Rola emocji w relacji człowiek-zwierzę

Uczenie się a emocje- podstawowe pojęcia
Agata Kokocińska
Instytut Genetyki i Hodowli Zwierząt Polskiej Akademii Nauk
Nawyki - ciąg aktów ruchowych wyuczone aż do automatycznego ich wykonywania. Powstają zwykle w toku warunkowania
instrumentalnego poprzez wytworzenie związku z poprzednio obojętnym bodźcem warunkowym , a jakimś dowolnym ruchem
Popędy - wewnętrzne źródło działania zwierzęcia jako wynik pobudzenia zespołu struktur mózgowych, które uruchamiają aktywność
organizmu ukierunkowaną na zaspokojenie określonej potrzeby biologicznej
Emocje - doznania o dużym nasileniu towarzyszące popędom. Reakcje emocjonalne są wrodzone i bezwarunkowe, mają znaczenie
przystosowawcze. Stany emocjonalne doprowadzają do szybkiej integracji wszystkich funkcji organizmu
Uczenie się asocjacyjnepolega na nabywaniu i modyfikowaniu
związków między bodźcami lub
bodźcem a reakcją
Uczenie się
Uczenie się percepcyjne (sensoryczne) polega na zapoznawaniu się z barwą,
kształtem przedmiotów, topografią terenu
oraz cechami innych osobnikówna
podstawie informacji sensorycznej
Uczenie się
percepcyjne
(sensoryczne)
Uczenie się
asocjacyjne
Metoda prób i
błędów
Uczenie się przez
wgląd
Naśladownictwo
Przywykanie (habituacja)
Warunkowanie klasyczne- nauka poprzez
skojarzenia (odruchy warunkowe typu I)
Polega na współwystępowaniu wrodzonej
skłonności wraz z sygnałem wywołującym ją.
Jest to bierny proces uczenia się zwierzęcia.
Warunkowanie instrumentalne- nauka sprawcza
Dotyczy konsekwencji i uczy wpływu na bieg zdarzeń
Warunkowanie instrumentalne (ang. operant conditioning) –
forma uczenia się. Ze względu na przebieg, między innymi
aktywność uczącego się, należy oddzielić od warunkowania
klasycznego, w którym uczący się pozostaje bierny.
Polega na kojarzeniu sytuacji bodźcowej z odpowiednim
wzorem zachowania dowolnego, które doprowadziło do
uzyskania nagrody
Uczenie utajone
Wpajanie
(wdrukowanie,
imprinting)
Wyuczona bezradność
Bezradność jest stanem wyuczonym, wytworzonym przez
narażenie na szkodliwe, nieprzyjemne sytuacje i bodźce, których
nie można uniknąć lub od których nie da się uciec. W
eksperymentach, których wyniki są analogiczne u ludzi i
zwierząt, emitowanie powtarzających się, niemożliych do
uniknięcia wstrząsów względem psa wytwarza u niego
patologiczną bezradność w tak skrajnym stopniu, że nawet kiedy
zwierzę ma możliwość ucieczki, to z niej nie skorzysta„
Seligman wykazał, że poczucie bezradności powstaje wtedy, gdy
organizm uczy się w wyniku wcześniejszych doświadczeń, że jego
reakcje nie mają żadnego wpływu na szkodliwe, awersyjne czy
traumatyczne oddziaływania środowiska.
Emocje w psychologii to procesy psychiczne, silne odczucia pobudzające nadające wrażeniom
subiektywne wartości i jakości.
Są to zwykle automatyczne, dość krótkie i złożone reakcje organizmu.
