Psychologia jako nauka o człowieku i jego czynnościach.

Psychologia jako nauka o człowieku i jego czynnościach.
Psychologia jest jedną z nauk o człowieku, ogólnej – jest to nauka o zachowaniu się
organizmów żywych (zwierząt i człowieka), potrzebna nauczycielowi, gdyż jej
znajomość pomaga w lepszym rozumieniu i kierowaniu, zachowaniu i określaniu
ludzi.
Przedmiot psychologii
W różnych fazach rozwoju tej nauki bardzo różnie rozumiany był przedmiot
psychologii. W drugiej połowie IXX w., tj. w pierwszym okresie powstania psychologii
naukowej, psychologię traktowano jako naukę o zjawiskach psychicznych, czyli
naukę o wrażeniach, spostrzeżeniach, wyobrażeniach, myśleniu, uczuciach itp., tzn.
o procesach przebiegających w umyśle człowieka i niedostępnych obserwacji, które
mogą być badane na podstawie samoobserwacji. Stąd też pochodzi nazwa tej
psychologii, psychologia intropakcyjna (od łac. Instrospecjo- wgląd do wnętrza).
Według behawiorystów (od ang. Behaviour- zachowanie), przedmiotem psychologii
są reakcje człowieka o prowadzające się do różnego rodzaju ruchu mięśni, tzn.
obserwowanie na zewnątrz zachowanie się człowieka, rozumiany jako łańcuch
reakcji i wyznaczony przez bodźce pochodzące z otaczającego świata. Istotą tego
kierunku odzwierciedla model „S→ R”- bodziec (stimulus) wywołuje reakcje
(reaction). Najbardziej skrajni przedstawicie behawiorystów zaprzeczali istnieniu
życia psychicznego w ogóle.
W psychologii współczesnej podstawowym problemem jest problem stosunku
„Człowiek-świat” rozumiany nie tylko jako przystosowanie się człowieka do
rzeczywistości w której żyje, ale przede wszystkim oddziaływanie na nią,
przeobrażenie jej i zmienianie.
Procesy, poprzez które realizuje się stosunek człowieka do otaczającego świata,
nazywamy czynnościami, stanowią one główny przedmiot zainteresowań psychologii.
Psychologia jest nauką o czynnościach czyli procesach ukierunkowanych
(zmierzających do określonego celu) zorganizowanych, mających określoną
strukturę.
Czynnościami nazywamy prace, uczenie się rozwiązywanie problemów czyli formy
i reakcje zachowania się ludzi, mające przebieg ukierunkowany na osiągnięcie
określonego celu.
Pojęcie czynności
Psychologia jest nauka o czynnościach , rozumiejąc przez pojęcie czynności
procesy ukierunkowane , zorganizowane ,mającą określoną strukturę .
W odróżnieniu od czynności
o charakterze procesów chemicznych czy
fizjologicznych.
Czynności
interesujące
psychologa
nazywamy
czynnościami
wyższymi
,psychicznymi, których istota polega na regulacji stosunku „organizm- świat” na
podstawie znaczenia zdarzeń zachodzącym w otoczeniu jak również w samym
organizmie .
A więc psychologia jest nauką o czynnościach wyższych .
Czynności są procesami ukierunkowanymi , zmierzającymi do określonego celu .
Zdolność zatrzymania stałego kierunku czynności zmienia się zarówno w rozwoju
gatunkowym (filogenie) , jak i rozwoju osobniczym ( ontogenie) , poza tym jest
mniejsza u zwierząt niż u człowieka , bardziej rozwinięta u człowieka dorosłego niż
u dziecka .
Czynności są procesami mającymi określoną strukturę tzn. poszczególne ich
elementy są ze sobą ściśle powiązane i występują w określonych stosunkach
przestrzenno –czasowych .Aby cel na którego osiągnięcie skierowana jest
działalność jednostki , mógł być osiągnięty , struktura czynności musi uwzględniać
zarówno właściwości otoczenia-warunki zewnętrzne jak i właściwości samego
podmiotu –warunki wewnętrzne.
Struktura czynności zmienia się odpowiednio do warunków zaliczanych do samego
podmiotu jak i od otoczenia zewnętrznego .
Rodzaje czynności .
