3. Średniowiecze część I
advertisement
3. Średniowiecze część I Historia TU Lekcja 9 Dział: Wieki średnie Temat: Kształtowanie się średniowiecznej Europy 1. Bizancjum - cesarstwo wschodnie (stolica Konstantynopol) Wschodnie bogate prowincje dawnego Imperium przetrwały najazdy barbarzyńców Półwysep Bałkański, Azja Mniejsza, Syria i Egipt (na krótko Półwysep Apeniński) a. Rozkwit cesarstwa za panowania cesarza Justyniana Wielkiego (527-565) Bizancjum orientalnym państwem despotycznym – cesarz stoi na czele instytucji państwowych i kościelnych Cesarz: najwyższy prawodawca i sędzia, kieruje polityką zagraniczną, zarządza administracją i wojskiem, uważa się za głowę Kościoła, na dworze przepych i ceremoniał Kodeks Justyniana – kodyfikacja prawa rzymskiego Kodeks prawa cywilnego – stał się podstawą kodeksów prawnych Europy Budownictwo i sztuka w stylu bizantyjskim Kościół Hagia Sophia (Mądrości Bożej) -Konstantynopol Cechy architektury: sklepienia, kopuły, łuki, marmury Cechy malarstwa: mozaiki, ikony, zdobienia złote, dekoracje roślinne b. VII w. – spór religijny o stosunek do świętych obrazów - ikon Ikonodułowie („niewolnicy”) zwolennicy ikon przekonani o ich cudownej mocy Ikonoklaści („obrazoburcy”)przeciwnicy ikon – relikt pogaństwa c. 1054 r. – schizma wschodnia – rozłam ( wzajemne zwalczanie się) Kościół rzymskokatolicki ( uznający papieża) Kościół prawosławny ( uznający patriarchę Konstantynopola) 2. Islam i świat arabski Mieszkańcy Półwyspu Arabskiego –arabowie zwani Beduinami- koczowniczy tryb życia. Znane miasta – Medyna i Mekka która się rozwijała – pielgrzymki do Czarnego Kamienia a. Religia stworzona w VII w. przez Mahometa Nauczanie Mahometa nie spodobało się mieszkańcom Mekki (wyśmiewany, prześladowany 622 r. – ucieczka Mahometa z Mekki do Jatrib (Medyna - miasto proroka) – tzw. hidżra - od tego wydarzenia muzułmanie datują pierwszy rok w kalendarzu Mahomet jednoczy plemiona arabskie, które przechodzą na – licznej podboje możliwe: Dżihad – walka z szatanem - święta wojna w obronie islamu (śmierć miejsce w raju) b. Islam Wyznawcy islamu –muzułmanie (Posłuszni Bogu) – wierzą w jednego Boga - Allaha Islam religia monoteistyczna – czerpie z chrześcijaństwa i judaizmu Człowiek ma nieśmiertelną duszę i wolną wolę, czeka go sąd ostateczny – raj -piekło Święta księga islamu – Koran (czytanie) spsiany przez towarzyszy Mahometa na podstawie nauczania – 114 rozdziałów (sury) Podstawa życia muzułmanina jest tzw. „pięć filarów islamu” Wyznanie wiary – „Nie ma boga prócz Allaha, Mahomet jest jego prorokiem” Modlitwa – pięć razy w ciągu dnia z twarzą zwróconą w stronę Mekki Jałmużna – zbierania w formie daniny od dochodu Post – ścisły w miesiącu ramadan Pielgrzymka do Mekki – przynajmniej raz w życiu Wstrzymanie się od picia alkoholu i spożywania wieprzowiny i hazardu c. Po śmierci Mahometa jego następcy ( Kalifowie) stworzyli państwo teokratyczne Życie polityczne podporządkowane religii - Kalif, rząd na czele z wezyrem i dywanami Podboje: Persja część Bizancjum ( Syrię, Palestynę i Egipt), Północna Afryka, Hiszpania, Pozostawianie administracji swobody religijnej –pobieranie podatku - charadż 3. Państwo Franków Po upadku cesarstwa zachodniego na jego terytorium powstały państwa barbarzyńskie a. Królestwo Franków pod rządami Merowingów - powstało w V w. w północnej Galii Plemiona germańskie mieszkające nad Renem od III w. zaczęły zwać się Frankami. W V w. powstało państwo na czele -władcy zwani - Merowingami a. Chrzest Chlodwiga 496 w obrządku katolickim (umocnienie pozycji państwa integracja) Państwo Franków to monarchia patrymonialna - państwo prywatną własność władcy Prawo zwyczajowe – podział państwa między synów – zwalczanie się wzajemnie b. Rzeczywista władza w państwie w rękach majordomów (urzędnicy dworscy) 751r. majordom - Pepin Mały detronizuje ostatniego z Merowingów i koronuje się na króla — początek dynastii Karolingów (zgoda Papieża –wdzięczność Państwo Kościelne) c. podboje Karol Młot w 732 roku pod Poitiers (czyt. płatje) pokonuje Arabów Podbój Longobardów, Bawarii i Saksonii, klęska z Arabami w Hiszpanii (Karol Wielki) d. Organizacja państwa Najwyższa władza –monarcha, urzędnicy dworscy: seneszal, kanclerz, palatyn Zarząd terytorialny – hrabstwa (hrabiowie) marchie (margrabiowie) e. W 800 r Karol Wielki koronowany a cesarza rzymskiego (niezadowolenie Bizancjum) f. Podział państwa Karola Wielkiego (śmierć władcy 814 r.) Ludwik Pobożny słabym władcą, jego synowie toczyli spory o podział ojcowizny Traktat w Verdun (czyt. verdę) 843 r.- początki dwóch państw - Francji i Niemiec Lotar - tytuł cesarza - część środkowa królestwa z Italią Ludwik Niemiecki - część wschodnia królestwa (późniejsze Niemcy) Karol Łysy część zachodnia (późniejsza Francja) Cesarstwo w Europie Zachodniej odnowił dopiero – władca Niemiec - Otton I w 962 r. Zadanie domowe str. 79, zad. 5 1. Uzasadni bądź obal twierdzenie, że państwo arabskie było państwem teokratycznym Całe życie polityczne było podporządkowane religii. Pytania sprawdzające: 1. Jak nazywał się władca za którego Bizancjum przeżywało największy rozkwit? Lekcja 10 Dział: Wieki średnie Temat: Feudalizm a system lenny. 