8. Model IS-LM - E-SGH
advertisement
Model IS-LM Dr Michał Gradzewicz Katedra Ekonomii I KAE Makroekonomia I – Wykład 8 Plan wykładu • Łączny popyt w gospodarce – – – – – • Popyt na pieniądz – – – • Funkcja konsumpcji Planowane i rzeczywiste wydatki i krzyż Keynesowski Efekt mnożnikowy Popyt inwestycyjny Krzywa IS Preferencja płynności Równowaga na rynku pieniężnym Krzywa LM Model IS-LM – – – – efekty wzrostu wydatków rządowych efekty wzrostu podaży pieniądza Interakcje polityki pieniężnej i fiskalnej Ograniczenia modelu IS-LM Od czego zależy łączny popyt w gospodarce? • • • • • • • • • Przypomnijmy jakie są źródła popytu w gospodarce: 𝑌 = 𝐶 + 𝐼 + 𝐺 + 𝐸𝑥 − 𝐼𝑚 Na razie będziemy rozpatrywać gospodarkę zamkniętą, zatem 𝐸𝑥 = 𝐼𝑚 = 0 Wydatki rządowe 𝐺 są kształtowane przez politykę fiskalną, tzn. mogą być zmieniane przez rząd. Będziemy je traktować jako instrument polityki fiskalnej Konsumpcja 𝐶 jest wynikiem autonomicznych decyzji gospodarstw domowych Inwestycje 𝐼 są wynikiem autonomicznych decyzji przedsiębiorstw Przyjrzymy się czynnikom kształtującym konsumpcje i inwestycje John Hicks, 1904-1989, „There is much of economic theory which is W odróżnieniu od poprzednich wykładów – zaczynamy przyjmować pursued for no better reason than its perspektywę krótkookresową intellectual attraction; it is a good game. We have no reason to be Doprowadzi nas to do najprostszego modelu fluktuacji gospodarczych – ashamed of that, since the same modelu wywodzącego się od Johna Maynarda Keynesa – modelu IS-LM would hold for many branches of mathematics” (sformalizowanym później przez Johna Hicksa i Alvina Hansena) J.M. Keynes (1883-1946) – brytyjski ekonomista, twórca szkoły Keynesowskiej, będącej w opozycji do liberalnych zasad myśli ekonomicznej, wywodzących się od Adama Smitha (nazywanej szkołą klasyczną). W wielkim skrócie podwaliny myślenia Keynesowskiego opierają się na tezach: – – – – – • Produkcja określana jest przez globalny popyt Recesje i ożywienia występują ze względu na niewłaściwy poziom popytu zagregowanego Zmiana ilości pieniądza wpływa na produkcję i zatrudnienie Bezrobocie to efekt niedostatecznego popytu Państwo powinno być aktywne na scenie fiskalnej i monetarnej państwa „Economists set themselves too easy, too useless a Jest autorem słynnego powiedzenia „In the long run we are all dead” task if in tempestuous seasons they can only tell us that when the storm is long past, the ocean will be flat” Funkcja konsumpcji • • • • • • • Informuje o tym, w jaki sposób konsumenci (gospodarstwa domowe) podejmują decyzje o swoich wydatkach Elementarna funkcja konsumpcji, która będziemy rozpatrywać, została wprowadzona do badań makroekonomicznych przez Keynesa i pomimo swojej prostoty bywa wciąż wykorzystywana Zakłada ona, że: – Konsumpcja rośnie proporcjonalnie wraz ze wzrostem dochodu rozporządzalnego (dochodu pomniejszonego o podatki) – Gospodarstwa domowe odkładają stałą część swojego dochodu w formie oszczędności, w konsekwencji konsumują też stałą część swojego dochodu – Istnieje też pewien autonomiczny