Kształcenie w zakresie rozszerzonym

III. TREŚCI NAUCZANIA
Realizacji nakreślonych poprzednio celów edukacyjno-wychowawczych - służyć może przedstawiony w tym
rozdziale materiał nauczania, który został ujęty w trzech grupach tematycznych.
Materiał ten obejmuje dwa bloki: kształcenie w zakresie podstawowym oraz kształcenie w zakresie
rozszerzonym.
Tytuły poszczególnych części oraz zawartych w nich tematów - znajdują odzwierciedlenie w analogicznych
fragmentach podręcznika dla liceum pt. Wiedza o kulturze, napisanego przez autorów tego programu.
Ujęcie całości tematyki bloku podstawowego i rozszerzonego w jednym podręczniku pozwoli nauczycielowi
na bardziej elastyczne planowanie zajęć w obrębie swojego limitu godzinnego (i układu semestralnego) oraz na
ewentualne rozszerzanie, według własnego uznania i potrzeb danej szkoły, tematyki zajęć z przedmiotu Wiedza
o kulturze.
KULTURA
I. W kręgu pojęć (rozumienie kultury i jej funkcji dziejowej)
Ksztalcenie w zakresie podstawowym i rozszerzonym
1. Rozumienie kultury:
- różne definicje „kultury",
- zasięg pojęć: cywilizacja - kultura - sztuka,
- kultura jako świat symboli (systemy symboli i sprzeczności kulturowe),
- różnorodność i bogactwo kultur,
- dialog międzykulturowy.
2. Poczucie tradycji i tożsamości narodowej:
- kultura - zbiorowym dobrem i wizerunkiem społeczeństw,
- dziedzictwo kulturowe i tradycja,
- wpływ kultury na poczucie tożsamości narodowej.
Kształcenie w zakresie rozszerzonym
3. Oblicza kultury:
- kultura duchowa i materialna,
- kultura narodowa i regionalna,
- kultura elitarna i popularna,
- kultura ludowa i profesjonalna.
II. Epoki, style, kierunki (przypomnienie głównych nurtów rozwoju sztuki
w dziejach kultury)
Kształcenie w zakresie podstawowym i rozszerzonym
1. Kultury pierwotne:
- magiczne i rytualno-obrzędowe funkcje sztuki pierwotnej,
- maski, totemy, przedmioty-fetysze: funkcja pierwotna (kultowa) i wtórna (dzieła sztuki),
- taniec, pieśń, instrumentarium.
2. Sztuka starożytności:
- sztuka w najstarszych kulturach (Chiny, Indie, Mezopotamia, Egipt) jako wyraz pojmowania wszechświata i
religii,
- sztuka i Biblia (Biblia o sztuce, Stary i Nowy Testament - inspiracją sztuki średniowiecznej i nowożytnej),
- sztuka grecka (związek poezji i muzyki, architektura, rzeźba, ceramika, teatr i taniec) w okresie
archaicznym, klasycznym i hellenistycznym,
- antyk rzymski (wpływ kultury Etrusków, Grecji, Egiptu i Mezopotamii) w okresie etruskim, republikańskim
i imperialnym - znaczenie architektury (monumentalizm, łuk architektoniczny, fontanny, akwedukty),
rzeźby i teatru,
- sąsiedzi kultury zachodnioeuropejskiej (sztuka islamu i Bizancjum).
3. Średniowiecze:
- Kościół - największą potęgą kulturalną Europy; religijny charakter sztuki;
anonimowość i niski status twórców; architektura najbardziej rozwiniętą dziedziną sztuki średniowiecznej i
wyznacznikiem dwóch podstawowych stylów: romańskiego i gotyckiego,
- romanizm (styl romański w architekturze i malarstwie, chorał, sztuka plebejska),
- gotyk (pierwszy historyczny styl muzyczny, architektura, malarstwo, księgi - sztuka iluminowania,
trubadurzy i truwerzy, interdyscyplinarni rybałci),
-początki chrześcijańskiej sztuki polskiej.
4. Renesans:
- początek ery nowożytnej w kulturze europejskiej (przeobrażenia związane z rozwojem miast, odkryciami
geograficznymi i epokowymi wynalazkami),
- zmiany ideologii kultury: ideały humanizmu (człowiek - ośrodkiem życia, myśli i sztuki, natura - wzorem
dla sztuki, wzrost znaczenia twórców),
- stylistyka renesansu: prostota, harmonijność i czystość formy (odkrycia prawideł kompozycji, perspektywa
w malarstwie i grafice, polifonia w muzyce, prostota i harmonia proporcji w architekturze, fascynacja
ciałem człowieka w rzeźbie) - odrodzenie antycznego kanonu piękna,
- złoty wiek sztuki polskiej.