1. Formowanie się systemu lennego a. geneza systemu lennego – słabsi w czasach niepokojów szukają opieki silniejszych Wojny, przemieszczanie się ludów, brak silnej władzy słabsi szukają ochrony u osób dysponujących siłą zbrojną 2. Ustrój lenny – prawa i zwyczaje w relacjach senior -wasal a. Formy kontaktu lennego Komendacja (łac. polecenie) –oddanie się osoby wolnej pod opiekę możnego (seniora) w zamian za wierną służbę Hołd lenny – ceremonia oddania się wasala pod opiekę seniora (związek osobowy) Inwestytura – symboliczne nadanie lenna –wręczenie np. włóczni (związek rzeczowy) System lenny upowszechnił się głównie w Europie Zachodniej b. pojęcia Senior (łac. starszy) –opiekował się wasalem, który złożył mu hołd (pan lenn) Nadanie wasalowi lenna Pomoc i ochrona wasala Wasal (cel. służba)- składał hołd seniorowi, zobowiązywał się mu służyć w zamian za to dostawał opiekę i ziemię (lennik) Służba wojskowa na wezwanie wasala Dochowanie wierności seniorowi Uczestnictwo w radzie i sądzie seniora Wykup seniora z niewoli Opłaty na uroczystości ślub córki i pasowanie syna -seniora Lenno (ger. Dobra użyczone) –ziemia nadawana przez seniora wasalowi 3. Piramida (drabina) feudalna a. Król - Suzeren – nadaje lenno swym wasalom, Ci dawali mniejsze nadziały swoim itd. Każdy z seniorów zatrzymuje jakiś obszar na utrzymanie – domen b. Osłabienie władzy centralnej - „wasal mojego wasala nie jest moim wasalem” Senior mógł pociągnąć do odpowiedzialności tylko swego bezpośredniego wasala Wewnętrzne rozbicie państwa –seniorowie niezależni od władzy królewskiej Konflikt lojalności – jeden wasal ma kilku seniorów, w przypadku konfliktu problem Anglia wyjątkiem - wszyscy wasale otrzymują lenno bezpośrednio od króla - wierność 4. Chłopi Podstawowa grupa społeczna okresu średniowiecza a. Akt prekarium – chłopi dobrowolnie ( za opiekę) stawali się poddanymi swych panów, w zamian użytkowali ich ziemie. Społeczeństwo feudalne – to takie w którym najliczniejsza grupa to chłopstwo podporządkowane właścicielom ziemskim, zobowiązani są oni do uiszczania danin, a także pańszczyzny w zamian za użytkowanie pańskiej ziemi. Na ziemiach polskich feudalizm trwał aż do XIX wieku. Zadanie domowe str. 83, zad. 1. Wyjaśni, dlaczego we wczesnym średniowieczu ukształtował się system lenny? Ciągłe wojny, brak silnej władzy, brak spokoju, słabsi oddają się pod opiekę silniejszych 2. Oceń zalety i wady systemu lennego Zalety – opieka nad słabszymi, wady – osłabienie władzy króla Pytania sprawdzające: 1. Wyjaśni jaka jest geneza systemu lennego słabsi w czasach niepokojów szukają opieki silniejszych 2. Wymień i scharakteryzuj formy kontaktu lennego Komendacja –oddanie się osoby wolnej pod opiekę możnego (seniora) w zamian za wierną służbę. Hołd lenny – ceremonia oddania się wasala pod opiekę seniora. Inwestytura – symboliczne nadanie lenna –wręczenie np. włóczni. 3. Wyjaśni kim był senior w systemie lennym i jakie miał obowiązki Senior –opiekował się wasalem, który złożył mu hołd 4. Wyjaśni kim był wasal w systemie lennym i jakie miał obowiązki Wasal - składał hołd seniorowi, zobowiązywał się mu służyć w zamian za to dostawał opiekę i ziemię Lekcja 11 Dział: Wieki średnie Temat: Cesarstwo i papiestwo w walce o panowanie nad światem. 1. Feudalizacja instytucji kościelnych Obraz Kościoła w XI w.: Najbogatsza i najpotężniejszą instytucją świata feudalnego Postępuje uzależnienie kościoła od władzy świeckiej Postępuje zeświecczenie i rozkład moralny kleru Symonia – sprzedaż stanowisk kościelnych Nikolaizm – łamanie celibatu (problem – materialna przyszłości swych dzieci) Nepotyzm –faworyzowanie członków rodziny przy obsadzaniu stanowisk Inwestytura – prawo nominacji na stanowiska kościelne biskupów i opatów a. Cezaropapizm – skupienie pełni władzy nad państwem i Kościołem w rękach monarchy. Inwestytura – prawo do nominacji na stanowiska kościelne biskupów i opatów (niezadowolenie duchownych) 2. Ruch odnowy Kościoła w XI w. a. Benedyktyński klasztor w Cluny (czyt. klini) - Francja- Burgundia Opactwo Cluny podporządkowało sobie inne klasztory tworząc tzw. kongregację kluniacką ( 2 tys. klasztorów) Opactwa Kongregacji – podległy papieżowi i kierowały się benedyktyńską regułą z Cluny b. Zakon Cystersów – oparty na ubóstwie rezygnacja z indywidualnej własności, skromne klasztory, praca na roli centralnym ośrodkiem zarządzającym wszystkimi klasztorami – kapituła ( wszyscy opaci) 3. Spór o inwestyturę i reformy greograiańskie a. W 1059 r. Papież Mikołaj II ogłosił nowy sposób wyboru papieża — przez konklawe (zamknięte grono kardynałów) (konklawe łac. pod kluczem) (kardynałów łac. główny) wcześniejsza zasada przez kler i lud rzymski –łatwa do manipulacji przez cesarzy Papież Mikołaj II starał się podkreślać równorzędność władzy papieskiej i świeckiej b. Papież Grzegorz VII wydaje program reform - Dictatus papae : papocezaryzm - zwierzchnictwo papieża nad cesarzem władza świecka nie ma prawa do inwestytury tylko papież koronuje na cesarza papież ma najwyższą władzę prawodawczą i sądowniczą Centralizacja Kościoła pod absolutną władza papieża Kodyfikacja prawa kanonicznego Obowiązek przestrzegania celibatu przez duchownych Majątek raz przekazany kościołowi miał na zawsze być jego własnością 4. Początek walki o panowanie nad światem (dominium mundi ) a. Przeciwnik reform gregoriańskich -cesarz Henryk IV upokorzył się przed papieżem w Canossie „pójść do Canossy” - warto się czasem ukorzyć, aby coś zyskać. Henryk IV kontynuował nadawanie inwestytury- papież zagroził mu klątwą Henryk IV w 1076 zwołał synod biskupów niemieckich do Wormacji zdetronizował papieża- a ten rzucił na niego klątwę Henryk IV od książąt dostaje ultimatum -jeżeli nie uzyska przebaczenia straci władzę Grzegorz VII udaje się do Niemiec - Henryk IV wyruszył mu naprzeciw - w 1077 przed zamkiem w Canossie - 3 dni upokorzony cesarz musiał prosić papieża o zdjęcie klątwy Kontrofensywa Henryk IV : Pokonanie opozycji książąt niemieckich (saskich) i wybranego przez nich antykróla Detronizacja Grzegorza VII wybór antypaieża Klemensa III (1080) 1084 - wkroczenie do Rzymu i koronacja na cesarza (Grzegorz VII ucieka do Salerno) b. Koniec sporu o inwestyturę – Konkordat wormacki (1122) – biskupów mianują duchowni ale lenno nadaje biskupowi cesarz Konkordat (łac. uzgodniony)- układ między papieżem a władzą państwową Wyróżnienie dwóch inwestytur Kościelna – wprowadzenie na urząd biskupa, opata – kolegium kanoników Świecka – przekazanie dóbr lennych - cesarz Zadanie domowe 87 5. Przedstaw główne etapy walki Grzegorza VII i Henryka IV. Papież Grzegorz VII wydaje program reform - Dictatus papae (papocezaryzm - zwierzchnictwo papieża nad cesarzem). Henryk IV kontynuował nadawanie inwestytury- papież zagroził mu klątwą. Henryk IV w 1076 zwołał synod biskupów niemieckich do Wormacji zdetronizował papieża- a ten rzucił na niego klątwę. Henryk IV od książąt dostaje ultimatum -jeżeli nie uzyska przebaczenia straci władzę. Grzegorz VII udaje się do Niemiec - Henryk IV wyruszył mu naprzeciw - w 1077 przed zamkiem w Canossie - 3 dni upokorzony cesarz musiał prosić papieża o zdjęcie klątwy. Kontrofensywa Henryk IV. Pytania sprawdzające: 1. Wyjaśni pojęcie cezaropapizm Cezaropapizm – skupienie pełni władzy nad państwem i Kościołem w rękach monarchy 2. Wyjaśni pojęcie papocezaryzm papocezaryzm - zwierzchnictwo papieża nad cesarzem 3. Wyjaśni pojęcie Inwestytura Inwestytura – prawo do nominacji na stanowiska kościelne biskupów i opatów 4. Podaj jak zakończył się spór o inwestyturę miedzy cesarzem a papieżem Konkordat wormacki (1122) – biskupów mianują duchowni ale lenno nadaje biskupstwo cesarz. Lekcja 12 Dział: Wieki średnie Temat: Kryzysy religijne i polityczne w średniowieczu. 1. Kryzys w Europie Zachodniej w XIV wieku a. ruchy antyfeudalne chłopów w Europie Wiek XIV – w Europie zachodniej kryzys wojny, lata nieurodzaju – głód epidemia dżumy - „Czarnej śmierci” - 1348-1350 - śmierć l/3 ludzi Europy Pogarszająca się sytuacja chłopów: Wzrost obciążeń na rzecz panów feudalnych i państwa Nieudane i krwawo stłumione największe bunty chłopskie w Europie: powstanie we Francji zwane żakerią (Jacques - Jakub pogardliwie) powstanie w Anglii Wata Tylera (czyt. łota tajnera) b. kryzys Kościoła i papiestwa – niewola awiniońska – papież rezyduje w mieście Awinion we Francji i jest całkowicie zależny od króla tego państwa. Papież Klemens V przeniósł Stolicę Apostolską do leżącego we Francji Awinionu Papieże stają się całkowicie zależni od króla Francji Likwidacja zakonu templariuszy ( król francuski przejmuje ich majątek) Kryzys papiestwa w okresie niewoli awiniońskiej Fiskalizm kurii papieskiej Nepotyzm – popieranie członków rodziny na stanowiska kościelne Symonia – handel stanowiskami i sakramentami 2. Wielka schizma zachodnia - równolegle wybierano papieży w Rzymie i Awinionie –załamanie się autorytetu papiestwa. Urban VI w 1378 z powrotem przenosi Stolice Apostolską z Awinionu do Rzymu Część kardynałów oburzona poczynaniami papieża nie uznają jego wyboru i powołują nowego papieża – Klemensa VII – który rezyduje w Awinionie Programy reform w kościele głoszone na uniwersytetach – narodziny ruchu soborowego Koncyliaryzm - pogląd głoszący wyższość soboru powszechnego (spotkanie biskupów całego Kościoła) nad papieżem (uniwersytety) Próby rozwiązania patowej sytuacji – sobory powszechne: Piza 1409 – pogorszenie sytuacji wybór trzeciego papieża – soborowego - Aleksander V, a po jego śmierci Jan XXIII Konstancja1414 - 1418 - nakaz abdykacji wszystkich papieży Bazylea -koniec schizmy1449 powołanie Eugeniusza VI –koniec koncyliaryzmu Zwycięstwo Kurializmu – poglądu głoszącego wyższość papieża nad soborem 3. Husytyzm – czeski ruch religijno - społeczny i narodowy skierowany przeciw władzy politycznej papieża i zależności Czech od Niemiec. Jego twórcą był profesor uniwersytetu praskiego Jan Hus. Czechy krajem wchodzącym w skład Rzeszy Niemieckiej – podziały społeczne pokrywały się z narodowościowymi: Niemcy – szlachta, bogate mieszczaństwo i duchowieństwo Czesi – biedota i chłopi Jan Hus w traktacie O Kościele – krytykuje: Nepotyzm (uprzywilejowanie krewnych) Bogacenie się duchowieństwa i ich przywileje, majątki kościelne (1/3 w Czechach) Stosowanie łaciny w liturgii, i komunii pod jedna postacią Jan Hus udaje się na sobór w Konstancji by wziąć udział w dyspucie teologicznej a. Jan Hus spalony na stosie podczas obrad soboru w Konstancji w 1415 - mimo że posiadał „list żelazny” gwarancje nietykalności od cesarza Luksemburczyka b. wojny huscyskie w czechach W Czechach wybucha powstanie przeciwko władzy Zygmunta Luksemburskiego Dwa odłamy husytów (początków współpracujące ze sobą): Utrakwiści (kalikstyni) ( kielich, pod 2 postaciami) - umiarkowane skrzydło Bogate mieszczaństwo, szlachta, profesorowie - za ugodą z katolikami Odebranie majątków duchowieństwu, liturgia w języku czeskim Taboryci - (miasto Tabor) radykalne skrzydło Biedni chłopi i mieszczanie - przeciwko ugodzie - za walką z feudałami Bratobójcza dla Czechów bitwa pod Lipanami w 1434 Utrakwiści zwarli kompromis z cesarzem i soborem w Bazylei tzw. „kompakty praskie” Czeski Kościół husycki dostaje autonomie Liturgia w języku czeskim Komunia pod dwiema postaciami Utrakwiści uznali prawa Zygmunta Luksemburskiego do korony czeskiej Bratobójcza dla czechów bitwa pod Lipanami w 1434 Katolicy i utrakwiści pokonali wojska taborytów (śmierć Prokopa Wielkiego) Zadanie domowe 90 1. Wymień i omów przejawy kryzysu Kościoła w okresie tak zwanej niewoli awiniońskiej papiestwa Niewola awiniońska papieży, Wielska schizma zachodnia,- wybór papieży i antypapieży Pytania sprawdzające: 1. Wyjaśni pojęcie Husytyzm Husytyzm – czeski ruch religijno - społeczny i narodowy skierowany przeciw władzy politycznej papieża i zależności Czech od Niemiec. Lekcja 13 Dział: Wieki średnie Temat: Początki Polski. 