Ekonomia – nauka społeczna Gospodarowanie – wykorzystanie

Ekonomia – nauka społeczna
Gospodarowanie – wykorzystanie rzadkich zasobów materiałów
Ekonomia dzieli się na mikroekonomię i makroekonomię
Mikroekonomia – pojedyncze gospodarstwa, podejmowanie decyzji przez pojedyncze podmioty
Makroekonomia – bada prawidłowości w skali całego kraju (bezrobocie, inflacja, produkt krajowy
brutto (PKB), polityka monetarna)
Początek ekonomii to rok 1776, dzieło pt. „Badania nad naturą i przyczynami bogactwa narodu”,
Adam Smith, Szkot, podwaliny ekonomii
Makroekonomia – początek 1936, okres międzywojenny, „Ogólna teoria zatrudnienia, procentu i
pieniądza”, John Meynard Keynes, Brytyjczyk
POPYT, PODAŻ, RYNEK
20.09.2009
Gospodarka rynkowa kontra gospodarka centralnie zarządzana
Gospodarkę rynkową cechują:


rynkowa alokacja zasobów
prywatna własność czynników wytwórczych (tzw. kapitalizm)
Gospodarkę centralnie zarządzaną cechują
 nierynkowa alokacja zasobów (plan centralny)
 kolektywna własność czynników wytwórczych (tzw. socjalizm)
Podstawowe oznaczenia:






ilość – Q (ang. Quantity)
cena – P (ang. Price)
popyt – D (ang. Demand)
podaż – S (ang. Supply)
punkt równowagi – E (ang. Equilibrium)
ceteris Paribas – pozostałe czynniki nie zmienione
Pojęcie rynku
Rynek to mechanizm koordynujący zachowania nabywców i sprzedawców uczestniczących w
procesie wymiany dóbr oraz usług
Rynek jest miejscem, zwykle zorganizowanym w sposób instytucjonalny, gdzie dokonuje się
aktów kupna i sprzedaży czynników produkcji lub produktów i usług
Funkcje rynku
Rynek pełni funkcje regulatora procesów gospodarczych, tj.:
o
o
o
o
obiektywnej wyceny towarów i usług (cena rynkowa)
podstawy rachunku ekonomicznego
racjonalne rozdysponowanie zasobów
dopasowanie struktury produkcji do zapotrzebowania
1
Klasyfikacja rynku (1)
Wg potrzeb obrotu możemy wyróżnić rynek:
 produktów i usług
 czynników produkcji – prawa, ziemia, kapitał
Klasyfikacja rynku (2)
Wg zasięgu geograficznego możemy wyróżnić rynek:





lokalny
regionalny
krajowy
międzynarodowy
światowy
Klasyfikacja rynku (3)
W zależności od sytuacji rynkowej możemy wyróżnić rynek:
 sprzedawcy
 nabywcy
Klasyfikacja rynku (4)
W zależności od stopnia jednorodności przedmiotu transakcji możemy wyróżnić rynek:
 homogeniczny (jednorodny)
 heterogeniczny
Klasyfikacja rynku (5)
W zależności od stopnia ceny wyróżnia się rynek:
 doskonały (doskonała konkurencja)
 niedoskonały (niedoskonała konkurencja)
o konkurencja monopolistyczna
o oligopol (duopol) – telefonia komórkowa, kurierzy, transport
o (czysty) monopol – Aquanet, Poczta Polska, PKP, Totalizator
Sportowy, Mennica Państwowa
Pojęcie popytu
Popyt to ilość dobra jaką odbiorcy są gotowi zakupić przy różnym poziomie cen
Prawo popytu rynkowego - wraz ze wzrostem/spadkiem ceny produktu zmniejsza/zwiększa
się ceteris paribus, popyt na ten produkt
Pojęcie podaży
Podaż to ilość dobra, jaka dostawcy są gotowi zaoferować przy różnym poziomie ceny
Prawo podaży – wzrost/spadek ceny rynkowe produktu prowadzi do …..
Cena równowagi
2
Cena równowagi to inaczej cena równoważąca rynek. Oznacza to, że przy tej cenie ilość
nabywana przez odbiorców (zapotrzebowana) jest równa ilości oferowanej przez dostawców
Krzywa popytu
Krzywa popytu ilustruje zależność między ceną a rozmiarami zapotrzebowania przy innych
czynnikach stałych
Krzywa podaży
Krzywa podaży ilustruje dodatnią zależność między ceną a ilością oferowaną przy innych
czynnikach stałych
Równowaga na rynku
Równowaga rynkowa występuje punkcie przecięcia krzywych popytu i podaży tj. przy cenie
równowagi. Przy cenach wyższych występuje nadwyżka podaży a przy cenach niższych nadwyżka
popytu
Zmiana ceny dobra powoduje zmiany wielkości popytu wzdłuż krzywej popytu
Determinanty położenia krzywej popytu:
O położenie krzywej popytu decydują trzy grupy czynników

 dochody konsumentów (nabywców)
 gusty i preferencje
 ceny innych dóbr powiązanych z danym dobrem (substytutów i dóbr
komplementarnych)
Dochody konsumentów
Wraz ze wzrostem/spadkiem dochodów nabywców popyt na dobra normalne przy każdym
poziomie ceny zwiększa/zmniejsza się co na wykresie skutkuje przesunięciem krzywej popytu w
prawo/lewo. Inaczej jest w przypadku dóbr niższego rzędu