poziom konsumpcji minimalnej, niezależnej od dochodu Algebraicznie, oznacza to liniową zależność konsumpcji od dochodu 𝐶(𝑌𝐷 ) = 𝐶𝐴 + 𝑐 ⋅ 𝑌𝐷 Ponieważ 𝑌𝐷 = 𝑌 − 𝑡𝑌 = 1 − 𝑡 𝑌, zatem 𝐶(𝑌) = 𝐶𝐴 + 𝑐 1 − 𝑡 𝑌 Gdzie 𝐶 – konsumpcja, 𝐶𝐴 - konsumpcja autonomiczna, 𝑐 – współczynnik proporcjonalności, nazywany krańcową skłonnością do konsumpcji, 𝑡 – stopa opodatkowania, 𝑌𝐷 dochód rozporządzalny, 𝑌 – dochód 𝐶 𝑌𝐷 + 1 = 𝐶𝐴 + 𝑐 𝑌𝐷 + 1 = 𝐶𝐴 + 𝑐𝑌𝐷 + 𝑐 = 𝐶 𝑌𝐷 + 𝑐, ΔC zatem 𝑐 = 𝐶 𝐶 𝑌𝐷 Δ𝐶 Δ𝑌𝐷 ΔYD • • 𝑐 informuje o ile wzrośnie konsumpcja, jeśli 𝑌𝐷 wzrośnie o jednostkę Przykładowo: jeśli 𝑐 = 0.9, a 𝑡 = 0.3, to 𝑐 1 − 𝑡 = 0.63, zatem wzrost dochodu do dyspozycji o 10 mld zł powoduje wzrost konsumpcji o 6,3 mld zł 𝑐= Δ𝐶 Δ𝑌𝐷 𝐶𝐴 𝑌𝐷 Planowane i rzeczywiste wydatki Keynesowski sposób analizy gospodarki wprowadza kluczowe rozróżnienie pomiędzy planowane i rzeczywiste wydatki. Przykładowo: – – • • • • • Planujesz oszczędzać 100 zł miesięcznie, ale z różnych przyczyn w rzeczywistości oszczędzisz tylko 50 Firma planuje zapasy swoich towarów na poziomie 100 sztuk, ale gdy sprzedaż będzie niższa niż firma oczekiwała, w rzeczywistości zapasy wyniosą 1.000 sztuk Jeśli planowane i rzeczywiste wyniki są bardzo różne, to równowagowy poziom produktu w gospodarce może odbiegać od poziomu występującego w staniu pełnego zatrudnienia. Załóżmy, że rozpatrujemy gospodarkę zamkniętą, zatem 𝐼𝑚 = 𝐸𝑥 = 0, a planowane wydatki (𝑃𝐸 Planned Expenditures) mogą być albo konsumpcją, inwestycjami, albo wydatkami rządowymi: 𝑃𝐸 = 𝐶 + 𝐼 + 𝐺 Wiemy, że konsumpcja zależy od dochodu do dyspozycji 𝐶 = 𝐶𝐴 + 𝑐 1 − 𝑡 𝑌 Załóżmy, na razie, że inwestycje są stałe 𝐼 = 𝐼,ҧ podobnie jak wydatki rządowe 𝐺 = 𝐺,ҧ wtedy: 𝑃𝐸 = 𝑐 1 − 𝑡 𝑌 + 𝐶𝐴 + 𝐼 ҧ + 𝐺ҧ Czyli planowane wydatki są funkcją dochodu i innych, w zasadzie stałych elementów Planowane Wydatki 𝑃𝐸 • 𝑃𝐸 = 𝐶 + 𝐼 + 𝐺 = 𝑐 1 − 𝑡 𝑌 + 𝐶𝐴 + 𝐼 ҧ + 𝐺ҧ Dochód, 𝑌 Nachylenie 𝑃𝐸(𝑌) jest mniejsze od 45°, ponieważ: 𝑐 < 1 oraz 𝑡 ≥ 0, zatem 𝑐 1 − 𝑡 < 1 • • • • • Przypomnijemy, że PKB, czyli 𝑌 równy jest zarówno dochodom, jak i wydatkom W równowadze planowane wydatki muszą być zbieżne z rzeczywistymi wydatkami: 𝑃𝐸 = 𝑌, co na wykresie odpowiada wszystkim punktom leżącym na linii o nachyleniu 45°. Linia planowanych wydatków ma mniejsze nachylenie, niż 45° i niezerowy wyraz wolny, zatem przecina się z linią 𝑃𝐸 = 𝑌 w jednym punkcie, wyznaczającym równowagę 𝑌𝐸𝑄 Jaki mechanizm powoduje, że gospodarka znajduje się w równowadze? W tym modelu rolę te pełnią zapasy. Przykładowo – w sytuacji (1) 𝑃𝐸 < 𝑌, zatem firmy nie sprzedają wszystkich swoich produktów, co powoduje wzrost zapasów. Jednocześnie firmy zatrudniają mniej godzin pracy, czyli spadają dochody, powodując spadek produkcji i dochodów w kierunku punktu 𝑌𝐸𝑄 Wydatki (rzeczywiste Y, planowane, PE) Krzyż Keynesowski – równowaga Rzeczywiste wydatki 𝑌 = 𝑃𝐸 𝑌1 (1) 𝑃𝐸2 Planowane wydatki 𝑃𝐸 = 𝐶 + 𝐼 + 𝐺 𝑌𝐸𝑄 𝑃𝐸2 (2) 𝑌2 45º 𝑌2 𝑌𝐸𝑄 𝑌1 Dochód, produkt, Y (1) Nieplanowana akumulacja zapasów (niesprzedanych produktów) powoduje spadek produkcji i dochodów (2) Nieplanowany spadek zapasów powoduje wzrost