Czynności są bardzo zróżnicowane , dlatego rodzaje czynności uzależnione są od
przyjętego kryterium ich podziału. Przykłady podziału czynności:
a) czynności elementarne o charakterze procesów chemicznych
czy
fizjologicznych i czynności wyższe
b) w zależności od stopnia uświadomienia sobie przez jednostkę wykonanej
czynności :-czynności świadome, -czynności nieświadome
c) w zależności od roli czynności w procesie przybliżenia podmiotu do
osiągnięcia spadającego wyniku
Podstawowym kryterium podziału czynności wg Tomaszewskiego powinien być sam
wynik czynności , tj. stan do którego one zmierza .To kryterium podziału pozwala
wyróżnić 4 podstawowe grupy czynności :
- czynności skierowane na otoczenie ,najważniejsze, bo dzięki nim
człowiek zmienia otaczającą go rzeczywistość np. praca (produkcyjna)
pozwala przekształcać przedmioty ściśle materialnego i uzyskiwać
określone wytwory; działalność nauczyciela poprzez oddziaływanie na
określoną grupę społeczną (uczniowie, klasa- otoczenie) prowadzi do
trudnych zmian w tym otoczeniu, polegającym na kształtowaniu
określonych cech osobowości uczniów, na wytwarzaniu u nich
określonych nawyków, umiejętności.
- czynności skierowane na podmiot, dzięki nim dokonuje się zmiany
w podmiocie wykonującym te czynności (podmiot- uczeń, czynnościzabawa i nauka) jest to szczególnie ważny rodzaj czynności z punktu
widzenia procesu pedagogicznego. Zabawa charakteryzuje się tym, że
własna aktywność dziecka dostarcza mu dodatnich przeżyć
emocjonalnych takich jak uczucie przyjemności czy radości. Zabawa
odbywa dużą rolę w rozwoju dziecka, dzięki niej dziecko poznaje
najbliższe otoczenie, zdobywa pewną wiedzę, uczy się określonych
reguł postępowania itp. Uczenie się, w rozumieniu aktywności jednostki
skierowana na zdobywanie i utrwalanie wiadomości, umiejętności
i nawyków pozwala człowiekowi nie tylko na przyswajanie określonych
informacji o świecie, ale również nabycie umiejętności przetwarzania
i korzystania z tych informacji, rozwiązywanie problemów.
- Czynności, których celem jest doskonalenie (zmianę) cech samej
czynności to znaczy czynność wykonywana jest przede wszystkim ze
względu na samą czynność w celu jej udoskonalenia, skrócenia czasu,
estetyki jej wykonywania itp. (trening).
-
Czynności mające na celu bezpośrednią regulację stosunków podmiotu
z otoczeniem, czyli te czynności, które prowadzą do natychmiastowego
osiągnięcia wyniku ( rozłożenie parasola w celu ochrony przed
deszczem, otrzymanie przez ucznia nagrody za dobre sprawowanie
w nauce)
Regulacja wzajemnego stosunku człowieka z otoczeniem jako podstawowy
problem psychologii.
Funkcje wszelkich czynności niezależnie od ich rodzaju jest ich regulacja
stosunku podmiotu z otoczeniem ,tj. regulowanie wzajemnego stosunku organizmu
ze środowiskiem .
Znaczenie czynności jako procesów regulacyjnych ,polegających na utrzymaniu
równowagi między organizmem a środowiskiem zauważyli fizjologowie , a teoria
Mówi że organizmy żywe maja stałą tendencje do przywracania i zachowania
równowagi niezbędnej do utrzymania ich przy życiu (zmniejszenie ilości tlenu
szybszy oddech, zmiana oświetlenia- zmiana szerokości źrenicy ).Koncepcja
homeostory wynika z koncepcji przystosowania a pokonuje ona bierna role jednostki
w tym procesie , organizm jedynie dostosowuje się do zmian zachodzących w
otoczeniu Człowiek nie tylko przystosowuje się do środowiska , w którym żyje ,
również zmienia je zgodnie z celami jakie sobie stawia a wiec regulacja „organizm –
świat” ma charakter czynny .
Podstawowymi czynnikami regulacyjnymi czynności wyjaśniającymi rolę czynności
w utrzymaniu równowagi między organizmem a środowiskiem są ; organizm ,
czynniki zewnętrzne , aktywność podmiotu .
