Historia Niemiec Władysław Czapliński, Adam Galos

Historia Niemiec
Niemcy IX – XI w.
1. Uzasadnienie ram chronologicznych: od upadku Karolingów
2. Literatura i źródła:
Kroniki Thietmara z Merdeburga
3. Podział na poszczególne elementy:
a) wstęp; główne zagadnienia rzeczowe lub czasowe
b) wychwycić elementy rozbieżne u różnych autorów
c) innowacje
d) ramy prawne, gospodarcze, polityczne, militarne
e) obraz codziennego życia społecznego – życie codzienne, gospodarcze i religijne.
Były 2 czynniki które łączyły w jedność plemiona germańskie:
- zagrożenie najazdami przez wrogów
- religia
Goci zachodni Wizygoci – w drodze na Konstantynopol rozbijają armię rzymską, (Adrianopol 378 r.) cesarz
Walens w niewoli– Alaryk, 410 łupi Rzym,
Goci wschodni Ostrogoci.
Wandalowie wypierani przez Hunów z plemionami sojuszniczymi jak Alanowie, Kwadowie, Swebowie
docierają do Hiszpanii. Przez Cieśninę Gibraltarską podbijają Afrykańską prowincję.
Burgundowie osiedlają się w granicach rzeki Rodan.
Osłabienie plemion w Hiszpanii po opuszczeniu ich przez Wandalów wykorzystali Wizygoci.
Frankowie byli w płn-zach Galii i należeli do sprzymierzeńców cesarstwa. Dzięki nim właśnie w 451 r na
Polach Katalaunickich Aecjuszowi udał się pokonać Attylę.
Niebawem Attyla umiera a efemeryczne państwo Hunów rozpada się.
Wykorzystują to niedawno jeszcze ujarzmieni przez Hunów Gepidzi i Ostrogoci rozpoczynając podboje Italii.
476 – detronizacja cesarza Romulusa., Odokar królem.
Ostrogoci z Teoderykiem pokonują Odoakera, podstępnie zamordowany.
Justyniana – zwolennik przywrócenia imperium rzymskiego. Wódz Belizariusz pokonuje Wandalów.
552 - Ostrogoci, król Totyla w Italii kapitulują przed wodzem Narzesem.
Niebawem Italię zalewają Longobardowie.
Nad dolnym Dunajem pojawiają się Awarowie ze stepów środkowej Azji.
Część Sasów, Anglów i Jutów podbija Brytanię tworząc szereg państewek by w IX w utworzyć jedno państwo
anglosaskie.
Państwo Franków.
Odegrali najpoważniejszą rolę w procesie tworzenia się nowej Europy. Tworzyli 2 odłamy:
- Frankowie saliccy
- Frankowie rypuarscy
Choć bliskie sobie plemiona rozwijały się osobno.
Do chwili istnienia cesarstwa Frankowie jako jedyni byli lojalnymi poddanymi i sprzymierzeńcami.
482 – władzę przejął Choldwig z rodu Merowingów. Jednoczy Franków i okoliczne plemiona. Pokonuje
Burgundów i Wizygotów. Wyrosło potężne państwo Franków.
Feudalizacja stosunków społecznych.
Prawo salickie – zróżnicowane klasowo prawo zwyczajowe z V w. Np. wysokość kary za zabójstwo zależna
od pozycji społecznej i materialnej poszkodowanego. Spisane za Chlodwiga ustalało zasady dziedziczności
spadku tj. podziału ziemi na potomków co przy podziale państwa Franków prowadziło do licznych wojen.
Marka – organizacja społeczna, wspólnota terytorialna (już nie plemienna oparta na pokrewieństwie) których
łączyła teraz ziemia. Rozwinięta z ustroju rodowego. Mieszkańców marki łączyła sąsiedzka pomoc, obowiązek
zbiorowej pomocy, solidarność w ściganiu sprawcy przestępstw dokonanych wobec wspólnoty oraz
współodpowiedzialność za przewinienia własnych członków. W początkowym okresie cechą podstawową była
wspólna własność ziemi. Później wyodrębnia się własność prywatna, ale lasy, łąki, wody i pastwiska długo
pozostają jeszcze wspólne.
Na plan pierwszy wysuwają się wielkie dobra świeckie, gł. królewskie i duchowne.
Beneficja – nadawanie ziemi funkcjonariuszom królewskim, początkowo tymczasowo mogły być w każdej
chwili odebrane przez króla, z czasem przekształcone we własność dziedziczną.
Wielka własność ziemska: świecka i duchowna przez wchłanianie drobnej własności ziemskiej, darowizny,
konfiskaty, uzależnienia wobec pożyczki (do czasu spłaty chłop uzależniony od pana).
Poza przymusem ekonomicznym dużą rolę odgrywało poczucie bezpieczeństwa, chłop musiał szukać patronatu
u osób, którzy dysponowali władzą polityczną i wojskowa. Protektor żądał w zamian uznania swej
zwierzchności i wyrzeczenia się prawa do ziemi, którą będzie mógł tylko użytkować.
Precaria – w obrębie własności kościelnej forma uzależniania chłopów i pozbawiania ich praw do ziemi
W zamian za czynsz i pańszczyznę, początkowo na określony czas, dożywotnio i dziedzicznie.
Istniało także zawłaszczenie siłą.
Feudalizacja po wschodniej stronie Renu przebiegała wolniej bo w X w.
Chłopi wolni, półwolni – przypisani do ziemi i nie mogli jej opuścić, spoczywały na nich ciężary mniejsze niż
na niewolnych.
Organizacja państwowa
Król kierował państwem, które traktował jako własność osobistą.
Dochody czerpał z własnych domen, danin, posług zwyczajowych, podatków pośrednich z cła i myta.
Stanowił największą władzę sądowniczą.
Wyroki zapadały na wiecach sądowych pod przewodnictwem wybieranych przez ogół setników. Setnicy
podlegali urzędnikom królewskim komesom, którzy stali na czele jednostek terytorialnych – hrabstw, w
których w imieniu króla sprawowali władzę sądową, wojskową i skarbową.
W skutek feudalizacji liczba wolnych chłopów malała, stanowili oni kiedyś główne źródło obrony, teraz nie
stać ich byłoby wskutek świadczeń na wyposażenie wojskowe.
Komendacja, w ustroju feudalnym nawiązujący do tradycji germańskich akt oddawania się tzw. wolnych pod opiekę króla lub
innych możnych zwanych seniorami i zobowiązania się wobec nich pod przysięgą do wiernej, dożywotniej służby jako wasale.
Powszechność tego zjawiska wynikała z poczucia braku bezpieczeństwa, którego nie zapewniało państwo, i z konieczności szukania
przez jednostkę oparcia u osób możniejszych.
Beneficjum, we wczesnym średniowieczu - nadanie ziemi wasalom lub urzędnikom przez seniora w czasowe użytkowanie jako
wynagrodzenie za świadczenie usługi na rzecz seniora. W IX-X w. stało się dziedziczne, przeobrażając się w lenno. W związku
z feudalizacją stosunków kościelnych terminem tym oznaczano również urząd kościelny z przywiązanymi doń dochodami.
Lenno, pierwotnie ziemia nadawana przez seniora w użytkowanie wasalowi (lennikowi), później całokształt stosunków między
seniorem i wasalem. W szerokim znaczeniu było to prawo, na mocy którego w epoce feudalnej nadawano komuś (wasalowi)
określone dobra (ziemię, pieniądze) w zamian za obowiązek wierności, służby wojskowej i pewnych świadczeń na rzecz nadającego
(seniora).
Senior mógł mieć kilku lub kilkunastu wasali, którzy stanowili tzw. grupę lenną, oni sami mogli z kolei być seniorami dla innych.
Zawiązanie umowy następowało przez zawarcie układu lennego lub nadanie lenna. Wasal składał przysięgę wierności lennej, a pan
lenny - suzeren wręczał mu rękawicę, laskę lub kopię, stanowiącą symbol oddania mu lenna, była to tzw. inwestytura.
Początkowo umowa wygasała wraz ze śmiercią jednej ze stron. Jeśli spadkobiercy chcieli utrzymać stosunki lenne, musieli odnowić
umowę. Z czasem przejmowanie lenna po ojcu stało się regułą. W stosunkach wewnętrznych państwa polskiego lenno było
zjawiskiem rzadkim, występowało głównie na Śląsku, Pomorzu Zachodnim, Rusi i Mazowszu.
W polityce zewnętrznej królowie polscy sprawowali często zwierzchnictwo lenne nad innymi ziemiami, które były związane z Polską
czasowo i na luźnych warunkach. Przykładem mogą być ziemie hospodarów wołoskich w XV w. lub Mazowsze, które od 1351 do
wygaśnięcia linii Piastów mazowieckich w 1526 stanowiło lenno Korony, a także lenno pruskie po pokoju toruńskim w 1466 i lenno
kurlandzkie po poddaniu się Inflant Zygmuntowi Augustowi w 1561.
Senior mógł odebrać nadaną wasalowi ziemię gdy ten nie wywiązywał się z powinności.
Inwestytura, w prawie średniowiecznym przekazanie wasalowi dóbr lennych lub urzędu przez seniora, który po złożeniu hołdu
i przysięgi wierności przez wasala wręczał mu symbol danego lenna (grudkę ziemi, włócznię, chorągiew). Stosunek lenny wygasał po
śmierci jednej ze stron.
Immunitety – nadania immunitetów przez królów (od Chlodara II 614 r.) przyczyniło się do wzrostu potęgi
feudałów duchowych i świeckich. Polegały na przekazaniu praw jakie należały się tylko królowi. Dobra wolne
były od danin i posług na rzecz państwa oraz sądy. Feudałowie stali się jedynymi przedstawicielami władzy.
Upadek Merowingów
Po śmierci Chlodwiga 511 podział na 4 synów. Chlotar I jednoczy państwo, sam jednak dzieli państwo na 2
synów Chlotara i Chilperyka, zacięte wojny. Żony Brunhilda i Fredegunda. Znowu jednoczy Chlotar II dzięki
poparciu feudałów okupione ustępstwami na ich korzyść. Chlotar II ustanawia odrębnych urzędników
państwowych – majordomów mających szerokie uprawnienia władzy. Pepin z Heristalu pokonuje wszystkich
majordomów 687 i kładzie kres rozbiciu dzielnicowemu. Jego syn z nieprawego łoża - Karol Młot staje
faktycznie na czele państwa, władza króla stała się nominalna. 732 – umacnia swoją pozycję przez zwycięstwo
z Arabami pod Poitiers dzięki reformie armii w której na plan 1 wysunęła się kawaleria lekka i ciężka. Do
służby konnej przeznaczył rycerstwo wyposażając ją w ziemie jako lenno. Wobec braku ziemi konfiskuje
ziemie kościelne.
Syn Pepin Krótki na zjeździe feudałów detronizuje Chilperyka III i przyjmuje tytuł króla Franków. Legalność
potwierdza pp Zachariasz w obawie przed Longobardami – folgowało to brak reakcji na konfiskatę dóbr
kościelnych. Stefan II uznaje królem Pepina. W 754 wypiera Longobardów z okolic Rawenny a ziemie oddaje
pp. Wypiera Arabów ostatecznie z Galii. Dzieli państwo na 2 synów: Karola i Karolmana. Do śmierci
Karolmana 771 panował pokój, dopiero po śmierci wdowa z 2 synami szukała poparcia u Longobardów, król
Dezyderiusz. Podchodzi pod sam Rzym z wojskiem. Odnowienie sojuszu na linii pp-ces. W 773 karol gromi L
i przyłącza ich ziemie do ces. Wojna toczyła się w tym czasie na 2 fronty, 2 to Sasi m Renem a Łabą, próba
nawrócenia ich na chrz. Sasi tworzyli zwarty milit i etn, gdzie feudalizm dopiero docierał a chłopi stanowili
dominującą rolę, inaczej zachowywała się arystokracja saska, która przeszła na stronę Franków. Wojna ok. 30
lat. Deportacje miejscowej ludności, kolonizacja i nadania ziem m wasal król. Pomogła chrystianizacja, w IX w
było już 5 biskupstw.
Przyłącza Bawarię utraconą przez Pepina Krótkiego w 787. Próba powstania Sasów na czele z nieślubnym
synem Pepinem. W 796 pod dowództwem jego 2 syna Pepina i plemion słowiańskich rozbija Awarów.
W 777 ponosi klęskę w Hiszpanii. W 795 do 811 wykorzystał napięcie m kalifatem bagdadzkim a emirem
Kordoby.
Stosunki Franków ze Słowianami.
W walce z Sasami Pepinowi pomagają Słowianie 748 r. – wzmianka, wcześniej brak danych.
W czasie walk karola z Sasami staja Obodryci. Natomiast Wieleci staja po stronie Sasów widząc własne
zagrożenie, ujarzmieni wkrótce muszą płacić trybut.
805/806 Karol pokonuje Serbów i Czechów.
Wznowienie cesarstwa
W wyniku spisku uwięziony Leon III pp ucieka na dwóe Karola, ten zmuszony do interwencji w Rzymie, w
zamian 25XII koronowany na ces. Duże znaczenie polit-ideol dla kościoła i ces.
Cesarstwo upatrywało – władza Karola pochodzi od Boga i na nim spoczywa odpowiedzialność za losy
kościoła i pp. Cesarz winien bronić mieczem, a pp wspierać modlitwą.
Papiestwo – akt koronacji ces to zwierzchnictwo nad władcami świeckimi i prawo do dysponowania koroną.
Koronacji nie uznało Bizancjum, za co Karol rozpoczął akcję zbrojną przeciw resztkom posiadłości Biz w
Italii. W 812 ces wsch Michał uznaje równorzędną godność karola.
System władzy i zarządzania państwem za KW
Za KW ostatecznie wykształca się system rządów i admin pań. Najwyższa władza należała do monarchy, którą
sprawował przy pomocy podległych mu urzędników. Najważniejsze funkcje na dworze królewskim: stolnik –
jadalnia, cześnik – zaopatrzenie żywnościowe, koniuszy – stajnia, palatyn – sąd dworski, kanclerz –
korespondencja, kaplica. Powołał inspektorów do kontroli urzędników. Nie dopuszczał do umacniania się
urzędników w okręgach w tym celu translokacje i zmiany personalne. Obronę granic powiązał z
nadgranicznymi hrabstwami zwanymi marchiami – ich urzędnicy wyposażeni w szerokie uprawnienia.
System funkcjonował do chwili śmierci indywidualności takiej jak Karol 814 r. Po śmierci siły odśrodkowe.
Kultura i sztuka
Germanie nie znali do VI w dokumentu, nie posiadali szkół, co przyczyniło się do upadku już istniejących.
Nauka stała się przywilejem duchowieństwa. Niekorzystne stosunki Europy zach z centrami cywilizacji
Bizancjum i Arabami.
KW przeprowadza reformę szkolnictwa:
- rozwój szkół katedralnych i klasztornych
- ujednolicenie programu nauczania –Aliukin z Anglii, łac nie uległa barbaryzacji
- przywrócenie znajomości łac klasycznej.
Kursywę merowińską – stłoczoną zastąpiono minuskułą karolińską. Głównym ośrodkiem kultury stał się dwór
KW. Powstają monumentalne budowle o char sakralnym. W malarstwie konserwatyzm moralny. Odrodzenie
kulturalne za czasów KW upada stopniowo po jego śmierci.
Podział monarchii
Korona ces przypadła Ludwikowi, przedwczesna śmierć 2 braci tylko na krótko zapobiegła walkom o sukcesję
dynastyczną. W 817 na zjeździe feudałów Ordinatio imperii – sprawa dziedziczenia korony – władza
najstarszemu synowi Lotarowi, Ludwik i Pepin pozostawać mieli jako regenci w wydzielonych im dzielnicach.
Narodziny 4 syna komplikuje, 3 synowie solidarnie nie zgadzają się na nowy podział.
Po śmierci Ludwika 840 dzielą się na obozy i polityczne sojusze w zależności od opcji. Kiedy Lotar próbuje
sięgnąć po koronę bracia zadają mu klęskę 841. Jednak trudności braci ratują go.
Ludwik Niemiecki – próbował usadowić się na wschód od Renu w Saksonii, antyfeudalne powstanie chłopów
uniemożliwia mu to.
Karol Łysy – na północy między Mozą a Sekwaną, ale wszystkie siły skoncentrował do walki z najazdami
Normanów.
Pepin już nie żył 838.
Trudności braci pozwalają Lotarowi na zebranie sił. Odnowiony sojusz m Karolem a Pepinem z podziałem
państwa na 2 części. Jednak niepomyślna sytuacja polityczna zmusza ich do pertraktacji z Lotarem i zawarcia
słynnego układu w Verdun 843 – dzieląc na 3 części:
- Lotar część środkową – Italię i pas m Rodanem a Sekwaną na zach a Renem na wsch
- Karolowi zach od Lotara, które to ziemie otrzymały nazwę później Francji
- Ludwik na wsch po Łabę, płd dzisiejszą Austrię i część Jugosławii.
Na zachód od Renu ludność zromanizowana o większym poziomie kultury, rolnictwa. Italię charakteryzowało
chęć usamodzielnienia się. Wschód to żywioł germański, najniższy stopień rozwoju, władza utrzymywała się
tylko przy użyciu siły. Gdy jej brakło pojawiały się natychmiast siły odśrodkowe.
Najazdy Normanów kierowane głównie na ziemię Lotara i Karola pozwoliło to Ludwikowi Niemieckiemu na
poszerzenie terenów o ziemie pozaitalskie stanowiące pomost m dzielnicami, tu były królewskie majątki i
szlaki handlowe. Dokonany podział ziemi na swoich 3 synów w 855 pozwolił im rozebrać ziemię, tak że w
rękach Ludwika II syna Lotara pozostała tylko Italia, która odtąd rozwijać będzie się jako państwo włoskie.
Państwo Karola Niemieckiego mimo podziału na 3 synów nie spotkał taki sam los a Karolowi III udało się
nawet zjednoczyć na krótko prawie wszystkie ziemie 885-887 KW. Jednak polityka feudałów
wschodniofrankijskich była przeciwna wciąganiu ich do walk przeciw atakującym wciąż Normanom. Losy zaś
państwa zach Karola Łysego były im całkowicie obojętne. Dlatego opowiedzieli się za synem z nieprawego
łoża Karlomana dochodzącego swych praw do Bawarii – Arnulfa, który po detronizacji Karola III został królem
wschodniofrank.