produkcji i dochodów • Co się stanie, jeśli jakiś komponent autonomiczny wydatków (załóżmy wydatków rządowych) wzrośnie? • 1 2 Punkt równowagi przesunie się z 𝑌𝐸𝑄 do 𝑌𝐸𝑄 • Z wykresu widać, że wzrost produkcji jest większy niż wzrost wydatków rządowych Ekonomiści nazywają reakcję produkcji na wzrost wydatków rządowych mnożnikiem Δ𝑌 fiskalnym (fiscal multiplier) 𝐹𝑀 = . Wynika z Δ𝐺 tego, że 𝐹𝑀 > 1. Dlaczego? Ponieważ wzrost wydatków rządowych powoduje wzrost produkcji, wzrost godzin przepracowanych, a poprzez to dochodów gospodarstw domowych… …ponieważ część dochodów jest konsumowana, wzrost dochodów prowadzi do wzrostu konsumpcji, a ten wzrost konsumpcji prowadzi ponownie do wzrostu produkcji, dochodów, itd. W konsekwencji produkcja i dochody w gospodarce rosną silniej, niż początkowy wzrost wydatków rządowych Jak silny jest efekt mnożnikowy? • • • • • Wydatki (rzeczywiste Y, planowane, PE) Efekt mnożnikowy (multiplier effect) 𝑌 = 𝑃𝐸 𝑃𝐸′ 2 𝑌𝐸𝑄 Δ𝐺 𝑃𝐸 1 𝑌𝐸𝑄 Δ𝑌 45º 1 𝑌𝐸𝑄 • 2 𝑌𝐸𝑄 Mnożnik fiskalny – o ile wzrośnie produkt, jeśli wydatki rządowe wzrosną o jednostkę Dochód, produkt, Y Wielkość efektu mnożnikowego • • • • • Dla uproszczenia przyjmijmy na razie, że stopa podatkowa 𝑡 = 0 Początkowo wydatki i produkcja rosną o Δ𝐺… …środki te trafiają do gospodarstw domowych (GD) w formie wynagrodzenia czynników produkcji, a część (dokładniej 𝑐) z nich jest wydawana na konsumpcje, tworząc dodatkowy popyt w gospodarce równo 𝑐 ⋅ Δ𝐺 Ten nowy, dodatkowy popyt wywoła wzrost produkcji i ponownie wróci do GD, a kolejna część tego dodatkowego dochodu zostanie wydana na kolejną porcję konsumpcji, w wysokości 𝑐 ⋅ 𝑐Δ𝐺 = 𝑐 2 Δ𝐺, itd. Zatem łączny przyrost dochodów 𝑌 wynosi Δ𝑌 = Δ𝐺 + 𝑐Δ𝐺 +𝑐 2 Δ𝐺 + 𝑐 3 Δ𝐺 + ⋯ = 1 + c + c 2 + c 3 + ⋯ ΔG • Jeśli 𝑐 < 1, to 1 + 𝑐 + 𝑐 2 + 𝑐 3 + ⋯ = • Zatem 𝚫𝒀 = 1 • 𝟏 𝚫𝑮. 𝟏−𝒄 1 1−𝑐 (jest to szereg geometryczny) Przykładowo, jeśli krańcowa skłonność do konsumpcji 𝑐 = 0.6, to wartość mnożnika wynosi 2.5. Zatem wzrost wydatków rządowych o 1 zł powinien prowadzić do 1−𝑐 wzrostu dochodów w gospodarce i PKB o 2.5 zł Jeśli przywrócimy do analizy podatki i przyjmiemy 𝑡 > 0, to za każdym część 𝑐(1 − 𝑡) dochodów 𝚫𝐘 𝟏 przeznaczana jest na konsumpcję, zatem mnożnik wynosi = 𝚫𝐆 𝟏−𝒄 𝟏−𝒕 1 1−0.6 1−.2 • Podatki zmniejszają wartość mnożnika, np. dla 𝑐 = 0.6 i 𝑡 = 0.2 mnożnik = 1.92 • Alternatywne wyprowadzanie: skoro 𝑌 = 𝑃𝐸, to 𝑌 = 𝑐 1 − 𝑡 𝑌 + 𝐶𝐴 + 𝐼 ҧ + 𝐺,ҧ to 1 ҧ zatem wzrost 𝐺ҧ (lub innych autonomicznych, niezależnych od 𝑌= ⋅ (𝐶𝐴 + 𝐼 ҧ + 𝐺), 1−𝑐 1−𝑡 dochodu składowych popytu) o jednostkę prowadzi do wzrostu produkcji i dochodów o 1 1−𝑐 1−𝑡 Popyt inwestycyjny • • Analizując rynek funduszy pożyczkowych doszliśmy do wniosku, że stopa procentowa (czyli cena pieniądza w czasie) wpływa negatywnie na popyt inwestycyjny Jest to naturalna zależność: stopa procentowa jest wyznacznikiem kosztu alternatywnego dla inwestycji. Jeśli przedsiębiorstwo rozważa projekt inwestycyjny o określonej stopie zwrotu, a alternatywnie może dostać rynkową stopę procentową 𝑟, to zdecyduje się na inwestycje, jeśli stopa zwrotu z projektu