dla której
kontrakt ma wartość dodatnią. Formalnie ryzyko kredytowe w kontrakcie swap przedstawia
poniższy rysunek.
Wartość swapu
Z rysunku wynika, że w przypadku bankructwa jednej ze stron kontraktu swap instytucja
finansowa ponosi stratę, jeżeli kontrakt miał dla niej wartość dodatnią, natomiast przy
ujemnej wartości sytuacja pośrednika praktycznie się nie zmienia. Oznacza to, że przy
zawieraniu kontraktu swap zwraca się szczególną uwagę na wiarygodność kredytową firmy.
4. TRANSAKCJE SWAP W POLSCE
W. Tarczyński, M. Mojsiewicz, „Zarzadzanie ryzykiem”, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa
2001, s. 138.
9
Lata 70 – te i 80 – te to okres dynamicznie rozwijającego się rynku instrumentów pochodnych
na świecie. W Polsce funkcjonował wówczas system gospodarki centralnie planowanej.
Polityczny przełom ustrojowy, jaki dokonał się w drugiej połowie 1989 roku zapoczątkował
znaczne zmiany systemowe w Polsce. Pierwsze lata przemian to czas tworzenia i rozwoju
rynków instrumentów bazowych: rynku kapitałowego, pieniężnego kredytowego oraz
walutowego. W następstwie dobrze rozwinięte rynki podstawowe stały się podstawą rozwoju
rynku instrumentów pochodnych, w tym także rynku kontraktów swap.
Pionierem kontraktów swap w Polsce jest Polski Bank Rozwoju S.A., który w 1997 roku
został przejęty przez Bank Rozwoju Eksportu S.A. „W 1995 r. PBR jako pierwszy zawarł 7letni kontrakt asset swap, a w 1996 roku swap walutowo – procentowy. Transakcje na kwoty
od 5 do 10 milionów USD zawierane były na okres od 3 do 5 lat.”10
Obecnie rynek kontraktów swap w Polsce rozwija się bardzo dynamicznie. Obok sektora
transakcji pierwszej generacji powoli kształtuje się sektor swapów drugiej generacji. Już
coraz bardziej są rozpowszechnione swapy terminowe, swapy aktywów oraz swapy na
zwłokę w spłacie kredytu.
Aktywnymi uczestnikami polskiego rynku kontraktów swap są:
 banki
 firmy brokerskie
 oraz w mniejszym stopniu przedsiębiorstwa
Rynek kontraktów swap w Polsce cechuje duża elastyczność i prywatność. Wszystkie
kontrakty zawierane są na rynku pierwotnym. Rynek wtórny swapów w Polsce nie istnieje.
Najczęściej zawieranymi kontraktami swap w Polsce są swapy walutowe, wykorzystywane
przez banki do zarządzania płynnością i pozycjami walutowymi. Od stycznia 1999 roku
znacznie wzrosło zainteresowanie przedsiębiorstw swapami walutowo – procentowymi jako
kontraktami zabezpieczającymi wieloletnie zobowiązania kredytowe w walutach obcych.
Również kontrakty na stopy procentowe są coraz powszechniej zawierane przez podmioty
gospodarcze, które wykorzystują je jako sposób na ochronę przed ryzykiem procentowym.
BIBLIOGRAFIA
1. Fisiak J., Schwarz C.M., Seaton M.A. „Praktyczny słownik angielsko - polski, polskoangielski”, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1996
2. Hull John, „Kontrakty terminowe i opcje, wprowadzenie”, WIG PRESS, Warszawa 1997
3. Leszczyńska Ewa, „Rynek kontraktów swap w Polsce”, Departament Analiz i Badań
Narodowego Banku Polskiego, Warszawa 2002
4. Tarczyński Waldemar, Magdalena Mojsiewicz, „Zarządzanie ryzykiem”, Polskie
Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa 2001
5. Tymuła Izabela, „Swapy finansowe”, Biblioteka Menedżera i Bankowca, Warszawa 2000
10
Ewa Leszczyńska, op. cit., s. 35
6. Wolańska
1998
Alicja,
„Transakcje
SWAP”,
Rynek
Kapitałowy
nr.
3,