Arnulf oparł się na rycerstwie, ale przede wszystkim na hierarchii kościelnej. Klerem obsadzał stanowiska
państwowe, tłumił bunty i z jego pomocą w 896 uzyskał koronę cesarską, która miała już tylko symboliczne zn.
Wpływy koś wzrastają po śmierci Arnulfa, gdy do władzy doszedł 6 letni 899 Ludwik Dziecię, na nim w 911
wygasa wschodniofrankijska linia karolińska. Episkopat obsadza miejscowego księcia frankońskiego Konrada,
aby nie dopuścić do wzrostu władztwa świeckiego jakie panowało w zach częsci.
Niemcy do połowy XI wieku
Na przełomie IX/X w uformowało się ostatecznie kilka księstw w oparciu o język, kulturę gosp i społ. W
wyniku konsolidacji sił przez feudałów do walki z buntującym się chłopstwem.
1 wschodniosaskie, książę Ludolf. Ok. 880 doszło do połączenia z ks zachsaskim i powstania najsilniejszego
organizmu. Na pocz X powstaje księstwo bawarskie w związku z koniecznością zjednoczenia sił wobec
najazdów Węgrów.
Nad środkowym Menem księstwo frankońskie Górny Ren ks szwabskie.
Pozycja Ludofingów, książąt saskich była najsilniejsza, od IX w byli najbogatsi, zasoby ludzkie i położenie
geograficzne czyniły ich predestynowanymi do pozycji króla. Po śmierci Konrada I w 918 ks saski Henryk był
najpoważniejszym kandydatem wskazanym przez poprzednika.
Henryk I Ptasznik (876-936), ojciec Ottona I, pierwszy król niemiecki z dynastii saskiej (od 919), nie odbył koronacji. Główną
uwagę skupił na wzmocnieniu obronności Saksonii, ignorując sprawy południowych Niemiec. Prowadził wojny z Węgrami, zawarty
924 dziewięcioletni rozejm wykorzystał na budowę grodów obronnych i reorganizację armii (wprowadził ciężką jazdę). 933
zwycięsko odparł najazd Węgrów nad rzeką Unstrutą. Wykorzystując wewnętrzne walki we Francji podporządkował sobie
Lotaryngię (925). W 929 zhołdował Czechów i Wieletów, w 934 Duńczyków.
Kandydaturę zgodnie poparli feudałowie sascy i część frankońskich na zjeździe we Fritzlarze w 919 r wybrali
Henryka królem, za nimi poszli panowie bawarscy i szwabscy, co pozwoliło już podporządkować sobie
pozostałe księstwa i rozpocząć przeszło stuletnie rządy królewskie dynastii saskiej 919-1024.
Był to przełomowy moment, który charakteryzował się :
- zerwanie więzów polit-dynas z monarchią karolińską
- zjednoczenie federacji plemiennych pod względem językowym i kulturowym w jedno
wczesnofeudalne państwo, zwane odtąd niemieckim.
1 zadaniem było unormowanie polityki wewnętrznej z resztą dyn ks. Najgroźniejszym przeciwnikiem był
książę bawarski Arnulf, który dzięki zwycięstwom z Węgrami miał umocnioną pozycję. Zjednywał sobie
feudałów rozdawnictwem ziemi panów, które skonfiskował nieprzychylnemu duch bawarskiemu. Swoją
aprobatę zmuszony został przez Henryka który powziął wyprawę bawarską w 921 r w zamian za uznanie
zwierzchnictwa Henryka I zatrzymał ks bawarskie z szerokimi uprawnieniami zwłaszcza w stosunku do
miejscowego kleru.
Drugim ośrodkiem opozycji był szwabski dwór książęćy, ks Burchard. Jego sytuacja była ciężka, toczył wojnę
z królestwem Burgundii, wewn toczył wojnę z feudałami duch dążący do supermacji władzy koś nad ks.
Burchard poszedł bez walki na ustępstwa 920 – biorąc pod uwagę potęgę Henryka było to dla niego sukcesem.
Jednak po wymuszeniu na Arnulfie bawarskim uległość mógł Henryk przystąpić do likwidacji odrębności ks
szwabskiego, które nadał w lenno po śmierci Burcharda w 926 ks frankońskiemu Hermanowi.
Po Szwabii i Bawarii kolej przyszła na Lotaryngię, który to kraj przyłączony został do państwa
wschodniofrankijskiego przez Ludwika III w 80 latach IX w. Skorzystał ze słabości rządów ostatnich
Karolingów, Lotaryngia uzyskała pewną niezawisłość, jednak położona m Francją a Niemcami nie miała
samodzielności politycznej. Dodatkowo wewn m feudałami koś i świec. Zmusiło to Gizelberta do związania się
sojuszem z Hen I. Korzystając z okazji toczących się walk o koronę we Francji 2 razy wyprawił się zbrojnie i
anektował ja w 925.Henryk I nadał Lotaryngii status lennego ks, które przekazał Gizelbertowi ożenionemu z
jego córką Gerbergą.
Lotaryngia to kompleksy majątków królewskich, szlaki komunikacyjne, porty morskie.
Przełamanie oporu książąt wyniosły Henryka I do rzędu najsilniejszych władców Europy Zachodniej.
Jego agresja na wsch tereny Słowian i płn Danii pod pretekstem nawracania pogan. „Pretekstem do zbrojnych
najazdów, którym patronował sam władca niemiecki Henryk I, było to, że ofiary jego agresji tkwiły w
pogaństwie”. S89 Na wsch granicach sasko-słow pobudował systemy umocnień – grodów, które miały
stanowić schronienie i bazy wypadowe przeciwko plemionom słowiańskim oraz za schronienie miejscowej
ludności. W czasie pokoju grody służyły jako punkt admin państ kultu rel, i ośrodków gosp. „Stałą służbę
wojskową wykonywały tu specjalne oddziały wojskowe, złożone między innymi z przestępców kryminalnych”
s 99.
W celach obrony przed najazdami Węgrów i prób ekspansji na zew przeprowadza reformę wojskową.
Rozbudowa oddziałów konnych, gł ciężka jazda.
W 926 zawarto 9 letni rozejm okupiony rocznym trybutem. Przerwa w zmaganiach pozwoliła Niemcom na
przygotowanie rozprawy z Węgrami. Czas ten wykorzystuje na podporządkowanie sobie Słowiańszczyzny
zachodniej 928-929. Uderzenie w 3 kierunkach: - Serbowie połabscy, Czechy i płn Wieleci i Obodryci.
Stawiających opór poddawano eksterminacji. „Ludność, stawiającą im opór wycinali w pień, dzieci pędzili w
niewolę, puszczali z dymem całe osady” s 90. Czechom udało się uniknąć podobnego losu, ale Wacław musiał
uznać zwierzchnictwo króla i płacić roczny trybut. W tym samym czasie najważniejsze siły podjęły rozprawę z
Wieletami, toczyła się batalia o Radogoszcz, gdzie znajdowała się pogańska świątynia Swarożyca i gdzie miało
swoje siedziby najsilniejsze plemię Redarów. Najważniejsze znaczenie miała bitwa stoczona przez połączone
siły Słowian pod grodem Łężynem w 929, walczące pieszo siły Słowian uległy pod naporem ciężkozbrojnej
jazdy. W obliczu klęski Wieleci musieli poddać się i płacić trybut. Podobny los spotkał Obodrytów. Sukcesy ze
Słowianami i zdobyte doświadczenie zachęciły Henryka I do walnej rozprawy z Węgrami. Dysponując z danin
środkami wsparty przez kościół, który chciał uniknąć łupieżczych najazdów zerwał przedterminowo
zawieszenie broni odmawiając płacenie daniny. Węgrzy natychmiast zareagowali wyprawą wojenną. Wyprawa
przez Czechy i Łużyce dotarła, aż do Turyngii. Dopiero nad rzeką Unsrut w 934 po raz pierwszy armia
dowodzona przez Henryka I zadał druzgocącą klęskę. Na dłuższy czas zagrożenie ze strony W zostało
zaniechane. 934 umacnia zwierzchnią władzę nad Słowianami Połabskimi, która to wyprawa dotarła aż do
ujścia Odry i zmusiła do uległości wieleckich Wkrzan. Jednak największe znaczenie w jego dotychczasowej
ekspansji miało podporządkowanie sobie Półwyspu Jutlandzkiego, gdzie w IX w powstało niezależne państwo
duńskie, zagrażające interesom na Morzu Północnym i na lądzie. Tu przebiegały ważne szlaki łączące Europę
Zachodnią, Skandynawię i Ruś. W obronie interesów podjął w 934 wyprawę przeciwko królowi duńskiemu
Knutowi zmuszając do uznania zwierzchności i płacenia trybutu. Ziemię dawnej marchii duńskiej sięgające po
Flensburg zostały ponownie zespolone z królestwem niemieckim i stały się bazą wypadową misji
arcybiskupstwa hamburskiego w Danii i Skandynawii.
Ukoronowaniem osiągnięć Henryka w dziele konsolidacji i zabezpieczenia granic Niemiec miała być koronacja
na ces.
Próbę koronacji takiej podjęli dużo wcześniej Burchard szwabski i Arnulf bawarski. Ten ostatni zawarł
przymierze z królestwem longob gdzie zamierzał osadzić własnego syna. Groziło to oderwaniem Bawarii od
korony i utworzeniem pod nosem silnego król. H reakcja była arcydziełem polityki, zrezygnował z interwencji
militarnej aby nie burzyć swoich osiągnięć konsolidacji i sięgnął do dyplomacji przez zdobycie dla siebie i
swoich następców korony ces. W tym celu nabył od Rudolfa burgundzkiego relikwii tzw włóczni Konstantyna,
za pokaźną cenę i koneksje terytorialne w Szwabii. Włócznia jako święta relikwia urosła do symbolu rel-pol na
miarę epoki. Jej posiadanie predestynowało do praw wobec Italii i cesarstwa. Mając za sobą duże poparcie
kościoła z którym się coraz bardziej wiązał i szedł na ustępstwa. Na synodzie erfurckim 932 poparł żądanie
episkopatu niem, aby wierni płacili biskupom roczną daninę w wys 1 denara od osoby. W pozyskaniu korony
przez Henryka saskiego widziała też hierarchia kościelna możliwość zwiększenia wpływów na politykę
papiestwa, które przeżywało podobnie jak dziedzictwo wnuka KW, Lotara głęboki kryzys.
Dalekosiężne plany H miały szanse urzeczywistnienia jednak jemu samemu zabrakło czasu. W 936 umiera
pozostawiając dokończenie swego dzieła synowi Ottonowi I 936-973.
Walka Ottona I o utrzymanie jedności państwa.
Otton I Wielki (912-973), z rodu Ludolfingów, król Niemiec od 936 z dynastii saskiej, cesarz od 962. W 951 podjął próbę
opanowania pogrążonych w anarchii wewnętrznej Włoch. Uzyskał hołd lenny od króla Włoch, Berengariusza II z Ivrei. W lipcu 955
odparł najazd Węgrów, w październiku tego roku stłumił powstanie Słowian połabskich, umocnił panowanie Niemiec na ich
ziemiach, zakładając organizację kościelną (arcybiskupstwo w Magdeburgu 968).
W 961 zorganizował drugą wyprawę do Włoch, które wypowiedziały zależność lenną. Po szybkim opanowaniu północnej części
kraju zdobył Rzym, gdzie 2 II 962 w kościele Św. Piotra odbyła się jego koronacja cesarska. W polityce wewnętrznej podjął kroki
mające na celu silniejsze zespolenie ziem niemieckich oraz umocnienie władzy monarszej. Przy realizacji swej polityki oparł się na
wyższej hierarchii kościelnej.
Desygnacja (wyznaczenie) Ottona na króla Niemiec zyskała aprobatę ze strony feudałów świeckich i kleru
dzięki czemu mogła się odbyć koronacja w Akwizgranie już w 936 przez 2 arcybb mogunckiego i kolońskiego.
Akwizgran – siedziba KW, (miejsce nie przypadkowo wybrane przez O) przy granicy Belg/Hol.- ukazywał
ambicje nowego władcy.
Umocnił swoją pozycję wewnątrz kraju. Bunt feudałów saskich – niezadowoleni z rządów silnej ręki oraz
powierzenia płn/wsch części ekspansji w ręce margrabiów Hermana Billunga i Gerona. Na czele opozycji
postawili przyrodniego brata Tankmara, starszego brata Hermana i Wichmana.
Ten bunt był sygnałem dla wszystkich sił odśrodkowych w kraju próbujących zyskać niezależność. Np. w
Bawarii następca ks Arnulfa, Eberhard odmawia hołdu lennego i rezygnacji z przysługujących mu
zwierzchnich praw nad koś bawarskim. Nieudana interwencja O tylko zaostrzyła konflikt. Dołączają do
opozycji Eberhard frankoński i Gizelbert lotaryński. Na szczęście za O stanęło szeregowe rycerstwo z obawy
przed potęgą możnowładztwa. Graf saski (tytuł arys używany gł w Niem, m baronem a margrabią - hrabia) –
Wichman wyłamuje się i zawiera pokój z O. Osamotniony Tankmar pada ofiarą spisku reszta buntownikó
składa broń. W obliczu tego ks frankoński Eberhard wierny Tankmarowi zawiera pokój uwalniając syna
Henryka i uznając zwierzchnią władzę O. Taki obrót sprawy pozwala skoncentrować siły na najgroźniejszego
przeciwnika ks Bawarii Eberharda, który musiał uciec, na jego miejsce stryj Eberharda, Bertold, zmuszony
oddać skonfiskowane ziemie koś i królewszczyzny. Brat Henryk sojusz z ks frankońskim Eberhardem i
lotaryńskim Gizelbertem. W 939 rozbija siły Henryka i Gizelberta. Henryk próbuje jeszcze wciągnąć króla
Francji Ludwika IV, ale sytuacja we Francji na korzyść O, który sprzymierzył się ze szwagrem a konkurentem
Ludwika IV, ks Hugonem. Ostatnia próba sił Eberharda, Gizelberta i Henryka kończy się przegraną nad Renem
w miejscowości Andernach. Przeżył tylko Henryk, ucieka na dwór Ludwika IV. Przywrócony do łask i
osadzony przez O w Lotaryngii, do której prawa rościła sobie Francja, później osadził go w Bawarii
Wszystkie księstwa stały się dziedzictwem panującego rodu Ludofingów saskich. W Szwabii syna Ludolfa w w
Lotaryngii zięcia Konrada. Dynastia saska uzyskuje pozycję panującą w N. Umocniony wewn może dążyć do
wzmocnienia potęgi królewskiej w N i potęgi N w Europie.
Polityka włoska i nowe trudności wewnętrzne.
Po śmierci króla Lotara Włochy pogrążone w anarchii wewn i w walce o koronę lombardzką. Po koronę sięga
Berengariusz z Ivrei wbrew wdowie Adelajdzie. Spór ten był powodem 1 wyprawy O do Włoch w 951.
Podwójny sukces:
- Longobardia poddaje mu się bez walki, Berengariusz jako król złożył hołd lenny i
uznał go zwierzchnikiem.
- Żeni się z Adelajdą spadkobierczynią Longobardii po Lotarze
- Wschodnia część Lombardii z Akwileją i Weroną przypadła ks Bawarii Henrykowi
Uwieńczeniem wyprawy miał być pochód na Rzym w celu wzmocnienia swojej pozycji i poddania wpływom
niemieckim. Gdy okazało się, że król może napotkać głęboki opór zawraca do Niemiec, tymbardziej, że
sytuacja wewn była znów napięta.
Syn z 1 małżeństwa ks szwabskii Ludolf i ks lotaryński Konrad Czerwony, arcbb moguncki Fryderyk, głrolę
Ludolf, który uważał politykę O za mieszanie się w jego sprawy. Szwabia nie wyrzekła się suwerenności.
Próba zebrania sił nie powiodła, ale pomógł mu najazd Węgrów, którzy korzystali z osłabienia wewn 954
docierając przez Bawarię, Szwabię i Frankonię po środkowy Ren.
Umiejętna propaganda, iż to za sprawą jego przeciwników był najazd dochodzi do pojednania. Pozwala to na
zmiany personalne. W Szwabii na miejsce Ludolfa osadza Burcharda, w Lotaryngii bratu Bruninowi,
wyjątkowo zachował się Henryk, który zachował wierność pozostał w Bawarii. Zażegnanie kryzysu pozwoliło
mu skonsolidować siły dokoptując posiłki z Czech nad rzeką Lechem obok Ausburga zadał klęską Węgrom.
Był to punkt zwrotny, odtąd role zmieniły się – Węgry stały się obiektem niem agresji.
Sojusz z duchowieństwem drogą do wznowienia cesarstwa.
Od IX w bb i klasztory traktowane były jako lenna. Obsada zależna była od panującego. Obsadzanie o tyle
korzystne, że nie było sporów dynastycznych. Feudałowie świeccy odgrywali destruktywną rolę w próbach
konsolidacji. Przez te czynniki O jeszcze bardziej umocnił rolę Kościoła w państwie podnosząc biskupstwa do
roli księstw i powierzanie urzędów; darowizny dzięki którym rosły do potęgi feudalnej. Uniezależniał się od
możnowładztwa świeckiego tym bardziej, że bb dysponowali oprócz bogactwa siłą zbrojną. Ale dla równowagi
sił próbował przyciągnąć pospolite rycerstwo nie mające aspiracji polit.
Uporządkowanie polityki wewn i podniesienie autorytetu ces w niem pozwala podjęcie ekspansywnej polityki
w stosunku do Włoch i pp. Tym bardziej , że 2 konkurentów Bizancjum i król Burgundzkie. Rywalizacja
zaostrzała się ze względu na rolę miast jakie zaczęły odgrywać Genua, Piza, Wenecja. Handel był głównym
bogactwem Włoch i powodem ingerencji z zewn.
Pierwsza poł X w to okres upadku pp spowodowany walkami o tron. Pp szukali protektorów poza granicami,
Jan XII 955-963 przed groźbą Berengariusza władcy lombardzkiego. Wysyła poselstwo do Ottona w 960 co
pozwala O na zespolenie Włoch z Niemcami i korony ces.