inwestycyjnego będzie przewyższała 𝑟. Zatem wzrost 𝒓 powoduje, że więcej projektów inwestycyjnych jest nieopłacalnych i łączne inwestycje maleją. Inwestycje, zależą od wielu różnych czynników, ale na razie wystarczy nam stwierdzić, że funkcja inwestycji ma postać 𝐼(𝑟), a wraz ze wzrostem 𝑟 maleją inwestycje Stopa procentowa, r • Funkcja inwestycji 𝐼(𝑟) 𝑟2 𝑟1 𝐼(𝑟2 ) 𝐼(𝑟1 ) Inwestycje, I Wyprowadzenie krzywej IS • Wydatki Krzyż Keynesowski Rzeczywiste wydatki Planowane wydatki Δ𝐼 45º 𝑌2 Stopa procentowa, r • Wzrost stopy procentowej (z 𝑟1 do 𝑟2 ) powoduje spadek planowanych wydatków inwestycyjnych, co powoduje obniżenie się krzywej planowanych inwestycji i poprzez efekt mnożnikowy (negatywny) wywołuje spadek dochodu i produkcji Ostatecznie, w reakcji na wzrost stopy procentowej produkcja w gospodarce maleje. Negatywna zależność produkcji od stopy procentowej nazywana jest krzywą IS Stopa procentowa, r • Funkcja inwestycji 𝐼(𝑟) 𝑟2 𝑟2 𝑟1 𝑟1 𝑌1 Produkt, Y Krzywa IS Krzywa IS Δ𝐼 𝐼(𝑟2 ) 𝐼(𝑟1 ) Inwestycje, I 𝑌2 𝑌1 Produkt, Y Krzywa IS • • • • • Ponieważ w takiej sytuacji planowane wydatki są zbyt małe, tzn. GD zbyt dużo oszczędzają, to wszystkie punkty na prawo od krzywej IS obrazują sytuację, gdy 𝑆 > 𝐼. Oznacza to też, że wszystkie punkty na prawo od krzywej IS charakteryzują się niedoborem popytu nad podażą, skutkującym wzrostem zapasów. Na krzywej IS występuje 𝑆 = 𝐼 (stąd jej nazwa) Na lewo od krzywej IS planowane wydatki są zbyt duże i w konsekwencji 𝑆 < 𝐼 oraz popyt przewyższa podaż, powodując spadek zapasów Ruch po krzywej IS obrazuje jak zachowają się inwestycje, planowane wydatki i produkcja w stanie równowagi w reakcji na zmiany stopy procentowej. Wydatki Każdy punkt na krzywej IS reprezentuje określony stan równowagi na rynku dóbr, występujący przy danej stopie procentowej Punkty poza krzywą IS obrazują stan braku równowagi, przykładowo w punkcie A przy danej stopie procentowej 𝒓 planowane wydatki są za niskie, gromadzą się zapasy co powoduje spadek dochodów i w konsekwencji produkcji z 𝑌1 do poziomu równowagi przy tej stopie procentowej, czyli 𝑌𝐸𝑄 Rzeczywiste wydatki Planowane wydatki 45º 𝑌2 Stopa procentowa, r • Krzyż Keynesowski 𝑌1 Produkt, Y Krzywa IS 𝑟 A Krzywa IS 𝑌𝐸𝑄 𝑌1 Produkt, Y Jak działa wzrost wydatków rządowych? • • • • • Krzyż Keynesowski Wydatki Wzrost wydatków rządowych o Δ𝐺 przesuwa krzywą planowanych wydatków (𝑃𝐸) w górę powodując wzrost produkcji z 𝑌1 do 𝑌2 Zmiana ta nie wpływa na stopę procentową, która pozostaje na poziomie 𝑟, zatem planowane inwestycje nie ulegają zmianie. Ponieważ 𝑟 jest niezmienne, gospodarka nie przesuwa się po krzywej IS, ale przesunięciu ulega cała krzywa IS, do położenia IS’ Oznacza to, że w nowej sytuacji po wzroście wydatków rządowych każdemu poziomowi stopy procentowej odpowiada nowy poziom produkcji równoważący planowane i rzeczywiste wydatki Zatem, wzrost wydatków rządowych przesuwa całą krzywą IS w prawo Podobnie będzie działał wzrost innych, autonomicznych i niezależnych od dochodu składowych popytu, np. konsumpcji autonomicznej, ale również