Psychologia jako nauka o człowieku i jego czynnościach. Psychologia jest jedną z nauk o człowieku, ogólnej – jest to nauka o zachowaniu się organizmów żywych (zwierząt i człowieka), potrzebna nauczycielowi, gdyż jej znajomość pomaga w lepszym rozumieniu i kierowaniu, zachowaniu i określaniu ludzi. Przedmiot psychologii W różnych fazach rozwoju tej nauki bardzo różnie rozumiany był przedmiot psychologii. W drugiej połowie IXX w., tj. w pierwszym okresie powstania psychologii naukowej, psychologię traktowano jako naukę o zjawiskach psychicznych, czyli naukę o wrażeniach, spostrzeżeniach, wyobrażeniach, myśleniu, uczuciach itp., tzn. o procesach przebiegających w umyśle człowieka i niedostępnych obserwacji, które mogą być badane na podstawie samoobserwacji. Stąd też pochodzi nazwa tej psychologii, psychologia intropakcyjna (od łac. Instrospecjo- wgląd do wnętrza). Według behawiorystów (od ang. Behaviour- zachowanie), przedmiotem psychologii są reakcje człowieka o prowadzające się do różnego rodzaju ruchu mięśni, tzn. obserwowanie na zewnątrz zachowanie się człowieka, rozumiany jako łańcuch reakcji i wyznaczony przez bodźce pochodzące z otaczającego świata. Istotą tego kierunku odzwierciedla model „S→ R”- bodziec (stimulus) wywołuje reakcje (reaction). Najbardziej skrajni przedstawicie behawiorystów zaprzeczali istnieniu życia psychicznego w ogóle. W psychologii współczesnej podstawowym problemem jest problem stosunku „Człowiek-świat” rozumiany nie tylko jako przystosowanie się człowieka do rzeczywistości w której żyje, ale przede wszystkim oddziaływanie na nią, przeobrażenie jej i zmienianie. Procesy, poprzez które realizuje się stosunek człowieka do otaczającego świata, nazywamy czynnościami, stanowią one główny przedmiot zainteresowań psychologii. Psychologia jest nauką o czynnościach czyli procesach ukierunkowanych (zmierzających do określonego celu) zorganizowanych, mających określoną strukturę. Czynnościami nazywamy prace, uczenie się rozwiązywanie problemów czyli formy i reakcje zachowania się ludzi, mające przebieg ukierunkowany na osiągnięcie określonego celu. Pojęcie czynności Psychologia jest nauka o czynnościach , rozumiejąc przez pojęcie czynności procesy ukierunkowane , zorganizowane ,mającą określoną strukturę . W odróżnieniu od czynności o charakterze procesów chemicznych czy fizjologicznych. Czynności interesujące psychologa nazywamy czynnościami wyższymi ,psychicznymi, których istota polega na regulacji stosunku „organizm- świat” na podstawie znaczenia zdarzeń zachodzącym w otoczeniu jak również w samym organizmie . A więc psychologia jest nauką o czynnościach wyższych . Czynności są procesami ukierunkowanymi , zmierzającymi do określonego celu . Zdolność zatrzymania stałego kierunku czynności zmienia się zarówno w rozwoju gatunkowym (filogenie) , jak i rozwoju osobniczym ( ontogenie) , poza tym jest mniejsza u zwierząt niż u człowieka , bardziej rozwinięta u człowieka dorosłego niż u dziecka . Czynności są procesami mającymi określoną strukturę tzn. poszczególne ich elementy są ze sobą ściśle powiązane i występują w określonych stosunkach przestrzenno –czasowych .Aby cel na którego osiągnięcie skierowana jest działalność jednostki , mógł być osiągnięty , struktura czynności musi uwzględniać zarówno właściwości otoczenia-warunki zewnętrzne jak i właściwości samego podmiotu –warunki wewnętrzne. Struktura czynności zmienia się odpowiednio do warunków zaliczanych do samego podmiotu jak i od otoczenia zewnętrznego . Rodzaje czynności . Czynności są bardzo zróżnicowane , dlatego rodzaje czynności uzależnione są od