Biologiczne znaczenie emocji
•Angażują pamięć
•Utrwalają pamięć
•Stan emocjonalny może ułatwić percepcję istotnych
sygnałów z otoczenia, kierując na nie procesy uwagi
•Zwiększenie ostrożności wobec nieznanej sytuacji
•Informacja o stanie emocjonalnym może być
komunikowana innemu osobnikowi i może modyfikować
jego zachowanie.
www.moja-etologia.pl
Układ nagrody a emocje
i ich rola w komunikacji człowiek- zwierzę
Agata Kokocińska
Instytut Genetyki i Hodowli Zwierząt Polskiej Akademii Nauk
Układ limbiczny
M.in. Hipokamp, ciało migdałowate,
węchomózgowie
Układ nagrody jest częścią układu
limbicznego. Tworzą go brzuszne pole
nakrywki, w którym znajdują się ciała
komórkowe neuronów
dopaminergicznych, oraz jądro półleżące,
do którego neurony te wysyłają
swoje wypustki. Otrzymuje on również
sygnały z ciała migdałowatego.
Ciało
migdałowate
Emocje
Ewolucyjnie, układ nagrody
wykształcił się, aby zwiększać
prawdopodobieństwo zachowań
potencjalnie korzystnych dla
organizmu.
Jakie mechanizmy wykorzystywane są w kwadracie wzmocnień?
 Warunkowanie instrumentalne
 System wzmocnień i kar
 Wzmocnienie pozytywne (R+) angażuje układ nagrody
 Wygaszenie
 Nauka (nabywanie)
 Kształtowanie zachowań (shaping)
 Nagroda pozytywna: positive reinforcement- R+: po zachowaniu
pożądanym pojawia się bodziec wzmacnijący
 Nagroda negatywna: negative reinforcement- R-: po zachowaniu
pożądanych następuje wycofanie bodźca awersyjnego (karzącego)
 Kara pozytywna: positive punishment- P+: polega na zastosowaniu
bodźca awersyjnego po zachowaniu niepożądanym
 Kara negatywna: negative punishment- P: polega na wycofaniu
bodźca pozytywnego (wzmacniającego) po zachowaniu
niepożądanym
Przykłady wzmocnień:
• Smakołyk
• Pochwała słowna
• Głaskanie
• Aport
To emocje są właściwym
wzmocnieniem!
www.moja-etologia.pl
Biologiczne funkcje emocji
Agata Kokocińska
Instytut Genetyki i Hodowli Zwierząt Polskiej Akademii Nauk
7 podstawowych systemów
emocjonalnych (Jaak Panksepp)
7 podstawowych
Emocje
systemów emocjonalnych
(Jaak Panksepp)
Zaburzenia emocjonalne
Zachowania socjalne
POSZUKIWANIE
(EKSPLORACJA) (seeking),
Zainteresowanie
Frustracja
Pragnienie (pożądanie)
OCD
Schizofrenia paranoidalna
Osobowość skłonna do
uzależnień
WŚCIEKŁOŚĆ (rage),
Złość
Drażliwość
Obraza
nienawiść
Lęk
Niepokój
trauma
Agresywność
Skłonności psychopatyczne
Zaburzenie osobowości
STRACH (fear),
PANIKA (panic)
ZABAWA (play)
POŻĄDANIE (lust)
OPIEKI (care),
Lęk separacyjny (u
szczeniąt)
Smutek
Poczucie winy, wstyd
Nieśmiałość
Zakłopotanie
Radość
Zadowolenie, figlarność
Pociąg seksualny
zazdrość
Wychowanie
(opiekuńczość)
Miłość
Przyciąganie, więź
Zaburzenia lekowe
Fobie
Zespół stresu pourazowego
(PTSD)
Ataki paniki
Depresja
Terytorializm
Tendencja afiliacyjna
Tendencja
agonistyczna
Dystans
indywidualny
Agresja
Dominacja
Przewodzenie w
stadzie
Agorafobia
Fobia społeczna
Mania
ADHD
Fetysze
Uzależnienie seksualne
Zaburzenie osobowości
zależnej
Zaburzenia więzi
emocjonalnych
międzygatunkowa
Strach
wewnątrzgatunkowa
Lęk
Stan silnego emocjonalnego napięcia, pojawiający się w
sytuacjach realnego zagrożenia, charakteryzujący się silnym
napięciem mięśniowym, przygotowujący do ucieczki lub
walki.