Pokonuje za Alpami wojska Berengeriusza i rusza na Rzym. 2 II 962 koronacja. Potwierdził nietykalność
Państwa Kościelnego i jego ziem. Uregulował sposób wyboru pp przez kler i mieszkańców Rzymu oraz
aprobaty każdorazowo cesarza. Koronacja nakładał obowiązek obrony pp.
Po powrocie O do N Jan XII opowiada się za Berengiuszem. Zmusza to O do kolejnej wyprawy, tym razem
odnosi pełen sukces. Król L dostaje się do niewoli, Jan XII zdetronizowany, Leon VIII. Zmusza to księstwa płd
Włoch do uznania władzy O. Konflikt z Biz zażegnany przez małżeństwo syna Ottona II z Anną, O II
koronowany za życia ojca w 967. Jednak odmowa przyczyną wojny. Cesarz Nikeforos Fokas domagał się
zwrotu środkowych Włoch i samego Rzymu. Także sytuacja samego pp ulega zmianie, wybucha powstanie
przeciwko Leonowi VIII. Krwawo stłumione rośnie w siłę na czele z synem Berengeriusza, Adalbertem, który
sojuszników szukał w N i Biz.
Na szczęście przewrót pałacowy wynosi pokojowego ces Jana Tzimiskesa. Otton opanowuje sytuację we
Włoszech i podejmuje dalsze rokowania zakończonego małżeństwem syna z siostrzenicą ces Biz Teofano.
Zaślubiny i koronacja na cesarzową w 972. Układ ustanawiał podział wpływów we Włoszech i uznanie
godności ces O I. O I osiągnął zamierzone cele:
- wznowił ces rzym
- podporządkował Włochy z pp na czele
- umocnił czołową pozycję N w Europie
- zapewnił sukcesję dynastyczą
Wznowienie walk ze Słowianami
Już w 936 wystąpił przeciw wieleckim Redarom, którzy wykorzystując trudności w N powzięli powstanie w
obronie niepodległości; krwawo stłumione. Walki z Czechami zmusiły ostatecznie Bolesława w 950 do
poddania i trybutu.
O I powierza margrabiemu Geronowi – nieprzejednanemu wrogowi Słowian, który większość życia spędził na
walki ze Słowianami wobec plemion południowowieleckich i łużyckich. Nie przebierał w środkach. Nie
przebierał w środkach, gdzie zawodziła siła oręża uciekał się do podstępu i zbrodni. 30 książąt słowiańskich
zaproszonych na ucztę upił i wymordował. Wieść spowodowała powstanie od ujścia Łaby po środkową Odrę.
Musiał interweniować sam Otto I, który w kilku bitwach zadał klęskę.
„Zwycięstwa militarne i przemoc nie gwarantowały jeszcze feudałom niemieckim trwałego zwierzchnictwa nad
ujarzmionymi plemionami słowiańskimi między Łabą i Odrą. Jak pisze bowiem współczesny Ottonowi I
kronikarz saski Widukind. Słowianie „woleli wybrać wojnę niż pokój i mało sobie cenili wszelki niedostatek,
byleby zachować wolność, gdyż są to ludzie twardzi i wytrzymali, przyzwyczajeni do najprostszego
pożywienia, a to, co dla naszych jest największym ciężarem, oni znoszą jak gdyby rodzaj rozrywki” s 101”.
Upadek grodu Brenny należący do plemienia Stodoran oznaczał kres niezależności plemion wieleckich. Aby
rozładować napięcie rozpoczęto chrystianizację podbitych ziem i w tym celu Otto I ustanowił 3 bb w 948 a
także zgodę na wyłączność wpływów w Danii również ustanowiono 3 bb.
Kolejne wyprawy Gerona w 954 do najbardziej na wschód plemion wieleckich Wkrzan, najazd w 955 Węgrów
był sygnałem do powstania, które swym wpływem sięgały do Saksonii skąd uprowadzono brańców spośród
kobiet i dzieci. Zwycięstwo nad Lechem pozwoliło przerzucić wojska na odcinek wsch.
Armia niem wsparta oddziałami z Czech oraz nieprzyjaznych Wieletom Ranów z wyspy Rugii.
Naprzeciwko Oboryci i Wieleci z księciem Stojgniewem wysyłają poselstwo do Ottona z propozycją
kompromisu godząc się na trybut i domagając się niezależności polit. Propozycja odrzucona ponieważ nie
odpowiadała agresywnej polityce feudałów. W 955 nad rzeczką Rzeknicą pogrom sił powstańczych, poległ
Stojgniew i wymordowano jeńców. W 957 jednak wybucha kolejne powstanie Redarów w której brał udział O
I. Pokonanie ich pozwala Gero na podporządkowanie Łużyczan w 963.
Nowe tereny to znowu pole do popisu kurii rzym gdzie w 968 dzięki Jan XIII utworzono arcybiskupstwo w
Magdeburgu.
- przewaga militarna ces
- brak ponadplemiennych organizacji wśród Słowian Połabskich
- połączenie interesów ces i koś
Przyczyną ucisku feudalnego, zagrożenie odrębności językowych i kultury.
Podboje poza Łabą, które osiągnęły na wschodzie linię Odry i Nysy Łużyckiej w czasach Ottona stały się
bezpośrednim zagrożeniem dla powstałego współcześnie państwa polskiego.
Już przyjęcie w 966 chrześcijaństwa było aktem samoobrony przed ingerencją ces i duch niem.
Mieszko I prowadził ostrożną politykę wobec silniejszego sąsiada. Wyrazem tego jest zbliżenie m obu
państwami, dające Polsce swobodę działania i uznające jej niezawisłość polityczną. Mieszko nazwany
przyjacielem Ottona, już w 972 przyszło mu walczyć z potężnym margrabią Hodonem, który najechał
Wielkopolskę i Pomorze Zachodnie. W bitwie pod Cedynią klęska N. Dało to N lekcje, że ekspansja poza Odrę
jest znacznie trudniejsza niż podbój Słowian Połabskich. Zmusiło to ich do rezygnacji z agresywnych kroków
przeciw państwu polskiemu.
Kryzys wewnętrzny państwa niemieckiego w czasach rządów Ottona II
Po śmierci O I w 973, 18 letni ces od razu znalazł się w trudnym położeniu.
Otton II (955-983), z rodu Ludolfingów, król Niemiec od 961, od 967 cesarz, objął tron po śmierci ojca, Ottona I Wielkiego w 973.
Ożeniony z księżniczką bizantyjską Teofano. Pokonał i zmusił do płacenia trybutu Danię.
W latach 975, 976 i 977 zorganizował wyprawy przeciw księciu czeskiemu Bolesławowi II, podporządkował Czechy cesarstwu.
Pokonał stojącego na czele opozycji wewnętrznej księcia bawarskiego Henryka II zwanego Kłótnikiem. Kontynuując podboje ojca
podjął wyprawę zbrojną do Włoch. W walce z Saracenami poniósł dotkliwą klęskę pod Cotrone (982).
Obsadzenie księstwa szwabskiego synem Ludolfa było przyczyną opozycji wewn z Henrykiem II zwanym
Kłótnikiem, który sam chciał je zagarnąć. Zawarł porozumienie z Czechami i Polską, które przyrzekły mu
pomoc, spisek jednak wykryto Henryk dostał się do więzienia. Król Danii Harald zaatakował pogranicze
saskie, Otto II zdołał jednak opanować sytuacje i zmusił do trybutu i uznania zwierzchnictwa. Teraz wraca do
spraw szwabskich. Wyprawa do Czech 975 nie daje rezultatów i sprawia odwet w interesie zbiegłego doń
Henryka, którego Otto II pozbawił ks bawarskiego. 2 wyprawa w 976 i klęska N pod Pilznem przyczyniła się
do poszerzenia opozycji jednak wyprawa w 977 to pełen sukces, Bolesław II wraca do poprzedniej zależności
w zamian za bb w Pradze.
Eliminacja Czech przypieczętowała los opozycji wewn. Henryk Kłótnik i ks Karyntii poszli do niewoli.
Pozostały problemy Lotaryngii, której groziło przejście pod panowanie francuskie.
Gdy wojska króla f Lotara wkroczyły do Lotaryngii, Otton II ruszył na Paryż zmusiło to do wycofania z
Lotaryngii i zawarcia pokoju w Margut w 980 r.
Poprawie uległy stosunki pol-niem. Udział Mieszka I w spisku i poparcie roszczeń H Kłótnika doprowadziło
nawet do nieznanego nam konfliktu zbrojnego. Zwrot nastąpił po zwycięstwach Ottona II nad Bolesławem II i
Henrykiem Kłotnikiem bawarskim i Henrykiem karynckim. W 979 lub 980 doszło do zbliżenia, czego
wyrazem było 2 małż Mieszka I z córką margrabiego Teodoryka, Odą. Małżeństwo miało charakter polityczny,
była zakonnicą i musiała uzyskać specjalną dyspensę, kronikarz Thietmar, stwierdzał bez ogródek, że
małżeństwo postanowiono „dla zbawienia ojczyzny (niemieckiej), dla umocnienia niezbednego pokoju i dla
stałego pojednania” s 106. Teraz mogła wrócić do Polski wielka liczba jeńców wojennych, zdobytych przez N
w nie znanych bliżej działaniach wojennych.
Niepowodzenia Ottona w polityce włoskiej.
Po 7 latach umacnianiu swej władzy ces i pokojowym ułożeniu stosunków z sąsiadami przenosi punkt
ciężkości polityki zagr do Włoch płd gdzie od dawna rywalizowali o wpływy z Bizancjum i Arabami z Sycylii.
Podczas próby opanowania Włoch 982 pokonany jednak został pod Crotone, sam ces ledwie uszedł.
Bizancjum zaczęło penetrować miasta portowe, zwłaszcza Wenecję. Tocząca się wojna zakończona została
pokojem, który nie przyniósł O II większych korzyści. Feudałowie niem i lom na zjeździe w Weronie w VI 983
wybierają Ottona III. Śmierć Benedykta VII zmusza do udania się do Rzymu gdzie umiera w XII 983.
Państwo niemieckie w czasach Ottona II osiągnęło swój szczyt.
Po śmierci powolny acz stały upadek władzy centralnej na rzecz feudałów świec i duch.
Powstanie Słowian połabskich 983
Miał miejsce pod uciskiem, gwałtem i samowolą możnowładców i urzędników państwowych.
Korzystając z nieobecności O II później jego śmierci wieleccy Redarowie powzięli odwet za wcześniejsze
napady feudałów, ucisk i misyjną działalność duch niem. Duchowieństwo wzięto do niewoli, świątynie legły w
gruzach, a szczątki znienawidzonego bp Dodilona wyrzucono z grobu. W ślad za nimi ruszyli O)bodryci pod
dowództwem ks Mściwoja zlikwidowali ośrodek biskupi w Starogardzie i poza Łabą rozbili wojska niem nad
rz Muldą docierając do Hamburga, zniszczyli miasto. Połączone siły Obodrytów i Wieletów ruszyły na
Magdeburg przegrana pod Tongerą zmusiła do opuszczenia Saksonii. N utracili kontrolę nad większą częścią
Słowiańszczyzny Połabskiej. Biskupstwa doszczętnie zniszczono. Fala buntów dotyka również Danię.
Kryzys wewnętrzny w Niemczech za rządów regentki Teofano.
Pretensje do opieki wysunął Henryk Kłótnik, poparty przez Bolesława II i Mieszka I i obodryckiego Mściwoja
oraz episkopatu niem. Miał zaś przeciwko niem książąt i arcybp mogunckiego Willgisa.
O opiekę zabiegał także król franc Lotar, chcący odzyskać Lotaryngię. Stronnictwo popierające Teofano
zyskiwało przewagę, zjazd w 984 w Rohr rządał podporządkowanie się regentce, za co po latach odzyskał
godność ks Bawarii.
Stosunki ze Słowianami.
Zażegnanie kryzysu wewn miało wpływ na stosunki z sąsiadami. Już w 985 Mieszko I udziela pomocy w walce
ze Słowianami Połabskimi i krótko po tym staje się lennikiem. W 986 na zjeździe w Kwedlinburgu składa 6letniemu hołd. Układ nakładał niesienie pomocy wojskowej ces. Manewr polityczny, chciał zyskać poparcie N
w planowanej aneksji płd-zach ziem należących do Czech. Było to wbrew polityce ces na wsch – byli
przeciwni umacnianiu i konsolidacji ziem, ale w tym wypadku interesy obu państw były zbieżne. Czesi
mieszali się w wewn sprawy N opowiadali się po stronie sił odśrodkowych, od czasów współdziałania z
Henrykiem Kł władali Miśnią.
W wojnie p-cz o Śląsk i Małopolskę Bolesław połączony z Wieletami i z Łużyc uderzył na ziemie pol.
Teofano udzieliła pomocy Mieszkowi pod dow bp magdeburskiego Gizylera i grafa miśnieńskiego Ekharda.
Pomoc jednak nie miała większego znaczenia, już w pierwszym starciu rozbite. Mieszko wyparł Czechów ze
Śląska i Małopolski.
W 991 po stronie N w walce ze Słowianami Połabskich stają także Czesi. Wobec przewagi musieli uznać
zwierzchność ces. Kolejne bunty w 993 i 995 prowadzą do pacyfikacji ziem obodrycko-wieleckich.
Polityka włoska Ottona III.
Otton III (980-1002), z rodu Ludolfingów, król Niemiec od 983, cesarz od 996. Syn i następca Ottona II. Osobiste rządy objął w 995.
Wychowany w kulcie imperium rzymskiego i cesarstwa ottońskiego, kontynuował tradycje rzymskie.
Dążył do utworzenia imperium uniwersalnego, zrzeszające na równych prawach wchodzące w jego skład kraje. W 995 zorganizował
wyprawę do Rzymu, pokonał Krescencjuszów, osadził na tronie papieskim swego kuzyna Brunona (Grzegorz V) i w maju 996 odbył
koronację cesarską. Spotkał się z opozycją zarówno we Włoszech, jak w Niemczech.
Jeszcze w tym samym roku Grzegorza V wygnano z Rzymu, do władzy powrócili Krescencjusze. Ponownie zajął Rzym w 998,
okrutnie rozprawiając się z przeciwnikami. Nie ciesząc się popularnością we własnym kraju, usiłował pozyskać dla swojego
programu najwybitniejsze osobistości ówczesnego świata.
Do grona jego najbliższych współpracowników należał Gerbert z Aurillac, którego po śmierci Grzegorza V wyniósł do godności
papieża (Sylwester II). Zabiegał o pomoc duchownych autorytetów, m.in. św. Nila, św. Romualda, św. Wojciecha. Na zjeździe
w Gnieźnie w 1000 zjednał dla swych planów Bolesława Chrobrego. W 1001 na skutek powstania zmuszony opuścić Rzym.
Osobiste rządy obejmuje w 994. Celem jego rządów było dążenie do restauracji imperium rzymskiego i
stworzenie uniwersalnego państwa chrześcijańskiego. Tej idei podporządkowane zostały interesy
ogólnoniemieckie. Utopijny plan powziął w obliczy panującej atmosfery otoczenia z matką Teofano na czele.
Wychowany pod kierunkiem Jana Philagatosa z Kalabrii zapoznał się z dziejami cywilizacji zwł Rzymu, toteż
od 996 stale tam przebywał. Nawet jednorazowy pobyt Ottona 999/1000 (jak chce autor) miał charakter raczej
przypadkowy mający na względzie pielgrzymkę do grobu św W w Gnieźnie i ułożenie stosunków z Polską. Po
koronacji na ces od razu przystąpił do renovatio imperii Romanorum. Wyrazem jest jego tytulatura
Romanorum imperator augustus.
W Rzymie kazał zbudować sobie pałac wg wzorów antycznych, w którym obowiązywał ceremoniał i styl życia
dworskiego, właściwy współczesnym ces bizantyjskim.
Polityka jego miała poparcie wyższego duch, które widziało umocnienie swojego stanowiska w państwie.
Wywyższa na stanowisku pp swych zaufanych przyjaciół Grzegorza V i Sylwestra II.
Grzegorz V, Bruno z Karyntii (972-999), syn księcia Ottona, prawnuk cesarza Ottona I, papież od 996. Pierwszy papież pochodzenia niemieckiego, na tron papieski
wprowadził go cesarz Otton III. Przeciw niemu wystąpiła opozycja Rzymian, którzy intronizowali antypapieża Jana XVI. Wojska Ottona III (998) przywróciły
Grzegorza V na tron papieski. Grzegorz V popierał zakon z Cluny i przeciwstawiał się symonii.
Sylwester II, właściwie Gerbert z Aurillac (945-1003), papież w latach 999-1003, z pochodzenia Francuz. Wszechstronnie wykształcony, m.in. studiował na
arabskich uczelniach w Hiszpanii. Wychowawca i doradca cesarza Ottona III, rzecznik idei uniwersalizmu chrześcijańskiego. Za jego pontyfikatu Polska i Węgry
pogłębiły swą przynależność do świata kultury zachodniochrześcijańskiej. Kanonizował św. Wojciecha (999), co przygotowało zjazd gnieźnieński w 1000
i przyspieszyło całkowite usamodzielnienie się Kościoła polskiego.
Młody ces zwalczał surowo natomiast swoich przeciwników polit. Gdy w 996 doszło do zamachu na G V i
zastąpienie go Janem XVI niedawny nauczyciel Ottona Jan Philagatos. Ces powziął szybki marsz do Rzymu.
Jego mieszkańcy bez walki otwarli bramy i wydali antypapieża na pastwę losu. Udało mu się zbiec, ale ujęty
poddany został torturom. Umocnienie się w Rzymie pozwala O bez zbrojnego zaangażowania uzależnić płd
Włochy Kapua Neapol, które dotychczas były w sferze wpływów biz i arab.
Stosunki Ottona z Polską.
Polska należała do sfery uniwersalistycznej koncepcji Ottona III federacji państw chrześcijańskich pod
przewodnictwem Niemiec. Polska była dla N krajem buforowym w aneksji plemion połabskich, a dla
ówczesnego władcy B Chrobrego celem było:
- powołanie i umocnienie własnej organizacji koś,
- wyzwolenie się z dawnych zobowiązań polit wobec N
- uzyskanie korony król
Misja Polska w Rzymie 999 uzyskała 3 nowe biskupstwa w Krakowie, Wrocławiu, Kołobrzegu oraz arcbp w
Gnieźnie z obsadą brata św W Gaudentego.