przyjętego kryterium ich podziału. Przykłady podziału czynności: a) czynności elementarne o charakterze procesów chemicznych czy fizjologicznych i czynności wyższe b) w zależności od stopnia uświadomienia sobie przez jednostkę wykonanej czynności :-czynności świadome, -czynności nieświadome c) w zależności od roli czynności w procesie przybliżenia podmiotu do osiągnięcia spadającego wyniku Podstawowym kryterium podziału czynności wg Tomaszewskiego powinien być sam wynik czynności , tj. stan do którego one zmierza .To kryterium podziału pozwala wyróżnić 4 podstawowe grupy czynności : - czynności skierowane na otoczenie ,najważniejsze, bo dzięki nim człowiek zmienia otaczającą go rzeczywistość np. praca (produkcyjna) pozwala przekształcać przedmioty ściśle materialnego i uzyskiwać określone wytwory; działalność nauczyciela poprzez oddziaływanie na określoną grupę społeczną (uczniowie, klasa- otoczenie) prowadzi do trudnych zmian w tym otoczeniu, polegającym na kształtowaniu określonych cech osobowości uczniów, na wytwarzaniu u nich określonych nawyków, umiejętności. - czynności skierowane na podmiot, dzięki nim dokonuje się zmiany w podmiocie wykonującym te czynności (podmiot- uczeń, czynnościzabawa i nauka) jest to szczególnie ważny rodzaj czynności z punktu widzenia procesu pedagogicznego. Zabawa charakteryzuje się tym, że własna aktywność dziecka dostarcza mu dodatnich przeżyć emocjonalnych takich jak uczucie przyjemności czy radości. Zabawa odbywa dużą rolę w rozwoju dziecka, dzięki niej dziecko poznaje najbliższe otoczenie, zdobywa pewną wiedzę, uczy się określonych reguł postępowania itp. Uczenie się, w rozumieniu aktywności jednostki skierowana na zdobywanie i utrwalanie wiadomości, umiejętności i nawyków pozwala człowiekowi nie tylko na przyswajanie określonych informacji o świecie, ale również nabycie umiejętności przetwarzania i korzystania z tych informacji, rozwiązywanie problemów. - Czynności, których celem jest doskonalenie (zmianę) cech samej czynności to znaczy czynność wykonywana jest przede wszystkim ze względu na samą czynność w celu jej udoskonalenia, skrócenia czasu, estetyki jej wykonywania itp. (trening). - Czynności mające na celu bezpośrednią regulację stosunków podmiotu z otoczeniem, czyli te czynności, które prowadzą do natychmiastowego osiągnięcia wyniku ( rozłożenie parasola w celu ochrony przed deszczem, otrzymanie przez ucznia nagrody za dobre sprawowanie w nauce) Regulacja wzajemnego stosunku człowieka z otoczeniem jako podstawowy problem psychologii. Funkcje wszelkich czynności niezależnie od ich rodzaju jest ich regulacja stosunku podmiotu z otoczeniem ,tj. regulowanie wzajemnego stosunku organizmu ze środowiskiem . Znaczenie czynności jako procesów regulacyjnych ,polegających na utrzymaniu równowagi między organizmem a środowiskiem zauważyli fizjologowie , a teoria Mówi że organizmy żywe maja stałą tendencje do przywracania i zachowania równowagi niezbędnej do utrzymania ich przy życiu (zmniejszenie ilości tlenu szybszy oddech, zmiana oświetlenia- zmiana szerokości źrenicy ).Koncepcja homeostory wynika z koncepcji przystosowania a pokonuje ona bierna role jednostki w tym procesie , organizm jedynie dostosowuje się do zmian zachodzących w otoczeniu Człowiek nie tylko przystosowuje się do środowiska , w którym żyje , również zmienia je zgodnie z celami jakie sobie stawia a wiec regulacja „organizm – świat” ma charakter czynny . Podstawowymi czynnikami regulacyjnymi czynności wyjaśniającymi rolę czynności w utrzymaniu równowagi między organizmem a środowiskiem są ; organizm , czynniki zewnętrzne , aktywność