Gusty i preferencje
Subiektywny czynnik wpływający na wielkość popytu kształtowany przez wygodę, zwyczaje
(moda) oraz społecznie akceptowane wzorce zachowań

 efekt naśladownictwa – przyłączenie się do większości
 efekt demonstracji
o efekt snobizmu – chęć odróżnienia się od pozostałych
o efekt Veblena – im produkt droższy tym lepiej (tym większy popyt)
Ceny dóbr substytucyjnych i komplementarnych
 wzrost/spadek ceny dóbr substytucyjnych zwiększa/zmniejsza popyt na dane dobro
 wzrost/spadek cen dóbr komplementarnych zmniejsza/zwiększa popyt na dane
dobro
Zmiana ceny dobra powoduje zmiany wielkości podaży wzdłuż krzywej podaży
Determinanty położenia krzywej podaży
O położeniu krzywej podaży decydują 3 grupy czynników:
 technologia produkcji
3

 koszty produkcji
 ingerencja państwa (podatki, subsydia, regulacje prawne)
Postęp techniczny
Wraz z postępem technicznym podaż dóbr przy każdym poziomie cen zwiększa się, co
na wykresie skutkuje przesunięciem krzywej podaży w prawo. Uwaga! Usprawnienia
techniczne nie idą w zapomnienie.


Koszty produkcji
Spadek/wzrost kosztów produkcji (cen czynników produkcji, płace, energia, etc.)
powoduje wzrost/spadek podaży co na wykresie krzywej podaży przesuwa się w
lewo/prawo
Ingerencja państwa
Ingerencja państwa w sferze regulacyjnej i realnej powoduje zmiany wielkości podaży
Przesunięcie krzywej popytu w prawo może być spowodowane:




wzrostem dochodów
modą
wzrostem cen dóbr substytutywnych
spadkiem cen dóbr komplementarnych
Przesunięcie krzywej popytu w lewo może być spowodowane:




spadkiem dochodów
spadkiem zainteresowania
spadkiem cen dóbr substytutywnych
wzrostem cen dóbr komplementarnych
PRAWO PODAŻY I POPYTU A INTERWENCJA PAŃSTWA
20.09.2009
Ograniczenie budżetowe opisuje różne koszyki (kombinacje ilości) dóbr dostępnych dla konsumenta.
Dostępność powyższych kombinacji wyznaczają 2 czynniki
 wysokość dochodu konsumenta
 ceny poszczególnych dóbr
Ograniczenie budżetowe wskazuje maksymalna ilość jednego dobra, którą może nabyć konsument
pry określonej nabywanej ilości drugiego dobra. Przedstawia ono substytucyjność między dobrami co
oznacza konieczność dokonywania wyboru przez konsumenta. Ograniczenie budżetowe przyjmuje
postać algebraiczną
DP = QXPX + QYPY
Gdzie:
DP – dochód konsumenta
Q – ilość dobra
P – cena dobra
4
Linia budżetowa jest graficzna ilustracją ograniczenia budżetowego. Ilustruje ona maksymalne
kombinacje ilościowe dwóch dóbr, jakie może nabyć konsument rozpadający danym dochodem.
Punkty leżące:



na linii – w całości wyczerpują budżet konsumenta
powyżej linii – są nieosiągalne
poniżej linii – dają możliwość dalszej konsumpcji
Nachylenie linii budżetowej zależy od stosunku cen dwóch dóbr
Nachylenie linii budżetowej = Gusty konsumentów
Założenia:
1) konsument potrafi uszeregować różne koszyki dóbr według poziomu satysfakcji
(użyteczności), które one przynoszą
Użyteczność jest suma zadowolenia jaka osiąga indywidualny konsument z konsumowania
lub posiadania danego dobra. Ma ona charakter subiektywny, ze swej natury jest kategoria
abstrakcyjną. Jako kategoria porządkowa odzwierciedla ona pewien uporządkowany stopień
preferencji
Użyteczność całkowita jest sumą użyteczności konsumowanej ilości produktu lub usług
Użyteczność marginalna wyraża zadowolenie konsumenta ze zwiększenia (zmniejszenia)
konsumpcji danego dobra o kolejną dodatkową jednostkę.
Użyteczność całkowita : UC= (X)∑n UM
Użyteczność marginalna:
Użyteczność całkowita jest marginalna gdy
2) konsument zawsze woli mieć więcej niż mniej
3) gusty konsumenta cechuje malejąca krańcowi stopa substytucji
Krańcowa stopa substytucji jednych dóbr innym jest to liczba dóbr, z których musi zrezygnować
konsument, jeżeli chce zwiększyć o jednostkę konsumpcji innych, nie zmieniając łącznej użyteczności
Marginalna stopa substytucji określa jaką ilość dobra Y należy poświęcić w celu zwiększenia
konsumpcji dobra X o jednostkę w sytuacji kiedy konsument pozostaje na tej samej krzywej
obojętności
MSSxy = Malejąca krańcowa stopa substytucji oznacza, że przy stałej sumie użyteczności dodatkowe jednostki
jednego dobra konsument jest skłonny pozyskać kosztem coraz mniejszych ilości drugiego dobra.
Krzywa obojętności (krzywa preferencji konsumenta) – obrazuje wszystkie kombinacje dwu dóbr
dające konsumentowi taką samą całkowitą użyteczność, jest ona graficzną interpretacją gustów
konsumenta.
Konsument spośród dostępnych koszyków wybiera ten, który daje mu maksymalną użyteczność.
5
W sensie matematycznym jest to punkt w którym krzywa obojętności jest styczna do linii
budżetowej.
Punkt styczności krzywej użyteczności do linii budżetowej jest punktem, w którym nachylenie linii
budżetowej zrównuje się z nachyleniem linii obojętności. Zdolność konsumenta do zastępowania
dóbr jest dokładnie równa skłonności konsumenta do zastępowania dóbr.
Optimum konsument charakteryzuje równości marginalnej stopy substytucji MSSxy (tj. nachylenie
krzywej obojętności) i relacji ceny dobra X do ceny dobra Y (tj. nachylenie linii budżetowej)
MSSxy = Wpływ zmian dochodu na popyt konsumenta
Wzrost dochodu powoduje wzrost popytu na dobro.
Konsument przechodzący z niższego poziomu dochodu na wyższy zmienia strukturę konsumpcji. W
efekcie popyt konsumenta na niektóre dobra wzrasta, a na inne spada wraz ze wzrostem dochodu
konsumenta.
Dobra można podzielić na dwie grupy w zależności od tego jak zmienia się wielkość popytu
konsumenta na dane dobro w reakcji na wzrost dochodu konsumenta. Są to dobra normalne i
podrzędne
Dobra normalne – jeżeli wzrasta dochód konsumenta przy niezmienionych cenach dóbr
wielkość popytu na dobra normalne wzrasta
Dobra podrzędne – jeżeli wzrasta dochód konsumenta, przy niezmienionych cenach dóbr
rozmiary popytu konsumenta na dobro podrzędne spadają
Zmiany ceny relatywnej danego dobra przesuwają linię budżetową wzdłuż jednej z osi. Konsument
zwiększa zakupy dobra, które staje się relatywnie tańsze.
Efektem substytucyjnym zmiany cen nazywamy dostosowanie popytu do samej zmiany relacji
cen
Efektem dochodowym zmiany cen nazywamy dostosowanie popytu do zmiany realnego
dochodu (wzrost lub spadek siły nabywczej dochodu)
Dobra Giffena – są to dobra charakteryzujące się znacznym stopniem podrzędności, na które popyt
wzrasta wraz ze wzrostem ich ceny.
Efekt substytucyjny jest zawsze ujemny
Efekt dochodowy może być dodatni lub ujemny
- ujemny dla dóbr normalnych
- dodatni dla dóbr podrzędnych i Giffena
 mniejszy niż efekt substytucyjny dla dóbr podrzędnych
- większy niż efekt substytucyjny dla dóbr Giffena
Dwa dobra X i Y są niezależne wtedy jeżeli w przypadku wzrostu/spadku ceny dobra X popyt na dobro
Y nie zmienia się
6
Dwa dobra X i Y są komplementarne wtedy jeżeli w przypadku wzrostu/spadku ceny dobra X popyt
na dobro Y zmniejsza/zwiększa się
Dwa dobra X i Y są substytutami wtedy jeżeli w przypadku wzrostu/spadku ceny dobra X popyt na
dobro Y zwiększa/zmniejsza się
4.10.2009
PODSTAWY DECYZJI EKONOMICZNYCH PRODUCENTA
Przedsiębiorstwo w gospodarce rynkowej:
- mikroekonomia konsumenta i producenta
- cel producenta w gospodarce rynkowej:
 maksymalizacja zysku
 inne cele?
o „zadowalający” poziom zysku
o przetrwanie na rynku
o osiągnięcie zakładanego udziału w rynku
o doprowadzenie konkurencji do upadku
Nadrzędność celu maksymalizacji zysku w warunkach gospodarki rynkowej
Zysk/strata = przychód (PC) – koszt (KC)
Warunkiem osiągnięcia zysku jest
Nakłady (inputs) > wyniki (outputs)
Warunkiem osiągnięcia straty jest
Nakłady (inputs) < wyniki (outputs)
Zadanie producenta polega na takim wyborze kombinacji nakładów na produkcję i efektów z
produkcji aby różnica między przychodami i nakładami była dodatnia i możliwie największa
Efekt techniczny i ekonomiczny
Efektywność techniczna oznacza że producent maksymalizując efekt produkcji nie będzie wkładał do
produkcji więcej czynników niż jest to konieczne do osiągnięcia danej wielkości efektu
Efekt żywność ekonomiczna oznacza takie wykorzystanie nakładów czynników produkcji, aby koszt
wytworzenia jednostki produkcji był minimalny
Funkcja produkcji