Strach należy do emocji pierwotnych- czyli wrodzonych
negatywny stan emocjonalny związany z przewidywaniem nadchodzącego z
zewnątrz lub pochodzącego z wewnątrz organizmu niebezpieczeństwa,
objawiający się jako niepokój, uczucie napięcia, skrępowania, zagrożenia. W
odróżnieniu od strachu jest on procesem wewnętrznym, nie związanym z
bezpośrednim zagrożeniem lub bólem
Obawa
Lęk
Funkcje biologiczne strachu
•
•
Zwiększenie ostrożności wobec
nieznanej sytuacji (strach przed
nieznanym)
Zapamiętanie zagrożenia
(emocje angażują ciało
migdałowate, które przechowuje
emocje i bodźce z nimi związane
przez całe życie)
Funkcje biologiczne lęku
Fobia
•
•
•
Lęk biologiczny wiąże się z prawem
zachowania życia własnego gatunku.
Lęk separacyjny- z trzymaniem się blisko
stada
Silne zabezpieczenie organizmu przed
narażeniem na ponowne zetknięcie z
niebezpiecznym bodźcem
Stres
oznacza stan mobilizacji całego organizmu
wynikający z konieczności reagowania na
nietypowe sytuacje
www.moja-etologia.pl
Terapia i trening
z wykorzystaniem układu nagrody
Agata Kokocińska
Instytut Genetyki i Hodowli Zwierząt Polskiej Akademii Nauk
Pozytywne wzmacnianie
komenda
•
•
•
•
Reakcja
(pożądane
zachowanie)
Wzmacniamy pożądane zachowania
Niepożądane ignorujemy
Kary- tylko słowne, w wyjątkowych okolicznościach – odciąganie
Nigdy nie bijemy psa!
Metody ćwiczenia uwagi
nagroda
Reakcja
(pożądane
zachowanie)
•
•
Ćwiczenie ze smakołykiem
Ćwiczenie z patyczkiem- targetowanie
Trening Relaksacji psa
komenda
nagroda
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
Kilka opcji
Legowisko/ kocyk
Można zacząć od warowania
Nie patrzeć bezpośrednio na psa
Nagradzać relaks, ignorować pobudzenie
Dołączamy komendę „relaks”
Komenda także wtedy, kiedy pies sam z siebie leży
Ćwiczymy w różnych miejscach
Można usiąść z psem i go masować – relaksacja połączona z masażem
Można wykorzystać naukę skojarzeniową- czyli wprowadzić dodatkowy element, który
będzie się psu kojarzył z relaksem, np. zapach, czy DAP
Wskazówka
Podstawowe techniki
komenda
Odwrażliwianie
•
Reakcja
(pożądane
zachowanie)
•
To stopniowe wystawianie psa na działanie bodźca wyzwalającego strach, bądź inne silne
emocje
Np.: stopniowe przyzwyczajanie do widoku samochodów
nagroda
Przeciwwarunkowanie
•
•
zastąpienie nieprzyjemnej reakcji emocjonalnej na bodziec reakcją przyjemną
Np.: podawanie smaczka w sytuacji budzącej niepokój (jednak w momencie, gdy pies jest
jeszcze spokojny- małymi kroczkami!)
Warunkowanie klasyczne – nauka poprzez skojarzenia
•
•
Polega na stworzeniu skojarzeń między dwoma bodźcami
Np.: puszczanie muzyki podczas masowania psa (później sama muzyka wpłynie na relaksację)
Warunkowanie instrumentalne- nauka sprawcza
•
•
Dotyczy konsekwencji i uczy wpływu na bieg zdarzeń
Np.: dopiero kiedy pies na ciebie spojrzy dostaje nagrodę
Modyfikacja zachowań niepożądanych
•
www.moja-etologia.pl
Zastępujemy niepożądane zachowanie czymś pozytywnym
•
Zatapianie – UWAGA- RYZYKOWNE