W XII 999 ces udał się do Polski celem odwiedzenia grobu i rozmów polit. Powitany w okolicach Iławy nad
Bobrem, skąd udali się do Gniezna.
Otto III uroczyści potwierdza:
- decyzje w sprawie organizacji koś
- uwolnienie od trybutu
- obdarzył tytułem patrycjusza rzymskiego
- wyraził symboliczną zgodę na koronację królewska
Podarowanie włóczni św Maurycego Chrobremu była wyrazem współpracy w tępieniu pogaństwa wśród
plemion połabskich.
Zjazd gnieźnieński był wielkim wyłomem władców niem w stosunku do Polski dążących do pełnego
podporządkowania interesom ces.
Podobna politykę prowadził wobec Węgier tj zgodził się na metropolie koś w Ostrzyhomiu i godność
królewską Stefana.
Trudności we Włoszech i w Niemczech pod koniec rządów Ottona III.
Wracając z Gniezna do Włoch sytuacja była niepomyślna, na płd odrywają się od ces księstwa Neapol, Gaeta,
Salerno, Amalfi, Kapua, Benewent, a w samym Rzymie wybuchło powstanie przeciwko niemu pod
dowództwem komendanta floty rzymskiej Grzegorza z Tusculum. Bunt został stłumiony, ale narastająca
wrogość zmusza ces i Sylwestra II do schronienia w płn Włoszech. Próby opanowania Rzymu 1001 nie
przyniosły rezultatu. W drodze kolejnych przygotowań w Paterno umiera, zgodnie z wolą pochowany w dawnej
stolicy monarchii karolińskiej Akwizgranie.
Otton III pozostawia ces w stanie rozkładu.
Jego zasadniczym osiągnięciem było chwilowe zblizenie N do Polski i Węgier. Ewangeliarz z klasztoeu w
Reichenau, który przedstawia uniwersalistyczne koncepcje O III okazały się utopią.
Również sytuacja w samych N budziła niepokój. Korzystając z nieobecności władcy feudałowie zaczęli działać
jako udzielni władcy, np. margrabia Miśni Ekhard, który bez zgody ces ogłosił się ks Turyngii i uznał Czechy
za swoje lenno.
Problemem stał się także wybór nowego włądcy, O III nie zostawił i nie wskazał spadkobiercy.
Pretendowało 3: syn H Kłótnika (zm 995) ks bawarski Henryk, margrabia miśnieński Ekhard i ks szwabski
Herman.
W 1002 roku Henryk bawarski ze względu na swoje pokrewieństwo i wpływów w episkopacie oraz
zawładnięciu insygniów królewskich latem w Moguncji obwołany królem. Kontrkandydaci nie uznaja tej
kandydatury, jednak udaje się zapobiec wojnie domowej, najpierw ofiarą zamachu ginie Ekhard, Hermana
stając na straconej pozycji poddaje się.
Polityka wewnętrzna Henryka II
Henryk II (937-1024), król niemiecki od 1002, cesarz rzymski w latach 1014-1024. Ostatni król niemiecki z saskiej dynastii
Ludolfingów, następca Ottona III. Przeciwnik ottońskiego planu tworzenia uniwersalnego cesarstwa rzymskiego.
W latach 1002-1018 prowadził wojny z Bolesławem I Chrobrym o Łużyce, Milsko i Miśnię, zajęte przez Bolesława w 1002
prawem spadku po powinowatym, margrabim Miśni Ekkerhardzie.
Toczył wojny o wpływy w Czechach, domagając się od Bolesława Chrobrego hołdu lennego z zajętych Czech i Moraw (1003).
Odmowa złożenia hołdu zapoczątkowała długotrwały okres wojen polsko-niemieckich. W 1013 Henryk II na mocy pokoju
w Merseburgu wymusił na Bolesławie złożenie hołdu z zatrzymanych przy Polsce Łużyc i Milska.
Związek małżeński syna Bolesława, Mieszka (Mieszko II) z córką palatyna reńskiego Rychezą, krewną cesarza, miał pogodzić
zwaśnione państwa. W kolejnych wyprawach przeciwko Polsce (1015, 1017) poniósł klęskę pod Niemczą i Głogowem. Po
ostatecznym pokoju w Budziszynie (1018) musiał zrezygnować z roszczeń do Milska i Łużyc.
Prestiż władzy cesarskiej opierał na organizacji Kościoła chrześcijańskiego, który wspierał licznymi fundacjami. Popierał rozwój
klasztorów, był zwolennikiem surowej dyscypliny klasztornej.
Zrywa z utopijnymi tendencjami O III. Jego program polit wyrażony na pieczęci królewskiej „Renovatio regni
Francorum”. I to okazało się utopia. Przywrócenie monarchii karolińskiej pod hegemonia N. Wraca do
koncepcji założyciela dyn H I i O I, a więc sprawy N na plan pierwszy. Dąży do wzmocnienia władzy król i
ograniczenie wpływów możnowładztwa. Poprzez udział w synodach wzmacnia swoją pozycje w kręgach
hierarchii kościelnej. Zajął się również reformą benedyktyńskich klasztorów w N w związku z rozluxnieniem
dyscypliny zakonnej i upadku gospodarczego.
Popierał rozwój górnictwa srebra w okolicach Goslaru gdzie pobudował jedną z głównych rezydencji
królewskich.
Umocniwszy się rozprawia się z przeciwnikami politycznymi w osobie Henryka ze Schweinfurtu próbującego
zdobyć ks bawarskie. W 1008 2 bracia żony z rodu Luksemburgów w Lotaryngii próbowało zawładnąć
biskupstwem w Metzu i arcybp w Trewirze. Dopiero w 1012 złamał ich opór. Interwencji wymagały sprawy
włoskie, opozycja antyniemiecka wyłania na tron margrabiego Arduina z Ivrei, w samym Rzymie znów do
głosu dochodzi partia Krescencjuszów i obsadziła w tym mieście urząd patrycjusza. Po stronie N opowiadają
się biskupstwa. W 1004 ogłasza się królem włoskim w Pawii. Akt bez żadnego znaczenia, gdyz Arduin
kontrolował nadal znaczną część kraju. Zmuszony został wracać do kraju ekspansywnym wystąpieniem Polski
na terenie Łużyc i Czech.
Wojna polsko – niemiecka.
Po śmierci O III słabość ces charakteryzowało uniezależnienie się krajów słowiańskich. B CH po śmierci
nieprzejednanego wroga Słowian Ekharda przekroczył Odrę i przy poparciu miejscowej ludności zajął Łużyce
docierając aż do Łaby i Sali.
Wyparcie B CH przekraczało możliwości H II szukał pokojowego rozwiązania. W 1003 zwołał zjazd do
Merseburga na którym wyraził zgodę na podział Łużyc między P i N. Układ merseburski był poważną porażką
polit N, którego warunki dyktowała P. Polska otrzymała wschodnie tereny jako lenno niemieckie a strategiczna
Miśnia przypadła skoligaconemu z CH i popierającego go Guncelina, brata zm Ekharda.
Niezadowolenie spowodowało zamach na życie Ch gdy ten opuszczał Merseburg, z pomocą przyszli niem
przeciwnicy Henryka II z Henrykiem ze Schweinfurtu możnego rodu Babenbergów. Chrobry wyszedł cało
mszcząc się po drodze spalił gród Strzały i uprowadził wielką liczbę jeńców.
Napięte stosunki zostały jeszcze pogorszone wskutek interwencji Ch w Czechach gdzie trwała wojna domowa.
Ch popierał najpierw seniora Bolesława III Rudego i pomógł mu w przejęciu władzy. Później zmienia swój
stosunek, zwabił go do Polski i oślepił zimą 1003 a sam wkroczył do Pragi i ogłosił się ks Czech.
To było ciosem dla N gdyż ziemie te stanowiły lenno od pocz X w z którego ciągnęły wysoki trybut.
Zespolenie Łużyc i Czech z Polską było zagrożeniem poważnym i stanowiło przeciwwagę cesarstwa w postaci
słowiańskiego silnego państwa.
H II wystąpił z propozycją godząc się na zespolenie z Polską, ale jako lenna niem. W razie odrzucenia groził
wojną. Ch odrzucił propozycję zdając sobie sprawę, że wojna jest nieunikniona gdy tylko H II przeżuci swoje
wojska na wschód. Uprzedzając w VIII 1003 uderza na marchię miśnieńską. Wojna rozgorzała na wielką skalę
jesienią 1004 gdy siły H II zostały wzmocnione, min przez Czechy. Wyparł załogi polskie z Pragi i osadził
Jaromira. Następnie zmusza Ch do wycofania się z Łużyc. Zachęcony powziął generalną wyprawę na Polskę w
VIII 1005 (widac więc kiedy były operacje). Przewaga N zasilonych przez Czechów, Bawarów i Wieletów
zmusza do unikania otwartej walki i przejścia do walki partyzanckiej. Zasadzki, wciąganie w głąb kraju,
niszczenie mostów, grobli taka taktyka. Armia N ponosi głębokie straty dochodzi do pod Poznaniem zawarto
układ pokojowy. Ch musiał pogodzić się z utratą Czech i Łużyc, ale i tak kampanię z 1005 należy uznac za
sukces, które zmusiły H II do wycofania się za Odrę.
2 lata później Ch wykorzystał kryzys w N i ponownie zajął Łużyce. Zajęty buntem na zach dopiero w 1010
zorganizował wyprawę kolejną na P, w której sam nie uczestniczył. Dowództwo powierzył takim jak ks
Bernard, ks czeski Jaromir, margrabowie Gero i Herman oraz bp Tagino, Arnulf i Meinwerk. Po złupieniu
Śląska ruszyli na Głogów skąd z powodu ulewnych deszczów rozpoczęli odwrót.
W 1013 w Merseburgu zawarto układ na mocy którego P zatrzymała Łużyce jako lenno niem, Henryk
zobowiązał się przyjść z pomoca przeciw Rusi Kijowskiej. Sytuacja była powodowana niepowodzeniami
militarnymi, ale i sytuacją w Rzymie, która wymagała tam obecności króla zwł wybory nowego pp po smierci
Sylwestra II, gdzie ostatecznie zasiada Benedykt VIII, który koronował H II w 1014 na ces. Fakt ten nie dawał
żadnych korzyści gdyż miał silną opozycje w samym Rzymie.
Po powrocie podjął jeszcze jedną próbę złamania potęgi Ch i uczynienie zeń lennika. Niemcy forsują Krosno,
jednak Ch umiejetnie nie dopuszcza do połączenia się z posiłkami saskimi, nie pojawiły się tez posiłki z Czech.
Wobec groźby okrążenia ces wraca za Odrę. Źle obrana trasa utrudnia odwrót przed nacierającymi Polakami.
Dostrzegłszy niebezpieczeństwo H II opuścił towarzyszy broni przekazując dowództwo arcbp Geronowi i
Burchardowi. Niemcom jednak nie daje się uniknąć bitwy, na polu giną dziesiątki panów. Pościg trwał nadal,
ces zatrzymał się dopiero w Merseburgu próbując zawrzeć pokój. Próby te jednak zawiodły. Sposobi się więc
do nowej wojny w 1017. Z Rusi docierały głosy przyłączenia się do koalicji antypolskiej, na tronie zasiada ks
Jarosław, żywiono nadzieję, ze i król węg Stefan przyłączy się. Zanosiło się więc na atak z 3 stron.
Wyprawa dociera do Głogowa, skąd po paru dniach oblężenia przerzuca siły pod gród Niemcze, silnie broniony
na której załamała się wyprawa H II.
Ówczesny kronikarz Thietmar relacjonuje: „że nigdy nie słyszał o oblężonych, którzy by z większą od nich (tj
obrońców Niemczy) wytrwałością i bardziej przezorną zaradnością zabiegali o swoją obronę” s 121. W obozie
choroby i rozruchy wewnątrz kraju każą kończyć mu wyprawę. Po drodze do Mersburga ponoszą dodatkowe
straty. Także z uwagi, że Chrobry czynił przygotowania do wyprawy kijowskiej 30 I 1018 zawarty został pokój
w Budziszynie na mocy którego Łużyce, Milsko i Morawy pozostały przy Polsce.
Dla N był to pokój, jak powie wspomniany Thietmar, „nie taki, jaki być powinien, lecz jaki dało się zawrzeć w
ówczesnej sytuacji”. Pokój budziszyński odsunął na kilka lat niebezpieczeństwo agresji N.
Polityka włoska Henryka II i stosunki z Francją.
Pp Benedykt VIII osobiście wyruszył do N w 1021, aby skłonić ces do zbrojnego wystąpienia przeciwko
resztką posiadłości biz na terenie Włoch. W 1022 silna armia niem z ces i pp. Do walnej rozprawy z Biz jednak
nie doszło. Przyłącza jednak Kapuę i Solerno. W 1023 zawiera układ z królem Francji Robertem aby zapobiec
ekspansji w Lotaryngii chrabiów francuskich Baldwina hr Flandrii i Odona hr Blois.
Latem 1024 umiera pozostawiając swemu nastepcy państwo bardziej uporządkowane, niż je pierwotnie zastał
w 1003. Mimo utraty na rzecz P Łużyc i Moraw utrzymał ces jako przodujące w Europie.
Dynastia saska to przejście od polityki ekspansji Henryka I, przez uniwersalizm Ottona III i powrót do
ekspansji Henryka II i realizmu Konrada II, który zaliczany do najwybitniejszych królów niemieckich.
Królowie – późniejsi cesarzowie musieli zmagać się wg schematu, najpierw z opozycją wewnętrzną.
Polityka wewnętrzna Konrada II
Konrad II (ok. 990-1039), syn Henryka Frankońskiego, od 1024 pierwszy król niemiecki a od 1027 cesarz rzymski z dynastii
frankońskiej, objął tron po wygaśnięciu dynastii saskiej. W walce z książętami korzystał z poparcia rycerstwa. W latach 1030-1032
prowadził wojnę z Mieszkiem II, zakończoną złożeniem hołdu przez króla polskiego.
W 1032 uznany przez swego teścia Rudolfa III dziedzicem Burgundii. W 1035 osadził na tronie czeskim Brzetysława, który złożył
mu hołd. Zaliczany do najwybitniejszych królów niemieckich.
Na bezdzietnym H II wygasa męska linia dyn saskiej. Elekcja w 1024 miała zgodny charakter, mimo, iż
początkowo udział brał 2 Konradów, książąt frankońskich spokrewnionych z dynastią saską w linii żeńskiej.
K II jako założyciel nowej dyn frankońskiej poszedł śladami swego poprzednika. Próba wzmocnienia władzy
królewskiej i ograniczenie potęgi wielkich feudałów. Kościół ściśle związany z osobą panującego, który
decydował o obsadzie najważniejszych stanowisk. Za niesubordynację stawali przed jego sądem. Szukał
oparcia w średnim i drobnym rycerstwie osadzonym na ziemi państwowej, w tym celu przyznał im prawo
dziedziczenia lenn. Możnowładztwo w tym czasie stosowało nadal czasowego charakteru lenn i w związku z
tym stało w konfliktowej sytuacji co było jak najbardziej na rękę K II, który tym sposobem zmierzał do
osłabienia i izolacji ich potęgi.
Dbał o rozwój gospodarczy i terytorialny królewszczyzn.
Polityka włoska
Po opanowaniu spraw wewn kraju występuje ekspansywnie na zewn N. W tym celu ponawia próbę odnowy
zwierzchnictwa we Włoszech i Longobardii. W 1027 koronacja ces przez Jana XIX.
Na arenę wschodzą wielkie miasta, do głosu dochodzą Mediolan....
Tu doszło do konfrontacji z potężnymi gospodarczo miastami, choćby zbuntowanym Mediolanem.
Polityka wschodnia
Po śm B CH na tron Mieszko II władca ambitny i nieustępliwy idący śladami ojca. Koronacja i dezaprobata ze
strony K II oraz podjudzanie sił odśrodkowych w P i poza nią było przyczyną konfliktu.
Terenem działań była Saksonia gdzie w 1028 nagłym uderzeniem spustoszył kraj i uprowadził jeńców. Akcja
odwetowa w 1029, siły zostały wciągane w nieznane tereny i tam zadawano im straty. W odwrocie
bezskutecznie próbował opanować Budziszyn.
W zimie 1030 M II znów sieje spustoszenie w kraju. Jednak walki wewn między M II a jego bratem
Bezprymem, który zwrócił się o pomoc do K II. Za obiecaną pomoc musiał odesłać insygnia, zaprzestać
działań wojennych i uznać zwierzchnictwo nad P. Wkrótce po objęciu władzy zamordowany. M II znów objął
rządy, ale tym razem uznający zwierzchność Konrada i okrojonym terytorium na rzecz 2 innych członków
dynastii. Była to kapitulacja, która po śmierci M II w 1034 pogłębiło powstanie trwające do 1038 kiedy to przy
poparciu Konrada władzę objął Kazimierz Odnowiciel.
Realizm polityki K II cechowało to, że nie prowadził wielokierunkowej polityki ekspansji w związku z czym
dookoła miał samych wrogów. Normalizuje politykę z Danią, Węgrami.
Największy sukces to pozyskanie królestwa Burgundii.
Umocniwszy swą pozycję przystapił do polityki dynastycznej nadając synowi Henrykowi liczne księstwa dając
mu tym samym dobry punkt wyjścia do korony. Umiera w VI 1039.
Kultura niemiecka
Tym co jednoczy naród jest język, który kształtował się na przestrzeni wieków, najstarszym zabytkiem
piśmiennictwa pisanego w języku jako staro-wysoko-niemieckim to słownik łac-niem zwany Abrogans z 765.
Z postępem chrystianizacji i rozwojem piśmiennictwa pojawiają się pierwsze oryginalne utwory literackie o rel
treści. Najstarsza Modlitwa wessobruńska z VIII w. Najwybitniejszym lirykiem był Walahfried Strabo zm ok.
849. Szczytowym osiągnięciem literatury niem wcześniejszego średniowiecza jest wierszowana pieśń rycerska
Ruodlieb z poł XI w, dał początek poezji rycerskiej której rozkwit miał w następnych 2 wiekach.
W czasach Ottona I powstają pierwsze kroniki Res gestae Saxonicae mnicha z Korbei Widukinda oraz z pocz
XI w kronika bp merseburskiego Thietmara. Oba dzieła o tyle ważne, że odnoszą się do państw ościennych w
tym P.