(krótkookresowa) funkcja produkcji przedsiębiorstwa przedstawia zależność między
ilością zastosowanego czynnika produkcji a uzyskanym rezultatem w postaci
wielkości produkcji
kształt funkcji odzwierciedla technologie produkcji
wieloczynnikowa funkcja produkcji Q = f (F,L,Z,a)
gdzie : F - kapitał, L - praca, Z - ziemia, a – technologia produkcji
7


jednoczynnikowa funkcja produkcji Q = f (F) lub Q = f(L)
dwuczynnikowa funkcja produkcji
Czynniki produkcji
Czynniki stałe – ich nakład nie ulega zmianie wraz ze zmianami rozmiarów produkcji
Czynniki zmienne – ich nakłady zmieniają się wraz z rozmiarami produkcji
Krótki i długi okres
- krótki okres (short run) – taki w którym nie zmienia się technologia produkcji
- długi okres (long run) – taki w którym zmienia się technologia produkcji wynikając z postępu
technicznego
Funkcja produkcji w okresie krótkim
Podstawowe założenia:
- istnieje tylko jeden czynnik zmienny
- istnieje tylko jeden czynnik stały
- technologia produkcji jest dana
- czynniki produkcji mogą łączyć się ze sobą w różnych proporcjach
- produkt jest jednorodny
Fundamentem mikroekonomii producenta jest prawo malejących przychodów marginalnych.
Zwiększając nakład czynnika zmiennego (przy założeniu że pozostałe czynniki są stałe) osiągamy taki
punkt po przekroczeniu którego każda dodatkowa jednostka czynnika zmiennego daje coraz mniejsze
przyrosty produkcji
Funkcja produkcji w długim okresie
- wszystkie czynniki produkcji są znane
- tą samą wielkość produkcji można osiągnąć przy różnych procesach produkcji, a więc różnych
nakładach czynników produkcji
-produkcja o stałych i zmiennych proporcjach czynników
Efekty skali produkcji
- stałe efekty skali produkcji – proporcjonalna zmiana czynników produkcji oznacza proporcjonalną
zmianę produkcji
- rosnące efekty skali produkcji – proporcjonalna zmiana czynników produkcji wywołuje bardziej niż
proporcjonalna zmianę produkcji
- malejące efekty skali produkcji – proporcjonalna zmiana czynników produkcji wywołuje mniej niż
proporcjonalną zmianę produkcji
Izokwanta produkcji – to linia łącząca wszystkie możliwe efektywne kombinacje czynników produkcji
dające taką samą wielkość produkcji
8
Nachylenie izokwanty – wyrażone relacją
jest negatywne tzn. wzrost/spadek zastosowanego
kapitału oznacza zawsze spadek/wzrost nakładu czynnika pracy
Stosunek zgodnie z którym można zastąpić jeden czynnik produkcji drugim czynnikiem tak, aby
wielkość produkcji nie uległa zmianie nazywa się marginalną stopą technicznej substytucji (MSTS)
MSTS = -
=
Malejąca MSTS oznacza, że w miarę zastępowania jednego czynnika produkcji (np. kapitału) przez
coraz większą ilość drugiego czynnika produkcji (np. praca) zmniejsza się ilość pierwszego czynnika
(kapitału), którą można zastąpić każdą dodatkową jednostką pracy
Optymalna kombinacja czynników produkcji to taka kombinacja która pozwala osiągnąć maksymalny
poziom produkcji przy danych kosztach lub taka, która dany poziom produkcji pozwala zrealizować
przy minimalnych kosztach.
Linia izokwanty produkcji
Równanie kosztów jest równaniem liniowym dwóch zmiennych F i L. Linia prosta dla której koszty
całkowite są stałe nosi nazwę linii jednakowego kosztu.
TC = wL + rF
F=
- L
gdzie:
w – płaca; L – płaca; r – stopa procentowa; F – kapitał
Optimum produkcji
Optymalna kombinacja czynników produkcji znajduje się w punkcie styczności linii jednakowego
kosztu z możliwie najwyżej położoną izokwantą produkcji. Jest to punkt równowagi przedsiębiorstwa,