1. Plemiona na ziemiach polskich w IX w. m.in.: a. Wiślanie (Małopolska) – popadli w zależność od sąsiada– Państwa Wielkomorawskiego b. Polanie (Wielkopolska)-utworzenie państwa ze stolicą w Gnieźnie -podbój terenów Pierwszy władca Polski (Polan) —Księże Mieszko I (ok.960-992) z dynastii Piastów 2. Chrzest Polski w 966 roku i jego znaczenie. Przyczyny Wzmocnienie jedności państwa (jedna wiara) i swej władzy - „Sakralizacja” Bezpośrednia układ polityczny z Czechami (małżeństwo z Dobrawą) przeciwko poganom na Pomorzu Dołączenie Polski chrześcijańskiej Europy kontakt - z papieżem i cesarzem Druga żona Oda – córka Teodoryka – margrabiego niemieckiego Konsekwencje i znaczenie chrztu Napływ duchowieństwa - budowa administracji państwa (znajomość pisma) Biskup misyjny Jordan w Poznaniu - zwierzchnik kościoła -początek wolnej chrystian. 3. Bolesław Chrobry (s. Mieszka I i Dobrawy) - pierwszy król polski (koronacja 1025) a. męczeńska śmierć biskupa Wojciecha (na ziemiach pogańskich Prusów) wykupienie zwłok Wojciecha przez Chrobrego- pochowanie ich w Gnieźnie – i starania o kanonizację i utworzenie arcybiskupstwa. b. 1000 r - zjazd gnieźnieński Religia - Pielgrzymka Ottona III do grobu św. Wojciecha - utworzenie arcybiskupstwa w Gnieźnie i 3 biskupstw: Kraków, Wrocław Kołobrzeg Polityka -Otton III - program jednoczenia Europy chrześcijańskiej - symbolicznie koronował Bolesława Chrobrego, wymiana darów Bolesław - włócznie św. Maurycego, Otton III relikwie św. Wojciecha 4. Międzynarodowe położenie Polski za panowania Bolesława Chrobrego a. Wojna polsko - niemiecka zakończona po 15 latach pokojem w Budziszynie w 1018 r. Pierwszy etap Po śmierci Ottona III Chrobry zajmuje podporządkowane cesarzowi – Miśnię Milsko i Łużyce a później Czechy - oznaczało to wojnę z królem Henrykiem II Ofensywa Henryka II odzyskanie Czech, Łużyc i Milska i dotarcie do Poznania -pokój Drugi etap Ofensywa Chrobrego zajęcie Milska i Łużyc Układ pokojowy w Mersenburgu - Milsko i Łużyce Chrobry ma jako lenno cesarskie Trzecie etap Dwie nieudane wyprawy cesarza i bohaterska obrona grodu - Niemcza (Śląsk) Pokój w Budziszynie - Chrobry zachował Milsko i Łużyce b. Wyprawa na Ruś Kijowską - przyłączenie do Polski Grodów Czerwieńskich Wytrącanie się w spór o władzę – miedzy Światosławem którego poprał a jego bratem Zdobycie Kijowa (wyszczerbienie miecza o Złotą Bramę)i łupów dla rycerstwa c. Koronacja Bolesława Chrobrego w Gnieźnie 1025 roku. podkreślała jedność państwa i władzy centralnej niezależność od innych władców Stała się możliwa - kiedy zmarli dwaj przeciwnicy koronacji -Henryk II i Benedykt VIII 5. Kryzys i odbudowa państwa piastowskiego a. Panowanie króla Mieszka II (s. Chrobrego) ( król 1025 -1031)(książę 1032-1034) b. Bunt braci Mieszka II i najazd na Polskę w 1031 koalicji niemiecko-ruskiej Konflikt wewnętrzny - przyrodni brat Bezprym chce władzy - pod pretekstem jego obrony w 1031 Polskę najechała koalicja niemiecko – ruska utrata: Milska i Łużyc - Niemcy Grodów Czerwieńskich - Ruś Mieszko II ucieka do Czech a Bezprym przejmuje władze na krótko (zamordowany), Mieszko II powraca (1032-1034) akceptuje warunki cesarza - zrzeka się korony c. Bunt chłopski w 1037 przeciw możnym, rycerstwu i religii chrześcijańskiej Bunt kmieci spowodowany był rosnącymi powinnościami dla państwa, możnych kościoła 1039 - najazd księcia czeskiego Brzetysława na Polskę Złupienie Wielkopolski (kradzież relikwii św. Wojciecha) utrata Śląska d. Odbudowa państwa przez księcia Kazimierza Odnowiciela (s. Mieszka II) (1039 -1058) 1039 Kazimierz Odnowiciel w Polsce - pomoc cesarza niemieckiego i księcia kijowskiego Zjednoczył kraj, odbudował administrację kościelną i państwowa ( w oparciu o Kraków) 6. Panowanie Bolesława Śmiałego (Szczodrego) (1058-1079) koronowany w 1076. Poparł papieża Grzegorza VII w sporze z cesarzem- zgodna na koronacje królewską a. Konflikt króla z Biskupem krakowskim Stanisławem – zakończył się śmiercią biskupa i wygnaniem monarchy. Stanisław biskup krakowski skazany na śmierć za udział w spisku przeciwko królowi Możni oburzeni tymi możni zorganizowali bunt – król u8ciekł na Węgry Zadanie domowe 96 3. Wyjaśni , jakie korzyści Mieszkowi i jego państwu przyniósł chrzest Wzmocnienie jedności państwa ,dołączenie Polski chrześcijańskiej Europy kontakt Pytania sprawdzające: 1. Wyjaśni znaczenie zjazdu gnieźnieńskiego 4. Średniowiecze część II Lekcja 14 Dział: Wieki średnie Temat: Polska między jednością a rozbiciem. 1. Władysława Herman (1079 -1102) - osadzony na tronie po wygnaniu brata - Bolesława Śmiałego Osłabienie władzy centralnej Polityka uległa wobec cesarstwa Brak koronacji królewskiej Wzmocnienie pozycji lokalnych możnowładców a. Bunt możnych i snów władcy -Zbigniewa i Bolesława – wyznaczenie im dzielnic: Zbigniew - Wielkopolska (po śmierci ojca- Mazowsze) Bolesław Krzywousty - Śląsk (po śmierci ojca – Małopolska) Wojna domowa między braćmi pełne władzy - zwycięstwo Bolesława -ucieczka Zbigniewa b. Cesarz Henryk V - najeżdża Polskę w 1109 - w obronie wygnanego Zbigniewa Zwycięstwo Bolesława - wojna podjazdowa i bohaterska obrona - grodu Głogów Bolesław pozwala powrócić Zbigniewowi a następnie go uwięził i oślepił i Krzywousty 2. Polityka Bolesława Krzywoustego a. Przyłączenie do Polski Pomorza w 1123 roku i jego chrystianizacja Polityka ekspansji była najważniejszym sposobem umacniania władzy – poparcie rycerstwa które zyskiwało łupy Akcja chrystianizacyjna na Pomorzu – utworzenie biskupstwa lubuskiego Utworzenie w 1140 biskupstwa podległego papieżowi w Wolinie (potem Kamień) 3. Testament Bolesława Krzywoustego (ustawa sukcesyjna) o następstwie tronu a. Śmierć władcy 1138 - podział państwa między synów wprowadzenie zasady senioratu i początek rozbicia dzielnicowego. Krzywousty sporządził testament - by uniknąć konfliktów wewnątrz dynastii i ocalić jedność państwa – wprowadzał on: Zasada pryncypatu – jedność państwa i władze księcia zwierzchniego posiada princeps Władza zwierzchnia nad pozostałymi książętami Prowadzenie polityki zewnętrznej (wojny, reprezentowanie państwa, traktaty) Inwestytura