podmiotu . Organizm jako czynnik regulacyjny czynności . Nie wszystkie czynniki występujące w otoczeniu działając na organizm wywołują w nim określone reakcje ( ultradźwięki – pies i człowiek) czyli określone zmiany (reakcje) z otoczeniem w które wywołują reakcje jednego organizmu , nie muszą wywoływać reakcji innego organizmu jak również często obiektywnie ta sama sytuacja wywołuje bardzo różne zachowanie się (zagrożenie – zając i jeż) zależy to od struktury organizmu od jego budowy , tzn. świat zewnętrzny wywołuje w organizmie takie zmiany na jakie pozwala jego struktura . W organizmach żywych wyróżniamy dwa rodzaje struktur: Struktury trwałe dziedziczne , powstające w wyniku doświadczenia gatunkowego , zwane rozwojem filogenetycznym i struktury czasowe , zmienne , nabyte , będące nawykiem doświadczenia indywidualnego. Przykładem zachowań celowych są instynkty (budowa gniazd u ptaków , wędrówki żółwi). Zachowanie instynktownie stanowi filogenetycznie uwarunkowany zespół następujących po sobie reakcji na pewien układów bodźców wewnętrznych (np. wydzielanie określonego hormonu) jak też zewnętrznych (m.in. określone cechy bodźców węchowych w wodzie czy odpowiednie położenie słońca). Prostszymi od instynktów formami zachowania są odziedziczone odruchy tzw. bezwarunkowe (np. zwężenie źrenicy). Zmiana warunku otoczenia wywołuje u organizmów konieczność przystosowania się do nowych warunków . Największe zdolności przystosowawcze posiada człowiek ,dzięki szczególnej budowie osierodkowego układu nerwowego , głownie kory mózgowej w której powstają struktury czasowe . Struktury te będące podstawą czynności odruchowo warunkowych , są wykonanymi w ciągu życia połączeniami między komórkami nerwowymi w korze mózgowej. Rola świata otaczającego w regulacji czynności . Człowiek i stał biologiczne i społeczne jest częścią świata ,w którym żyje . Wszystkie procesy zachodzące w nim samym są wynikiem procesów zachodzących w otaczającym go świecie .Byt człowieka zależy od świata przyrody , warunków fizycznych i chemicznych panujących w tym świecie .Świat przyrody zapewnia człowiekowi ważność utrzymania się przy życiu i działa na organizm postaci bodźców .Bodziec to takie zmiany w otoczeniu , które wyróżniają określone reakcje organizmu .Bodźce określane przez receptury (oczy , uszy , węch, itp.) docierają w postaci impulsów nerwowych do centralnej części ośrodkowego układu nerwowego , kory mózgowej i w umyśle człowieka powstają obrazy obiektywnego świata , będące odzwierciedleniem otaczającej nas rzeczywistości (np. czynność spostrzegania pozwala człowiekowi orientować się w otoczeniu , bodźce dochodzą ze świata zewnętrznego i działają na nerwy zmysłów ). Świat otaczający jest podstawowym czynnikiem regulacji czynności ludzkich stanowi on głównie źródło życia psychicznego .Człowiek jest organizmem zależnym od świata przyrodniczego ale bardziej jaszcze od środowiska społecznego (np. dziecko od chwili urodzenia aż do wieku dojrzałego) Człowiek jako podmiot działania . Człowiek jest jednostką aktywną sam oddziałuje na świat podejmując różne działania tj. czynności , za pomocą których zmienia czy przekształca przedmioty świata materialnego a więc jest aktywnym podmiotem czynności . Działania człowieka są czynnościami nie tylko przez bodźce czy wrodzone możliwości ale głownie przez utrwalone w organizmie doświadczenia osobiste ( wpływ aktywności jednostki na czynność zapamiętywania materiału ; tekst pro- i antyreligijny –osoby wierzące i niewierzące ). Opracowała mgr Benedykta Krogulec Literatura: Tadeusz Tomaszewski „ Idee współczesnej psychologii”