w którym osiąga ona maksymalną produkcje przy danych kosztach całkowitych.
PODSTAWY DECYZJI EKONOMICZNYCH PRODUCENTA. ANALIZA KOSZTÓW
Koszty produkcji:
- Koszty zmiennie
- płace pracowników produkcyjnych
- koszty energii
- koszty surowców i materiałów
-koszty stałe
- płace pracowników administracyjnych
- amortyzacja budynków i urządzeń
- koszty najmu, niektóre kredyty, podatki
9
8.11.2009
Funkcja kosztów
Funkcja kosztów przedstawia zależność między kosztami a wielkością produkcji K=f(Q)
Funkcja kosztów zmiennych jest funkcja odwrotną do funkcji produkcji K=f(f(L))
Koszty w krótki okresie:
Koszty stałe (całkowite)= KSC
Koszty zmienne (całkowite)= KZC
Koszty całkowite KC = KSC + KZC
Koszty przeciętne
stałe KSP = KSC/Q
zmienne KZP = KZP/Q
całkowite KCP = KC/Q
Koszty marginalne KM = ∆KC/∆Q
Brak zależności między KSP i KM. Jeśli KM jest ujemny to KZO i KCP maleją. Jeśli jest dodatni to KZP i
KCP rosną. Punkty przecięcia linii KM z KZP i KM z KCP nazywamy lokalnymi ekstremami minimalnymi.
Zależności między kosztami
KM i KSP nie są powiązane
KM = KZP  KZP = min
KM = KCP  KCP = min
KM<KZP, KM<KCP  KZP i KCP rosną
KM>KZP, KM>KCP  KZP i KCP maleją
KZP osiąga minimum prędzej niż KCP ponieważ KCP = KZP + KSP
Przychód całkowity
Przychód całkowity (PC) ze sprzedaży to iloczyn ceny jednostkowej oraz sprzedanej produkcji
PC = P * QD
Przychód przeciętny
Przychód przeciętny (PP) obliczany jest jako iloraz przychodu całkowitego i wielkości sprzedanej
produkcji
PP =
=
=P
Przychód marginalny
Przychód marginalny (PM) obliczamy jako zmianę PC wywołaną zmianą sprzedaży o dodatkową
jednostkę
PM =
10
OPTIMUM EKONOMICZNE W KONKURENCJI DOSKONAŁEJ
Punkt optimum przedsiębiorstwa
Założenia modelu
- funkcja kosztu zmiennego całkowitego
KZC = aQ3 – bQ2 + cQ
- parametry a=2 b=18 c=70
- koszty stałe całkowite KSC=45
- cena równowagi rynku P=50
- krótki okres produkcji – technologia const.
ALTERNATYWNE STRUKTURY RYNKU. OD KONKURENCJI DOSKONAŁEJ DO MONOPOLU 08.11.2009
Rynek to samoczynnie działający mechanizm cenotwórczy wpływający na decyzje podmiotów
gospodarczych. Mechanizm ten decyduje o alokacji zasobów gospodarczych i wraz z dominacją
prywatnej własności czynników składa się na dwa elementy.
Klasyfikacje rynków – w praktyce mechanizm ten tworzą rynki cząstkowe, wyodrębnione na
podstawie lokalizacji, przedmiotu transakcji czy rozmiarów przestrzennych. Rynki te różnią się
również stopniem konkurencji.
Formy konkurencji
Konkurencja cenowa - oferowanie ceny niższej od cen konkurentów
Konkurencja niecenowa – przejawia się w zróżnicowaniu produktów poprzez:
- wprowadzenie zmian jakościowych produktów (postęp techniczny)
- popularyzacja marki firmowej (promocja, reklama)
- uatrakcyjnienie form sprzedaży
- stosowanie efektownych opakowań
- stosowanie korzystnych warunków gwarancji i/lub serwisu
Struktura rynku pozwala opisać zachowania nabywców i sprzedawców na tym rynku
Alternatywne struktury rynku
Istnieją 4 główne modele struktur rynku:
- (1) konkurencja doskonała
- (2) konkurencja monopolistyczna
- (3) oligopol, którego przypadkiem szczególnym jest duopol
- (4) monopol
Kryteria klasyfikacji struktur rynku
11
Kryteria są następujące:
- (1) liczba i wielkość podmiotów (dostawców) działających na rynku
- (2) mobilność czynników produkcji
- (3) stopień zróżnicowania produktów
- (4) zakres informacji , którymi dysponują strony transakcji rynkowych
Liczba i wielkość podmiotów
- wielkość dostawy określa się udziałem w rynku