dostojników kościelnych Posiada dzielnice senioralną, pryncypacką -niepodzielna (oprócz tej dziedzicznej) Zasada senioratu – księciem zwierzchnim zostawią zawsze senior – najstarszy z Piastów Podział Państwa w 1138 między 4 synów: Władysław I Wygnaniec o Dzielnica senioralna - ziemia krakowska i cześć Wielkopolski (Gniezno) o Dzielnica z czasem dziedziczna - Śląsk Bolesław Kędzierzawy - Mazowsze Mieszko Stary – Wielkopolska Henryk Sandomierski - Ziemia Sandomierska Kazimierz Sprawiedliwy - pogrobowiec nieuwzględniony Salomea wdowa - zabezpieczenie – grody 4. Przyczyny rozbicia dzielnicowego: wzrost znaczenia możnowładztwa dąży do osłabienia władzy centralnej popiera juniorów przeciwko władzy książęcej Rozbicie dzielnicowe był to typowy etap rozwoju państwa feudalnego (Czechy, Ruś) Brak ścisłych więzi ekonomicznych między poszczególnymi regionami kraju Rozbicie daje możliwości dla możnowładztwa: przejmowania nowych ziem większy wyzysk chłopów silna władza lokalna – lepsze posłuszeństwo ludności chłopskiej Zadanie domowe str. 101 5. Jakie uprawnienia przysługiwały princepsowi? Władza zwierzchnia nad pozostałymi książętami, prowadzenie polityki zewnętrznej (wojny, reprezentowanie państwa, traktaty), inwestytura dostojników kościelnych Pytania sprawdzające: 1. Wyjaśni zasadę senioratu i zasadę pryncypatu Zasada pryncypatu – jedność państwa i władze księcia zwierzchniego posiada princeps. Zasada senioratu – księciem zwierzchnim zostawią zawsze senior – najstarszy z Piastów Lekcja 15 Dział: Wieki średnie Temat: Od rozbicia do zjednoczenia. Polska w XII – XIV wieku. 1. Proces pogłębiania się rozbicia dzielnicowego Statut Krzywoustego –mający uchronić przed wojną domową– doprowadził do rozbicia a. Pierwszy senior Władysław Wygnaniec został zmuszony przez juniorów do opuszczenia dzielnicy. Seniorem B. Kędzierzawy- zajął on stołeczny Kraków a potem Mieszko Stary Mieszko Stary wypędzony przez możnych z Krakowa tron Kazimierz Sprawiedliwy b. Na zjedzie w Łęczycy w 1180 roku – złamanie zasady senioratu -Kazimierz Sprawiedliwy uzyskał zgodę na dziedziczne rządy w Krakowie Pogłębianie się rozbicia -w kolejnych latach poszczególne księstwa dzielnicowe były dzielone pomiędzy spadkobierców na jeszcze mniejsze części) (Państwo patrymonialne) 2. Wzrost zagrożenia zewnętrznego, zmiany terytorialne. Rozbicie osłabiło pozycję Polski –zagrożenie zewnętrzne, i uznawanie zwierzchnictwa 1157 cesarz Fryderyk I Barbarossa podejmuje wyprawę na Polskę w interesie Wygnańca Bolesław Kędzierzawy składa hołd lenny cesarzowi - utrzymuje władzę Pod koniec XII wieku Pomorze Zachodnie, po wcześniejszym usamodzielnieniu się znalazło się pod zwierzchnictwem cesarskim a. 1226 Konrad Mazowiecki sprowadza Krzyżaków by walczyli z pogańskimi Prusami. Zakon pokonał Prusaków i stworzył własne państwo na Pomorzu Wsch. (Malbork) W XIV w. Zakon Krzyżacki zajął Pomorze Środkowe (Gdańsk) b. Najazd Tatarów na południowe księstwa polskie - 1241 rok bitwa pod Legnicą Cel wyprawy - uniemożliwić Polakom pomoc dla swego swoim sojusznika - Węgier Rycerstwo śląskie poniosło porażkę w bitwie -zginął książę śląski Henryk Pobożny książę wrocławski B. Rogatka sprzedał Brandenburgi -ziemie lubuską –odcięcie od morza władcy Czescy zhołdowali księstwa śląskie – po śmierci ich właścicieli -włączyli do Czech 3. Przesłanki zjednoczenia - wszystkie stany popierają zjednoczenie kraju Słabi książęta - najazdy wrogów zewnętrznych w kraju szerzył się zbójecki proceder Możnowładztwo - obawiało się utraty uprzywilejowanej pozycji - ale połączenie majątków Duchowieństwo - arcybiskup gnieźnieński chce zachować jedność Kościoła Polskiego Mieszczaństwo - Rozbicie dzielnicowe hamowało rozwój gospodarki (cła, kradzieże) Kult św. Stanisława (małopolska) – legenda iż poćwiartowane ciało biskupa się zrosło Kult św. Wojciecha (wielkopolska), Kult św. Jadwigi (Śląsk) małżonki Henryka Brodatego 4. Działalność zjednoczeniowa Piastów w XIII wieku. a. Monarchia Henryków śląskich Henryk Brodaty i jego syn Henryk Pobożny zdołali połączyć kilka dzielnic (Śląsk, Małopolska, część Wielkopolski) –śmierć Pobożnego pod Legnicą przekreśliła te dokonania b. 1295r. książę wielkopolski Przemysł II został koronowany w Gnieźnie na króla Polski. odziedziczył Pomorze Gdańskie oraz po Henryka IV Probusie ziemie krakowską którą utracił na rzecz Wacława II Czeskiego - zginął zamordowany w Rogoźnie c. 1300 r. -Wacław II Czeski koronowany na króla Polski 5. Działalność zjednoczeniowa Władysława Łokietka Łokietek - Wielkopolskę - po Przemyśle II - utracił na rzecz Wacława II - uciekł na Węgry 1306 umiera król Polski Wacław III (s. Wacława II + 1305) - dynastia Przemysłidów Władysław Łokietek zajmuje: Małopolskę, Kujawy i Wielkopolskę, Pomorze Gdańskie Bunty przeciwko Łokietkowi: w Małopolsce (wójt Albert i biskup krakowski Jana Muskat) a. w 1320 roku Władysław Łokietek został koronowany w Krakowie na króla Polski – koniec rozbicia dzielnicowego (Odbudowane Królestwo Małopolska, Wielkopolska –słabe) b. Polityka zagraniczna 1306/9 – utrata Pomorza Gdańskiego wojna polsko – krzyżacka – utrata: Kujaw i ziemi dobrzyńskiej, pomimo zwycięstwa pod Płowcami w 1331r 6. Panowanie Kazimierza Wielkiego (1333-1370) a. polityka zagraniczna W Wyszehradzie król czeski Jan Luksemburski zrzekł się praw do korony polskiej Zajad władców Polski, Czech i Węgier w Wyszehradzie 1335 i 1339 Jan Luksemburski zrzekł się praw do korony polskiej - za 20 tys. groszy praskich Kazimierz uznał zwierzchnictwo czeskie nad księstwami śląskimi 1339 -sąd papieski w Warszawie z Krzyżacy -mają zwrócić Kujawy i Pomorze Traktat kaliski z Krzyżakami w 1343 - Krzyżacy zwrócili Kujawy, lecz zatrzymali Pomorze Gdańskie jako „wieczystą jałmużnę”. Podbój Rusi Halickiej b. działalność wewnętrzna – reformy w celu integracji państwa Nowy system administracyjny podział kraju na ziemie - zarządzanych przez starostów – urzędników królewskich wojewodowie i kasztelanowie – urzędnicy ziemscy –wybierani spośród szlachty Wprowadzenie centralnych urzędów: podskarbi, marszałek, kanclerz i podkanclerz Kodyfikacja prawa statuty piotrkowskie ( Wielkopolska) statuty wiślickie (Małopolska) rozwój szlaków handlowych i miast akcja osadnicza oraz prawo składu przymus drogowy Rozwój nauki -fundacja Akademii Krakowskiej (1364) Obronność -pospolite ruszenie -wszyscy właściciele ziemi - podstawą siły obronnej państwa c. Monarchia stanowa – król współrządzi z reprezentacją stanów społecznych nie jest już właścicielem państwa a najwyższym urzędnikiem – Korony Królestwa Polskiego Zadanie domowe str. 109 3. Omów przyczyny zjednoczenia Polski w XIV w., dzieląc je na społeczno-gospodarcze, ideologiczne oraz polityczne. Pytania sprawdzające: 1. Scharakteryzuj politykę zagraniczną prowadzoną przez Kazimierza Wielkiego Lekcja 16 Dział: Wieki średnie Temat: Znaczenie unii w dziejach Polski średniowiecznej. 1. Następca Kazimierza Wielkiego (ostatniego z dynastii Piastów), został jego siostrzeniec król węgierski - Ludwik z dynastii Andegawenów a. unia personalna polsko-węgierska (1370-1384). Ludwik nie interesuje się państwem w zastępstwie zarządza - matka E. Łokietkówna b. Przywilej Koszycki nadany przez króla w 1374 Cel - gwarancja Dziedziczenia tronu polskiego przez jedną z córek Marię lub Jadwigę Zwolnienie szlachty z podatków wyjątek 2 groszy z łanu nowy podatek zgoda szlachty Pospolite ruszenie ograniczone do terytorium państwa - wyprawy zagraniczne płatne c. Córka Ludwika Andegaweńskiego - Jadwiga koronowana na królową Panowie polscy -zerwanie zaręczyn z Wilhelmem Habsburgiem - małżeństwo Jagiełłą 2. Geneza unii polsko - litewskiej Litwa właściwa - Żmudź (nad dolnym Niemnem) i grody na Wilią: Wilno, Kowno Troki Mendog - utworzył państwo Litewskie w XIII w. Giedymin- XIV w potężne państwo obejmuje ziemie Rusi od Morza Bałtyckiego po Czarne Trudne położenie Litwy w końcu XIV w. Krzyżacy podbijali Żmudź Od wschodu walki z Wielkim Księstwem Moskiewskim Litwini poganie - cel zbrojnych krucjat rycerskich 3. W 1385 Królestwo Polskie i Wielkie Księstwo Litewskie zawarły unie personalną w Krewie Jagiełło miał połączyć / wcielić (rozumienie sporne) - Litwę do Polski (unia personalna) Przyjęcie chrztu przez Jagiełłę (Władysław) i obietnica chrystianizacji Litwy Poślubienie Jadwigi (+1399) i koronacja Jagiełły na króla polskiego ( dynastia Jagiellonów) a. Wielki książę litewski Władysław Jagiełło został koronowany na króla Polski - początek panowania dynastii Jagiellonów. 4. Ewolucja związku polsko - litewskiego Witold (stryjeczny brat Jagiełły) z częścią książąt litewskich chciał samodzielności Litwy współpraca z Krzyżakami –oddanie Żmudzi, klęska w bitwie z Tatarami pod Worsklą a. unia wileńsko – radomska w 1401 r. Odrębność Litwy - Witold dożywotnio księciem Litwy pod zwierzchnością Jagiełły b. unia w Horodle w 1413 r. potwierdzono odrębność Litwy -miała mieć Wielkiego Księcia – podległego Polsce przyjęcie 50 rodów litewskich do herbów szlachty polskiej ( dostali przywileje) 4. Główne przywileje szlacheckie - osłabienie władzy królewskiej – narodziny demokracji szlacheckiej Jagiellonowie zapoczątkowali panowanie władców elekcyjnych – nowy król aby zyskać poparcie szlachty wydawał przywileje, podobnie jeśli miał potrzeby finansowe czy wojenne PRZYWILEJ KOSZYCE Ludwik Andegaweński 1374 CEL Zagwarantowanie sukcesji dla córek w Polsce CZERWŃSK Władysław Jagiełło 1422 WARKA Władysław Jagiełło 1423 JEDLNIA i KRAKÓW Władysław Jagiełło 1430, 1433 CERKEWICA NIESZAWA Kazimierz Jagiellończyk 1454 PIOTRKÓW Jan Olbracht 1496 Zgoda szlachty na finansowanie wojny z Krzyżakami Ugruntowanie pozycji gospodarczej szlachty MIELNIK Aleksander 1501 KONSTYTUCJA NIHIL NOVI „Nic nowego” Sejm walny Radom -1505 Elekcja na tron polski, TREŚĆ Ograniczenie podatku z dóbr szlacheckich do 2 gr z łana Każdy nowy podatek - zgoda szlachty Wyprawy wojenne zagraniczne - płatne Nietykalność majątkowa szlachty bez wyroku sądowego Możliwość przejmowania folwarków sołtysów „nieużytecznych i krnąbrnych” Uznanie praw synów do korony Nie można uwięzić szlachcica bez wyroku sądowego neminem captivabimus Zgoda pospolitego ruszenia na wojnę 13 letnią Król nie może zwoływać pospolitego ruszenia i nakładać nowych podatków be zgody sejmików ziemskich Zgoda szlachty na wyprawę na Mołdawię Ograniczenie opuszczania wsi przez chłopów Zakaz posiadania przez mieszczan ziemi (wyłączność szlachty) Zwolnienie szlachty z opłat celnych ta towary własne Magnateria uzyskuje uprzywilejowaną pozycję w państwie (nie wszedł w życie) Walka szlachty z magnaterią Nowe prawa i podatki tylko za zgody sejmu walnego tj. izby poselskiej, senatu i króla Anulowanie przywileju mielnickiego 5. Znaczenie unii Państwo polsko-litewskie stało się jedną z potęg europejskich Przeciwstawienie się Krzyżakom ale i wciągnięcie Polski w konflikt z Moskwą Zadanie domowe str. 113 1. Dlaczego doszło do unii polsko – litewskiej? Odpowiedz, wykorzystując schemat analizy Mocne strony – sojusz przeciw krzyżakom, słabe – zagrożenie ze Wschodu Pytania sprawdzające: 1. Wymień znane ci główne przywileje szlacheckie Lekcja 17 Dział: Wieki średnie Temat: Jagiellonowie wobec wyzwań epoki w XV wieku. 