eksportu Rzeczywiste wydatki Planowane wydatki Δ𝐺 45º 𝑌1 Stopa procentowa, r • 𝑟 𝑌2 Produkt, Y Krzywa IS B A IS’ IS 𝑌1 𝑌2 Produkt, Y • • • • Analizując pieniądz skupialiśmy się na długim okresie i wskazaliśmy, że determinuje on poziom cen w gospodarce. Teraz skoncentrujemy się na krótkim okresie. Pieniądz jest najbardziej płynnym aktywem finansowym, ale ma zerową nominalna stopą procentową. Mniej płynne aktywa (np. obligacje czy akcje) mają wyższą stopę procentową. Wynika z tego, że w zasadzie nie opłaca się trzymać pieniądza. Społeczeństwo potrzebuje jednak pieniądza do celów transakcyjnych – aby płacić za dobra i usługi, jak również otrzymywać wynagrodzenie za świadczone na rzecz przedsiębiorstw usługi (np. pracy). Prowadzi to do następujących wniosków odnośnie realnego 𝑀 popytu na pieniądz ( ): Stopa procentowa, r Popyt na pieniądz - preferencja płynności Popyt na płynność, 𝐿(𝑟) 𝑃 – • • im wyższy jest poziom realnego PKB, tym więcej jest w gospodarce transakcji i tym wyższy jest popyt na pieniądz, – im wyższa jest (nominalna) stopa procentowa 𝒓, tym popyt na pieniądz jest niższy, bo bardziej opłacalne jest trzymanie większej części swoich środków w formie mniej płynnych aktywów Funkcję popytu na pieniądz będziemy nazywać funkcją płynności (𝐿 ∙ – Liquidity) 𝐷 𝑀 = 𝐿(𝑌, 𝑟) 𝑃 Nasze rozważania prowadzą do wniosku, że popyt na pieniądz jest malejącą funkcją stopy procentowej Realny pieniądz 𝑀 𝑃 • Z przeprowadzonej wcześniej analizy kreacji pieniądza wynikało, że pieniądz jest w gospodarce determinowany łącznie przez bank centralny (BC) i banki komercyjne (w procesie kreacji pieniądza), a bank centralny posiada ostateczną kontrolę nad ilością pieniądza • 𝑆 𝐴 𝑀 𝑃 𝑀 𝑆 𝑃 Innymi słowy, podaż pieniądza jest ustalana przez BC i nie zależy od stopy procentowej – czyli jest pionową linią w przestrzeni • 𝑀 𝑃 𝑟 𝑀 ,𝑟 𝑃 Oznacza to, że równowaga na rynku pieniężnym ustali się w punkcie A, wyznaczając poziom stopy procentowej 𝑟, przy którym zgłaszany popyt na pieniądz jest dokładnie równy ilości dostarczonej przez system bankowy Jeśli bank centralny zmniejszy podaż pieniądza w gospodarce (np. za pomocą operacji reverse-repo), co 𝑀 𝑆 , 𝑃 oznacza przesunięcie w lewo krzywej to konsekwencją tego będzie wzrost stopy procentowej, niezbędny do tego, aby zrównoważyć rynek pieniądza 𝑀 𝑃 Stopa procentowa, r • Stopa procentowa, r Popyt na pieniądz, podaż pieniądza i równowaga na rynku pieniężnym 𝑀 𝑃 𝑟𝐵 𝑆 𝐷 = 𝐿(𝑌, 𝑟) Realny pieniądz 𝑀 𝑃 𝑀 𝑃 𝑆 𝐵 𝑟𝐴 𝐴 𝑀 𝑃 𝑀 𝑃 𝑀 𝑃 𝐷 = 𝐿(𝑌, 𝑟) Realny pieniądz 𝑀 𝑃 Krzywa LM – równowaga na rynku pieniądza • • • • 𝑀 𝑃 Stopa procentowa, r • Rozważmy wzrost dochodów 𝑌 w gospodarce – powoduje to wzrost ilości transakcji i wzrost popytu na pieniądz (dla każdego poziomu 𝑟) – krzywa 𝐿 ⋅ przesuwa się w prawo Przy niezmienionej podaży pieniądza ze strony BC oznacza to, że musi nastąpić wzrost stopy procentowej, niezbędny do zrównoważenia rynku pieniądza. Wzrost dochodów i produkcji 𝑌 powoduje zatem wzrost popytu na pieniądz, co w konsekwencji wywołuje wzrost stopy procentowej 𝑟 niezbędny do zrównoważenia