Sztuka
Wpływy karolińskie zaznaczone w architekturze świeckiej i kościelnej. Budowle pałacowe wzorowane na
rzymskiej willi, kościoły wzorowane na kościele św Piotra w Rzymie, bramy klasztorne przypominające łuki
triumfalne.
Podobnie jak w piśmiennictwie również w sztuce niemieckiej czasy panowania dynastii saskiej rozpoczęły
nową epokę, która w architekturze otrzymała nazwę stylu ottońskiego. Jego cechami to świątynie wznoszone na
planie krzyża, przykryte kolebkowym sklepieniem, grube i ciężkie ściany kamienne, niewielkie otwory okienne
o półkolistych łukach.
Renesans przeżywa plastyka, powstają dzieła sztuki rzeźbiarskiej i odlewniczej. Mała rola malarstwa
sciennego.
Niemcy od poł XI do poł XIII w.
Henryk III (1017-1056), książę Bawarii od 1027, król niemiecki od 1039, drugi władca z dynastii frankońskiej, następca
Konrada II, założyciela dynastii. Cesarz od 1046. W 1046 w Sutri (północne Włochy) obalił rywalizujących między sobą
papieży: Benedykta IX, Sylwestra III i Grzegorza VI, wyznaczając swego kandydata biskupa Swidgera z Bambergu.
W grudniu 1046 nowo wybrany papież Klemens II koronował w Rzymie króla Niemiec Henryka III na cesarza
rzymskiego, przyznając mu prawa uczestniczenia w wyborach papieży, przez co zwiększył zależność Kościoła od
cesarstwa i zapewnił wpływ władców niemieckich na obsadę tronu papieskiego. W polityce wschodniej cesarstwa Henryk
III narzucał zwierzchnictwo sąsiadom Rzeszy, wzmacniał swe wpływy w Polsce, Czechach i na Węgrzech.
Zwolennik równowagi sił politycznych lenników, wspomógł wyprawę wygnanego Kazimierza I Odnowiciela, która miała na
celu opanowanie Małopolski i Wielkopolski. W 1054 na zjeździe w Quedlinburgu przyznał Polsce prawo do Śląska
(odebranego Czechom przez Kazimierza), pod warunkiem płacenia Czechom trybutu (500 grzywien srebra i 50 grzywien
złota rocznie).
Dzięki dyplomatycznym sukcesom w polityce propapieskiej i wschodniej polityce lennej stał się twórcą potęgi
średniowiecznego cesarstwa.
Henryk III 1039-1056 władzę obejmował w korzystnych warunkach. Dziedziczy księstwa.
Konflikt z ks Lotaryngii Gotfrydem przekształcony w wojnę domową, miał oparcie we włoskiej Toskanii z hr
Bonifacym. Gotfryd poślubił wdowę po nim Beatrice. Pokój zawarł dopiero w roku śm 1056.
Największym sukcesem pełne podporządkowanie papiestwa, które w skutek rywalizacji utraciło swój autorytet.
Wyprawa w 1046 detronizuje 3 pp Benedykta IX, Sylwestra III i Grzegorza VI. Nominuje bb Bambergu
Suidgera jako Klemens II, po jego śm w 1048 Leona IX – nie był to trafny wybór gdyż był zwolennikiem
przywrócenia papiestwu dominującej roli.
Stosunki Henryka ze wschodnimi sąsiadami.
Poprawne tylko z Polską która przeżywała kryzys po powstaniu ludowym i najeździe czeskim z 1038.
Kazimierz zabiegał o poparcie u H III, a gdy Brzetysław próbował uniezależnić się i dodatkowo związał się
sojuszem z Węgrami, H III podjął wyprawę. Polska odzyskała jeńców wojennych. A Śląsk dopiero w 1054 w
zamian za roczną daninę. H III zm w 1056.
Wzrost opozycji antykrólewskiej w Niemczech. Powstanie saskie
Po smierci następcą zostaje 6 letni syn Henryk IV 1056-1105
Henryk IV (1050-1106), król niemiecki od 1056, faktycznie od 1065, cesarz w latach 1084-1105, syn Henryka III z dynastii
frankońskiej. Stłumił powstanie Sasów (1073-1075), w 1075 uwikłany w konflikt z papieżem Grzegorzem VII rozpoczął walkę
o inwestyturę.
Po papieskim zakazie świeckiej inwestytury, czyli mianowania dostojników duchownych przez osoby świeckie, Henryk IV mianował
nowego biskupa Mediolanu. Kiedy papież zagroził klątwą, sobór biskupów niemieckich w Wormacji pod przewodnictwem cesarza
wypowiedział posłuszeństwo papieżowi.
W 1076 obłożony klątwą papieską Henryk IV stracił poparcie biskupów i książąt niemieckich, którzy domagali się ukorzenia cesarza,
uzyskania przebaczenia i zdjęcia klątwy papieskiej. W 1077 pod murami zamku w Canossie, gdzie zatrzymał się papież, stojąc trzy
dni z rzędu w pokutnej szacie Henryk IV uzyskał zdjęcie klątwy.
W 1102 doszło do kolejnego starcia cesarza ze Stolicą Apostolską, papież Paschalis II obłożył Henryka IV klątwą. Nowa klątwa
okazała się nieskuteczna, niemieccy książęta poparli cesarza występując przeciwko polityce papieskiej. Henryk IV chcąc rozwiązać
spór, przyrzekł papieżowi udział w wyprawie krzyżowej, jeśli cofnie klątwę.
Wzięty do niewoli przez syna Henryka V, uwięziony w Ingelheim uciekł, zgromadził wojsko chcąc toczyć walkę o odzyskanie władzy.
Po pierwszych sukcesach zmarł w Leodium.
Rządy sprawowała matka Agnieszka.
W 1062 wybucha bunt feudałów niem o wpływy na dworze królewskim. Buntownikom udało się uprowadzić
nieletniego króla i insygnia królewskie, jednak spory wewnętrzne prowadzą do powierzenia opieki nad H IV bp
bremeńskiemu Adalbertowi. W 1066 zmuszony przez ks niem do ustąpienia z dworu, H mógł sięgnąć po
władzę.
Kosztem rycesrstwa sasko-turyngskiego rozbudowuje domeny królewskie. O ich funkcjonowanie maja
troszczyć się ministeriałowie rozlokowani w warownych grodach, których dużo w tym czasie pobudowano..
Wzrasta ucisk feudalny, sytuacja chłopów ulega pogorszeniu, pojawiają się nastroje buntu.
W 1073 dochodzi do buntu w Saksonii i Turyngii. Henryk IV musiał uciekać ze swojej siedziby w Goslarze. W
1074 zmuszony przyjąć szereg postulatów min nietykalności. Zadowoleni ze swych osiągnięć feudałowie
zaczeli przechodzić na stronę króla. W 1075 pacyfikacja buntu, chłopi poddani jeszcze gorszym represjom.
Walka z papiestwem
Reformy te atakowały symonię – którzy to władcy świeccy pobierali opłaty od kandydatów do tytułów
opackich bądź bp.
Wybrany w 1073 Grzegorz VII ogłasza nową ordynację wyborczą – odtąd wybór pp przez kolegium
kardynalskie. Wcześniej bo w 1059 pod jego osobistym wpływem ukazał się zakaz nadawania wyższych
godności duchownych przez władców świeckich. Dictatus papae – traktat G VII o wyższości władzy duch nad
świecką. PP przysługiwać miał wybór i dymisjonowanie władców w tym ces i zwalnianie z przysięgi wierności
wasalskiej.
W 1075 G VII wystosował notę do H IV w której domagał się bezwzględnego posłuszeństwa pod karą klątwy.
H IV uznał to jako wyzwanie do otwartej walki. Na wyprawę do Rzymu nie pozwalała sytuacja wewn N.
Czując się niezagrożonym rzuca na H IV klątwę zwalniając wszystkich od zobowiązań wierności. Skutkiem
tego Rudolf szwabski prowadzi powstanie i szuka następcy.
W 1077 H IV wyrusza do Włoch aby pojednać się z pp. Przed brama zamku Canossa pokutował przez 3 dni.
Zdjął klątwe i uznał prawowitym władcą N. Po powrocie Rudolf obrany królem. Wojna – po stronie H IV Czesi
z Wratysławem, a po stronie zbuntowanych Sasów Bolesław Śmiały, który zawdzięczał swą korone G VII. W
1080 wygrywa bitwę w której ginie Rudolf. W tym czasie pp znów obłożył go klątwą. W 1084 wyprawa na
Rzym, Grzegorz ucieka (do Normanów zm w 1085) ustanawia Klemensa III, który go koronuje na ces.
Nowe trudności wewnętrzne i abdykacja Henryka IV
Zwycięstwa były połowiczne, idea koś zakorzeniła się. Nowy pp Urban II kroczył śladami swego poprzednika.
Zawiązana po raz kolejny opozycja na pograniczu wł-niem z rodzonym synem H V zmusza go do ucieczki do
Wenecji, wraca dopiero w 1097. W 1103 ogłasza tzw pokój boży, który zakazywał w ciągu 4 lat naruszac
porządek publiczny. Ograniczał rolę możnowładców przez odbieranie im funkcji sądowniczych. Jednak już w
1004 doszło do wojny domowej w 1105 nad rz Regen ces zmuszony do abdykacji na rzecz syna, rok później w
Leodium opuszczony przez wszystkich kończy życie.
Wznowienie agresywnej polityki wschodniej
Henryk V 1105-1125 zawdzięczał zwycięstwo opozycji, której w pierwszych latach rządów musiał okazywać
uległość.
Henryk V (1081-1125), król niemiecki od 1106, ostatni z dynastii frankońskiej, cesarz w latach 1111-1125. Objął władzę po śmierci
obłożonego klątwą papieską i zdetronizowanego ojca, Henryka IV.
W 1109 kontynuował politykę ojca wobec wschodnich lenników cesarstwa. W 1109 podjął wyprawę na Polskę pod pretekstem
osadzenia na tronie Zbigniewa. Wobec doskonałej obrony grodów polskich (Głogów) i oporu całego społeczeństwa przeciw
najeźdźcom poniósł klęskę (Psie Pole), zyskując jedynie zgodę Bolesława Krzywoustego na powrót Zbigniewa do kraju.
Kontynuował politykę ojca w walce o inwestyturę, zakończoną konkordatem w Wormacji (1122). Jako ostatni z monarchów (po
królach francuskim i angielskim) podpisał kompromis z papieżem Kalikstem II, dając Kościołowi prawo przeprowadzania swobodnego
wyboru biskupa wg prawa kanonicznego, jednak w obecności cesarza.
Wojna o tron węgierski i próba interwencji niem dotyczących poparcia Salomonowi spotkała się z pomocą ze
strony Krzywoustego Kolomanowi. Odciął drogi zaopatrzenia na terenie Czech. H V przysiągł zemstę.
Wyprawa na Polskę w 1109 pod pretekstem osadzenia Zbigniewa. Żądał podporzadkowania się jako lennik i
dostarczania posiłków wojskowych. W Głogowie napotkał niesamowity opór. Na Psim Polu pod Wrocławiem
ponosi klęskę, zmuszony do odwrotu.
Wznowienie walki o inwestyturę. Konkordat wormacki
Następca Urbana II Paschalis w 1110 zawarł z H V tajny układ w którym zobowiązał się do zwrotu regaliów i
ziem państwowych z rąk bpów i klasztorów za respektowanie w zamian zakazu inwestytury. Wkrótce jednak H
V łamie układ i żąda z powrotem inwestytury i dziedziczności korony cesarskiej. Zmuszony na ustepstwa
koronuje H w 1112. Zobowiązał się do niestosowania klątwy.
Po powrocie do kraju umacnia swoją pozycję przez rewindykację i zabór ziem cudzych, co prowadzi do buntu.
Pokonany w 1115 szuka poparcia od pp Kaliksta II bezskutecznie. W 1122 w Wormacji zawiera porozumienie,
które kładzie kres walkom o inwesturę. Duchowni wybierani mieli być przez zgromadzenie kapitulne bądź
klasztorne w obecności króla. H zobowiązał się do zwrotu ziem Kościołowi.
Walka o włądzę królewską między Staufami i Supplinburgami
Po śm H V w walce o koronę szwabscy Staufowie i sascy Supplinburgowie. Wolą H V tron miał przypaść
Fryderykowi Staufowi, jednak w interesie książąt był Lotar z Supplinburga margrabia Miśni i Łużyc z
poparciem arcbp Adalberta.
Wojna domowa objęła nawet Włochy.
Lotar III z Supplinburga (ok. 1075-1137), książę saski od 1106, król niemiecki od 1125, cesarz od 1133. W 1125 wybrany na
króla niemieckiego, nie uzyskał poparcia rodu niemieckiego Hohenstaufów, borykał się z opozycją antykróla Konrada Hohenstaufa.
Uzyskał od Bolesława Krzywoustego hołd z ziem Pomorza Zachodniego i Rugii. Prowadząc walkę o sukcesję włoską, zmarł w Tyrolu
w drodze powrotnej z Włoch.
Rola papiestwa w walkach dynastycznych w Niemczech
Oparcie opozycja miała we Włoszech gdzie w Mediolanie powierzyli koronę bratu Fryderyka, Konradowi. Do
wyboru doszło 2 pp Innocentego II i Analekta II. Interwencja zbrojna Lotara była nieunikniona. W 1132
ustanawia Innocentego II i przyjmuje koronę ces. Jednak sojusz z pp potrzebny do walki przeciwko Staufom
okupił zgodą na równorzędny autorytet władzy. Staufowie poddali się woli Lotara w 1134.
Analekt zaś podobnie jak Grzegorz VII udał się do Normanów gdzie powierzył koronę królewską Rogerowi II.
Powzięta 2 wyprawa wsparta przez I2 w 1136 miała doprowadzić do kapitulacji Analekta i podporządkowaniu
królestwa normańskiego. Jednak Roger II uznał I2 w zamian za potwierdzenie jego godności królewskiej.
Stosunki Lotara III z Polską
Podbój Krzywoustego i chrystianizacja Ottona z Bambergu ziem Pomorza Zachodniego mogła się oddbyc za
zgodą Niemiec, osiągnięto kompromis w traktacie merseburskim z 1135, opanowane ziemie pozostały przy
Polsce w formie lenna niemieckiego, z którego złożył Lotarowi hołd.
Walka o władzę w Niemczech między Staufami i Welfami
W 1137 w czasie powrotu z 2 wyprawy włoskiej L II umiera w Tyrolu. Niemcy znowu stały się areną walk o
władzę 2 rodów. Potęga Henryka Pysznego i jego bogactwo (spadek po Supplinburgach – ks saskie) stało się
obawą książąt co do jego wyboru. Wybrali słabszego Konrada III Staufa 1138-1152. Ten od razu zażądał
zwrotu ks saskiego od Henryka Pysznego Welfa. Gdy ten odmówił, zwołał sejm do Wurzburga, który pozbawił
go również ks bawarskiego. Henryk się jednak nie poddawał, a wyprawa krzyżowa Konrada III przeciwko
Turkom seldżuckim oddaliło to zagrożenie.
Wyprawy krzyżowe i udział w nich Konrada III
Rosnące w siły państwo tureckie zagrażało Bizancjum. Cesarz Aleksios I z dyn Komenów wystosował apel do
Urbana II. Poparcie kurii rzym oraz jego przewodnictwo miało na celu umocnienie swojej pozycji w rejonie
wsch. Wykorzystując pobudki ideologiczne pod hasłem walki za wiarę i obrony Ziemi Świętej padło na
podatny grunt. Rola władców nastawiona była na łupy i lenna na jakie nie mogła liczyć w ustabilizowanej
Europie. Największy udział chłopstwa i biedoty w ucieczce przed nędzą. Udział wł miast Wenecji Pizy i Genui
na celu miał interes handlowy z przewozu i zaopatrzenia. Pierwsza wyprawa 1095 ludowa zaczęła od pogromu
Żydów w miastach nadreńskich, wśród rozbojów i gwałtów dotarli zdziesiątkowani do Azji gdzie w pierwszej
bitwie zostali rozgromieni. W 1096 ruszyło rycerstwo głównie francuskie i niem. Odzyskują Antiochię,
Tripolis, Edessę i w 1099 podbijają Jerozolimę. Krzyżowcy tworzą Królestwo Jerozolimskie urządzone wg
organizacji lennej. Federacja lennych państewek feudalnych, jak ks Edessy, Antiochii, Galilei, hr Tripolis w
których władza i ziemia należały do rycerstwa podlegającego królowi w Jerozolimie. W poł XII w nasilił się
nacisk Turków i gdy zagarnęli Edessę w 1144 pp Eugeniusz III ogłosił nową krucjatę na czele której stanął k fr
Ludwik VII i k n Konrad III. Wyprawa ruszyła w 1147 2 kolumnami co osłabiło jej siły. Kolejno przegrywają i
ośmielają tylko Turków.
Wzrost ekspansji feudałów wschodnioniemieckich
Udział Konrada III w 2 krucjacie poderwała jego autorytet wobec Welfów.
Opozycja wiązała Rogera II (króla Sycylii Normanowie), k fr Ludwika VII i Welfów.
Wyprawa przeciw Polsce w 1146 z poparciem dla szwagra Władysława Wygnańca nie powiodła się.
Jego 2 letnia nieobecność pozwala Henrykowi Lwu do podboju ziem Obodrytów pod pretekstem chryst.
Główna wyprawa skierowana została ku Pomorzu Zachodniemu, gdzie Albrecht Niedźwiedź z zagarniętych
ziem tworzy Marchię Brandenburską – jedno z najbardziej agresywnych księstw średniowiecza.
Polityka Wewnętrzna Fryderyka I
Po śm Konrada III w 1152 władzę bratanek Fryderyk I zwany Rudobrodym.
Ostrożna polityka wobec feudałów duch i św za udzielone po raz kolejny poparcia Staufom.
Fryderyk I Rudobrody (Barbarossa) (ok. 1125-1190), książę Szwabii od 1147. Król Niemiec od 1152, cesarz rzymski w latach
1155-1190. Kuzyn króla Niemiec Konrada III i jego następca. Jako przedstawiciel dynastii Hohenstaufów miał złagodzić spory
dynastyczne Welfów i Babenbergów o władzę w Niemczech i zapewnić pokój wewnętrzny.