1. Wielka wojna Polski z zakonem krzyżackim (1409-1411) Przyczyny wojny: Krzyżacy chcą rozerwać unię polsko –litewską Taktyka – dobre stosunki z jednym państwem a ostra polityka wobec drugiego Sprawa Żmudzi Książę Witold odstąpił Żmudź w 1398 Krzyżakom pomoc w wojnie z Tatarami 1409 wybucha antykrzyżackie powstanie na Żmudzi - poparcie - Witold i Polska Przebieg wojny 1409 Ulrich von Jungingen rozpoczyna wojnę -zajęcie ziemi dobrzyńskiej - rozejm a. Bitwa pod Grunwaldem 15 lipiec 1410 - klęska krzyżaków i - koniec okresu potęgi Zakonu Przebieg bitwy pod Grunwaldem ( kronika Jana Długosza) Wojska polsko - litewskie - 30 tys. także Tatarzy Wojska krzyżackie 20 tys., lepiej uzbrojone, wielonarodowe Jagiełło opóźnia bitwę krzyżacy w zbrojach w pełnym słońcu Polacy w zaroślach Największa bitwa średniowiecza - klęską Krzyżaków (śmierć U. Jungingena) b. Pokój Toruński 1411 - bez większych zdobyczy dla Polski Zakon dożywotnio przekazał Witoldowi i Jagielle - Żmudź Zakon zwracał Polsce ziemie dobrzańską 2. Wojna trzynastoletnia z zakonem Krzyżackim ( 1454-1466). Szlachta polska zainteresowana odzyskaniem Pomorza Gdańskiego – dostęp do morza a. Związek Pruski – zrzeszał w państwie krzyżackim mieszczaństwo i szlachtę niechętne Zakonowi Zorganizowanie powstania - walka o udział w rządach i z wyzyskiem podatkowym 1454 na prośbę Związku Pruskiego król Kazimierz Jagiellończyk włączył Prusy do Polski b. Krzyżackie wojska zaciężne (zawodowe, płatne) pokonują polskie pospolite ruszenie ( cała szlachty powołana pod bron w czasie wojny) Wojna trzynastoletnia Zakon swą siłę opierał na dobrze wyszkolonych wojskach płatnych zaciężnych Polacy początkowo na pospolitym ruszeniu – porażki np. bitwa pod Chojnicami 1454 Zebranie podatków i wsparcie miast pruskich – sukcesy Polskich wojska zaciężnych m.in. dowództwem Piotra Dunina w bitwie pod Świecinem (1462r.) c. Drugi pokój Toruński 1466 - Polska odzyskała Pomorze Gdańskie i ziemie chełmińską. Prusy Królewskie - Pomorze Gdańskie, ziemie chełmińską, Powiśle z Malborkiem, biskupstwo Warmińskie Prusy Zakonne - na Pomorzu wschodnim ze stolica w Królewcu - lennem Polski Każdy wielki mistrz zakonny musiał złożyć hołd królowi polskiemu 3. Polityka dynastyczna Jagiellonów w XV wieku. Husyci składają propozycję tronu Czech dla Władysława Jagiełły -odrzucona Źle postrzegana współpraca z husytami w Europie a. Unia polsko –węgierska 1440 -1444 Władysław III Warneńczyk króle Polski (1434) i od 1440 roku królem Węgier Rządy w jego imieniu małoletniego biskup krakowski - Zbigniew Oleśnicki Zagrożenie Węgier ze strony Turcji – szlachta węgierska za sojuszem z silną Polską Pierwszy etap walki z Turami zakończony sukcesem i zawarciem rozejmem Pod wpływem legata papieskiego młody król Władysław ponownie rozpoczął wojnę Śmierć Władysława III w bitwie z Turkami pod Warną w 1444 roku. b. Polityka dynastyczna Kazimierza Jagiellończyka – Władysław Jagiellończyk królem czech (1471) i Węgier (1492) Prawa Jagiellonów to tronu czeskiego i węgierskiego K. Jagiellończyk żonaty z E. Rakuszanką siostrą a zmarłego króla Czech i Węgier Jerzy z Podiebradu zagrożony atakiem katolickiego króla Macieja Korwina (pragnie korony Czech) czyni swoim następcą Władysława Jagiellończyka 1471 Władysław Jagiellończyk królem Czech Wojna Jagiellonów z Maciejem Korwinem o tron Czeski 1490 śmierć Macieja Korwina - o tron Węgierski rywalizują: Władysławem Jagiellończyk król Czech Jan Olbracht (s. Kazimierza Jagiellończyka) 1492 - Jan Olbracht rezygnuje z tronu węgierskiego – zostaje królem Polski W XV wieku Jagiellonowie stali się najważniejszą dynastią w Europie Środkowej Litwa, Polska, Czechy, Węgry, zwierzchnictwo nad Prusami Zakonnymi i Mołdawią Ziemie te nie stanowią monolitu- możni mieli często przeciwstawne interesy Zadanie domowe str. 120 2. Porównaj dwie wojny z Zakonem w XV wieku. Wielka wojna z zakonem była oparta o pospolite ruszenie doprowadziła do osłabienia Zakonu a wojna 13-letnia oparta o wojska zaciężne do upadku Krzyżaków Pytania sprawdzające: 1. Scharakteryzuj wojnę trzynastoletnią z zakonem Krzyżackim Lekcja 18 Dział: Wieki średnie Temat: Wojskowość i wojny średniowiecza. 1. Uzbrojenie i taktyka a. rodzaje wojsk Pospolite ruszenie – wszyscy wolni ludzie posiadający ziemię zobowiązani w sytuacji zagrożenia do stawienia się do walki z uzbrojeniem (wczesne średniowiecze) Wojsko zaciężne (najemne)- zawodowe odziały wojskowe (XV w.) Piechota uzbrojona w piki (pikinierzy -Szwajcarzy) lub kusze a także artylerzyści b. Formacje wojskowe: jazda (kawaleria, konnica) - wyposażenie: miecz, metalowa kolczuga ( lub zbroja płytowa), kopia, hełm (garnczkowy –XII w., przyłbica –XIV w.) XI –XIII w dominacja na polu walki - formacja bogatych, feudałowie i giermkowie piechota – łucznicy, kusznicy, artyleria ( broń palna XV w.) wynalazek chiński maszyny oblężnicze : katapulty z czasem artyleria c. taktyka walki szyk „w płot” – konnica ciężkozbrojna za nimi ich słudzy – indywidualne pojedynki XIII w. to czasy wojen z Turkami ( krucjat) i ekspansji Mongołów – zmiany w taktyce twierdze obronne np. Malbork, zakony rycerskie i walka z niewiernymi 2. Imperium mongolskie – nowa taktyka wojenna a. W XIII w. Dżyngis-chan (Temudżyn) i jego następcy stworzyli wielkie państwo Od Chin (Pacyfik) po Ruś w Europie (Morze Czarne i Bałtyk) b. przygotowanie państwa do prowadzenia wojen dowódcy nie biorą udziału w bitwach – dowodzą ze wzgórza jazda lekka – niebywała manewrowość na polu walki wywiad wojskowy – topografia terenu, przeprawy przez rzeki, nastroje ludności manewr pozorowanej ucieczki – pozorowany odwrót – nagły zwrot i atak uzbrojenie: krótkie łuki refleksyjne, zakrzywione szable, proch (znaczenie psychologiczne) 3. Krucjaty -zbrojne wyprawy rycerstwa w celu oswobodzenie Ziemi Świętej z rąk niewiernych a. Przyczyny krucjat Ekspansja Tureckich Seldżuków w Europie (zagrożone Bizancjum) Nietolerancja Turków seldżuckich wobec pielgrzymujących do Ziemi Świętej Turcy chcą przejąć handel lewantyński (wschodni) – od kupców włoskich Sobór w Ciermont 1095 papież Urban II rzuca hasło wojny z muzułmanami b. W latach 1096-1292 odbyło się osiem wprawy krzyżowych (znak czerwonego