5. Barok:
- manieryzm w sztukach plastycznych („realizm ornamentalny", czyli prze-rafinowanie prostoty i naturalności
stylistyki renesansowej, odejście od proporcji klasycznych, swoboda form i treści w architekturze, rzeźbie i
malarstwie) - stylem łączącym renesans z barokiem,
- wielkość, bogactwo, dynamika jako dominujące cechy sztuki baroku we wszystkich jej dziedzinach,
- nowe formy i gatunki sztuki barokowej,
- synteza architektoniczna (myśl architektoniczna podporządkowuje inne dyscypliny sztuki tworzące zespoły
dworsko-ogrodowe, ulice, place, dzielnice),
- nie spotykany dotąd w historii rozkwit muzyki i wzrost pozycji nadwornych artystów,
- wysoki poziom artystyczny literatury, sztuk plastycznych i muzycznych (po raz pierwszy w dziejach
ludzkości),
- kameralny i intymny styl rokoko - reakcją na monumentalizm oraz przepych baroku i drogą do prostoty
klasycyzmu,
- sarmatyzm jako oryginalna polska formacja kulturowa baroku i doby oświecenia.
6. Klasycyzm:
- wpływ odkryć archeologicznych na świadomość twórców, wiedzę i zainteresowanie sztuką starożytną
(zwłaszcza grecką),
- dążenie do równowagi treści i formy, przejrzystości i zwięzłości w konstrukcji oraz lekkości i wytworności
w charakterze dzieła; nawiązania do antyku w architekturze, rzeźbie, malarstwie i teatrze,
- odkrywanie historii (wzory klasyczne ideału piękna starożytnych Greków, początki malarstwa
historycznego) i klasycyzacja formy (kształtowanie materii muzycznej w układzie: podobieństwo - wariant kontrast, klasyczne formy cykliczne muzyki instrumentalnej i klasyczny układ orkiestry symfonicznej).
7. Romantyzm i jego następcy w sztuce XIX wieku:
- idee romantyzmu i neoromantyzmu (bunt i rewolucyjność, „sztuka dla sztuki", synteza sztuk; uczucie i
natchnienie nadrzędnym wskazaniem w działaniach twórczych; poczucie wolności i tożsamości narodowej
oraz zainteresowanie folklorem i historią wyznacza tematykę i stylistykę dzieł sztuki; różnorodność
stylistyczna sztuki romantycznej),
- rozkwit muzyki, literatury i teatru muzycznego (opera narodowa, operetka), drugoplanowa rola architektury,
rzeźby i malarstwa (poza malarstwem historycznym),
- prawda (reakcja na romantyzm w II połowie XIX wieku i na przełomie XX wieku); realizm i naturalizm w
literaturze i plastyce, historyzm w architekturze, weryzm w operze; nierozwojowy eklektyzm w różnych
dziedzinach sztuki jako wyraz schyłku epoki.
8. Sztuka XX wieku:
- nowa sztuka ornamentu (secesja w architekturze i rzemiośle artystycznym),
- impresjonizm w malarstwie i muzyce,
- ekspresjonizm w literaturze, rzeźbie, malarstwie i muzyce,
- modernizm jako bunt przeciwko kulturze mieszczańskiej, różne oblicza modernizmu: w architekturze,
rzeźbie, literaturze, muzyce, malarstwie, grafice i teatrze,
- nowatorstwo i tradycja (powrót do tradycji staje się początkowo reakcją na modernistyczną koncepcję sztuki,
potem -jednym ze stałych nurtów rozwojowych sztuki XX wieku: neostyle, neofolkloryzm),
- popularne nurty w sztuce II połowy XX wieku i ich związek z rozwojem techniki (pop-art, jazz, muzyka pop
i rock, film jako medium i jako dziedzina sztuki, fotografika, przestrzeń wirtualna),
- nowy folklor miejski (graffiti, disco polo, twórczość internetowa),
- epoka postindustrialna: postmodernizm w sztuce, globalizacja procesów kulturowych.