Zwolennik stworzenia uniwersalistycznej potęgi Cesarstwa Rzymskiego Narodu Niemieckiego. Dla wzmocnienia władzy cesarskiej we
Włoszech sześciokrotnie wyprawiał się za Alpy prowadząc walkę z miastami lombardzkimi i Normanami na Sycylii. Po rozbiciu
antypapieskiej opozycji koronowany przez papieża Hadriana IV na cesarza rzymskiego (1155).
W walce cesarstwa z papiestwem opowiedział się początkowo po stronie kandydata na papieża, Wiktora IV. Po klęsce pod Legano
uznał w pokoju weneckim (1177) kontrkandydata na papieża Aleksandra III. W 1183 zawarł pokój z miastami lombardzkimi w
Konstancji, umacniając władzę cesarską we Włoszech małżeństwem syna Henryka VI z dziedziczką Sycylii, Konstancją.
Dla uniwersalistycznej monarchii podjął interwencję w Polsce (1157, 1163, 1172) i w Czechach. Reprezentant zachodniego rycerstwa
w zbrojnych wyprawach krzyżowych. Organizator III krucjaty (1189-1190). Biorąc udział w wyprawie przeciwko Turkom
seldżuckim do Jerozolimy utonął podczas kąpieli w górskiej rzece Göksu w Cylicji (Azja Mniejsza). Mimo śmierci wodza krucjata
przyniosła zgodę Saladyna na odbywanie pielgrzymek chrześcijan do Jerozolimy.
Godzi stosunki między Welfami (przyznaje Bawarię Henrykowi Lwu – miał już Saksonię) i Babenbergami (ks
austryjackie). Od tego czasu Henryk Lew rośnie w siły, król ang Henryk II Plantagenet oddał mu córkę
Matyldę za żonę.
Hohenstaufowie, Staufowie, dynastia książąt Szwabii (od 1079), królów i cesarzy niemieckich (1138-1254), królów Sycylii
(1194-1268). Nazwa dynastii wywodzi się od rodowego zamku Hohenstaufen w Wirtembergii.
Począwszy od pierwszego króla niemieckiego z rodu Hohenstaufów, Konrada III, prowadzili długoletnią walkę z Welfami,
usamodzielniającymi się książętami w Niemczech, oraz z papiestwem i miastami włoskimi o władzę w Italii.
Szczytem potęgi Hohenstaufów były rządy cesarza Fryderyka I Barbarossy (1152-1190) oraz Henryka VI, który przez
małżeństwo z Konstancją (1186) uzyskał dla Hohenstaufów Sycylię i południowe Włochy.
Ze śmiercią Henryka VI (1197) rozpoczął się stopniowy zmierzch dynastii, mimo przejściowej świetności za panowania Fryderyka II.
Ostatnim księciem szwabskim z dynastii Hohenstaufów był wnuk Fryderyka II, Konradyn, zmarły w 1268.
Welfowie, dynastia niemiecka wywodząca się od Azzona d’Este i Kunegundy z bawarskiego rodu Welfów. Protoplastą dynastii był
ich syn, Welf I, od 1070 książę bawarski (zm. 1101). Jego wnuk, Henryk Pyszny, poślubił w 1127 Gertrudę, córkę cesarza Lotara
III, i otrzymał księstwo saskie.
Potęga rodu wzrosła za czasów Henryka Lwa (1129-1195), którego rywalizacja z Hohenstaufami doprowadziła jednak w 1180 do
utraty obu księstw. Mimo czasowego uzyskania przez jego syna Ottona IV Brunszwickiego korony niemieckiej i cesarskiej (11981218), w ręku Welfów pozostały tylko saskie dobra alodialne (rodowe, dziedziczne) wyodrębnione w 1235 w księstwo brunszwickolüneburskie, przeznaczone dla Ottona Dziecięcia (zm. 1252), wnuka Henryka Lwa.
Z licznych linii, na które podzieliła się dynastia, przetrwały dwie, wywodzące się od synów Ernesta Wyznawcy (zm. 1546) - Henryka
(zm. 1598) i Wilhelma (zm. 1592). Starsza linia wygasła w 1884 na księciu Wilhelmie. Młodsza, w osobie Jerzego I (zm. 1727),
uzyskała w 1714 koronę angielską (dynastia hanowerska), a w 1815 objęła władzę w Hanowerze. 1866 Jerzy V stracił Hanower na
rzecz Prus. Jego wnuk Ernest August odzyskał w 1913 księstwo Brunszwik-Wolfenbüttel, ale został zdetronizowany w 1918.
Babenbergowie, 2 wczesnośredniowieczne rody, zapewne spokrewnione. Nazwa Babenbergowie nawiązuje do posiadanego przez
Babenbergów grodu Babenberg, obecnie Bamberg. Linia starsza zwana też była, od częstego występowania imienia Poppo,
Popponami.
1) Starsi, ród ze wschodniej Frankonii. Pierwszym znanym przedstawicielem jest Poppo I, którego działalność poświadczona jest
w latach 819-839. Poppo II był margrabią turyngijskiej Marchii Serbskiej (880-892). Karierę Babenbergów przerwał konflikt
z Konradynami, tzw. wojna babenberska (897-906), w której zginęli główni przedstawiciele rodu.
2) Młodsi, ród rządzący Austrią 976-1246, być może potomkowie bocznych przedstawicieli linii starszej. Pierwszym poświadczonym
przedstawicielem jest Leopold I (zm. 994), od 976 margrabia bawarskiej marchii wschodniej, rozciągającej się między Enns a Tulln,
a tuż po 1000 r. po Litawę. Małżeństwo Leopolda III (1095-1136) z córką cesarza Henryka IV Agnieszką (1106) znacznie wzmocniło
pozycję B. Fryderyk I 1156 przekształcił marchię w Księstwo Austrii, rezydencja Babenbergów została przeniesiona z Melku
do Wiednia. 1192 Leopold V (1177-94) otrzymał w lenno Styrię. Apogeum świetności Babenbergów przypada na panowanie Leopolda
VI (1198-1230). Bezpotomna śmierć Fryderyka II (1230-1246) zapoczątkowała walkę o schedę po Babenbergach, ostatecznie
wygraną przez Habsburgów. Przedstawicielem Babenbergów był także kronikarz Otto z Freisingen.
Otton I Wielki (912-973), z rodu Ludolfingów
Włochy w drugiej połowie XII w
Wielce zróżnicowany politycznie i ekonomicznie kraj:
- Sycylia i płd Włochy Normanowie (Palermo, Syrakuzy, Neapol) –silne ekonom, handel
- Środkowe Włochy – Państwo Kościelne – słabo rozwinięte, gł m Rzym, rolnictwo
- Płn Włoch – miasta-republiki -niezależne, ożywienie krucjatami – rzem i hand – rządy w rękach
bogatego patrycjatu, reszta odsuwana od polit, ostra walka klasowa, dochodziło często do powstań.
Na plan pierwszy wysuwają się Genua, Piza, Wenecja. Były monopolistami w zaopatrywaniu Europy w towary
pochodzenia wschodniego. Handel i flota to źródło ich potęgi.
Mediolan i Florencja – sławę zdobyły w dziedzinie produkcji rzemieślniczej. Wzajemna konkurencja, wyniszczanie.
Stosunki Fryderyka z Polską
Interwencja Konrada III i Fryderyka I – próba narzucenia zwierzchności nie miała praktycznego zastosowania
mimo polskich zobowiązań i hołdu polskich książąt ponieważ sprawy wypraw krzyżowych, sprawy we
Włoszech – walka z miastami longobardzkimi i papiestwem pochłaniały siły cesarzy.
Zniesienie samorządu miast lombardzkich i ponowny konflikt z papiestwem
W 1154 1 interwencja w sprawie buntu Arnolda (ucznia Abelarda) przeciw rządom pp Hadriana IV, śmierć
Arnolda i koronacja Fryderyka w 1155.
W 1158 2 interwencja w miastach lombardzkich – unieważnia samorządy i prawa miast, co znaczyło przejęcie
wszystkich dochodów z opłat, podatków i ceł.
3 wyprawa 1161 – okrążenie i zniszczenie Mediolanu.
Powstaje związek obronny 4 państw: Werona, Wenecja, Vincenza i Padwa, który stał się zaczątkiem wielkiej
koalicji 22 republik miejskich – zwanych ligą lombardzką. Na czele pp Aleksander III i Normanowie.
4 wyprawa – zdobywa Rzym 1166, ale epidemia dziesiątkuje wojska, zmuszony zawraca.
5 – 1174 – zbyt małe siły skłaniają go do odwrotu. W kraju jedna sobie Welfa Henryka Lwa. Ten zażądał
kopalń srebra w Goslar. Fryderyk odmawia, zdany na własne siły.
6 – 1176 – przegrana w bitwie pod Legano. Była to także wielka porażka polityczna.
W 1183 – zawiera pokój z miastami przyznając im pełny samorząd. Jedyny sukces polit to małżeństwo syna
Henryka VI z następczynią tronu normandzkiego Konstancją – daje im prawo do dziedzictwa Włoch płd i Sycylii.
Upadek potęgi Welfów
Po powrocie do kraju postanawia rozprawić się z Welfami. Odbiera mu księstwa saskie i bawarskie – (nie
stawia się Lew na 2 sejmy) i dzieli je na swych popleczników. Odnosi zwycięstwo, ale znów w siły rosną tylko
książęta.
Zhołdowanie Pomorza Zachodniego
Bogusław nie otrzymawszy pomocy i poparcia z Polski w 1181 składa hołd Fryderykowi I.
III wypraw krzyżowa i śmierć Fryderyka I
Opanowanie Egiptu przez Saladyna 1171, później pada Syria i Królestwo Jerozolimskie zostało otoczone i
zdobyte w 1187. Na wieść o tych wydarzeniach podjęto w E zach przygotowania.
1189 Fryderyk I dowodził osobiście, podążył osobnym szlakiem przez Azję Mn do Syrii odnosząc po drodze
szereg zwycięstw. Pasmo sukcesów przerywa śmierć cesarza. Dowodzone oddziały poszły w rozsypkę. Tylko
nieliczne brały udział o twierdzę Akkon. Po jej kapitulacji król fr Filip August wraca do kraju. Walczy tylko
Ryszard Lwie Serce obejmując naczelne dowództwo nad całą krucjatą. Pokój z Saladynem 1192 ograniczał
wąskie pasmo wybrzeża od Tyru po Jafę.
Walka Staufów o królestwo normańskie
Następca syn Henryk VI objął rządy bez wielkich wstrząsów.
Sycylia uniezależnia się – Tankred, dzięki pomocy wracającego z wyprawy krzyżowej Ryszarda Lwie Serce i
udało się atak H VI odeprzeć. Wraca z Anglii Henryk Lew – jednak konflikt udało się zażegnać. Zawiera sojusz
z królem fr Filipem II Augustem. Uknuli spisek i powracającego z 3 wyprawy Ryszarda uwięził król austriacki
Leopold i wydał H VI. Po złożeniu przysięgi lennej i okupu wraca do kraju.
Śmierć Tankreda i brak pomocy z Anglii pozwala odzyskać Sycylię.
Jednak w 1196 w Wurzburgu odmowa książąt przyznania jego rodowi dziedzicznych praw do korony niem.
W trakcie przygotowań do kolejnej wyprawy krzyżowej umiera na malarię w 1197.
Ponowne walki między Staufami i Welfami
2 grupy kandydatów
1. Syn zmarłego Henryka Lwa, Otton IV – Welf i poparcie Ryszarda Lwie Serce.
2. Brat H VI, ks Szwabii Filip – Stauf.
Innocenty III – dążył do wzmocnienia pozycji kościoła idąc śladami Grzegorza VII – zwierzchnictwo nad
światem. Plan przejęcia władzy w całych Włoszech i Sycylii, na drodze stała polityka Staufów, więc popiera
Ottona, który nie miał takich ambicji. Znalazł też teoretyczne uzasadnienie o wyższości władzy duchownej nad
świecką, czerpiąc z tego, że Karol W koronowany na ces był z rąk papieskich.
Otton IV Brunszwicki (ok. 1175 lub 1182-1218), z rodu Welfów, król Niemiec od 1198, cesarz od 1209. Syn Henryka Lwa. Wychowywał się w Anglii na dworze
Ryszarda Lwie Serce. W 1198 wybrany na króla przez stronnictwo welfickie. Po śmierci Henryka VI toczył długoletnie walki z drugim elektem - Filipem Szwabskim
i dopiero po jego śmierci w 1208 zyskał powszechne uznanie.
Początkowo popierany przez papieża Innocentego III, po koronacji cesarskiej popadł z nim w konflikt, w rezultacie którego został obłożony klątwą w 1210. Od 1211
toczył walkę z wybranym przez opozycję antykrólem Fryderykiem II. Umowy sojusznicze obu rywali wciągnęły Niemcy w wojnę francusko-angielską.
Pokonany przez króla francuskiego Filipa Augusta pod Bouvines (1214), stracił poparcie w Niemczech, co przesądziło o zwycięstwie Hohenstaufów w walce o koronę
niemiecką.
W 1209 koronowany na ces. Filip zm w 1208. Obiecał respektować posiadłości pp, ale w 1210 atakuje część
kontynentalną królestwa Sycylii i został przez Innocentego III obłożony klątwą oraz zwolnienia poddanych z
przysięgi wierności. Poparł 15 letniego syna Henryka VI, Fryderyka II.
Innocenty III – Fryderyk II – Filip II August
Otton IV – Jan bez Ziemi
O z J występują przeciwko Francji i Staufom – przegrana pod Bouvines, w 1218 umiera w Saksonii.
Walka Fryderyka II z papiestwem
Koronacja odbyła się w 1215 – uznając się za lennika pp.
Fryderyk II (1194-1250), król Niemiec w latach 1196-1197 i 1211-1250, król Sycylii od 1197, Jerozolimy od 1229, cesarz rzymski
od 1220. Po zwycięstwie nad Ottonem IV (wyklętym przez papieża w 1210) opanował całe Niemcy i koronował się na króla w 1215
w Akwizgranie.
Po koronacji cesarskiej w Rzymie w 1220, dążąc do opanowania całej Italii popadł w konflikt z papieżem Grzegorzem IX, który
obrzucił go klątwą. W 1227 zorganizował wyprawę krzyżową do Palestyny. Po zawarciu traktatu z sułtanem egipskim zwrócił
chrześcijanom Jerozolimę (koronacja na króla Jerozolimy w 1228).
W latach 1228-1245 prowadził nieustanną walkę z papiestwem w imię zjednoczenia Włoch. Dążył do podporządkowania sobie
państwa kościelnego. Wyklęty przez papieża Innocentego IV, pozbawiony tronu na rzecz antykróla landgrafa Turyngii Henryka
Raspe. Zdetronizowany w Niemczech w 1245, stracił także panowanie w Italii w 1249 pod naporem miast lombardzkich. Zmarł
podczas zarazy w Fiorentino, pogodzony z Kościołem.
Jako cesarz Niemiec w 1226 nadał Zakonowi Krzyżackiemu Prusy jako księstwo Rzeszy. Mecenas nauki, sztuk plastycznych,
reformator administracji. Twórca dworu wg orientalnych wzorów.
Mimo korony ces w 1220n z rąk pp Honoriusza III – uchylał się od zobowiązań wyprawy krzyżowej.
Osłabiał ligę północnych miast włoskich.
Grzegorz IX wezwał jeszcze raz do wyprawy, a gdy ten odmówił obłożył go klątwą. Wtedy wyruszył.
Podporządkowuje Cypr i w drodze układów polit z sułtanem egipskim Al.-Kamilem uzyskuje Jerozolimę,
Betlejem i Nazaret. W 1229 przyjmuje tytuł króla Jerozolimy. Przymierze z sułtanem o wspólnej pomocy –
stanowiło, że motywy religijne krucjaty na 2 planie.
Tymczasem pp zajmuje sycylijskie posiadłości, ces wraca pokonuje pp i zmusza do zdjęcia klątwy.
Pragnął przekształcić królestwo Sycylijskie w monarchię absolutną. Odsuwa kler od władzy świeckiej, odbiera
prawo tropienia i karania heretyków.
Zakłada uniwersytet w Neapolu – prawnicy uzasadniający władztwo ces. Na dworze elita intelektualna.
Inna polityka w Niemczech, gdzie feudałowie byli dysponentami korony królewskiej. Ogranicza rolę miast na
rzecz panów f. Miasta poddane zostały kontroli urzędników feudalnych, oni decydowali o wyborze organów
miejskich. Licząc na poparcie miast buntuje się syn, ale pokonany umiera w więzieniu.
Gibelinowie i gwelfowie, dwa obozy polityczne we Włoszech w XII-XV w., zwalczające się wzajemnie (najaktywniejsze w XIII w.).
Powstały wraz z przeniesieniem się na teren Włoch walki między dwoma najpotężniejszymi rodami niemieckimi: książąt szwabskich
Hohenstaufów, posiadających duże wpływy w Frankonii i książąt bawarskich Welfów, zapoczątkowanej buntem Henryka Pysznego
(zięcia księcia bawarskiego) przeciwko Konradowi III.
W 1139 po śmierci Henryka Pysznego Konrad III wykorzystując małoletniość jego syna Henryka Lwa pozbawił Welfów Bawarii,
pozostawiając im jedynie Saksonię. We Włoszech zwolenników cesarskiej dynastii nazywano Ghibellini (od ich rodowego zamku
Waiblingen), a stronników Welfów Guelfi. Nazwy te z czasem zmieniały swą treść. W w. XIII gibelinowie byli już nie tylko
poplecznikami Hohenstaufów, ale w ogóle zwolennikami władzy cesarskiej we Włoszech, a nazwa gwelfów oznaczała obóz
propapieski. Stronnictwa gibelinów i gwelfów występowały także w wiekach późniejszych, aż po wiek XVII, lecz wtedy nie wiązały
się już z nimi dawne orientacje polityczne.
Gibelinowie – zwolennicy cesarskiej władzy we Włoszech. (wcześniej zwolennicy Staufów, później
zwolennicy cesarstwa).
Gwelfowie – zwolennicy władzy pp. (wcześniej zwolennicy Gwelfów, później przeciwnicy cesarstwa).
