Czym jest sztuka?

advertisement
Marian Golka
Czym jest sztuka?
Jest wiele przejawów działalności artystycznej i wiele różnych sposobów
pojmowania sztuki. Nie ma takiej definicji sztuki, która satysfakcjonowałaby
wszystkich badaczy i miłośników sztuki (czy choćby ich większość). Na odwrót,
widać tutaj wielki bałagan, wiele dyskusji, i złudzeniem jest, że może pojawić
się jakiś teoretyczny porządek i wynikająca z niego jednoznaczna definicja
sztuki.
Najogólniej
mówiąc,
przetwarzanie, wyrażanie
sztuka
to
tworzenie,
odtwarzanie,
rzeczy, form i idei, które mogą dostarczać
przeżyć estetycznych, intelektualnych i emocjonalnych.
Tu proponowane jest jej ujęcie socjologiczne. Sztuka każdej epoki (a
szczególnie sztuka współczesna) jest nie tylko nader złożona i wieloaspektowa,
a jej cechy, właściwości i granice są trudne do ustalenia. Nadto, jest ona
w różnorodny sposób powiązana z tym wszystkim, co sztuką nie jest (np.
z innymi elementami systemu społeczno-kulturowego: polityką, religią czy
gospodarką). I właśnie te powiązania i uwarunkowania są interesującym
przedmiotem socjologicznych badań sztuki.
Tu proponowane jest jej ujęcie socjologiczne Dla socjologa oczywiste jest
przekonanie, że wszelka sztuka (i jej efekty) są związane z życiem
społecznym,
choć,
oczywiście,
natura
owych
związków
nie
jest
jednoznaczna. Sztuka – niezależnie od tego, czy jest działaniem jednostkowym
czy zbiorowym – pozostaje zawsze składnikiem życia społecznego, podobnie
jak wszystko to, co nie jest bezpośrednio naturą. I mówiąc o tych relacjach
między sztuką a życiem społecznym, nie zawsze trzeba uwzględniać jedynie
wpływ społeczeństwa na sztukę i – odwrotnie – sztuki na życie społeczne.
Sztuka nie jest sublimacją życia społecznego, ale też nie jest jego
marginesem. Sytuacje społeczne sztuki i artystyczna charakterystyka życia są
zjawiskami, których nie sposób precyzyjnie oddzielić. To, co je łączy, to ludzie
1
ze swymi pragnieniami, potrzebami, rolami społecznymi wchodzącymi
w różnorodne wzajemne oddziaływania. Banalna to prawda, że ludzie sztukę
tworzą, ludzie wprowadzają ją w obieg, ludzie ją odbierają i ludzie kształtują
tych, którzy się nią twórczo czy receptywnie zajmują. Ludzie tedy włączeni są
w życie sztuki, tak jak ta włączona jest w życie ludzi. Albo innymi słowy:
sztuka jest ze swej istoty społeczna, tak jak społeczeństwa są z istoty rzeczy
współkształtowane (wraz z innymi oddziaływaniami) przez ich wytwory
sztuki. Nawet w najcichszym i najbardziej prywatnym głosie artysty może w tle
pobrzmiewać chór zbiorowości. I odwrotnie: każdy wielogłos składa się
z pojedynczych dźwięków.
Wartości i media, sposób widzenia świata i środki służące jego
artykulacji są niewidzialnym węzłem
każdego
systemu społeczno-
kulturowego. Wartości, które może wyrażać sztuka oraz jej język, wyznaczają
funkcje sztuki, a te są jednym ze spoiw tego systemu, wpływając pośrednio lub
bezpośrednio na każdy bez mała jego element. Rzutują więc one na świadomość
twórców, publiczności, ale także osób pozornie odległych od zainteresowań
artystycznych.
Trzeba też wspomnieć, iż sztuka pełni różne funkcje społeczne, a przede
wszystkim dwie zasadnicze: (1) funkcję modelowania wartości społecznych (a w
tym
funkcję
komunikacyjną,
estetyczną,
hedonistyczną,
terapeutyczną,
ekspresyjną,
magiczną,
ideologiczną,
wychowawczą,
poznawczą,
ekonomiczną) oraz (2) funkcję modelowania więzi społecznych.
(Więcej zobacz w:
Marian Golka, Socjologia sztuki, Wydawnictwo Difin, Warszawa 2008).
2
Download