- wyróżnia się wówczas pozycje:
- price taker – ceno biorca – udział dostawcy w rynku jest na tyle mały, że indywidualna
decyzja podmiotu nie ma wpływu na cenę rynkową
- price maker – cenotwórca inaczej ceno dawca – sytuacja w której cena zależy od decyzji
pojedynczego podmiotu
Mobilność czynników produkcji
Mobilność czynników produkcji uwarunkowana jest swobodą wejścia na rynek lub opuszczenia go
co pozwala na nieskrępowany
Potencjalne bariery wejścia i wyjścia mogą mieć charakter:
- techniczny (np. ochrona patentowa)
- ekonomiczny (np. wysokie nakłady finansowe przy dużym ryzyku niepowodzenia)
- administracyjno – prawne (np. monopol państwowy, regulacje dotyczące minimalnych kapitałów)
Stopień zróżnicowania podmiotów
Zróżnicowanie podmiotów wyraża się zdolnością do substytucji jednych dóbr innymi. Zastępowalność
dóbr zależy z jednej strony od istnienia bliskich substytutów oraz z drugiej strony od preferencji
konsumentów.
Zakres informacji
- informacja jakiej potrzebuje dostawca dotyczy: cen, kosztów, możliwości zbytu
- niezbędną dla odbiorcy jest informacja o: cenach, jakości, dostępności dóbr
Alternatywne modele struktur rynku – podsumowanie
12
Cechy struktur
rynku
Konkurencja
doskonała
Liczba dostawców
Konkurencja niedoskonała
Konkurencja
monopolistyczna
Oligopol
Monopol
wielu
wielu
kilku
jeden
Wpływ dostawcy
na cenę
brak (doskonale
elastyczna krzywa
popytu)
ograniczony
(relatywnie
elastyczna krzywa
popytu)
średni (relatywnie
nieelastyczna
krzywa popytu)
znaczny
(nieelastyczna
krzywa popytu)
Swoboda wejścia
nieograniczona
nieograniczona
ograniczona
bardzo
ograniczona lub
zerowa
Charakterystyka
produktu
homogeniczny
nieznaczne
zróżnicowanie
produktu i bliskie
substytuty
homogeniczny
i/lub
zróżnicowany
nie posiada
substytutów
Informacja
uczestników
doskonała
doskonała
doskonała
doskonała
stacje paliw
telefonia
komórkowa,
hurtowy rynek
paliw, radio, TV,
rynek przesyłek
kurierskich,
transport
publiczny,
samochody
Aquanet, Bank
Centralny, rynek
energii
elektrycznej,
Poczta Polska,
GPW, Totalizator
Przykłady
PRODUKT KRAJOWY BRUTTO
20.12.2009
PKB = dochód narodowy
PKB = pieniężna (nominalna) wartość (nowo) wytworzonych na terenie danego kraju dóbr i usług
finalnych w określonym czasie
3 metody szacowania dochodu narodowego
Ruch okrężny w gospodarce i wydatki
(1) Produkcja (Przedsiębiorstwo)
(2) dochody
(3) wydatki
13
Gospodarstwo domowe
Metody szacowania dochodu narodowego
1) Polityka od strony produktu
Wartość dodana brutto w cenach producenta
Plus podatki pośrednie
Minus dotacje do produkcji
PKB ( w cenach rynkowych)
2) podejście od strony dochodu
3) podejście od strony wydatków
Konsumpcja (C)
Zakupy (G)
Inwestycje (I)
Eksport (X)
Minus import
Rozbieżności statystyczne
PKB (w cenach rynkowych)
PKB jako suma wydatków
- eksport netto
- zakupy rządowe dóbr i usług
- inwestycje brutto
- konsumpcja dóbr trwałego użytku
- konsumpcja dóbr nietrwałych i usług
Od PKB do dochodu narodowego brutto
Plus dochody netto z zagranicy
Produkt narodowy brutto (PNB)
Minus amortyzacja (zużycie kapitału)
Produkt narodowy netto (PNN)
PNN w cenach rynkowych
Minus podatki
14
Plus subsydia
Dochód narodowy (PNN w cenach czynników produkcji)
Problem wielokrotnego liczenia
Przedsiębiorstwa kupują surowce i półprodukty od innych przedsiębiorstw
- dobra finalne
- dobra pośrednie (zużywają się w 1 cyklu produkcji)
- wartość dodana
Oszczędności
S=Y–C
Y=C+I
S=I
Zapasy w rachunku PKB