Po krótkim pokoju spowodowanym najazdem mongolskim, nowy pp Innocenty IV przeprowadza detronizację
Fryderyka II i zażądał od książąt niem wyboru nowego króla.
Książęta wybierają syna F II, Konrada IV.
Duchowni w 1246 w Wurzburgu przekazują koronę niem landgrafowi Turyngii – Henrykowi Raspe. Jednak w
1247 umiera.
Będący nieustannie w defensywie F II z pp Innocentym IV w 1250 umiera cesarz.
1254 Konrad IV umiera młodo w wieku 26 lat. Obwołany król Holandii Wilhelm umiera w 1256.
Rozpoczyna się okres upadku władzy centralnej i anarchii feudalnej.
1256-1273 – wielkie bezkrólewie.
Rozwój gospodarczy od XI w:
- wykorzystanie energii wiatru, wody do urządzeń w rolnictwie i górnictwie
- dzięki temu rozwój metalurgii, żelaza – upowszechnienie narzędzi
- pług żelazny, zaprzęg w konie
- trójpolówka – (zboże ozime - przechłodzone, jare - wegetacyjne, ugór)
- m XI a XIII w podwojenie z 6 na 12 mln mieszkańców
- zagospodarowanie nieużytków, karczowanie, kolonizacja
Koloniści:
Wcześniej pozbawieni wolności osobistej, musieli odrabiać pańszczyznę bądź uiszczać powinności, teraz:
- wolni od powinności feudalnych
- potem w określonym wymiarze – podstawą 1 łan, daniny w naturze lub pieniądzu
- wolni od bezpłatnych robocizn na pańskim gruncie
- prawo zmiany miejsca zamieszkania, do innego pana lub do miasta
- ziemia dziedziczna – możliwość przekazania spadkiem
Wsie otrzymywały prawa samorządowe – sądownictwo niższe- ławnikami byli wybierani chłopi. Sołtys
zajmował się werbunkiem osadników i organizacją pracy.
Ustrój wsi na surowym korzeniu stał się wzorem do reorganizacji starych wsi. Właściciele zaczęli parcelować
ziemię oddając w dzierżawę chłopom lub kolonistom. Likwidacja gruntów pańskich nie przebiegała
jednakowo.
Zanik gospodarki dworskiej i rozpowszechnianie się systemu czynszowego od poł XII w.
Jako prawo niemieckie dociera do Polski.
W XIII w korzystając z upadku władzy centralnej, feudałowie zaczęli budować zamki i nakładać różne
świadczenia na chłopów. Dochodzi do powstania i zburzenia zamków. Później powstanie upada i chłopi
ujarzmieni zmuszeni do świadczeń. Część emigrowała, część do miast.
Zakon krzyżacki
Zakon rycerski przekształcony z niemieckiego bractwa szpitalnego w 1198 w Jerozolimie.
Krzyżacy, Zakon Szpitala Najświętszej Marii Panny Domu Niemieckiego w Jerozolimie, zakon rycerski utworzony
z niemieckiego bractwa szpitalnego w 1198 w Jerozolimie. Po opuszczeniu Jerozolimy Krzyżacy osiedlili się na Węgrzech, broniąc
kraj przed najazdami Połowców (1211-1224).
Przybycie Krzyżaków na ziemie polskie
W 1226 uzyskali obietnicę nadania ziemi chełmińskiej od Konrada I Mazowieckiego, w zamian za pomoc w ochronie pogranicza
Mazowsza przed Prusami. Po zatwierdzeniu darowizny przez cesarza i papieża na zdobytych ziemiach pruskich zaczęli tworzyć
własne państwo. W 1237 połączyli się z Zakonem Kawalerów Mieczowych w Inflantach.
Po zakończeniu podboju Prus w 1283 ekspansja terytorialna państwa zakonnego skierowała się na ziemie sąsiadów: Rusi, Litwy
i Polski, Sambii i Żmudzi. W 1308 opanowali Pomorze Gdańskie. Stolicę Zakonu przeniesiono z Wenecji do Malborka. Na czele
państwa krzyżackiego stał wielki mistrz, podległy kapitule generalnej. Jego współpracownikami byli: wielki komtur, wielki
szpitalnik, wielki szatny, wielki skarbnik i dwaj szafarze. Zakon składał się z rycerzy, duchownych i braci służebnych. Państwo
krzyżackie dzieliło się na komturie.
Wojny z Polską i Litwą
Agresywna polityka Krzyżaków wobec Litwy i Polski doprowadziła w 1385 do podpisania w Krewie unii polsko-litewskiej. Militarny
sojusz polsko-litewski doprowadził do klęski Krzyżaków w bitwie pod Grunwaldem (1410). Działająca w Prusach opozycja
antykrzyżacka (Związek Pruski), coraz wyraźniejsze ekonomiczne ciążenie Prus ku Polsce doprowadziły do wybuchu wojny
trzynastoletniej (1454-1466).
Traktaty pokojowe z 1411 i 1466 załamały potęgę polityczną i gospodarczą Zakonu oraz ograniczyły terytoria państwa krzyżackiego.
W 1467 Krzyżacy zmuszeni zostali przenieść swą stolicę do Królewca. W 1525 wielki mistrz krzyżacki A. Hohenzollern przeszedł na
luteranizm.
W miejsce rozwiązanego państwa zakonnego powstało świeckie księstwo, Prusy Książęce, zhołdowane polskiemu królowi
Zygmuntowi I Staremu. Kolejni władcy Prus Książęcych utrzymywali zależność lenną od Polski do 1657, do traktatów welawskobydgoskich. W uszczuplonych formach Zakon przetrwał w Austrii i Niemczech, przekształcony w 1929 w zakon duchowny.
swoboda działania – podlegali bezpośrednio pp – wyjęci spod prawa bp
usamodzielnia się pod względem polit, tworząc własną organizację państwową na podbitych ziem
Rozrzucone majątki początkowo utrudniały administrację
Przenoszą się do Siedmiogrodu walczyć z Połowcami, próba przekształcenia zdobyczy w państwo
zakonne skłoniła króla Węgier w 1225 do wydalenia.
5. Konrad Mazowiecki w 1226 z Hermanem von Salza porozumienie na prawach lennych ziemi
chełmińskiej
1.
2.
3.
4.
6. Fryderyk II przyznawał zdobyte ziemie krzyżakom na własność.
7. 1234 sfałszowany dokument – Grzegorz IX sankcjonuje wszelkie zdobycze także w Prusach – zyskują
niezależność od Polski.
8. Kolonizują podbite tereny – na prawie niemieckim
9. 1242 powstanie w Prusach wspomagane przez Świętopełka ks Pomorza Gdańskiego.
10. 1237 połączeni z Zakonem Kawalerów Mieczowych
11. Aleksander Newski (pokonał wojska szwedzkie nad rz Newą) w 1242 nad jeziorem Pejpus pokonuje
12. Załamana ekspansja na ziemie ruskie przenosi się na Litwę, 1283 podbój Prus
Wielki Mistrz – stał na czele państwa
Komturowie – pełnia władzy adm, sąd i wojsk.
Wójtostwa – kierowali nimi wójtowie
Mistrz krajowy podlegał wielkiemu mistrzowi Zakonu z Wenecji przeniósł do Malborka.
13. 1308 – zabór Pomorza Gdańskiego
14. 1410 – Grunwald
15. 1466 – pokój toruński – (zakończył wojnę 13 letnią o dostęp do Bałtyku).
Kultura niemiecka
Poezja rycerska - Ok. 1170 – Pieśń o Rolandzie, kleryk Konrad.
Ok. 1170 – tristan und Isolde Eilharta von Oberge.
Minnesinger = trubadur
Minnesingerzy, minnesängerzy, wędrowni poeci-śpiewacy i kompozytorzy działający w Niemczech od XI do XIV w. na wzór
francuskich trubadurów. Uprawiali tzw. monodię świecką (śpiew jednogłosowy z akompaniamentem instrumentów) zwaną też liryką
rycerską, szczególnie pieśni miłosne, pieśni o tematyce religijnej czy politycznej, pieśni o charakterze dydaktycznym.
Walther von der Vogelweide (ok. 1170 - ok. 1230), niemiecki poeta, najwybitniejszy spośród minnesingerów.
Poszerzył tematykę poezji dworskiej o elementy realistyczne traktowane z humorem. Autor wierszy politycznych. Bronił
chlebodawcę Fryderyka II przed Welfami i pp.
Ok. poł XIII w poezja dworska zanika. Na jej miejsce literatura mieszczańska.
Pierwsze utwory antyfeudalne i antykościelne.
Wiele literatury polemicznej o zwierzchności ces i pap.
Ok. poł XII w j niem powstaje Kaiserchronik i Saska kronika świata.
Sztuka
Druga poł XI w i 1 XII to czas rozkwitu stylu romańskiego w architekturze i sztukach plastycznych.
W 1poł XIII w w Niemczech rozwija się styl gotycki.
Malarstwo ścienne i książkowe.
Styl romański – sklepienia ciężkie – kolebkowe podtrzymywanych przez ściany boczne.
Styl gotycki – lekkie sklepienia – podtrzymywane przez filary, kolumny. Ostre łuki. Kolebką gotyku Francja.
Niemcy od poł XIII w do końca XV w.
1256-1273 – okres wielkiego bezkrólewia pogłębia rozdrobnienie feudalne Niemiec i umacnia pozycję książąt.
Księstwa przekształcały się w niezależne państewka feudalne. Książę był suwerennym władcą, sprawował
najwyższą władzę sądowniczą, rozporządzał skarbem, siłami zbrojnymi. Środki z własnych majątków
ziemskich, regalia (wyłączność np. do połowu ryb, transportu wodnego itp.), cła oraz świadczenia publiczne.
W Niemczech rozwój polityczny szedł w odwrotnym kierunku niż np. we Francji i Anglii gdzie król w sojuszu
z mieszczaństwem i drobnym rycerstwem łamał opór wielkich feudałów i zapewniał sobie dziedziczność
korony.
W Niemczech – partykularyzm – dbanie o własne interesy i przeciwstawianie się książąt duchownych i
świeckich wszelkim próbom umocnienia władzy centralnej.
Dysponując siłą wojskową decydowali o obsadzie tronu.
W 1272 najpoważniejszym kandydatem był Przemysł Ottokar II, władca Czech i Austrii, ale wybrano w 1273
nie posiadającego nawet tytułu książęcego hrabiego Rudolfa z Habsburga ale gotowego podporządkować się
wyborcom.
Zażądał zwrotu ziem Austrii od Przemysła Ottokara II i złożenia hołdu lennego z Czech i Moraw. W 1276
kapituluje Ottokar, ale występuje przeciwko niemu w bitwie pod Suchymi Krutami 1278 ponosi klęskę .
Austrię, Styrię i Krainę oddaje w lenno synom. W ten sposób Habsburgowie stali się jednym z
najpotężniejszych rodów Niemiec.
Ucisk miast powoduje ich opór. Łagodzi konflikt zmniejszając cła i rozprawiając się z bandami.
Zabiegał o poparcie pp idąc na ustępstwa, udzielił wielkie przywileje dla Kościoła, złożył przysięgę wierności
pp. Próba dziedziczności tronu na syna przerwała śm w 1291.
Opozycja antyhabsburska
Po śmierci Rudolfa I bunty antyhabsburskie, wybrano drugorzędnego feudała, grafa Adolfa z Nassau.
Dochodzi do porozumienia z synem Rudolfa I, Alobrechtem, który uznaje jego jako króla w zamian za
zatrzymanie dotychczasowych zdobyczy jako lenn niemieckich.
Próba wzmocnienia swojej pozycji przez Adolfa spotkała się z niezadowoleniem książąt. W 1298 opozycja
detronizuje jego i powołuje Albrechta Habsburga.
Polityka Albrechta I
Dąży konsekwentnie do ograniczenia roli książąt i umocnienia swej pozycji.
Zyskuje mieszczaństwo uwalniając je od wszelkich opłat celnych na Renie i upoważnił do zawierania
związków obronnych.
Układa stosunki z Filipem Pięknym. Przyrzeka wierność pp, za co Bonifacy VIII uznaje go królem dopiero w
1303.
Śmierć Wacława III pozwala ustanowić królem syna Rudolfa jednak ten wkrótce umiera.
Zostaje zabity 1308 przez swego bratanka Jana. Na 130 lat odsunięci od tronu.
Henryk VII Luksemburski
Henryk VII Luksemburski (1275-1313), król niemiecki od 1308, wybrany dzięki poparciu elektorów duchownych (m.in. swego
brata Baldwina, arcybiskupa Trewiru). 1310 uzyskał koronę czeską dla swego syna Jana, ożenionego z córką Wacława II. Popierany
przez włoskich gibelinów, uważających go za zjednoczyciela ojczyzny, podjął wyprawę koronacyjną do Włoch, gdzie napotkał
jednak na opór ze strony miast gwelfickich (gibelinowie i gwelfowie i ).
Zajął Lateran i w 1312 zmusił legatów papieskich do koronacji (pierwsza koronacja cesarska od czasów Fryderyka II). Nie zdołał
opanować Rzymu bronionego przez wojska neapolitańskie. Zmarł podczas przygotowań do wojny z Neapolem.
1310 obsadza tron w Czechach – syn, Jan.
Nie wchodzi w konflikt z książętami, a koncentruje się na polityce włoskiej.
Gibelinowie – zwolennicy cesarskiej władzy we Włoszech. (wcześniej zwolennicy Staufów, później
zwolennicy cesarstwa).
Gwelfowie – zwolennicy władzy pp. (wcześniej zwolennicy Gwelfów, później przeciwnicy cesarstwa).
Głównym ideologiem gibelinów był Dante Alighieri – poeta włoski.
W 1310 rusza poza Alpy z niewielkim orszakiem. Miasta różnie traktowały go, niektóre zamykały bramy, jak
Rzym – rozgorzały walki, opanował tylko część miasta gdzie w 1312 za zgodą Klemensa V koronowany na
ces. Głównym jego przeciwnikiem we Włoszech był król Neapolu Robert. Jednak umiera w 1314.
Walka o koronę między Habsburgami i Wittelsbachami
Po śmierci Henryka VII dochodzi do podwójnej elekcji.
Fryderyk Piękny syn Albrechta I (najstarszy syn Rudolfa I Habsburga).
Ludwik Wittelsbach
Habsburgowie pokonani przez Szwajcarów 1315 – (ludność wolna ze względów na specyficzne warunki
geograficzne dawały im autonomie polityczną – feudalny ucisk Habsburgów spowodował opór), łucznicy
szwajcarscy rozbili doszczętnie wojska Habsburgów dowodzone przez brata Fryderyka.
W 1322 pod Muhldorfem Ludwik pokonał Fryderyka Pięknego i bierze go do niewoli.
Walka Ludwika Wittelsbacha z papiestwem. Załamanie polityki włoskiej.
Jan XXII nie uznaje Ludwika za króla dopóki ten nie uzna pp zwierzchności władzy koś nad św i wyrzeczenia
się praw do Włoch. Rzuca klątwę a ces uznaje pp za heretyka uznając za najwyższy autorytet sobór.
W obliczu rywalizacji Luksemburgów z Habsburgami wypuszcza z niewoli Fryderyka Pięknego i
wykorzystując zatarg pp z Mediolanem (wygrana Marka Viscontiego z wojskami pp) wyprawia się do Włoch.
1327 koronuje się na króla lombardzkiego a w 1328 na ces.
Mianuje antypapieża Mikołaja V – to sprawia, że wielu przechodzi do obozu Jana XXII, także Mediolan.
Podatki, nadużycia i armia objadająca okolicę oraz marsz Roberta, króla Neapolu sprawia, że Ludwik ze swoim
papieżem wraca do Niemiec. Tu propaganda Jana XXII podzieliła kraj; za Ludwikiem stały miasta i
franciszkanie. Książęta uchwalają w 1338 na zjeździe w Rhense, że tylko oni maja prawo do wyboru i
koronacji króla niemieckiego.
Umacnia dobra rodowe – zdobył Brandenburgię, która miała zwierzchnictwo nad Pomorzem Zachodnim, gdzie
później odcina drogę Wielkopolsce do morza łącząc się z państwem krzyżackim.
Sukcesy majątkowe były przyczyną zdetronizowania Ludwika i rozpoczęła się ponowna rywalizacja o koronę
podczas której Ludwik kończy życie 1347.
Ustępstwa Karola IV na rzecz pp i książąt niem.
Elektorzy wybieraja syna Jana Luksemburczyka, Karola.
Przyjaźń z pp Klemensem VI powoduje, że uznaje prawo pp do zatwierdzania wyboru króla niem, zrzeka się
praw do Włoch. W 1355 koronacja ces przez legata pp.
Próbował uczynić centrum Rzeszy Niemieckiej z posiadłości Luksemburgów (Czechy), w tym celu chciał
pozyskać elektorów nadając przywileje w tzw. Złotej bulli Karola IV:
- opatrzona złotą pieczęcią
- ustanawiała ordynację wyborczą króla, która przetrwała do XIX w
- skład kolegium 7 os: 3 arcbp Moguncji, Kolonii i Trewiru i 4 świeckich: król czeski,
palatyn reński, książę sasko-witemberski i mrgr brandenburski.
- Wybór zasadą większości – przewodnictwo i ostatni głos – arcbp Moguncji.
- Złota bulla gwarantowała niepodzielność terytorium elektorom i prawo spadku
najstarszemu synowi
- Przywileje: bicie monety, cło, rozwój górnictwa, pełne sądownictwo.
- Zastrzeżone najwyższe urzędy w państwie
Złota bulla zakończła okres rozdrobnienia Niemiec i przekształciła prawnie w Rzeszę będącą federacją
niezależnych i suwerennych państw feudalnych pod przewodnictwem cesarza.
W praktyce Bulla legalizowała istnienie siedmiu niezależnych państw Rzeszy, luźno związanych niemiecką
koroną królewską bądź cesarską.
Miasta pozbawione wpływu na polityke wew i zagr N.
Z b – odmawia także ostatecznie prawa pp o decydowaniu o koronie niem.
Umacnia Czechy – rodową domenę – rozbudowuje je, uniwersytet w Pradze, ustanawia arcybp w Pradze.
Otoczył opieką górnictwo srebra, rzemiosło i handel.
Podporządkowuje sobie Brandenburgię (kosztem Wittelsbachów) i Śląsk.