Organizm
jako
czynnik
regulacyjny
czynności
.
Nie wszystkie czynniki występujące w otoczeniu działając na organizm wywołują
w nim określone reakcje ( ultradźwięki – pies i człowiek) czyli określone zmiany
(reakcje) z otoczeniem w które wywołują reakcje jednego organizmu , nie muszą
wywoływać reakcji innego organizmu jak również często obiektywnie ta sama
sytuacja wywołuje bardzo różne zachowanie się (zagrożenie – zając i jeż) zależy to
od struktury organizmu od jego budowy , tzn. świat zewnętrzny
wywołuje
w organizmie takie zmiany na jakie pozwala jego struktura .
W organizmach żywych wyróżniamy dwa rodzaje struktur:
Struktury trwałe dziedziczne , powstające w wyniku doświadczenia gatunkowego ,
zwane rozwojem filogenetycznym i struktury czasowe , zmienne , nabyte , będące
nawykiem doświadczenia indywidualnego.
Przykładem zachowań celowych są instynkty (budowa gniazd u ptaków , wędrówki
żółwi). Zachowanie instynktownie stanowi filogenetycznie uwarunkowany zespół
następujących po sobie reakcji na pewien układów bodźców wewnętrznych (np.
wydzielanie określonego hormonu) jak też zewnętrznych (m.in. określone cechy
bodźców węchowych w wodzie czy odpowiednie położenie słońca).
Prostszymi od instynktów formami zachowania są odziedziczone odruchy tzw.
bezwarunkowe (np. zwężenie źrenicy).
Zmiana warunku otoczenia wywołuje u organizmów konieczność przystosowania się
do nowych warunków .
Największe zdolności przystosowawcze posiada człowiek ,dzięki szczególnej
budowie osierodkowego układu nerwowego , głownie kory mózgowej w której
powstają struktury czasowe . Struktury te będące podstawą czynności odruchowo
warunkowych , są wykonanymi w ciągu życia połączeniami między komórkami
nerwowymi w korze mózgowej.
Rola świata otaczającego w regulacji czynności . Człowiek i stał biologiczne
i społeczne jest częścią świata ,w którym żyje . Wszystkie procesy zachodzące
w nim samym są wynikiem procesów zachodzących w otaczającym go świecie .Byt
człowieka zależy od świata przyrody , warunków fizycznych i chemicznych
panujących w tym świecie .Świat przyrody zapewnia człowiekowi ważność
utrzymania się przy życiu i działa na organizm postaci bodźców .Bodziec to takie
zmiany w otoczeniu , które wyróżniają określone reakcje organizmu .Bodźce
określane przez receptury (oczy , uszy , węch, itp.) docierają w postaci impulsów
nerwowych do centralnej części ośrodkowego układu nerwowego , kory mózgowej
i w umyśle człowieka powstają obrazy obiektywnego świata , będące
odzwierciedleniem otaczającej nas rzeczywistości (np. czynność spostrzegania
pozwala człowiekowi orientować się w otoczeniu , bodźce dochodzą ze świata
zewnętrznego i działają na nerwy zmysłów ). Świat otaczający jest podstawowym
czynnikiem regulacji czynności ludzkich stanowi on głównie źródło życia
psychicznego .Człowiek jest organizmem zależnym od świata przyrodniczego ale
bardziej jaszcze od środowiska społecznego (np. dziecko od chwili urodzenia aż do
wieku dojrzałego) Człowiek jako podmiot działania . Człowiek jest jednostką aktywną
sam oddziałuje na świat podejmując różne działania tj. czynności , za pomocą
których zmienia czy przekształca przedmioty świata materialnego a więc jest
aktywnym podmiotem czynności . Działania człowieka są czynnościami nie tylko
przez bodźce czy wrodzone możliwości ale głownie przez utrwalone w organizmie
doświadczenia osobiste ( wpływ aktywności jednostki na czynność zapamiętywania
materiału ; tekst pro- i antyreligijny –osoby wierzące i niewierzące ).
Opracowała
mgr Benedykta Krogulec
Literatura:
Tadeusz Tomaszewski „ Idee współczesnej psychologii”