rynku pieniężnego. Dodatnia zależność pomiędzy produktem a stopą procentową nazywana jest krzywą LM i oznacza ona takie kombinacje poziomów produkcji i odpowiadających im stóp procentowych, przy których rynek pieniądza znajduje się w równowadze (𝑀 = 𝐿, stąd nazwa) Ruch po krzywej LM obrazuje przesuwającą się równowagę na rynku pieniężnym, będącą reakcją na wzrost produkcji przy stałej podaży pieniądza Wszystkie punkty powyżej krzywej LM odpowiadają sytuacji, gdy dla danego poziomu produkcji stopa procentowa jest za wysoka, a zatem popyt na pieniądz zbyt niski w stosunku do podaży (nadwyżka podaży pieniądza). Odwrotnie jest w punktach poniżej krzywej LM Stopa procentowa, r • 𝑆 𝐵 𝑟2 𝐴 𝑟1 𝐿(𝑌2 , 𝑟) 𝐿𝑀 𝑟2 𝑟1 Δ𝑌 𝐿(𝑌1 , 𝑟) 𝑀 𝑃 Realny pieniądz 𝑀 𝑃 𝑌1 𝑌2 Produkt, Y Jak działa wzrost podaży pieniądza? • • 𝑀 𝑃 𝑟1 𝑆 𝑀 𝑃 1 Stopa procentowa, r • • 𝑀 Wzrost podaży pieniądza o Δ przesuwa pionową krzywą podaży w prawo, powodując spadek stóp 𝑃 procentowych z 𝑟1 do 𝑟2 Zmiana ta nie wpływa na dochody i produkcję Ponieważ 𝑌 jest niezmienne, gospodarka nie przesuwa się po krzywej LM, ale przesunięciu w dół ulega cała krzywa LM, do położenia LM’ Oznacza to, że w nowej sytuacji po wzroście wydatków rządowych każdemu poziomowi produkcji odpowiada nowy poziom stopy procentowej równoważący podaż i popyt na rynku pieniężnym Zatem, wzrost podaży pieniądza przesuwa całą krzywą LM w dół Stopa procentowa, r • 𝑆 2 𝐴 Δ𝑟 𝐵 𝑟2 Δ 𝑀 𝑃1 𝐿𝑀 𝑟1 𝐿𝑀′ 𝐿(𝑌) 𝑟2 𝑀 𝑃 𝑀 𝑃2 Realny pieniądz 𝑀 𝑃 𝑌 Produkt, Y Polityka pieniężna – jaki jest jej instrument? • • • • • Analizując politykę monetarną (pieniężną) używamy stwierdzenia: „bank centralny zmienia podaż pieniądza”… …tymczasem banki centralne w obecnych czasach zmieniają stopy procentowe, czyli instrumentem polityki pieniężnej są stopy procentowe, a nie bezpośrednio podaż pieniądza. Czy jest to jakiś problem dla naszej analizy? Nie, ponieważ polityka pieniężna może być opisana w sposób równoważny w kategoriach podaży pieniądza, albo w kategoriach stopy procentowej. Kiedy w Polsce Rada Polityki Pieniężnej, ustala co miesiąc referencyjną stopę procentową (i inne stopy), na poziomie operacyjnym oznacza to, że Departament Operacji Krajowych NBP wykonuje wszystkie niezbędne operacje otwartego rynku, dostosowując podaż pieniądza, aby zapewnić, że równowagowa stopa procentowa wynosi dokładnie tyle, ile ustaliła RPP. Kiedy RPP obniża stopy procentowe, poprzez operacje repo (odkupienie papierów wartościowych w zamian za gotówkę) zwiększana jest podaż pieniądza 𝑀0 , kiedy RPP podnosi stopy procentowe, NBP poprzez operacje reverse-repo zmniejsza podaż pieniądza. • • Model IS-LM, będący złożeniem obu krzywych obrazuje zatem jak w gospodarce wyznaczane są łącznie produkt i stopa procentowa. Ponieważ: – – • wszystkie punkty na krzywej IS oznaczają stany równowagi na rynku dóbr przy różnych poziomach stopy procentowej, wszystkie punkty na krzywej LM oznaczają wszystkie stany równowagi na rynku pieniądza przy różnych poziomach produkcji, zatem W punkcie przecięcia się krzywych IS i LM rynek dóbr i rynek