Kształcenie w zakresie rozszerzonym
9. W pogoni za nowością (awangarda):
- istota zjawisk awangardowych i ich znaczenie we wszystkich dziedzinach sztuki XX wieku,
- kryzys historyzmu i systemu tonalnego: rozwój kierunków awangardowych (futuryzm, kubizm, dodekafonia,
surrealizm, fowizm, abstrakcjonizm, aleatoryzm).
10. Wokół sztuki (zjawiska paraartystyczne II połowy XX wieku):
- happening (w plastyce, muzyce, teatrze) i performance (interdyscyplinarne działania twórcze),
- powrót do tradycji (np. uliczny teatr dell'arte, historyczna symbolika w sztuce reklamy i rzemiośle
artystycznym),
- ekspansja mediów: sztuka multimedialna i kultura masowa.
III.
Nasze, wasze, wspólne (związki w sztuce i procesach rozwojowych
kultury)
Kształcenie w zakresie podstawowym
1. Między dziedzinami - różnorakie związki i zależności interdyscyplinarne w sztuce:
- wspólnota idei, podobieństwo lub adekwatność form,
- współzależność różnych dyscyplin sztuki, np. w tworzeniu teatru muzycznego lub filmu,
- dominacja jednej dziedziny nad innymi, np. w projektowaniu zespołów architektonicznych.
2. Narodowa i regionalna - wzajemne relacje między kulturą narodową a regionalną:
- elementy regionalne wchłaniane przez kulturę narodową, np. tańce, pieśni, symbole kulturowe,
- bezkonfliktowa (np. w Polsce) lub konfliktowa (np. w Hiszpanii czy Irlandii) koegzystencja kultur
regionalnych uzależniona od religii, sytuacji polityczno-społecznej czy wydarzeń historycznych,
- wpływ warunków geograficznych i klimatycznych na specyfikę kultur regionalnych (np. Polska z odmienną
regionalną kulturą górali i nadmorskich Kaszubów).
Kształcenie w zakresie rozszerzonym
l. Związki kulturowe- wzajemne relacje w sztuce różnych kultur i narodów:
- podobieństwo w sztuce kultur europejskich jednej grupy językowej, np. słowiańskich,
- wspólnota sztuki różnych kultur narodowych z kręgu języka arabskiego i islamu,
- zróżnicowania kulturowe i artystyczne wynikające z odmienności kręgów religijnych oraz elementy różnych
dziedzin sztuki łączące kultury odmiennych wyznań,
-wspólne dla różnych kultur europejskich style, kierunki, formy, gatunki i techniki wypowiedzi artystycznej w
danej epoce,
- rola tradycji narodowej w realizacji wspólnych form i stylistyki, np. zróżnicowanie oper narodowych,
- podobieństwo sztuki, np. górali czy żeglarzy różnych narodów warunkowane specyfiką geograficzną, rytmu
życia i pracy.
TWÓRCA - DZIEŁO – ODBIORCA
I. Twórca (człowiek i jego dzieło)
Kształcenie w zakresie podstawowym i rozszerzonym
1. Twórcy wszech czasów - najwybitniejsze postacie oraz dzieła sztuki światowej i polskiej m.in.:
- siedem cudów świata,
- Fidiasz, Dyskobol Myrona, Homer i jego dzieła,
- Leonardo da Vinci, William Szekspir, Michał Anioł, Jan Kochanowski,
- Jan Sebastian Bach, Wolfgang Amadeusz Mozart, Ludwig van Beethoven, Fryderyk Chopin,
- Pablo Picasso, August Rodin,
- Charles Chaplin, Louis Armstrong, The Beatles.
Kształcenie w zakresie rozszerzonym
2. Radość tworzenia - specyfika procesu twórczego:
- wyobraźnia przestrzenna architektów,
- dźwięki, czas, muzyka - kompozytorzy,
- usytuowanie człowieka i idei - reżyserzy,
- poczucie światła, perspektywy i barwy - malarze,
- bryła i rzeźbiarz,
- wszechstronność wyobraźni i wielofunkcyjność techniczna twórców multimedialnych.
3. Przenikania - rola twórców w budowaniu wzajemnych relacji w sztuce różnych kultur i narodów, np.:
- fascynacja twórczością Fryderyka Chopina w Japonii,
- motywy Orientu w sztuce twórców europejskich,
- przenoszenie (u romantyków) elementów folkloru poszczególnych narodów w wymiar uniwersalny.