Jeszcze za swego życia doprowadził do wyboru swego syna Wacława na króla Niemiec. Zakończył spory
o Śląsk pokojem z Polską w 1348. Założył arcybiskupstwo (1344) w Pradze.
Wacław IV Luksemburski
(1361-1419), król czeski od 1378, król rzymsko-niemiecki w latach 1378 - 1400 (koronowany w 1376). Objął
rządy po śmierci ojca, Karola IV Luksemburskiego, ale nie potrafił uzyskać autorytetu w Rzeszy. Zajął
chwiejne stanowisko w sporze między książętami a Szwabskim Związkiem Miast. Pozostał bierny nawet
wobec wielkiej schizmy zachodniej.
Jego pozycję podważyły konflikty wewnątrz rodu, a on sam był kilkakrotnie więziony przez braci. Postawa
króla wywoływała jawne niezadowolenie możnych. Wreszcie został zdetronizowany w 1400 uchwałą
elektorów w Niemczech. Pozostał na tronie czeskim, ale znalazł się w otwartym konflikcie z opozycją
możnowładztwa duchownego i świeckiego.
Poparła go wprawdzie drobna szlachta czeska, ale niezdecydowany król nie potrafił jednoznacznie opowiedzieć
się po stronie narastającego czeskiego ruchu narodowego. W 1409 pod wpływem Jana Husa wydał dekret
kutnohorski przyznający Czechom pewne koncesje narodowe, ale nie stanął w obronie teologa podczas soboru
w Konstancji (1414-1418).
Związki miast:
Szwabski
Nadreński
Hanza:
- najsilniejszy związek miast niemieckich w XIV w, zalążkiem miast Słowiańszczyzny Połabskiej: Lubeka,
Wismar, Rostock, Hamburg, później wszystkie miasta w pasie nadmorskim, oraz nadreńskie miasta, a także
szwedzkie, polskie i krzyżackie
- pierwotnym celem zabezpieczenie handlu morskiego na Bałtyku i Morzu Północnym
- z organizacji obronnej przeciw ekspansji brandenburskiej przekształca się w organizację monopolizującą
handel morski i lądowy dzięki silnej konsolidacji i przywilejom
- Hanza posiadała liczne faktorie handlowe Nowogród, Londyn, Malmo i in.
- co 3 lata zjazd, tzw. Hansetage – podjęte tu uchwały obowiązywały wszystkich członków, za uchylenie
groziło wykluczenie
- Próba ograniczenia dominacji przez Waldemara IV poprzez kontrolę nad cieśninami łączącymi Bałtyk z M
Północnym, pierwsze starcie Hanzy z Danią w 1362 pomyślne dla Danii, w 1370 odzyskała pełną kontrolę i
sprawując protektorat nad krajem (Waldemar IV uciekł po pierwszych niepowodzeniach).
- Hanza nie przyszła z pomocą związkom miast nadreńskim i szwabskim, które walczyły z Wacławem IV o
swą niezależność, stroniąc w ogóle od spraw ogólnoniemieckich
- w XV w zagroziły im konkurencja kupców Anglii, Holandii i unia kalmarska (Dania Norwegia Szwecja – cel
wyeliminowanie kupców hanzeatyckich) – związek ten znalazł się w odosobnieniu
- reszty dopełniły sprzeczności interesów miedzy poszczególnymi miastami, na przełomie XV/XVI stopniowy
upadek
W 1400 elektorzy wybierają Ruprechta Wittelsbacha.
Wyprawa po koronę ces zupełnie nie liczył się z realiami, pokonany przez Mediolańczyków ks Viscontiego,
aby wrócić zastawia koronę. Po powrocie pragnął odbić sobie straty nowymi podatkami spotyka się z oporem
miast, umiera w 1410.
Zygmunt Luksemburczyk i jego stosunek do ruchu soborowego
Zygmunt Luksemburski (1368-1437), elektor brandenburski od 1378, król węgierski od 1387, niemiecki od 1410, cesarz od 1433,
król czeski od 1436. Syn Karola IV Luksemburskiego i Elżbiety pomorskiej, prawnuk Kazimierza III Wielkiego.
1372 zaręczony z Marią, córką Ludwika I Wielkiego, i przeznaczony na tron polski. Wybór Marii na tron węgierski (1382) i niechęć
Polaków do dalszej unii z Węgrami zmusiły go jednak do rezygnacji z tych planów.
1396 podjął krucjatę przeciw Turkom, która zakończyła się klęską pod Nikopolem. Niechętny Polsce, popierał Krzyżaków (1402
sprzedał im Nową Marchię), a 1410 wypowiedział Polsce wojnę. Często powoływany na rozjemcę sporu polsko-krzyżackiego (1410,
1412-1413, 1419-1420), zajmował zmienne stanowisko. 1411 (ostatecznie 1415) nadał Brandenburgię Hohenzollernom, 1412 na
mocy układu w Lubowli zastawił Polsce część Spiszu.
Swój autorytet wzmocnił zwołaniem 1414 soboru w Konstancji, ale spalenie Jana Husa naraziło go na nienawiść czeskich husytów
i niedopuszczenie go do tronu czeskiego po śmierci Wacława IV (1419). Opanował Morawy, Śląsk i Łużyce, ale podejmowane od
1420 wyprawy na Czechy nie przynosiły rezultatu. Dopiero zwycięstwo utrakwistów nad taborytami (1434) umożliwiło mu zdobycie
1436 korony czeskiej. Dziedziczką Zygmunta była jego córka Elżbieta, żona Albrechta II Habsburga.
Zostaje królem Niemiec w czasie upadku Kościoła zachodniego (sobór w Pizie – 3 pp równocześnie).Bogactwo
i zbytek kleru, upadek moralny zakonów.
Przeniesienie stolicy pp do Awinionu tzw. Niewola awiniońska – uzależnienie pp od królów francuskich.
Powrót udaje się dopiero Grzegorz XI 1377, kryzys wzrasta jednak z wyborem 2 pp na raz.
Schizma zachodnia, wielka schizma, schizma papieska, okres wewnętrznego rozbicia Kościoła zachodniego, równoczesne rządy
dwóch, a nawet trzech papieży w latach 1378-1417. Po okresie tzw. niewoli awiniońskiej (1309-1378), niemal równocześnie
z obiorem papieża Urbana VI zasiadającego w Rzymie, kardynałowie francuscy wybrali antypapieża Klemensa VII, który
zapoczątkował szereg antypapieży rezydujących w Awinionie. Próby zażegnania konfliktu podczas soboru w Pizie (1409) nie
powiodły się. Wielką schizmę zakończył dopiero sobór w Konstancji obierając w 1417 Marcina V jedynym, prawowitym papieżem.
Z inicjatywy Zygmunta zwołano sobór w Konstancji 1414 i trwał aż do 1418, kardynałowie usunęli 3 pp i
ustanowili jednego Marcina V. Po 39 latach rozbicia, Kościół znów został zjednoczony.
Kolejny sobór w Bazylei ustawa o wyższości soboru nad pp. Jednak przy poparciu króla niem Fryderyka III
Habsburga nie weszła w życie, a pp Eugeniusz IV umocnił stanowisko pp nad soborem.
Husytyzm
Antagonizmy narodowościowe, mniejszość niem zajmowała czołowe pozycje w państwie, ich majątki
przywileje i gorszący tryb życia budził powszechne niezadowolenie.
Ruch przeciwko Kościołowi, uciskowi społecznemu i przewadze niemczyzny, któremu Jan Hus dał doktrynalna
podbudowę. W 1412 wystąpił otwarcie przeciwko papiestwu. Praga obłożona klątwą. Wacław zmusza Husa do
opuszczenia Pragi, ale ruch i jego idee szerzył się.
W celu rozwiązania problemu został wezwany na sobór w Konstancji przez Z L dający mu immunitet, w celu
przekonaniu go o niesłuszności jego tez. Został uznany przez sobór heretykiem i spalony 6 VII 1415.
Wyrok odbił się antykościelnymi i antyniemieckimi wystąpieniami. Na czele kaznodzieja Jan Żeliwski w 1419
opanował ratusz i wyrzucił z okna 7 rajców. Powstanie praskie głęboko przeżył Wacław IV, co było powodem
jego śmierci.
Husyci uznawali jedynie Pismo Święte jako źródło objawienia. Odrzucali kult obrazów, sakramenty, spowiedź, ostatnie
namaszczenie, naukę o przeistoczeniu, o czyśćcu, o wstawiennictwie świętych, relikwie, pokutę i wszystkie święta kościelne
z wyjątkiem niedzieli.
Ruch przybiera 2 formy:
Taboryci (biblijna nazwa Tabor) - radykalni – biedota domagająca się równości społecznej, wspólnoty
majątkowej, zniesienia świadczeń feudalnych, likwidacji obrzędów i praktyk rel. Jan Żiżka, Prokop Wielki.
Kalikstyni lub utrakwiści- umiarkowani – zamożniejsza część społ. – tylko reformy religijne:
– Swoboda głoszenia religii chrz.
– sekularyzacja majątków kościelnych,
– wprowadzenie komunii pod 2 postaciami,
– egzekucję przez władze świeckie kar za ciężkie grzechy
w 1421 przedstawiciele szlachty i mieszczaństwa zdetronizowali Zygmunta i szukając poparcia złożyli ofertę
korony czeskiej Władysławowi Jagielle, ten odmówił. Przyjął wielki ks litewski Witold, ale nie angażował się
w ich sprawy. Odpierając ataki Jana zachęceni przeszli do ofensywy zapuszczając się do Saksonii, Turyngii,
Bawarii, Brandenburgii a nawet w okolice Gdańska. Jednak rozprężenia wewn w ruchu pozwoliły Janowi
zawrzeć układ w 1436 na:
- używanie j czeskiego w liturgii
- komunii w 2 postaciach
- zatrzymanie skonfiskowanych ziem
Układ ten unieważniony został przez pp dopiero w 1462.
Porozumienie to pozwoliło Zygmuntowi na uznanie go za króla czeskiego w 1436, jednak rok później umiera.
Przygotowana tzw. Reformacja cesarza Zygmunta (ogłoszona po jego śmierci, anonimowego autorstwa - 1.
oddzielenie Koś od pań 2. ograniczenia fiskalne książąt, 3. zniesienie poddaństwa i świadczeń feudalnych 4.
zniesienie cechów, 5. kontrola cen, 6. reforma monety) nie weszła w życie ale stała się przyczyną wielu
epokowych wydarzeń.
Habsburgowie wracają do władzy
Strona polska z królem Kazimierzem Jagiełło odrzuca koronę czeską.
Elektorzy niemieccy wybierają ks Austrii Albrechta II Habsburga królem niem 1438/9.
Albrech II (1397-1439) z dynastii Habsburgów, syn księcia Austrii Albrechta IV i ks. bawarskiej Joanny, ożeniony z Elżbietą, córką
i spadkobierczynią cesarza Zygmunta Luksemburskiego. Po śmierci ojca (1404) wstąpił na tron Austrii, czynne rządy sprawował od
1411. Po śmierci Zygmunta Luksemburskiego (1437) wybrany na króla Węgier (za cenę ustępstw na rzecz panów wegierskich).
Odziedziczył również tron czeski, który został mu przekazany 1437 przez stany czeskie.
Jego kandydatura spotkała się jednak z opozycją husycką, która szukała oparcia przeciw Habsburgowi w Polsce. 1438 został
jednogłośnie wybrany na króla niemieckiego (jako Albrecht II). Nigdy jednak nie pojawił się w Niemczech, zawiadując sprawami
Rzeszy przez pośredników. Zmarł podczas obrony Węgier przed najazdem tureckim. Pozostawił urodzonego po jego śmierci syna
Władysława. Córka Albrechta II, Elżbieta Rakuszanka, zw. matką Jagiellonów, była żoną Kazimierza IV Jagiellończyka.
Umarł jednak w 1439.
Elektorzy zgodnie wybierają na następcę:
Fryderyk III (1415-1493), książę Austrii, cesarz niemiecki od 1452. Zwolennik likwidacji antykrzyżackiej opozycji (Związku
Pruskiego) i represjonowania jego przywódców. Przyczynił się tym do powstania zbrojnego w Prusach i wybuchu wojny
trzynastoletniej (1454-1466). Popierany przez bankierską rodzinę Fuggerów rozwinął podstawy gospodarki towarowo-pieniężnej
w Niemczech. Dzięki planom dynastycznym stworzył podstawy późniejszej potęgi Habsburgów.
Korona czeska przypada przywódcy husytów Jerzy z Podjebradu.
Węgry dowódcy z wojny z Turkami – Maciej Korwin.
Czechy przypadają później Władysławowi Jagielle, a Morawy, Śląsk i Łużyce Maciejowi.
Królestwo węgierskie ok. 1480 zagarnia znaczną część Austrii, Styrii i Karyntii.
Próba opanowania Szwajcarii również kończy się klęską.
Dopiero rozprawa z Karolem Śmiałym przerwało pasmo niepowodzeń.
Filip Śmiały ks Burgundii i Niderlandów stanowił potężny układ, któremu na drodze do autonomii stała tylko
oddzielność terytorialna. Stąd plan o połączeniu ziem. W tym celu ekspansja na ziemiach niemieckich.
Zagrożenie Burgundzkie ze strony Filipa, który dotarł już do Kolonii dało podstawę koalicji Fryderyka ze
Szwajcarami oraz miastami królewskimi i biskupami Bazylei, Strasburga. Stąd pojęcie – „cesarstwo rzymskie
narodu niemieckiego”.
Ponosi klęskę pod Nancy w 1477 a Ludwik XI i Habsburgowie mogli przystąpić do podziału spuścizny.
Dalszy upadek władzy królewskiej w Niemczech. Umocnienie rozdrobnienia feudalnego.
Skupiając Niderlandy, a po śmierci Macieja Korwina Austrię, właśnie ją postanowił przekształcić w potęgę
światową na drodze nie bitwy a układów dynastycznych.
Nie przejawiał zainteresowania, Fryderyk sprawami niem. Głosy miast tłumione prze feudałów.
Do pierwszoplanowej roli dochodzą rody dotychczas drugorzędne:
- Hohenzollernowie – Nowa Marchia (Brandenburgia, Pomorze Wschodnie)
- Wettynowie - Marchia Miśnieńska
Literatura Niemiecka
XIII/XIV w – upadek ideałów rycerskich. Obniża się poziom literacki.
Henrich von Mugeln
Henrich Wittenweiler
Johannes Rothe
Eckhart
Powrót do mistytcznego znaczenia wiary
Eckhart z Hochheim (1260-1327), filozof niemiecki twórca neoplatońskiej mistyki niemieckiej. Swoje myśli zawarł w dziele Opus
tripartium. Założeniem filozofii Eckharta była chęć zniesienia przepaści między Bogiem i człowiekiem.
Bóg jest wg niego pełnią istnienia, jest wszędzie i zarazem jest wszystkim, jak bezgraniczna sfera kulista mająca wszędzie swoje
centrum, ale całkowicie pozbawiona powierzchni. Egzystencja (istnienie) rzeczy pokrywa się z istnieniem Boga a proces stwarzania
dokonuje się ustawicznie, a zatem jest wieczny.
Dusza ludzka istnieje istnieniem Boga, poprzez poznanie i miłość. Poznanie i wiedza zapewniają duszy ukojenie. Nad poznaniem zaś
góruje miłość, kierująca człowieka bezpośrednio do celu - Boga i łącząca go z nim w jedności natury.
Podobnie jak dusza, wola ludzka jest identyczna z wolą bożą i człowiek, który posiada tego świadomość, jest wolny od wszelkich
przepisów moralnych. Wszystko, bowiem co zrobi, będzie dobre jako zgodne z wolą Bożą.
Współzależność Boga i człowieka jest niezależna od narzuconej moralności czy religii, gdyż ma charakter bezpośredni. Bóg objawia
się człowiekowi na swój sposób i poucza go indywidualnie, stąd też każdy jest sam dla siebie rzecznikiem i sędzią swojej moralności.
Swoją filozofią Eckhart przyczynił się do rozkładu scholastyki, której administracyjnym obrońcom (inkwizytorom) zarzucał "brak
wykształcenia i intelektualną krótkowzroczność" ("ruditas et brevitas intellectus illorum qui talia vitiare centendunt).
Poglądy Eckharta znalazły wyraz w niemieckiej mistyce ludowej i w społecznych nurtach nadchodzącej reformacji. Przyczyniły się
m.in. do zniesienia spowiedzi konfesyjnej w kościele zreformowanym.
Meistersang – ruch śpiewaczy, skupiający się wokół szkół w miastach i byli to przeważnie rzemieślnicy.
Tematyka religijna, później stopniowo świecka.
1455 – Gutenberg wynalazł druk.
Budownictwo XIV/XV w - rozwój budownictwa gotyckiego. Budowle trójnawowe. Budownictwo świeckie –
ratusze, rezydencje książęce. Rodzina budowniczych Parlerów działających w Niemczech i Czechach.
Rzeźbiarstwo pod wpływem sztuki niderlandzkiej i włoskiej cechuje realizm. Multscher z Ulm, Michael
Pacher, Wit Stwosz i Peter Vischer (obaj z Norymbergii).
Malarstwo także cechuje realizm – Hans Multscher, Konrad Laib, Konrad Witz, Stefan Lochner.
XV w nie był pomyslny dla Niemiec – cofanie się niemczyzny.
1410 klęska zakonu krzyżackiego.
1466 zmuszony oddać Pomorze Gdańskie i Warmię.
1458 – osłabienie wpływów niem w Czechach – ruchy husyckie, Jerzy z Podiebradu, później Władysław
Jagiełło.
1460 - Szlezwik i Holsztyn przyłączone do Danii.
1474 – Szwajcaria odrywa się od Niemiec.
Upadek Hanzy na terenie Rusi w Nowogrodzie. Zajętego w 1478 przez Iwana III.
1485 – Austria dostała się w ręce Macieja Korwina, króla Węgier.
1495 – (Maksymilian I syn Fryderyka III) ogłoszono „wieczny pokój krajowy” – mający kłaść kres wojnom
domowym. Utworzono naczelny sąd złożony z różnych stanów.
Nie udała się natomiast próba powszechnego opodatkowania na rzecz władzy centralnej oraz zorganizowania
władzy takowej przez cesarza. Dalej umacniała się władza książąt.