pieniądza są jednocześnie zrównoważone Stopa procentowa, r Model IS-LM 𝐿𝑀 𝑟 𝐼𝑆 𝑌 Produkt, Y [Polityka fiskalna] - Jakie są efekty wzrostu wydatków rządowych? Krzyż Keynesowski 𝑀 𝑃 Wydatki (Y, PE) 𝑃𝐸’’ 𝑆 Δ𝐺 Δ𝐼 𝑃𝐸 𝑌 = 𝑃𝐸 Δ𝑌 45º 𝑌 𝑌′ 𝑌′′ IS-LM 𝐿𝑀 𝐶 𝑟′ 𝑟′ Δ𝑟 Δ𝑟 𝑟 𝐿(𝑌′, 𝑟) 𝑟 𝐴 Realny pieniądz 𝐵 Δ𝐺 Funkcja inwestycji 𝑟′ 𝐼𝑆′ 𝐼𝑆 𝐼(𝑟) Δ𝑟 𝑟 Δ𝐼 𝐿(𝑌, 𝑟) 𝑀 𝑃 Dochód, produkt, Y Stopa procentowa, r Stopa procentowa, r Rynek pieniężny Rosnącej stopie procentowej towarzyszy zatem spadająca produkcja, z 𝑌′ w kierunku 𝑌′′ (przesunięcie po krzywej 𝐼𝑆′ w kierunku punktu 𝐶) Ostatecznie, nowa równowaga osiągnięta zostanie przy wyższej stopie procentowej 𝑟′ oraz wyższej produkcji 𝑌′ Wzrost produkcji nie jest jednak tak silny jak by to wskazywał mnożnik fiskalny, gdyż równocześnie działa to efekt wypychania inwestycji przez wydatki rządowe – wyższa stopa procentowa w efekcie wzrostu wydatków rządowych obniża popyt inwestycyjny 𝑃𝐸’ Stopa procentowa, r Wzrost wydatków rządowych o Δ𝐺 przesuwa krzywą 𝑃𝐸 do położenia 𝑃𝐸′′ i wywołuje przesunięcie krzywej 𝐼𝑆 do położenia 𝐼𝑆′. W tle działa mnożnik, a poziom produkcji rośnie początkowo z 𝑌 do 𝑌′′ (gospodarka przesuwa się z punktu 𝐴 bo 𝐵). Wywołuje to jednak wzrost popytu na pieniądz, co przy stałej podaży pieniądza powoduje stopniowy wzrost stopy procentowej Wzrost stopy procentowej powoduje z kolei spadek planowanych inwestycji – krzywa 𝑃𝐸 przesuwa się z 𝑃𝐸′′ w kierunku 𝑃𝐸′ Δ𝑌 𝑀 𝑃 𝑌 Δ𝐼 𝑌′ 𝑌′′ Produkt, Y 𝐼(𝑟′) 𝐼(𝑟) Inwestycje, I [Polityka pieniężna] - Jakie są efekty wzrostu podaży pieniądza? 𝑀 Wydatki (Y, PE) Krzyż Keynesowski 𝑀𝑆 Δ 𝑀𝑆 ′ 𝑀 𝑃 𝑟 Δ𝐼 𝑌 = 𝑃𝐸 Δ𝑌 45º 𝑌 Δ𝑟 𝐿𝑀 𝑟′′ 𝑟′ 𝑀′ 𝑃 Realny pieniądz Funkcja inwestycji 𝐼(𝑟) 𝑟 Δ𝑟 𝐶 𝑟′ 𝐵 𝐿 𝑌 𝑀 𝑃 𝐿𝑀′ 𝐴 Δ𝑟 𝐿(𝑌′) Dochód, produkt, Y 𝑌′ IS-LM 𝑟 𝑟′ 𝑃𝐸’ Stopa procentowa, r Stopa procentowa, r Rynek pieniężny Wzrost planowanych inwestycji powoduje przesunięcie krzywej 𝑃𝐸 w kierunku 𝑃𝐸′, co poprzez efekt mnożnika skutkuje wzrostem dochodów GD i w konsekwencji produkcji. Rosnąca produkcja powoduje wzrost popytu na pieniądz w kierunku 𝐿 𝑌 ′ , i stopniowy wzrost stopy procentowej z 𝑟′′ w kierunku 𝑟′. Nowa równowaga przesunie się po nowej krzywej 𝐿𝑀 z punktu 𝐵 do punktu 𝐶, ostatecznie przy niższej niż początkowo stopie procentowej 𝑟′ oraz wyższej produkcji 𝑌′ 𝑃𝐸 Stopa procentowa, r Wzrost podaży pieniądza o Δ 𝑃 przesuwa krzywą podaży pieniądza w prawo do położenia 𝑀𝑆 ′ i wywołuje przesunięcie krzywej 𝐿𝑀 do położenia 𝐿𝑀′. Gospodarka przesuwa się z punktu 𝐴 do 𝐵. Wywołuje to spadek stopy procentowej (początkowo do 𝑟′′), niezbędny do zrównoważenia popytu ze zmienioną podażą na rynku pieniądza. Spadek stopy procentowej powoduje że więcej inwestycji staje się opłacalnymi i plany inwestycyjne ulegają dodatniej korekcie (inwestycje rosną). 