II. Dzieło (utwór, jego materia i interpretacja)
Kształcenie w zakresie podstawowym
l. Co to jest? - pojmowanie wytworów artystycznych:
- pojęcie „utwór", „kompozycja", „dzieło sztuki",
- tematyka w dziełach wszystkich dziedzin sztuki oprócz asemantycznej muzyki,
- o czym „mówi" muzyka?,
- wzajemne relacje między treścią i formą dzieła,
- interpretacja i ocena dzieła.
2. Spotkania ze sztuką - różnorodne formy kontaktu z dziełem:
- czynne uczestnictwo w świecie sztuki, twórczość własna, działalność organizacyjna, wspólne zabawy w
sztukę (np. happening, multimedialne zabawy komputerowe etc.),
- bierny kontakt z dziełem; formy tradycyjne „na żywo" (sala koncertowa, teatralna, kinowa, stadion, etc.)
oraz medialne za pośrednictwem elektronicznych środków przekazu (np. teatr telewizji, radiowa transmisja
koncertu).
Kształcenie w zakresie rozszerzonym
l. Kształty sztuki - formy, gatunki, techniki:
- wyjaśnienie podstawowych pojęć określających kształt i zawartość utworu artystycznego,
- historyczna zmienność oraz trwałość form i gatunków w sztuce uzależniona od kierunku rozwoju danej
epoki,
- konkretyzacja artystyczna idei swoich czasów.
III. Odbiorca (funkcje sztuki dawniej i dziś)
Kształcenie w zakresie podstawowym i rozszerzonym
1. Dialog i porozumienie (funkcja komunikacyjna i etyczna).
2. Drogi do piękna (funkcja estetyczna).
3. Poznaję (funkcja poznawcza).
4. W codzienności (funkcja użytkowa i terapeutyczna).
5. Jestem (funkcja identyfikacyjna i integracyjna).
6. Wierzę (funkcja religijna i magiczna).
7. Czuję (funkcja emocjonalna).
8. Poszukuję (funkcja wychowawcza i edukacyjna).
9. Zabawiam (funkcja ludyczna).
10. Sługa swoich czasów (zmienna historycznie społeczna funkcja sztuki, zmiany statusu artysty i kręgów
odbiorczych na przestrzeni dziejów, mecenat sztuki).
TRADYCJA I WSPÓŁCZESNOŚĆ
I. Tradycja (znaczenie zabytków i poczucie tradycji)
Kształcenie w zakresie podstawowym
l. Cenniejsze niż złoto - zabytki i dobra kultury:
- zakres znaczeń i wzajemne relacje między pojęciami: „dobra kultury - dzieła sztuki - zabytki - zabytkowe
dzieła sztuki",
- specyfika i rodzaje zabytków,
- ochrona dóbr kultury w Polsce,
- polskie obiekty na Liście Światowego Dziedzictwa UNESCO.
Kształcenie w zakresie rozszerzonym
1. Świadectwa epoki - zabytki kultury materialnej:
- kultura materialna i kultura duchowa,
- zabytki kultury materialnej jako trwałe świadectwo przemian kulturowych i cywilizacyjnych,
- poznawanie zabytków z najbliższych okolic.
2. Tradycja i przemiany - poczucie tradycji i poczucie tożsamości:
- kultura i poczucie tradycji podstawą ciągłości rozwoju sztuki narodowej i światowej,
- rola dóbr kultury w utrzymywaniu poczucia tożsamości narodowej,
- historyczna konieczność przemian w sztuce i jej aspekty socjokulturowe.
II. Współczesność (ochrona i promocja kultury)
Kształcenie w zakresie podstawowym
1. Autorstwo pod ochroną prawo autorskie:
- nowe prawo autorskie w Polsce,
- zasady ochrony prawa autorskiego.
2. Upowszechnianie kultury:
- różnorodność form upowszechnieniowych,
- aktywne uczestnictwo w życiu kulturalnym,
- kultura osobista.
Kształcenie w zakresie rozszerzonym
1. Świat najbliższy - kultura regionalna:
- kultura społeczności lokalnych w aspekcie geograficznym, etnograficznym i socjologicznym,
- rola mediów w uprzystępnianiu i promowaniu kultury regionalnej.
2. Animatorzy — uczestnictwo w życiu kulturalnym:
- współczesne znaczenie roli animatora kultury,
- różnorodność działań animacyjnych,
- inicjowanie, projektowanie i realizacja działań służących aktywnemu i twórczemu uczestnictwu w życiu
kulturalnym.