Przedsiębiorstwa nie sprzedają wszystkich dóbr, które wytworzyły
zapasy = inwestycje w majątek obrotowy
Model gospodarki zamkniętej z udziałem państwa
- dochody budżetu państwa
- wydatki budżetu państwa
- cena płacona przez nabywcę różni się od zapłaty otrzymanej przez dostawcę nazywa się klinem
podatkowym
PKB w cenach rynkowych: PKBCR = C + I + G
PKB w cenach czynników produkcji PKBCCP = C + I + G – Te + Ds.
Rozporządzalny dochód osobisty RDO = Y + B - TD
Oszczędności : S = (Y + B - TD) – C
Równość dopływów i odpływów C + S – B + TD = Y = C + G - Te
S + TD + Te = I + G +B
Nadwyżka finansowa sektora prywatnego skompensowana deficytem budżetowym państwa
S – I = G + B – TD – Te
Model gospodarki otwartej z udziałem państwa
- eksport
- import
- saldo handlu zagranicznego X = Ex – Im
PKB w cenach rynkowych PKBCR = C + I + G + Ex – Im
PKB w cenach czynników produktu PKBCCP = C + I + G + Ex – Im - Te
15
Równość odpływów i dopływów
S + TD +Te + Im = I + G + B + Ex
Nadwyżka finansowa sektora prywatnego skompensowanego deficytem budżetowym państwa i
deficytem handlowym z zagranicą i w obrotach handlowych z krajem
S – I = (G + B – TD – Te) + X
Konsekwencje zagranicznej własności czynników produkcji – dochody netto z własności zagranicą
Konsekwencje zużycia majątku trwałego
- fizycznego
- ekonomicznego
Wpływ zmian cen na wartość PKB
- nominalny i realny
- ceny bieżące
- ceny stałe
- deflator PKB
Konsekwencje zróżnicowania państwa pod względem liczby mieszkańców – PKB per capita
PKB per capita wg parytetu siły nabywczej
KEYNESOWSKI MODEL DETERMINANT DOCHODU NARODOWEGO
20.12.2009
Uproszczony model gospodarki: zagregowany popyt (AD) i zagregowana podaż (AS)
Części składowe modelu:
- równowaga w gospodarce ADpl = Y
- nierównowaga gospodarcza ADpl / Y
- nierównowaga popytowa ADpl > Y
- nierównowaga podażowa ADpl < Y
Podział dochodów w gospodarkach domowych
- wydatki konsumpcyjne (C)
- oszczędności (S)
Funkcja konsumpcji
Cpl = Ca + mpc + Yd
Funkcja oszczędności
Spl = Sa + mps + Yd
Funkcja odpływów i konsumpcji
16
Funkcja inwestycji Ipl = Ia
Zagregowany popyt Ypl = Cpl + Ipl
Równowaga (a)W = J
Równowaga (b)Y = AD
1. Dlaczego kobiety modelki zarabiają znacznie więcej niż mężczyźni modele
2. Dlaczego napoje typu cola, piwo sprzedaje się w pojemnikach cylindrycznych a mleko w
pojemnikach prostopadłościennych.
Zawodność rynku
Zawodność państwa
W sferze:
I: Alokacji zasobów
1) praktyki monopolistyczne
1) funkcja właściciela państwa
2) niedobór dóbr publicznych i dóbr
społecznie pożądanych
a) miękkie finansowanie
b) przedsiębiorstwo
3) nadmiar dóbr społecznie niepożądanych
c) nepotyzm
4) generowanie negatywnych skutków zewn.
5) zaniedbywanie pozytywnych skutków zew.
6) zaniechanie produkcji dóbr przyszłych i
ryzykownych
2) funkcja regulacyjna państwa, realizuje ono
interesy
a) decydentów politycznych
b) urzędników państwowych (tzw. biurokratów)
c) oddolnych grup nacisku
II: Stabilizacji
1) wysoka inflacja
1) opóźnienie w mechanizmie monetarnym
2) niepełne wykorzystanie zasobów
(bezrobocie)
2) efekt wypychania (wypierania)
3) polityczny cykl koniunkturalny
4) adaptacyjne/racjonalne oczekiwania inflacyjne
5) realny cykl koniunkturalny
III: Podziału dochodów
1) społecznie nierówny (nieracjonalny) podział 1) nieskuteczność redystrybucji
dochodów
2) anty-inwestycyjny, anty-innowacyjny, i antyprzedsiębiorczy charakter redystrybucji
17
BEZROBOCIE
10.01.2010
Zasoby na rynku pracy
Ludność w wieku produkcyjnym Lp
Aktywni zawodowo Sr