krzyża) Krucjata ludowa – 1096 - chłopstwo z Niemiec i Francji pokonane w Azji przez Turków Pierwsza krucjata rycerska 1096/7-1099 Utworzone Królestwa Jerozolimskiego oraz państewek: Trypolis, Antiochia, Odessa Trzecia krucjata 1189-1192 Zorganizowana po opanowaniu Jerozolimy przez sułtana Egiptu - Saladyna Skłóceni Krzyżowcy: cesarza Fryderyk Barbarossa, król angielski Ryszarda Lwie Serce, król francuski Filip August Nie odzyskano Jerozolimy ale Sardyn zagwarantował dostęp do miejsc kultu Czwarta krucjata 1202-1204 –opanowanie Bizancjum utworzenie -Cesarstwa Łacińskiego Szósta krucjata - wyprawa Fryderyka II 1228-1229 negocjacje cesarza z sułtanem Egiptu odzyskanie Jerozolimy, Betlejem i Nazaret Siódma krucjata 1248-1254 - król Francji Ludwik Święty wyprawa po kolejnej utracie Jerozolimy w 1244r. - klęska krzyżowców w Egipcie Koniec epoki krucjat -upadek ostatniej twierdzy krzyżowców - Akkon w 1291 c. znaczenie krucjat Wzmocnienie papiestwa rywalizującego z cesarstwem o przywództwo w Europie Handel ze wschodem przejęły miasta Włoskie (bogactwo miast) Przejęcie elementów kultury wschodniej – np. architektura militarna Cierpienia i zniszczenia, śmierć tysięcy ludzi, antysemityzm d. Rekonkwista (ponowne zdobycie)- wyzwalanie Półwyspu Iberyjskiego z rąk Arabów VIII - do XV w. (1492 – zdobycie Grenady ostatniej twierdzy arabskiej w Hiszpanii) 4. Wojna stuletnia zwycięstwo Francji nad Anglią Przyczyny Francja chce przejęć posiadłości królów angielskich by zjednoczyć ziemie Francji Rywalizacja francusko - angielska o bogatą Flandrię (handel i przemysł sukienniczy) Król angielski Edward III - rości pretensje do tronu Francji Przebieg Flandria inspirowana przez Anglików - organizuje walki - zrywa związki z Francją Filip VI ogłasza konfiskatę lenna króla Anglii (ks. Gujenny /Akwitania) bitwy- Crecy (kresi), Azincourt (azękur)- klęska jazdy z łucznikami angielskimi Przełom w wojnie - Dziewica Orleańska - Joanna d’Arc - wieśniaczka przekonana o swojej szczególnej roli dla wyzwolenia Francji 1429 z małymi oddziałami wyzwoliła Orlean i Reims - Karol VII się koronował 5. Podboje tureckie Państwo Turków seldżuckich w XIV w – rozpadło się na emiraty – jednym władał Osman Siły zbrojne tureckie: ciężkozbrojna jazda – spahisi (XIV w.) piechota – janczarowie (XV w.) rekruci to porwani chrześcijańscy chłopcy wychowywani w surowej dyscyplinie a. 1453 – zdobycie przez Turków Konstantynopola – Bizancjum przestało istnieć Zadanie domowe str. 127 2. Wyjaśni, dlaczego cele krucjat nie zostały zrealizowane. Oceń ruch krucjat Zdobycze nie były trwałe, śmierć tysięcy ludzi, rozwój rycerstwa Pytania sprawdzające: 1. Wyjaśni czym były krucjaty Lekcja 19 Dział: Wieki średnie Temat: Kultura średniowiecza jako odzwierciedlenie światopoglądu chrześcijańskiego. 1. Kultura wczesnego średniowiecza – zróżnicowana: a. Kultura uczona - jednolita dla całej Europy, oparta na łacinie i chrześcijaństwie – szerzy ją wyższe duchowieństwo b. Kultura ludowa – różnorodna, pogańska, lokalne tradycje – głównie wieś 2. Szkolnictwo a. pierwsze szkoły: przyklasztorne, przykatedralne (miasto), parafialne (sobór laterański 1215 – dla chłopców - nauka czytania pisania po łacinie) b. Siedem sztuk wyzwolonych - program nauki w szkołach Stopień niższy (trivium) – gramatyka (czytanie i pisanie), retoryka (sztuka wymowy) i dialektyka (logiczna wypowiedz) Stopień wyższy (quadrivium) - arytmetyka, geometria, astronomia i muzyka c. Uniwersytety – powstały jak korporacja (wspólnota) profesorów i studentów Bolonia (pierwszy), Salerno Padwa – Włochy Paryż (Sorbona) – Francja Oksford, Cambridge –Anglia Praga – Czechy Kraków – polska Fryburg, Hindelburg – Niemcy Nauka: sztuki wyzwolone, filozofia, teologia, prawo, medycyna 3. Filozofia oparta na scholastyce - pogodzeniu wiary katolickiej z rozumem Teocentryzm – Bóg w centrum zainteresowania Augustyn z Hippony – wiara umożliwia zrozumienie i jest podstawą nauki Tomasz z Akwinu - logika Arystotelesowska oraz rozum tworzy naukę a ta prowadzi człowieka do wiary w Boga (tomizm – oficjalnej doktryny Kościoła) 4. Sztuka a. styl romański w architekturze X - XIII wiek jego cechy: Budulec: kamienne bloki (ciosy) grube mury utrzymują sklepienia: kolebkowe (beczkowe) krzyżowe – zastosowanie -Transept (nawa poprzeczna) inne cechy: okna - małe, wąskie zakończone pełnymi łukami (niekiedy biforia, triforia) portal – (wejście do budynku) – ozdobiony rzeźbami Bazyliki na planie krzyża łacińskiego (jedno ramię dłuższe) trzy części: nawa główna wyższa szersza osobny dach - i dwie boczne prezbiterium (ołtarz) skierowane ku wschodowi ambit – obejście ołtarza Rotundy - budowla na planie koła b. styl gotycki w architekturze – XIII wiek – jego cechy: budulec: cegła lekkie sklepienia: krzyżowo żebrowe inne cechy: odciążenie murów – przypory (szkarpy) - przejmujące ciężar sklepień cienkie ściany, duże okna z witrażami (doświetlone wnętrza) ostre łuki, wysoko umieszczone sklepienia (strzelistość) 5. Horyzont geograficzny człowieka średniowiecza Izydor z Sewilli - przekonanie ze Ziemia jest płaska a centrum jej stanowi Jerozolima XIII w. – ekspansja Mongołów –wyprawy europejczyków do Azji Wschodniej Jan Piano Carpini i Benedykt Polak – franciszkanie - pierwsi europejczycy na dworze chana mongolskiego Marco Polo – wenecki podróżnik który jako pierwszy opisał swoją podróż na Daleki Wschód. Zadanie domowe str. 131 4. Wymień i opisz charakterystyczne cechy architektury gotyckiej Budulec - cegła, lekkie sklepienia -krzyżowo żebrowe odciążenie murów – przypory - przejmujące ciężar sklepień Pytania sprawdzające: 1. Scharakteryzuj szkolnictwo w średniowieczu Pierwsze szkoły: przyklasztorne, przykatedralne (miasto), parafialne. Siedem sztuk wyzwolonych: Stopień niższy (trivium), stopień wyższy (quadrivium)