𝐼𝑆 Δ𝐼 Δ𝑌 𝑀 𝑃 𝑌 𝑌′ Produkt, Y 𝐼(𝑟) 𝐼(𝑟′) Inwestycje, I • • • • • Władze fiskalne i monetarne nie działają w izolacji, a działania „drugiej strony” mogą istotnie zmienić zamierzone efekty zmiany parametrów polityki gospodarczej Przykładowo załóżmy, że rząd chce pobudzić gospodarkę, zwiększając wydatki rządowe, co powoduje przesunięcie krzywej 𝐼𝑆 do położenia 𝐼𝑆′. Przy braku reakcji polityki pieniężnej (co jest tożsame polityką stałej podaży pieniądza) spowoduje do przejście gospodarki z punktu 𝐴 do 𝐵 Jeśli polityka pieniężna nie pozwoli na wzrost stopy procentowej po wzroście wydatków rządowych, i zwiększy podaż pieniądza, aby zrównoważyć rosnący popyt na pieniądz (co przesunie krzywą 𝐿𝑀 do położenia 𝐿𝑀′), gospodarka znajdzie się w punkcie 𝑪, przy dużo wyższej produkcji Jeśli polityka pieniężna nie będzie chciała doprowadzić do wzrostu dochodów i produkcji w konsekwencji zwiększonych wydatków rządowych (np. obawiając się wzrostu cen), musi zmniejszyć podaż pieniądza, przesuwając krzywą 𝐿𝑀 w lewo do położenia 𝐿𝑀′, co w konsekwencji spowoduje dużo wyższą stopę procentową Stopa procentowa, r Interakcje polityki pieniężnej i fiskalnej 𝐿𝑀′′ 𝐿𝑀 𝑟′′ 𝐿𝑀′ 𝐷 𝐵 𝑟′ 𝐶 𝑟 𝐴 𝐼𝑆′ 𝐼𝑆 𝑌 𝑌′ 𝑌′′ Produkt, Y Analizując efekty zmiany jakiejś polityki musimy założyć jaka będzie reakcja innych polityk na naszą zmianę. Założenie to może istotnie zmienić konkluzje. Ograniczenia modelu IS-LM • • • Model IS-LM wydaje się być bardzo dobrym narzędziem do krótkookresowej analizy wpływu zakłóceń (głownie związanych z oddziaływaniem polityki gospodarczej) na równowagę gospodarczą, w szczególności analizy egzogenicznych zmian – Polityki pieniężnej – Polityki fiskalnej …prowadząc do ustalenia odpowiedniego dla gospodarki policy-mix i stanowiąc podwaliny dla polityki aktywnego zarzadzania popytem, co jest podstawowym wnioskiem z rozważań szkoły keynesowskiej Aktywne zarządzanie popytem było często wykorzystywane w polityce gospodarczej krajów zachodnich w latach 50-tych i 60-tych (a czasami przebija też w dyskusjach obecnie, por blogi Paula Krugmana czy noblisty Josepha Stiglitza), ale jest uproszczone i nie zawsze okazywało się sukcesem, m.in. ze względu na: – konsekwencje, jakie ekspansywna polityka fiskalna ma dla długu publicznego, jego oprocentowania i wzrostu gospodarczego w dłuższym okresie (kiedy trzeba spłacać wcześniej zaciągnięte długi) – konsekwencje, jakie ekspansywna polityka pieniężna ma dla inflacji (czyli siły nabywczej pieniądza) • Istotnym założeniem modelu IS-LM, znacznie ograniczającym jego użyteczność jest założenie o stałości cen. Z tego powodu w tym modelu w zasadzie nie rozróżnia się pomiędzy nominalna i realną stopą procentową. • Brak dostosowania cenowego w modelu IS-LM wynika z faktu, że model ten nie uwzględnia w ogóle strony podażowej gospodarki i reakcji przedsiębiorstw na zmiany w polityce państwa – Być może w reakcji na wzrost popytu w gospodarce faktycznie wzrost produkcji jest optymalną reakcją, maksymalizującą zyski, – ale dużo bardziej prawdopodobne jest, że optymalną strategią przedsiębiorstw będzie doprowadzić do wzrostu produkcji, ale przy jednocześnie wyższych cenach (szczególnie, jeśli przedsiębiorstwa posiadają choć trochę siły monopolowej) • Stronę podażową gospodarki opisuje krzywa Phillipsa, a model makroekonomiczny uwzględniający jednocześnie część popytową i podażową gospodarki nazywa się modelem AD-AS.