Zatrudnieni (Z)
Bierni zawodowo NSr
Bezrobotni (B)
Zasoby i strumienie na rynku pracy
Zasób zatrudnienia
Zasób bezrobocia
Z
B
Zasób osób nie należących
do zasobu siły roboczej
NSR
Przenikanie zasobów na rynku pracy
Bezrobotni zniechęceni do szukania
pracy
Praca w niepełnym wymiarze z woli
pracodawcy
Praca podejmowana
„na czarno”
18
Praca w niepełnym wymiarze z woli
pracownika
Istota bezrobocia
- osoba bezrobotna
- liczba bezrobotna (B)
- bezrobocie rejestrowane (PUP, WUP)
- BAEL – Badanie Aktywności Ekonomicznej Ludności
- stopa bezrobocia (miara relatywna)
b=
x 100%
Przyczyny bezrobocia
- bezrobocie związane z niedopasowaniem strukturalnym
* bezrobocie frykcyjne
* bezrobocie strukturalne
- bezrobocie związane z nadwyżką podaży pracy
* bezrobocie klasyczne
* bezrobocie koniunkturalne (typu keynesowskiego)
Rynek pracy
- krzywe popytu na pracę (LD)
- krzywe podaży pracy
* AJ – Job acceptance
* LF – siła robocza
- cena na rynku pracy – stawka płac
Konsekwencje bezrobocia
- negatywne
* społeczne (stres, alkoholizm, patologie, bezdomność, dziedziczenie biedy)
* ekonomiczne (ubożenie gospodarstw domowych, wykluczenie społeczne, brak konsumpcji)
- pozytywne – dokształcanie
Zróżnicowanie bezrobocia
- geograficzne
- ze względu na wiek, płeć, wykształcenie, przynależność etniczną
Polityka rynku pracy
- polityka zwiększania popytu na siłę roboczą
19
- polityka zmniejszania podaży na siłę roboczą
- porozumienia międzynarodowe w sprawie transferów zasobów pracy
Zwalczanie bezrobocia – formy zwalczania bezrobocia
- pośrednie (ekonomiczne) i bezpośrednie (pracodawca)
- aktywne:
 makroekonomiczne
o ekspansywna polityka fiskalna
o ekspansywna polityka monetarna
 mikroekonomiczne
o roboty publiczne i prace interwencyjne
o subsydiowanie zatrudnienia
o pożyczki preferencyjne
o szkolenia zawodowe
o pośrednictwo pracy (informacja)
- pasywne:
 zasiłki dla bezrobotnych
 jednorazowe odszkodowania
 wcześniejsze emerytury
INFLACJA
10.01.2010
Hiperinflacja w latach 20. i 49. XX w.
Istota inflacji (wzrost przeciętnego poziomu cen)
- pojęcie inflacji
- miary inflacji
# CPI – wskaźnik cen towarów i usług konsumpcyjnych
# PPI – wskaźnik cen producenta
# deflator PKB
Tempo inflacji
- inflacja pełzająca (do 5%)
- inflacja umiarkowana (5 – 19%)
- inflacja galopująca (20 – 150%)
- hiperinflacja (powyżej 150%) – Węgry po wojnie 19800%, Zimbabwe w ubiegłym roku ok. 2 mln %
Oczekiwania inflacyjne
20
- inflacja oczekiwana
- inflacja nieoczekiwana
Przyczyny inflacji
- inflacja popytowa – tj. ciągniona przez popyt:
- alternatywne wyjaśnienie inflacji popytowej
- luka inflacyjna – koncepcja keynesowska
- monetarystyczne wyjaśnienie inflacji
Równanie Fischera
M*V=P*Q
Gdzie:
M – ilość pieniądza w obiegu
V – prędkość cyrkulacji pieniądza
P – przeciętny poziom cen
Q – wielkość produkcji
- inflacja kosztowa – pchana przez koszty
@ interakcja: sprężyna inflacyjna
Skutki inflacji


ekonomiczne
o zniekształcenie informacyjnej funkcji cen
o „ucieczka” od pieniądza
o Redystrybucja dochodów
o Wzrost niepewności
o Niekorzystne zmiany w bilansie płatniczym
o Wzrost kosztów obsługi działalności gospodarczej
inflacja antycypowana lub nie
Zwalczanie inflacji
- narzędzia polityki dezinflacji
# restrykcyjna polityka monetarna banku centralnego
# restrykcyjna polityka fiskalna rządu
Stopa inflacji w Polsce
1983r. 160%,
1990r. 569%
Współczesne problemy
21
- stagflacja
- deflacja
- niezależność banku centralnego, dezflacja, wskaźnik wyrzeczenia
22